మ. వరవర్ణక్రమభాసివాహయుతి, భా◊స్వచ్చంద్రచక్రాప్తి వీ
టి రథశ్రేణి వహించియున్, గడునఖం◊డీభూతవిస్ఫూర్తిచే
నరుదై పొల్చుట నొక్కొ, కేరు, గిరిక◊న్యాధీశచక్రాంగవై
ఖరి, నుద్యద్వలభీ విలంబిత మణీ◊ఘంటాళి ఘాణంఘణిన్. 97

టీక: ఈపద్యమందు రథశ్రేణిని వర్ణింపఁగా యథాసంభవముగ నీశ్వరరథపరమైన యర్థాంతరముగూడఁ దోఁచుచున్నది. వీటి రథశ్రేణి = పురమందలి రథములయొక్క గుంపు; వరవర్ణక్రమభాసివాహయుతిన్ – వర = శ్రేష్ఠమగు, వర్ణ = రంగుచేతను, జాతిచేత నని కాని, క్రమ = నడుపుచేతను, భాసి = విలసిల్లునట్టి, వాహ = అశ్వములయొక్క, యుతిన్ = సంబంధమును, శ్రేష్ఠము లగు నకారాదివర్ణములచేతను, క్రమపదవాచ్య మగు పాఠవిశేషముచేతను (భాసిల్లు వాహము లనఁగా) వేదరూపాశ్వ ములు, వాని (యుతి) కూడికచేతను నని యీశ్వరరథపరమైన యర్థము; భాస్వచ్చంద్రచక్రాప్తిన్ = ప్రకాశించుచున్న బంగరు కండ్లయొక్క ప్రాప్తిని, ‘గైరికం వసు చంద్రకం’ అని యమరుఁడు, సూర్యచంద్రాత్మకచక్రములయొక్క ప్రాప్తి నని యీశ్వరరథ పర మైన యర్థము, ఈశ్వరునకు త్రిపురహరణకాలమున భూమి రథము, వేదములు వాహములు, మేరువు ధనువు, విష్ణువు సాయకంబు లగుట పురాణప్రసిద్ధ మైనది; వహించియున్ = ధరించియు; కడున్ = మిక్కిలి; అఖండీభూతవిస్ఫూర్తిచేన్ – అఖండీభూత = అవిచ్ఛిన్నమగు, విస్ఫూర్తిచేన్ = ప్రకాశముచేత; అరుదై = ఆశ్చర్యకరమై; పొల్చుట నొక్కొ = ఒప్పుట చేతనో; ఉద్యద్వలభీ విలంబిత మణీఘంటాళి ఘాణంఘణిన్ – ఉద్యత్ = ప్రకాశించుచున్న, వలభీ = కొణిగలయందు, విలం బిత = వ్రేలాడుచుండిన, మణీఘంటా = మణిమయములైన గంటలయొక్క, ఆళి = పంక్తియొక్క, ఘాణంఘణిన్ = ఘణఘణ యను నాదముచేత; గిరికన్యాధీశ చక్రాంగ వైఖరిన్ – గిరికన్యాధీశ=పార్వతీపతియొక్క, చక్రాంగవైఖరిన్ = రథముయొక్క రీతిని; కేరున్ = పరిహసించును. అనఁగా విశాలాపురియం దున్న రథములు రుద్రునిరథమువలె వరవర్ణ క్రమభాసివాహ భాస్వ చ్చంద్రచక్రాప్తిమొదలుగాఁ గలవానినిఁ బొందియు, నఖండీభూతవిస్ఫూర్తిచేఁ బొల్చుటచేత నీశ్వరుని భూమ్యాత్మకరథవైఖరి నవఖండాత్మక మని ఘంటల చప్పుడుచేతఁ గేరుచున్నట్టు లున్నదని భావము. ఇందు వ్యతిరేకోత్ప్రేక్షాశ్లేషాలంకారములు.

చ. స్థిరసుమనోవితానముల◊చే, ననిమేషవిలోలలోచనో
త్కరములచే, ననర్ఘమణి◊కామయకూటచయంబుచే, సిరిం
గరము పొసంగు వీటి నవ◊కాంచనసౌధపరంపరల్, మరు
ద్గిరివరవైఖరిం బొలుచు ◊దివ్యపథం బధరీకృతంబు గాన్. 98

టీక: ఈ పద్యమందు సౌధములు మేరుతుల్యముగ నున్న వనుటచే మేరుపరమైన యర్థాంతరముగూడఁ దోఁచుచున్నది. సిరిన్ = సంపదచే; కరము = మిక్కిలి; పొసంగు వీటి నవకాంచనసౌధపరంపరల్ – పొసంగు = ఒప్పుచున్న, వీటి = పురము యొక్క, నవ = నూతనములగు, కాంచనసౌధ = బంగారుమేడలయొక్క, పరంపరల్= సమూహములు; స్థిరసుమనోవితాన ములచేన్ – స్థిర = తిరమగు, సుమనోవితానములచేన్ = పువ్వుఁజప్పరములచేతను, దేవతాసంఘములచేత నని యర్థాంత రము; అనిమేష విలోల లోచనోత్కరములచేన్ – అనిమేష = మత్స్యములవలె, విలోల = మిక్కిలి చలించుచున్న, లోచనా = కన్నులు గల స్త్రీల యొక్క, ఉత్కరములచేన్ = సమూహములచేతను, దేవతాస్త్రీసంఘముచేత నని యర్థాంతరము; అనర్ఘ మణికామయ కూటచయంబుచేన్ = వెలలేనట్టి మణిమయగృహవిశేషములచేతను, మణిమయశిఖరములచేత నని యర్థాంత రము, ‘కూటో స్త్రీ శిఖరం వాసః కూటో ద్వయోః’ అని యమరుఁడు; దివ్యపథంబు = అంతరిక్షము; అధరీకృతంబు గాన్ = క్రిందు చేయఁబడి నది కాఁగా; మరుద్గిరివరవైఖరిన్ = మేరుపర్వతమువంటి మేలైన భంగితో; పొలుచున్ = ఒప్పును. విశాలాపురియందు మేడలు గగనమండలము క్రిందగునంత యున్నతము లై, మేరుపర్వతము వలెఁ బ్రకాశించె నని భావము. ఉపమాలంకారభేదము.

మ. అవడీనానిల వాసనాజనిత హా◊ర్దాప్తిం, బురిన్ భర్మహ
ర్మ్య వితానాశ్రిత యోషిదాస్యములఁ జే◊రంబోవు దివ్యాపగా
బ్జవస ద్బంభరపాళి, కుద్గమనజ◊శ్రాంతిం దొలంచున్, విలా
స వనీ సాలలతాంతగంధ లహరీ◊సారంబు మధ్యేసృతిన్. 99

టీక:ఇందుఁ బ్రకారాంతరముగ సౌధోన్నత్యము వర్ణింపఁబడుచున్నది. పురిన్ = విశాలాపురియందు; భర్మ హర్మ్య వితానాశ్రిత యోషి దాస్యములన్ – భర్మహర్మ్య = బంగరుమేడలయొక్క, వితాన = సంఘములను, ఆశ్రిత = ఆశ్రయించినట్టి, యోషిత్ = స్త్రీలయొక్క, ఆస్యములన్ = ముఖములను; అవడీ నానిల వాసనా జనిత హార్దాప్తిన్ – అవడీన = క్రిందికి దిగి వచ్చిన, అనిల = వాయువువలన నైన, వాసనా = పరిమళముచేత, జనిత = పుట్టిన, హార్ద = ప్రీతియొక్క, ఆప్తిన్ = ప్రాప్తిచేత; చేరన్= (స్త్రీముఖ ములను) చేరుటకు; పోవు = పోవునట్టి, దీనికి బంభరపాళియం దన్వయము; దివ్యాప గాబ్జ వస ద్బంభరపాళికిన్ – దివ్యాపగా = వ్యోమగంగయందున్న, అబ్జ = కమలములయందు, వసత్ = వసించుచున్న, బంభరపాళికిన్ = తుమ్మెదల గుంపునకు; విలాసవనీ సాల లతాంత గంధలహరీ సారంబు – విలాసవనీ=క్రీడార్థమైన యుద్యానములందలి, సాల=వృక్షములయొక్క, ‘అనోకహః కుట స్సాలః’ అని యమరుఁడు, లతాంత = కుసుమములయొక్క, గంధలహరీ = పరిమళప్రవాహముయొక్క, సారంబు = స్థిరాంశము; ఉద్గమన జ శ్రాంతిన్ – ఉద్గమన = ఊర్ధ్వమునకుఁ బోవుటవలన, జ = పుట్టినట్టి, శ్రాంతిన్ = శ్రమమును; మధ్యేసృతిన్ = మార్గమధ్యమందు, ‘ పారే మధ్యే షష్ఠ్యా వా’ అని యలుక్సమాసము; తొలంచున్ = పోఁగొట్టును.

విశాలాపురి యందు మేడలు స్వర్గమునకన్న నత్యున్నతము లై యున్నవనియు, స్వర్గంగాసరోజములయందున్న తేఁటు లచటి యోషిదాస్యములఁ జేరంబోవుచుండఁగా మార్గమధ్యమందు కలిగిన శ్రమమును విశాలాపురోద్యానతరుప్రసూనపరిమ ళము పోఁగొట్టుచున్న దనుటవలన నుద్యానములును స్వర్గమును మించిన యౌన్నత్యము గలిగియున్నవనియు భావము. అతిశయోక్తిభేదము.

మ. పుర చామీకరసౌధ చత్వర మణీ◊పుత్రీ ముఖాంభోజముల్,
శరజాసాలయ కుడ్యబింబితము లై, ◊చక్కం గనన్, దోఁచు ని
ర్భరదర్శార్కకరాభిచర్విత నిశా◊రాణ్ణిర్మిమిత్సాప్తవా
గ్వర సంయోజిత చంద్రకారణచయ◊వ్యాప్తిన్, విజృంభించుచున్. 100

టీక: పుర చామీకరసౌధ చత్వర మణీపుత్రీ ముఖాంభోజముల్ – పుర = విశాలాపురమందలి, చామీకరసౌధ = బంగరుమేడల యొక్క, చత్వర = ముంగిళ్ళభూములయందలి, మణీపుత్రీ = మణిమయములగు బొమ్మలయొక్క, ముఖాంభోజముల్ = ముఖపద్మములు; శరజాసాలయ కుడ్యబింబితము లై – శరజాస = పద్మాసనుం డగు బ్రహ్మయొక్క, ఆలయ = గృహము యొక్క, కుడ్య = గోడలయందు, బింబితము లై = ప్రతిఫలించిన వై; చక్కం గనన్ =చక్కగాఁ బరిశీలింపఁగా; నిర్భర దర్శార్క కరాభిచర్విత నిశారాణ్ణిర్మిమిత్సాప్త వాగ్వర సంయోజిత చంద్రకారణచయ వ్యాప్తిన్ – నిర్భర= దట్టము లగు, దర్శార్కకర = అమావాస్యయందలి సూర్యునికిరణములచేత, అభిచర్విత = భక్షింపఁబడిన, నిశారాట్ = చంద్రునియొక్క, నిర్మిమిత్సా = నిర్మాణేచ్ఛను, అప్త = పొందినట్టి, వాగ్వర = బ్రహ్మచేత, సంయోజిత = చేర్పఁబడిన, చంద్రకారణచయ = మఱలఁ జంద్రుని నిర్మించుటకు సాధనములైనవానిగుం పనెడు, వ్యాప్తిన్ = ప్రసిద్ధిచేత; విజృంభించుచున్ = అతిశయించుచు; తోఁచున్ = అగ పడును. చంద్రకారణచయ మనున ట్లగపడు ననుట. విశాలాపురి నున్న మేడలు సత్యలోకమువర కున్నతములుగా నున్న వనియు, నా మేడల యంగణభూములందున్న మణులతోఁ జేయఁబడిన బొమ్మలముఖములు బ్రహ్మదేవుని యింటిగోడల మీఁదఁ బ్రతిఫలించి యుండఁగా నవి యమావాస్యల యందు సూర్యకిరణములచే మ్రింగఁబడిన చంద్రులకు మాఱుగా నిర్మించు టకు బ్రహ్మకారణసామగ్రి నొనగూర్చి యుంచినట్లు దోఁచుచున్న వనియు భావము. ఉత్ప్రేక్షాత్యుక్త్యలంకారముల సంకరము.

చ. అతులశుభాగమక్రమము ◊స్వాశ్రిత భూరికలస్వన ద్విజే
శతతులు దెల్ప, వీటిమణి◊సౌధము, లాజిర హర్మ్యలక్ష్మిపైఁ
జతురత నించుసేస, గృహ◊చత్వర వీథిక లొంది, జాలకా
రతిఁ దగుచాన లెల్లఁ దొర◊రాజిల ఱువ్వెడు మొగ్గచాలునన్. 101

టీక: ఈ పద్యమం దంగణభూములయందుఁ జానలు క్రీడించువేళఁ జల్లుకొను మొగ్గలు మణిసౌధాజిరలక్ష్ములయొక్క వైవా హికాక్షతలుగా వర్ణింపఁబడియె. వీటిమణిసౌధములు = పత్తనమందలి మణిమయము లైన మేడలు; స్వాశ్రిత భూరికలస్వన ద్విజేశతతులు – స్వాశ్రిత = తమ్ము నాశ్రయించిన, భూరికలస్వన = అధికము లైన మధురవాక్కులు గల్గిన, ద్విజేశతతులు = పక్షు లనెడు బ్రాహ్మణులయొక్కగుంపులు; అతుల శుభాగమక్రమము – అతులశుభ = సాటిలేని శుభముహూర్తముయొక్క, ఆగమక్రమము = ప్రాప్తి విధమును; తెల్పన్ = తెల్పుచుండఁగా; ఆజిర హర్మ్యలక్ష్మిపైన్ = అంగణహర్మ్యలక్ష్మిపై; గృహ చత్వర వీథికలు = గృహాంగణభూములను; ఒంది =పొంది; జాలకారతిన్ = మొగ్గలు చల్లుకొనెడు క్రీడచేత; తగుచాన లెల్లన్ = ఒప్పునట్టి స్త్రీ లందఱు; తొర రాజిలన్=వేగ మౌనట్లుగా; ఱువ్వెడు మొగ్గచాలునన్=విసరివైచెడు మొగ్గలగుంపుచేత; చతురతన్ = చాతుర్యమున; సేసన్ = అక్షతలను; నించున్ = చల్లును. ఉత్ప్రేక్షాభేదము.

మ. తరుణుల్ వీటిశిరోగృహాళి నిసి ము◊క్తాకంతుకం బాడుచోఁ,
గరకంజంబున జాఱి, బంతి, కడ కేఁ◊గన్, దత్సృతిం జేరు చం
దురుఁ, దద్బుద్ధి గ్రహించి, గోర్పఁగఁ, దద◊స్తోకాహతిన్ గందెఁగా,
కురుమాలిన్యము సత్కులాధిపతి కె◊ట్లొందున్? మదిం జూడఁగన్. 102

టీక: ఇందుఁ బ్రకారాంతరముగ సౌధోన్నత్యము వర్ణింపఁబడియె. వీటిశిరోగృహాళిన్ = పత్తనముయొక్క మేడలయందు; తరుణుల్ = స్త్రీలు; నిసిన్ = రాత్రియందు; ముక్తాకంతుకం బాడుచోన్ = ముత్యములతోఁ గూర్పఁబడినచెం డాడు నెడ; బంతి = చెండు; కరకంజంబునన్ = పాణిపద్మమువలన; జాఱి; కడ కేఁగన్ = దూరమునకుఁ బోఁగా; తత్సృతిన్ = ఆ మార్గమును; చేరు చందురున్ = పొందునట్టి చంద్రుని; తద్బుద్ధిన్ = ఆ చెండను బుద్ధిచేత; గ్రహించి = పట్టుకొని; గోర్పఁగన్ = ఎగవేయఁగా; తదస్తోకాహతిన్ = ఆ గొప్పపాటు చేత; కందెఁగాక = కందెఁ గాని; ఉరుమాలిన్యము = అధికమైన మాలిన్యము; సత్కులాధి పతికిన్ = సత్కులశ్రేష్ఠుఁ డగు వానికి, నక్షత్రరాజున కనుట; మదిన్ = మనస్సునందు; చూడఁగన్ = భావింపఁగా; ఎట్లొందున్? = ఏరీతిఁ జెందును. చంద్రునియందుఁ గలంకము విశాలాపురీసౌధములయం దున్న స్త్రీలు చెండను భ్రమతోఁ బట్టుకొని కొట్టఁగాఁ గలిగినదే కాని మఱియొక విధముగాఁ గలిగినది కాదని భావము. ఇచటఁ జంద్రునియందుఁ గలంకము క్రీడాకాలికసౌధోపరిచర న్నీరజలోచనాస్తోకాహతివలనఁ గలిగినదే కాని యితరమువలన సంభవింప లే దని ‘యెట్లొందు’నను దానిచేఁ జెప్పుటవలన మంథానభూమిధరేత్యాదులయందుఁ గువలయానందమున వ్రాసినరీతిని హేత్వహ్నుతి, భ్రాన్తిమంతమును.

సీ. భవ్యతారారూఢిఁ ◊బదనఖంబులు మించఁ, దొడలు రంభారీతిఁ ◊దొడరి యెంచ,
మేనావరస్ఫూర్తి ◊మెఱుఁగుఁజన్ను లెసంగ, నాసల్ తిలోత్తమో◊న్నతిఁ బొసంగ,
హరిణీవిలాసత ◊నక్షియుగ్మము వొంద, నళికముల్ చంద్రక◊లాత్మఁ జెంద,
నతనూర్వశిస్ఫూర్తి◊ నలరి వేణిక లెచ్చఁ, దనులు హేమైకవ◊ర్తనను మెచ్చ,

తే. నహహ! నిర్జరనీరజా◊స్యావితాన, హారి సౌందర్యసంగతై◊కైకమాని
తావయవకాంతి సంపత్తి, ◊నడరినిల్చు, సిరుల, నలరుదు, రబ్జకం◊ధరలు వీట. 103

టీక: వీటన్=విశాలాపురియందు; అబ్జకంధరలు =శంఖమువంటి కంఠముగల స్త్రీలు,‘అబ్జౌ శఙ్ఖ శశాఙ్కౌ చ’ అని యమరుఁడు; పదనఖంబులు = పాదనఖములు (కాలిగోరులు); భవ్యతారారూఢిన్ – భవ్య= మనోజ్ఞ యగు, తారా = తార యను దేవాంగన యొక్క, రూఢిన్=ప్రసిద్ధివంటి ప్రసిద్ధిచేతను,మనోజ్ఞములగు నక్షత్రములయొక్క ప్రసిద్ధిచేత ననుట;మించన్=అతిశయింపఁగా ; తొడలు = ఊరువులు; రంభారీతిన్ = రంభ యను నప్సరసస్త్ర్సీయొక్క రీతిని, అనఁటులయొక్క రీతి ననుట; తొడరి = పూని; ఎంచన్ = ఎన్నఁగా, అనఁగా పోలుచుండఁగా నని యర్థము. మెఱుఁగుఁజన్నులు = మెఱయుచున్న కుచములు; మేనావరస్ఫూర్తిన్ – మేనా = మేనక యనెడు దివ్యస్త్రీయొక్క, వర = శ్రేష్ఠ మగు, స్ఫూర్తిన్ = ప్రకాశముచేతను, మేనావరుఁ డైన హిమవంతునియొక్క ప్రకాశమువంటి ప్రకాశముచేత ననుట; ఎసంగన్ = అతిశయింపఁగా; నాసల్=నాసికలు; తిలోత్తమోన్నతిన్ – తిలోత్తమా =తిలోత్తమ యను నప్సరస్త్ర్సీయొక్క, ‘ఊర్వశీ మేనకా రంభా ఘృతాచీ చ తిలోత్తమా సుకేశీ మఞ్జుఘోషాద్యాః కథ్యన్తేఽప్సరసో బుధైః’అని యమరుఁడు, ఉన్నతిన్ = ఔన్నత్యము చేతను, తిలకుసుమముయొక్క యౌన్నత్యముచేత ననుట; పొసంగన్ = ఒప్పుచుండఁగా;
అక్షియుగ్మము = నేత్రయుగ్మము, ‘స్తనాదీనాం ద్విత్వవిశిష్టా జాతిః ప్రాయేణ’ అను వామనసూత్రముచేత నిట స్త్రీల నేత్రము లనేకము లయినను యుగ్మమని ప్రయోగింపఁబడినది; హరిణీవిలాసతన్ = హరిణి యను సురాంగనయొక్క విలాసము వంటి విలాసమును, ఇట విలాసశబ్దము అర్శ ఆద్యజంత మైనందున విలాసవిశిష్టమును బోధించును, తద్ధర్మము విలాసత అది విలాసరూపమే యగునని యాశయము, విలాసము నక్షియుగ్మ మను పాఠము సమీచీనముగఁ దోఁచుచున్నది, ఆడుజింక యొక్క విలాసము ననుట; పొందన్ = పొందఁగా; అళికముల్ = ఫాలస్థలములు; చంద్రకలాత్మన్ = చంద్రకల యను దేవాం గనయొక్క రూపమును; చెందన్ = పొందఁగా, చంద్రుని కలారూపమును బొందఁగా ననుట; వేణికలు = జడలు; అతనూర్వశిస్ఫూర్తిన్ = అధిక మగు నూర్వశి యను నప్సరస్త్ర్సీయొక్క ప్రకాశముచేత; అలరి = ఒప్పి, మన్మథునియొక్క గొప్పఖడ్గముయొక్క స్ఫూర్తిచే (అతను+ఉరు+అశి = అతనూర్వశి) నలరారి యనుట, ‘శ్లో. డలయో రలయో శ్చైవ శసయో ర్వబయో స్తథా’ యనుటచేత నిట నూర్వశి యనుచోట శకార సకారములకభేదము చెప్పఁ బడినది; ఎచ్చన్ = అతిశయింపఁగా; తనులు = శరీరములు; హేమైకవర్తనను – హేమా = హేమ యను దేవాంగనయొక్క, ఏక = ముఖ్య మగు, వర్తనన్ = వృత్తిని; మెచ్చన్ = శ్లాఘింపఁగా, సువర్ణమును బోలఁగా ననుట; అహహ = ఔరా! నిర్జర నీరజాస్యా వితాన హారి సౌందర్య సంగ తైకైక మానితావయవ కాంతి సంపత్తిన్ – నిర్జర నీరజాస్యా వితాన = దేవాంగనాకదంబముయొక్క, హారి = మనోజ్ఞ మగు, సౌందర్య = సౌందర్యముతో, సంగత = కూడుకొన్న, ఏకైక మానితావయవ = ఒక్కొక్క పూజితాంగముయొక్క, కాంతి సంపత్తిన్ = తేజస్సంపదచేత; అడరి = ఒప్పి; నిల్చు సిరులన్ = స్థిరమగు సంపదలచే; అలరుదురు = ప్రకాశింతురు. విశాలాపురియందున్న స్త్రీల యవయము లొక్కొక్కటి యొక్కొక రంభాది సురాంగనను బోలియుండఁగా వారి సర్వాయవసౌందర్యమునకు సరియైన యువతి త్రైలోక్యములో దుర్లభ యని భావము.

మ. అనిశాశేషఋతు ప్రసేవిత పురీం◊ద్రారామపంక్తుల్, గళ
ద్ఘన సూనౌఘ పరాగపూగములఁ దో◊డ్తన్ సేతువుల్ దీర్చి, కీ
ర నికాయాస్యనికృత్త పక్వఫలనీ◊రంబుల్ తగ న్నించు, నొ
య్యన పోషింపనొ! నందనాఖ్య మను నాకాక్రీడ మెల్లప్పుడున్. 104

టీక: అనిశాశేష ఋతుప్రసేవిత పురీంద్రారామపంక్తుల్ – అనిశ = ఎల్లప్పుడును, అశేషఋతు = షడ్రుతువులచేత, ఇచట ‘ఋత్యకః’ అను పాణినిసూత్రముచేత నకార ఋకారములకు సంధి లేదు, ప్రసేవిత = బాగుగాసేవింపఁబడిన, పురీంద్రారామ = పురోద్యానములయొక్క, పంక్తుల్ = సమూహములు; గళద్ఘన సూనౌఘ పరాగపూగములన్ – గళత్ = జాఱుచున్న, ఘన = దట్టమైన, సూనౌఘపరాగ = పుప్పొడులయొక్క, పూగములన్ = సమూహములచేత; తోడ్తన్ =వెంటనే; సేతువుల్ = కట్టలు; తీర్చి = చేసి; కీర నికాయాస్యనికృత్త పక్వఫలనీరంబుల్ – కీర = చిలుకలయొక్క, నికాయ = సమూహముయొక్క, ఆస్య = ముఖములచేత, నికృత్త = భేదింపఁబడినట్టియు, పక్వ = పండినట్టియు, ఫల=పండ్లయొక్క, నీరంబుల్ = మకరందముల ననుట; నందనాఖ్యన్ = నందన మను పేరిచేత, కుమారుఁ డను ప్రసిద్ధిచేత; మను = వృద్ధి నొందు; నాకాక్రీడము = స్వర్గోద్యాన మును; ఎల్లప్పుడున్ = సర్వకాలమును; పోషింపనొ = పోషించుటకో యేమో; ఒయ్యన = మెల్లగా; తగన్= ఒప్పునట్లుగా; నించున్ = పూరించును. విశాలాపురియం దున్న యుద్యానములు నందనవనముకన్న నుపరిభాగము నొందియున్న వనియు, నందనవనము పురోద్యానములకు బిడ్డ యనునట్లు అల్పముగా నున్న దనియు భావము. ఉపవనకర్తృక పుష్పరజఃకరణకసేతు కృతియుఁ, దదధికరణక పక్వఫలనీర పూరణమును లేనివే నందనవనపోషణహేతువులుగా వర్ణింపఁబడుటచే నసిద్ధవిషయ
హేతూత్ప్రే క్షాలంకారము. ‘శ్లో. సంభావనా స్యాదుత్ప్రేక్షా వస్తుహేతు ఫలాత్మనా’ యని లక్షణము.