చ. అలఘుమహంబునం, గువల◊యప్రియకారినిజోదయంబున
న్లలితవసుచ్ఛటావితర◊ణంబున, నిస్తులలక్షణంబునం,
గలితచకోరదృఙ్నవసు◊ఖప్రదరూపమునం, గడున్ విరా
జిలు నలరాజు గైకొనఁగఁ ◊జెల్లదె ధాత్రి సుచంద్రనామమున్. 115

టీక: అలఘుమహంబునన్ = అధిక మైన తేజస్సుచేతను, అధిక మైన యుత్సవముచేత నని భావము; కువలయ ప్రియకారి నిజోదయంబునన్ = నల్లకల్వలకుఁ బ్రియమును చేయు తనయావిర్భావముచేత, భూవలయమునకుఁ బ్రియముఁ జేయు తన యభివృద్ధిచేత ననుట; లలిత వసు చ్ఛటా వితరణంబునన్ = మనోజ్ఞమైన కిరణపరంపరయొక్క యీవిచేత, మనోజ్ఞసువర్ణ చ్ఛటాదానముచేత ననుట; నిస్తుల లక్షణంబునన్ = అసమాన మగు కలంకముచేతను, సాటిలేని రాజచిహ్నముచేత ననుట; కలిత చకోరదృ ఙ్నవ సుఖ ప్రద రూపమునన్ – కలిత = ఒప్పుచున్న, చకోర = వెన్నెలపులుగులయొక్క, దృక్ = చూపు లకు, నవ = నూతన మౌనట్టుగా, సుఖప్రద = సుఖము నిచ్చు, రూపమునన్ = స్వరూపముచేత; కలిత = ఒప్పుచున్న, చకోర దృక్కులనఁగా స్త్రీలు, వారి కపూర్వసుఖమునిచ్చు (సుందర) రూపముచే ననుట; కడున్ = మిక్కిలి; విరాజిలు అలరాజు = ప్రకాశించు నా రాజు; సుచంద్రనామమున్ = సమీచీన మైన చంద్రనామమును; ధాత్రిన్ = భూమియందు; కైకొనఁగఁ జెల్లదె = స్వీకరింపఁగఁ జెల్లదా, అనఁగాఁ జంద్రునియం దున్న తేజము, కువలయ ప్రియకారి యగు నుదయము, వసుచ్ఛటావితరణము, సాటిలేని చిహ్నము, చకోరదృఙ్నయనసుఖప్రదరూపము గలిగియుండఁగా జంద్రుఁ డను నామ మతనికిఁ జెల్లు నని భావము. ఇచట వర్ణనీయరాజునందు సమర్థనీయ మగు చంద్రనామమును గూర్చి, యలఘుమహంబున నిత్యాదులను హేతువులుగా సమర్థించినందునఁ గావ్యలింగభేదము.

సీ. పుణ్యజనప్రియ◊మున మించు నేరాజు, ప్రబలు నేరా జవి◊పక్షగుప్తి,
నైకసహస్రాక్ష్య◊వాప్తకుం డేరాజు, సకలాశ లేరాజు ◊చక్కఁ బ్రోచు,
బహువజ్రభూషల ◊ భాసిల్లు నేరాజు, దనరు నేరాజు స◊త్కవిహితాత్మఁ,
బరదేవహరణచా◊తురి నొప్పు నేరాజు, బలయుక్తి నేరాజు ◊ పరిఢవిల్లుఁ,

తే. జెలఁగు నేరాజు నిచ్చ య◊శృంఖలైక,లక్ష్ము లొప్పారఁ దను ఘను ◊ల్భక్తిఁ గొలువ,
నహహ యారాజు దనరు ది◊వ్యప్రణుత్య,మానితగుణాంశపరిజితా◊మర్త్యరాజు. 116

టీక: ఈ పద్యమున సుచంద్రునియం దింద్రునకన్న విశేషము వర్ణితం బయ్యె. ఏ రాజు = ఏ భూమీశుఁడు; పుణ్యజన ప్రియమునన్ = పుణ్యాత్ములయందలి ప్రీతిచేత; మించున్ = అతిశయించునో, ఇంద్రుఁడు పుణ్యజనప్రియుఁడు గాఁడని వ్యతిరేకము, రాక్షసప్రియుఁడు గాఁడని భావము; ఏరాజు, అవిపక్షగుప్తిన్ =శత్రువులు గాని వారి యొక్క రక్షణముచేత, ప్రబలున్ = అతిశ యించునో, ఇంద్రుఁడట్లు కాఁడని వ్యతిరేకము, పర్వతములయొక్క ఱెక్కల గోప నముచేత నింద్రుఁడు ప్రబలువాఁడు కాఁడని భావము; ఏ రాజు = ఏ భూమీశుఁడు; నైక సహస్రాక్ష్యవాప్తకుండు – నైక = అనేకము లైన, సహస్ర = సహస్రసంఖ్యలు గల, అక్షి = రథ ములను, అవాప్తకుండు = పొందినవాఁడు; ఇంద్రుఁడు (ఏకసహస్రాక్ష్యవాప్తకుండు) ఒక వేయి నేత్రములు గలవాఁడని భావము, నైకసహస్ర యనుచోట ‘సుప్సుపా’ యను సూత్రముచేత సమాసము; ఏరాజు, సకలాశలు = అన్నిదిక్కులు; చక్కన్ = చక్క గా; ప్రోచున్ = పాలించునో, ఇంద్రుఁ డొక్క తూర్పు దిక్కునే పాలించు నని భావము. ఏరాజు, బహు వజ్ర భూషలన్ = అనేకహీరమయ మైన భూషణములచేత, భాసిల్లున్ = ప్రకాశించునో, ఇంద్రుఁడు బహువజ్ర భూషలు గలవాఁడు కాఁడు, మఱేమన్న నొక వజ్రాయుధ మనెడు భూషచే రాజుల్లువాఁ డని భావము; ఏరాజు, సత్కవిహితా త్మన్ = మంచి పండితులకు హిత మైన స్వభావముచేత, తనరున్ = ఒప్పునో, ఇంద్రుఁడు సత్కవిహితాత్మచేఁ దనరఁడు, అనఁగా శ్రేష్ఠుఁడైన శుక్రునకు హితుఁడు కాఁడనుట; ఏరాజు, పర దేవ హరణ చాతురిన్ = పరరాజసంహారచాతుర్యముచేత, ఒప్పున్ = అతిశయించునో, ఇంద్రుఁడు పరదేవహరణ చాతురి గలవాఁడు కాఁ డనుట; ఏరాజు, బల = సామర్థ్యముయొక్క, యుక్తి న్ = సంబంధముచేత, పరిఢవిల్లున్ = అతిశయిల్లు నో, ఇంద్రుఁడు బలయుక్తిచేతఁ బరిఢవిల్లడు, అనఁగా బలాసురుని సంబంధము చేయఁ డనుట; ఏరాజు, నిచ్చ = ఎల్లప్పుడును, అశృంఖ లైక లక్ష్ములు = అడ్డములేనట్టి ముఖ్యసంపదలు, ఒప్పారన్ = ఒప్పుచుండఁగా, తనున్ = తన్ను, ఘనుల్ = గొప్పవారు; భక్తిన్ = ప్రీతిచేత; కొలువన్ = సేవింపఁగా; చెలఁగును = ఒప్పునో. ఇంద్రుఁ డశృంఖ లైకలక్ష్ము లొప్పారఁ దన్ను ఘనుల్ గొలువఁ జెలఁగువాఁడు కాఁడు, అనఁగా శృంఖలములతోఁ దగిలియున్న మేఘములతో సేవింపఁబడువాఁడని భావము; దివ్యప్రణుత్య మానితగుణాంశ పరిజితామర్త్యరాజు = దేవతలచేతఁ గొనియాడఁ దగిన పూజ్యము లగు గుణలేశములచేత నోడింపఁబడిన యింద్రుఁడు గలవాఁ డైన; ఆరాజు = ఆ సుచంద్రుఁడు; తనరున్ = ఒప్పును; అహహ = ఆశ్చర్యము; సుచంద్రుఁడు మనుష్యమాత్రుండయ్యు సర్వాతిశయగుణగరిష్ఠుం డగు నింద్రునిఁ దనగుణలేశముచేత జయించుట యాశ్చర్య మని యాశయము. వ్యతిరేకాలంకారము.

మ. పరిసంవర్ధిత చంద్రనాగకులరా◊ట్పద్మామృతం బై నిరం
తరముం బొల్చు తదుర్వరాధిప సము◊ద్యత్కీర్తివారాశి పం
కరుహాజాండము నిండుటల్ నిజ మటుల్ ◊గా కున్నచోఁ బుష్కరా
న్తరసీమం గనుపట్టునే తరణిమ◊ణ్డల్యేకసంచారముల్. 117

టీక: పరిసంవర్ధిత చంద్ర నాగకులరా ట్పద్మామృతం బై – పరిసంవర్ధిత = వృద్ధిఁ బొందింపఁబడిన, చంద్ర = చంద్రుఁడు, నాగ కులరాట్ = ఐరావతము, పద్మా = లక్ష్మి, అమృతం బై = సుధయుఁ గలదై అని సముద్రపర మైన యర్థము, మిక్కిలి ఖండింపఁ బడిన చంద్రుఁడు, ఐరావతము, పద్మములు (అనఁగాఁ దెల్లదామరలు), అమృతమును గలదై యని కీర్తిపరమైన యర్థము; నిరంతరమున్ = ఎల్లప్పుడును; పొల్చు తదుర్వరాధిప సముద్యత్కీర్తివారాశి = ఒప్పుచున్న యారాజుయొక్క ప్రకాశించుకీర్తి యనెడు సాగరము; పంకరుహాజాండము=పద్మమందు నుదయించిన బ్రహ్మసంబంధి యైన అండము, అనఁగా బ్రహ్మాండము ; నిండుటల్ = నిండి యుండుటలు; నిజము = సత్యము; అటుల్ గాకున్నచోన్ = అట్లు కీర్తివారాశి బ్రహ్మాండము నిండకున్నచో; పుష్కర = ఆకాశ మనెడు నీటియొక్క; అన్తరసీమన్ = మధ్యప్రదేశమందు; తరణిమణ్డలి = ఖగపూషహిరణ్యగర్భాదిసూర్య మండలి యనెడు నావలగుంపులయొక్క; ఏక = ముఖ్య మగు; సంచారముల్= సంచరణములు; కనుపట్టునే = చూపట్టునా?

కీర్తివారాశి బ్రహ్మాండము నిండనియెడ నాకాశమధ్యమున నావలు సంచరించుట ఘటింపదు గావునఁ గీర్తివారాశి బ్రహ్మాం డములు నిండినదే నిజ మని యాశయము. సుచంద్రుని కీర్తి చంద్రాదులను తిరస్కరించి యనఁగా వానికన్న నెక్కు డైన శుక్లగుణ మును వహించి, సముద్రమువలె బ్రహ్మాండములు వ్యాపించినదని భావము. ఇచటఁ గీర్తివారాశికర్తృక బ్రహ్మాండవ్యాపనమును పుష్కరాధికరణతరణిమండలీసంచారములతో నూహించినందున నుపమాలంకారము.

చ. అలఘుసమిత్తలంబున మ◊హామహిమంబునఁ బొల్చు నాకుభృ
త్కులమణిదోఃప్రతాపశిఖి◊కూట మిభశ్రుతివీజనానిలం
బులఁ గడుఁ బర్వినం గరఁగుఁ◊బో యని కాదె యజాండసీమకున్
వలగొనఁ జేసె ధాత యని◊వార్యజలావరణంబు నేర్పునన్. 118

టీక: అలఘుసమిత్తలంబునన్ = అతిశయ మగు యుద్ధరంగ మనెడు సమిధల పట్టున; మహామహిమంబునన్ = అతిశయ మైన మహిమచేత; పొల్చు = ఒప్పుచున్న; ఆకుభృత్కులమణి = ఆ రాజశ్రేష్ఠుఁ డనెడు పర్వతశ్రేష్ఠముయొక్క; దోఃప్రతాప శిఖి కూటము = బాహుప్రతాప మనెడు కారుచిచ్చుగుంపు; ఇభ = ఏనుఁగులయొక్క; శ్రుతి = శ్రోత్రము లనెడు; వీజన = విసనకఱ్ఱల యొక్క; అనిలంబులన్ = వాయువులచేత; కడున్ = మిక్కిలి; పర్వినన్ = వ్యాపించినచో; కరఁగుఁ బో యని కాదె=ద్రవించును పో యని కాదా; ధాత = బ్రహ్మదేవుఁడు; అజాండసీమకున్ = బ్రహ్మాండప్రదేశమునకు; అనివార్యజలావరణంబు = నివారింప రాని జలముయొక్క ఆచ్ఛాదనమును, అనఁగా సముద్రములను; నేర్పునన్ = చాతుర్యముచేత; వలగొనన్ = చుట్టుకొనునట్లు; చేసెన్ = ఒనరించెను. అజాండమునకు జలావరణకరణమును గూర్చి హేతువు గాని సుచంద్రప్రతాపవహ్నిద్రావణమును హేతు వుగాఁ జెప్పుటవలన హేతూత్ప్రేక్షాలంకారము. ప్రతాపాదులయందు శిఖిత్వాద్యారోపమున రూపకాలంకారము.

సీ. గురుతరత్వచిసార◊గుల్మోత్కరమ్ములు, సరసవిహారమం◊దిరము లయ్యె,
ఘనకందరాముఖో◊ద్గతఝరీజాలంబు, కేళికాదీర్ఘికా◊పాళి యయ్యెఁ,
గటకశోభితతత◊గ్రావకూటంబు లు,ద్భ్రాజదాస్థానవి◊తర్దు లయ్యె,
నభినవశతపర్వి◊కావృతాధిత్యకల్, కలితప్రసవతల్ప◊కులము లయ్యె,

తే. సంతతము నాటవికవర◊సముదయంబు, లభిమతవయస్యవర్యచ◊యమ్ము లయ్యె,
మలయ నగవీథి నమ్మహీ◊వలయనాథ,చంద్రశాత్రవగోత్రాత◊లేంద్రతతికి. 119

టీక: అమ్మహీవలయనాథచంద్ర శాత్రవగోత్రాతలేంద్రతతికిన్ – అమ్మహీవలయనాథచంద్ర= ఆరాజచంద్రుఁ డగు సుచంద్రుని యొక్క, శాత్రవగోత్రాతలేంద్రతతికిన్ =శత్రురాజబృందమునకు; అగవీథిన్= పర్వతప్రదేశమందు; మలయన్ = తిరుగునట్లుగా; కాదేని, మలయనగవీథిన్ = మలయపర్వతప్రాంతమం దని యర్థము; గురుతర త్వచిసార గుల్మోత్కరమ్ములు – గురుతర = మిక్కిలి గొప్పవైన, త్వచిసారగుల్మ = వేణుగుల్మములయొక్క, ఉత్కరమ్ములు = సమూహములు; సరసవిహారమందిరములు = శ్రేష్ఠము లగు క్రీడాగృహములు; అయ్యెన్ = ఆయెను; ఘన కందరా ముఖోద్గత ఝరీ జాలంబు = గొప్పనైన దరీముఖంబులవలన బయలుదేఱుచున్న సెలయేఱుల గుంపు; కేళికా దీర్ఘికాపాళి = క్రీడావాపీసమూహము; అయ్యెన్ = ఆయెను; కటక శోభిత తత గ్రావ కూటంబులు – కటక = కొండల నడిమిభాగములందు, శోభిత = ప్రకాశించుచున్న; తత = విశాలము లగు, గ్రావ = శిలలయొక్క, కూటంబులు = గుంపులు; ఉద్భ్రాజ దాస్థాన వితర్దులు – ఉద్భ్రాజత్ = ప్రకాశించుచున్న, ఆస్థాన = కొలువుకూటమందలి, వితర్దులు = వేదికలు; అయ్యెన్ = ఆయెను; అభినవ శతపర్వి కా వృతాధిత్యకల్ – అభినవ = నూతన మగు, శతపర్వికా = నల్లగఱికచేత, ‘గోలోమీ శతపర్వికా’ అని యమరుఁడు, ఆవృత = వ్యాప్తము లగు, అధిత్యకల్ = పర్వతోపరిప్రదేశములు, ‘ఉపత్య కాద్రే రాసన్నా భూమి రూర్ధ్వ మధిత్యకా’ అని యమరుఁడు; కలిత ప్రసవ తల్ప కులములు – కలిత = ఒప్పుచున్న, ప్రసవతల్ప = పువ్వులపాన్పులయొక్క, కులములు = సమూహములు; అయ్యెన్ = ఆయెను; సంతతమున్ = ఎల్లప్పుడును; ఆటవికవర సముదయంబులు = ఆరణ్యకు లైన కిరాతకుల గుంపులు; అభిమత వయస్యవర్య చయమ్ములు = అనుకూల మైన మిత్రవరుల సమూహములు; అయ్యెన్ = ఆయెను. సుచంద్రనరేంద్రుని యుగ్రప్రతాపమువలన భీతు లయి యరినృపతు లడవుల పాలై రని భావము. ఇందు రూపకములకు సంసృష్టి.

మ. ఇల సజ్జాలకభాసమాన మగు నా◊పృథ్వీశు కీర్త్యాఖ్య ని
ర్మల హర్మ్యేంద్రమునం దదీయ నవధా◊మ వ్యాజ మార్తాండమం
డల రోచుల్ ప్రసరింప నచ్చటఁ గన ◊న్రాజిల్లు వేధోండమ
ణ్డలు లెంతేఁ ద్రసరేణుబృందసమత ◊న్సంధించి యెల్లప్పుడున్. 120

టీక: ఇలన్ = భూమియందు; సజ్జాలక భాసమాన మగు – సత్ = శ్రేష్ఠము లగు, జాలక = గవాక్షములచేత, భాసమాన మగు = ప్రకాశించునది యని సౌధపరమైన యర్థము, సత్పురుషుల సంఘముచేత భాసమాన మనఁగాఁ గొనియాడఁబడిన దని కాని, సజ్జాలకములవలె ( అనఁగా నక్షత్రముల గుంపులవలె, లేదా శ్రేష్ఠము లగు మొగ్గలవలె) ప్రకాశించునది యని కాని కీర్తి పరమైన యర్థము; ఆ పృథ్వీశు = ఆ రాజుయొక్క; కీర్త్యాఖ్య = కీర్తి యను నామము గల; నిర్మల = స్వచ్ఛ మగు; హర్మ్యేంద్రమునన్ = ఉత్తమసౌధమునందు; తదీయ నవధామ వ్యాజ మార్తాండ మండల రోచుల్ = ఆ రాజు సంబంధి యైన ప్రతాప మనెడు నెపము గల సూర్యమండలకాంతులు; ప్రసరింపన్ = వ్యాపింపఁగా; అచ్చటన్ కనన్ = ఆ మేడలోఁ జూడఁగా; వేధోండ మణ్డలులు = బ్రహ్మాండముల గుంపులు; ఎంతేన్ = మిక్కిలి; త్రసరేణుబృందసమతన్ – త్రసరేణు = త్ర్యణుకములయొక్క; బృంద = గుంపు యొక్క; సమతన్ = సామ్యమును; సంధించి =పొంది; ఎల్లప్పుడున్= సర్వకాలములయందు, ప్రతాపసూర్యప్రభ దివారాత్రము లుడివోవనిది గావున నెల్లప్పుడు ననుట; రాజిల్లున్ = ప్రకాశించును. అనఁగా నొక మేడయందు గవాక్షద్వారముగ సూర్యకిరణ ములు ప్రసరింపఁగా నాతేజస్సునందుఁ బరాగాదుల సూక్ష్మావయవములు గాన్పించిన యట్లు సుచంద్రునికీర్తి యను మేడలో నారాజు ప్రతాపవ్యాజ సూర్యకాంతులు ప్రస రింపఁగా నచట బ్రహ్మాండకోటులు త్ర్యణుకములగుంపులవలెఁ గాన్పించు నని యాశయము. ఇందులకు ‘శ్లో. జాలసూర్యమరీచిస్థం సూక్ష్మం యద్దృశ్యతే రజః, తస్య షష్ఠతమోభాగః పరమాణు స్స ఉచ్యతే’ అని తర్కపరిభాషయందుఁ జెప్పఁబడినది. ఆ పరమాణువు, ద్వ్యణుకమును చక్షుఃప్రత్యక్షగోచరములు గా వనియుఁ, ద్ర్యణుకము మొదలుగఁ బ్రత్యక్షగోచరము లగు ననియు వ్రాయఁబడియె. ఇట్లు చెప్పఁగా సుచంద్రునికీర్తి సమస్తబ్రహ్మాండముల నావరించిన దనియు, నారాజు ప్రతాపము సూర్యప్రభవలె దివారాత్ర ములు వెలుగుచున్న దనియు భావము.

సీ. ఆత్మకిరాతత్వ◊మత్యుత్సవముఁ బూన్ప, వనచరావృతిఁ గూర్మ◊వర్యుఁ డలరు,
ననిశంబు దర్వీక◊రాప్తిఁ జేకొని మహా,ప్రజ్ఞుఁ డై కుండలి◊రాజు దనరుఁ,
బరపద్మినీసుసం◊పర్కంబుఁ జేసి దృ,ప్తుం డయి దిక్కరీం◊ద్రుండు ప్రబలు,
బహ్వబ్దసంగతిఁ ◊బడసి యెచ్చటఁ జరిం◊పఁగ నోపక కులాద్రి◊భర్త నిల్చు,

తే. గహనముల నొక్కఁ డై దంష్ట్రి◊కాంతుఁ డడరు, ననుచు నిరసించి సత్కులు, ◊నమలరూపు,
ననఘగుణు, నాత్తయౌవను, ◊నలఘుసంప,దాఢ్యు రాకొమరునిఁ జెంది ◊యవని యలరు. 121

టీక: కూర్మవర్యుఁడు = ఆదికూర్మము; ఆత్మకిరాతత్వము = తన బోయతనము; అత్యుత్సవమున్ = అతిసంతసమును; పూన్పన్ = వహింపఁజేయఁగా; వనచరావృతిన్ = అరణ్యసంచారుల వ్యాప్తిచేత; అలరున్ = ఒప్పును; ఆత్మకున్, ఇరా తత్వము=ఉదకమందు సంతతసంచారము అత్యుత్సవముఁ బూన్పఁగా , వనచర అనఁగా జలచరములైన మత్స్యాదులయొక్క ఆవృతిచేతఁ గూర్మవర్యుఁ డలరు నని భావము, ‘ఇరా భూ వాక్సురాప్సు స్యాత్’ – అని యమరుఁడు;
కుండలిరాజు = శేషుఁడు; అనిశంబు = ఎల్లపుడు; దర్వీ= తెడ్లవంటి; కర = హస్తములయొక్క; ఆప్తిన్ = కలుగుటను; చేకొని = పొంది; మహాప్రజ్ఞుఁ డై = మిక్కిలి ప్రకృష్టములైన మోకాళ్ళు గలవాఁడై;, ‘ప్రజ్ఞుః ప్రగతజానుకః’ అని యమరుఁడు, ‘ప్రసంభ్యాం జానునోర్జ్ఞుః’ అను సూత్రముచేత జానుశబ్దముపై ‘జ్ఞు’ ఆదేశ మగును. విశేషణద్వయముచేత శేషుఁడు కురూపి యని తోఁచు చున్నది. ఎల్లప్పుడు సర్పసాంగత్యము గలవాఁ డనియు, మహాబుద్ధిశాలి యనియు భావము; తనరున్ = ఒప్పును; దిక్కరీంద్రుండు = దిగ్గజరాజు; పరపద్మినీసుసంపర్కంబున్ = పరస్త్రీసాంగత్యమును; చేసి = కావించి; దృప్తుం డయి = గర్వియై; ప్రబలున్ = అతిశయించును; దిక్కరి గొప్ప యాఁడేనుఁగుతో సంబంధముఁ జేసి మత్తుగొని యుండునని భావము. పద్మియొక్క స్త్రీ పద్మినీ, పద్మి యనఁగా గజము, ‘ఇభ స్తమ్బేరమః పద్మీ’ అని యమరుఁడు. కులాద్రిభర్త = కులాచలశ్రేష్ఠము; బహ్వబ్దసంగతిన్ = అనేకసంవత్సరముల సంబంధమును; పడసి = పొంది; ఎచ్చటఁ జరిం పఁగ నోపక = ఎచ్చటను సంచరింపఁజాలక; నిల్చున్ = నిల్చును; మిక్కిలి వృద్ధత్వము గలవాఁడని తోఁచుచున్నది. కులాద్రి భర్త బహుళమైన యబ్దము లనఁగా మేఘములు, వానితోఁ గూడి చరింపఁగనోపక యనఁగా రేఫలకారముల కభేదము గావునఁ జలింపఁగ నోపక, అచలత్వముచేత నొప్పి నిల్చియుండు నని భావము; దంష్ట్రికాంతుఁడు = వరాహపతి; ఒక్కఁ డై = వెనుక, ముందు లేనివాఁడై; గహనములన్ = దుఃఖములచేత; అడరున్ = అతిశ యించును. వరాహము తా నొక్కటియే యడవులయందుసంచరించు ననుట; అనుచున్ = ఇట్లనుచు; అవని = భూరమణి; నిరసించి = కూర్మరాజు మొదలగువారిని నిరాకరించి; సత్కులున్ = ఉత్తమ కులమువాని, కూర్మరాజువలె నీచజాతివాఁడు గానివాని ననుట. ఇట్లు గీతియందుఁ జెప్పిన వ్యతిరేకవిశేషణములకుఁ గ్రమముగా నన్వయము దెలియునది; అమలరూపున్ = లోకోత్తరసౌందర్యము గలవాని; అనఘగుణున్ = నిష్కల్మషము లైన గుణములు గలవాని; ఆత్తయౌవనున్ = రూఢతారు ణ్యము గలవాని;అలఘు సంపదాఢ్యున్ = అధికమైన పుత్రమిత్రకళత్రాదిసంపదచేఁ బూర్ణుని; రాకొమరునిన్ = రాజపుత్రుం డగు సుచంద్రుని; చెంది =పొంది; అలరున్ = ఒప్పును. సుచంద్రుఁడు సర్వభూమిభరణముఁ జేయుచు, సర్వగుణసంపత్తిచేత రాజిల్లె నని భావము. వ్యతిరేకక్రమాలంకారములు.

మ. కనుఁజాయన్ సిరి వాయ కెప్పుడుఁ జెలం◊గన్, సమ్ముఖం బంది పా
వని వాగ్భామిని యొప్పఁ, గీర్తి శుచిభా◊వం బూని సేవింప, మే
దిని బాహాంతరసంగతిం బొదల, ధా◊త్రీభర్త దాక్షిణ్యవ
ర్తనసత్ప్రీతి వహించి మించు సురవ◊ర్యస్తుత్యనిత్యోన్నతిన్. 122

టీక: సిరి = లక్ష్మి; కనుఁజాయన్ = కన్నులయెదుట ననుట; ఎప్పుడున్ = ఎల్లకాలమును; పాయక = వదలక; చెలంగన్ = ఒప్పఁగా, రాజులకు సిరి కనుఁజాయ ననఁగా నేత్రకాంతియం దుండుననుట ప్రసిద్ధము; పావని = పవిత్ర యగు వాగ్భామిని, వాణి యను స్త్రీ; సమ్ముఖంబు = ఆభిముఖ్యమును; అంది = పొంది; ఒప్పన్ = ఒప్పుచుండఁగా; కీర్తి = కీర్తికాంత; శుచిభావంబు = శుద్ధాంతఃకరణమును, నిర్మలస్వభావము ననుట; పూని = వహించి; సేవింపన్ = కొలుచుచుండఁగా; మేదిని = భూమి; బాహాంతరసంగతిన్ = వక్షఃస్థలము యొక్క సంబంధముచేత, భుజమధ్యసంబంధముచేతననుట, భూదేవి భుజముచేఁ బాలింపఁ బడుట ప్రసిద్ధము; పొదలన్ = ఒప్పఁగా; ధాత్రీభర్త = సుచంద్రుఁడు; దాక్షిణ్యవర్తనన్ = దక్షిణనాయకభావ మనెడు వృత్తిచేత, ‘తుల్యోఽనేకత్ర దక్షిణః’ అని లక్షణము, మొగమోటపునడవడిచేత ననుట; సత్ప్రీతిన్ = మంచి ప్రేమమును, విద్వత్ప్రీతి ననుట; వహించి = పూని; సురవర్యస్తుత్యనిత్యోన్నతిన్ = దేవతోత్తములచేఁ గొనియాడఁ దగిన నిత్యవైభవాతిశయముచేత; మించున్ = అతిశయించును; సుచంద్రనృపతి కటాక్షప్రసరణ మాత్రమున లక్ష్మి గలుగుననియు, నాతండు సర్వవిద్యలు చదివినవాఁ డనియు, నుత్కృష్టకీర్తిశాలి యనియు, సర్వభూమిని పాలించువాఁ డనియు భావము.