నిజవిలోచన సౌందర్య సమాలోకన జనిత త్రపాభరంబునన్ – నిజ=స్వకీయ మగు, ఈనిజపదము చంద్రికాసఖీగణపరము, విలోచన=కన్నులయొక్క, సౌందర్య=అందముయొక్క, సమాలోకన=సందర్శనముచేత,జనిత=కల్గిన, త్రపాభరంబునన్ = లజ్జాతిశయముచేత; ముడింగియున్న కుముదంబులన్ = ముకుళించియున్న కలువలను; కాంచి=చూచి; ఉబ్బునన్ = సంతో షముచేత; తద్విలాసదిదృక్షాగరిమంబు – తద్విలాస=ఆస్త్రీనయనవిలాసముయొక్క, దిదృక్షా=దర్శనేచ్ఛయొక్క, గరిమంబు = అతిశయమును; పక్షీకరించి =స్వీకరించి; అనఁగా నయనసౌందర్యము చూడవలె నని వాంఛాతిశయము నొంది యనుట; అక్షుద్రస్యదంబునన్=అతివేగముచేత, ‘రయ స్స్యదః’ అని యమరుఁడు; ఎగసి =పైకెగిరి; తద్విభవంబునకున్=ఆ స్త్రీనయన విభవమునకు; వెఱచి=భయపడి; మరలన్; తాఱుతీరునన్=మఱుఁగుపడురీతిగా; ఉద్వర్తనాపవర్తంబులన్ = ఎగ యుట మఱ లుటలచేత; పరఁగు బేడిసమీల మిట్టిపాటులు = ఒప్పుచున్న మత్స్యవిశేషములయొక్క యెగిరిపడుటలు; అతి కౌతుకంబు = మిక్కిలిసంతోషమును; పుట్టింపన్=కలిగింపఁగా; అనఁగా నాకొలఁకునం గలువలు ముకుళించి మత్స్యము లెగిరి పడుచుండఁ గా ఆస్త్రీనయనసౌందర్యమును జూచి సిగ్గుచేతఁ గలువలు ముగిడినట్లుండె ననియు, మత్స్యము లా కుముదములను జూచి తామును దన్నయనసౌందర్యము గాంచఁ జెంగున నెగిరి తన్నేత్రసౌందర్యమునకు వెఱచి మఱలఁ దాఱుచున్నట్లుండె ననియు భావము; అతిసమీప సంచర చ్చిత్రభాను హేతిజాలంబులన్ – అతిసమీప=మిక్కిలి సమీపదేశమునందు, సంచరత్=సంచరించుచున్న, చిత్రభాను=సూర్యునియొక్క, హేతిజాలంబులన్=కిరణసమూహమువలన; పరితాపంబున్=మిక్కిలి తాపమును; ఒంది = పొంది; మందపవన సందోహాందోళిత నవీనేందీవరబృంద మధుబిందు సేచనంబున్ –మందపవన=మందమారుతముయొక్క, సందోహ=సమూహముచేత, ఆందోళిత=చలింపఁజేయఁబడిన, నవీన=క్రొత్తనైన, ఇందీవరబృంద=నల్లగలువలసమూహము యొక్క, మధుబిందు = మకరందబిందువులచేత, సేచనంబున్=తడుపుటను; కోరి =ఇచ్ఛించి; వారిజాతాంతరంబునన్ = పద్మ మధ్యమందు; లీనంబైన యంభోధరపథంబునన్=దాఁగియున్న యాకాశమందు; రోధోదేశ వలయిత మనోజ్ఞ మాలతీ మాధవీ మహిలా మల్లికా ముఖ్య వల్లికా కీర్ణ నీరంధ్ర పలాశ పాండిత్యంబునన్ – రోధోదేశ=తీరప్రదేశమందు, వలయిత=చుట్టుకొన్న, మనోజ్ఞ = అందమైన, మాలతీ=జాజి, మాధవీ=బండిగురివెంద, మహిలా=ప్రేంకణము, మల్లికా=మల్లె, ముఖ్య=మొదలుగాఁ గల, వల్లికా=తీవలచేత, కీర్ణ=వ్యాప్తములైన, నీరంధ్ర=దట్టమైన, పలాశ=మోదుగులయొక్క, పాండిత్యంబునన్=అతిశయము చేత; ప్రద్యోతనద్యోతప్రభావంబు – ప్రద్యోతన=సూర్యునియొక్క, ద్యోత=ప్రకాశముయొక్క, ప్రభావంబు=మహిమ; పాయన్ = పోఁగా; కనుపట్టు తారకావారంబుల మురువునన్ – కనుపట్టు =అగపడునట్టి, తారకావారంబుల = నక్షత్రసంఘముయొక్క, మురువునన్=సౌందర్యముచేత, దీనికి ‘పొడకట్టు’ నను క్రియతో నన్వయము;అరవిందమందిరాళింద నివాసి సానంద మిళింద సుందరీ సుందరాపఘన ఘనప్రభాక్రాంత జలంబులపయిన్–అరవిందమందిర=పద్మము లనెడు గృహములయొక్క, అళింద =చత్వరములందు, నివాసి=నివసించి యున్న, సానంద=సంతసముతోఁ గూడిన, మిళిందసుందరీ=ఆఁడుతుమ్మెదలయొక్క, సుందరాపఘన=చక్కనిదేహములయొక్క, ఘనప్రభా=అధికకాంతిచేత, ఆక్రాంత=వ్యాప్తమైన, జలంబులపయిన్=నీటిపైని; పొడకట్టు పాండుర డిండీరఖండ మండలంబులు – పొడకట్టు =అగపడుచున్న, పాండుర=తెల్లనైన, డిండీరఖండ=ఫేనఖండ ములయొక్క, మండలంబులు=సమూహములు; సంబరంబులు=సంతోషములను; పొదలింపన్=వృద్ధిఁజేయఁగా; అనఁగా నాకొలఁకునందలిజలము తుమ్మెదలదేహకాంతిచేత తటద్రుమచ్ఛాయావృతమై నల్లనై యుండఁగా నందుండు ఫేనఖండములు, సూర్యుండు చెంత నుండుటం జేసి కలిగిన తాపాతిశయముచేత నాకసము నీలోత్పలమరందబిందుసేకముం గోరి కాసారమును జేరి తటద్రుమసందోహముచేత సూర్యప్రకాశము నెంతయు నొందకుండఁగా, నందుఁ జూపట్టు రిక్కలగుంపువలె నుండె ననుట;

అమరియున్=ఒప్పియు; అక్కొలంకు=ఆకాసారము; మహితాబ్జకామినీజాలపరిభ్రాజితంబు – మహిత=ఒప్పుచున్న, అబ్జ కామినీ=చంద్రునిభార్యలగు నక్షత్రములయొక్క, జాల=సమూహముచేత, పరిభ్రాజితంబు =ప్రకాశించుచున్నది; కావునన్ = అగుటవలన; అళి మిథున మీన కుళీర మకరాది సంయుతంబై – అళి=వృశ్చికము, మిథున=మిథునము, మీన=మీనము, కుళీర =కర్కాటకము, మకర=మకరము, ఆది=మొదలగు రాసులతో, సంయుతంబై =కూడినదై, అనఁగా మహితములైన అబ్జము లనఁగా పద్మములు, కామిని యనఁగా నాఁడుజక్కవలు, వీనిసంఘములతోడఁ గూడి యళిమిథునములు, మత్స్య ములు, ఎండ్రకాయలు, మొసళ్ళు లోనగువానితోఁ గూడియున్నదని వాస్తవార్థము;
మంజుల హర్యన్వితార్యమ లసద్విహార భాసురంబు – మంజుల=మనోజ్ఞమగు, హరి=సింహరాశితో, అన్విత=కూడిన, అర్యమ=సూర్యునియొక్క, లసద్విహార=ప్రకాశించు విహారముచేత, భాసురంబు=ప్రకాశించునది; కావునన్=అగుటచేత; కమనీయ కాదంబసుమనో వికసన విరాజితంబై – కమనీయ = మనోజ్ఞమగు, కాదంబ=కదంబవృక్షసంబంధియైన, సుమనః= పువ్వులయొక్క, వికసన=విరియుటచేత, విరాజితంబై =ప్రకాశమానమై; అనఁగా సరస్సు, మంజు=మనోజ్ఞమగు, లహరీ= ప్రవాహమును, అన్విత=పొందినట్టి, అరి=జక్కవలయొక్క, అమల=నిర్మలమైన, సద్విహార=ప్రకాశించు విహారముచేత, భాసురంబు=ప్రకాశించునదై, కమనీయ = మనోజ్ఞమగు, కాదంబ =బెగ్గురులయొక్క,సు=లె స్సైన, మనః=మనస్సుయొక్క, వికసన=విరియుటచేత,విరాజితంబై =ప్రకాశమానమై అని వాస్తవార్థము;

మనోజ్ఞ హంసకులాధిరాజ రామాభిరామ ప్రస్థానవిశేషంబు – మనోజ్ఞ=మనోహరమైన, హంసకులాధిరాజ=సూర్యవంశ స్వామి యైన, రామ=రామునియొక్క, అభిరామ=హృద్యమగు, ప్రస్థానవిశేషంబు = యాత్రావిశేషము; కావునన్=కాఁబట్టి; అకుంఠతర తరో విజృంభమాణ నానా ప్లవగవీ రారాజ త్కోలాహల లీలా చుళికిత దిశాంతంబై – అకుంఠతర=మిగుల నడ్డములేని, తరః =వేగముచేత, విజృంభమాణ=విజృంభించుచున్న, నానా=అనేకప్రకారులగు, ప్లవగవీర=వానరవీరుల యొక్క, ఆరాజత్= మిగుల నొప్పుచున్న, కోలాహల=కలకలధ్వనియొక్క, లీలా=విలాసముచేత, చులుకిత=పుడిసిలింపఁ బడిన, దిశాంతంబై = దిగంతములు గలదై; అనఁగా నా కొలను, మనోజ్ఞమైన, హంసకులాధిరాజరామా=రాజహంసస్త్రీలచేత, అభిరామ=ఒప్పు చున్న, ప్రస్థానవిశేషంబు = ప్రకృష్టమైన స్థానవిశేషము గలది కావున, అకుంఠతరతరోవిజృంభమాణములైన నానా=అనేకప్రకారములైన, ప్లవ=తెప్పలయొక్క, గో=కాంతులచేత, ‘గోరతద్ధితలుకి’ అని టచ్ ప్రత్యయము ఞీప్పు వచ్చిన పైని ప్లవగవీ యను రూపము సిద్ధించు చున్నది, రారాజత్=మిక్కిలి యొప్పుచున్న, కోలాహలములయొక్క లీలచేత చుళికిత దిశాంతంబై న దని వాస్తవార్థము; ఒప్పుమీఱి=అతిశయించి; చెప్పరాని మోదంబు=చెప్ప నలవిగాని సంతోషము; ముప్పిరిగొనన్=మూఁడుమడుఁగులగునట్లు; చేయన్ = చేయఁగా; అప్పడంతులు=ఆస్త్రీలు; అప్పద్మాలయ జలవిహార దోహదంబునన్ – అప్పద్మాలయ=ఆకొలనులోన, జలవిహార=జలక్రీడయందలి, దోహదంబునన్=వాంఛచేత, ‘అథ దోహదమ్, ఇచ్ఛా కాంక్షా’ అని యమరుఁడు; జిలుఁగు పుత్తడి వలువలు = సూక్ష్మములైన కనకాంబరములను; సడల్చి=విడిచి; పావడలు=పరికిణీలను; తాల్చి=ధరించి; శృంగం బులు = కొమ్ములను; కైకొని=స్వీకరించి; ఒయ్యనొయ్యనన్=తిన్నతిన్నఁగా; ఒయ్యారంబు =విలాసము; మించన్=అతిశ యింపఁగా; డిగ్గి=కొలనియందుఁ బ్రవేశించి; అపుడు=ఆసమయమున. దీని కుత్తరపద్యమందున్న ‘ఈఁదిరి’ అను క్రియతో నన్వయము.

ఉ. తమ్ములఁ జేరి రోదరశ◊తమ్ములఁ గైకొని తావి భృంగపో
తమ్ముల కుంచి యౌవతయు◊తమ్ముల మత్తమరాళరాజజా
తమ్ముల మించి చిత్రచరి◊తమ్ముల నీఁదిరి కొమ్మ లెల్లఁ జి
త్తమ్ముల వారిదేవతలు ◊తమ్ము లలిన్ వినుతింప నయ్యెడన్. 69

టీక: అయ్యెడన్=ఆసమయమునందు; కొమ్మ లెల్లన్=స్త్రీలందఱు; తమ్ములన్=పద్మములను; చేరి=పొంది; రోదరశత మ్ములన్ = చక్రవాకశతములను; కైకొని=స్వీకరించి; తావిన్=పరిమళమును; భృంగపోతమ్ములకున్ =తుమ్మెదబిడ్డలకు; ఉంచి = నిల్పి; యౌవత=యువతీసమూహముతో; యుతమ్ములన్=కూడియుండినట్టి; మత్తమరాళరాజజాతమ్ములన్ – మత్త=మదించిన, మరాళరాజ=రాజహంసశ్రేష్ఠములయొక్క, జాతమ్ములన్=సమూహములను; మించి=అతిశయించి; వారిదేవతలు =జలాధిదేవతలు; చిత్తమ్ములన్=మనస్సులయందు; తమ్మున్=తమను; లలిన్=ప్రేమతో; వినుతింపన్=కొని యాడఁగా; చిత్రచరితమ్ములన్ = ఆశ్చర్యకరమైన వ్యాపారములచేత; ఈఁదిరి=జలక్రీడ సల్పిరి. అనఁగా నాస్త్రీలు కొలను ప్రవేశించి తమ్ము జలాధిదేవతలు కొనియాడునట్లు పైఁజెప్పిన విధముగ నీఁది రనుట.

మ. తరుణాంభోరుహపీఠిఁ బొల్చి సుమనో◊దంతుల్ నవాంభఃపరం
పర పైపైఁ గడుఁ జల్ల సారసము ప్రే◊మన్ గేలునన్ బట్టి క
ర్బురసంహారిసుగాత్రికాతిసమతా◊స్ఫూర్తిన్ గర మ్మొక్క క
ర్బురసంహారిసుగాత్రికాతిలక మిం◊పుల్ గూర్చెఁ ద న్గన్గొనన్. 70

టీక: ఒక్క కర్బురసంహారిసుగాత్రికాతిలకము – ఒకస్త్రీరత్నము, కర్బుర మనఁగా సువర్ణము. దానిని సంహరించెడు ననఁగా తిరస్కరించెడు దేహము గలవారు స్త్రీలు. అట్టివారిలో తిలకరూపయైన స్త్రీ యనుట; తరుణాంభోరుహపీఠిన్ = నవాంబుజమను పీఠమందు; పొల్చి=ఒప్పి; సుమనోదంతుల్=స్త్రీలనెడు దివ్యగజములు; నవాంభఃపరంపరన్=నూతనమైన జలధారలను; పై పైన్=మీఁదమీఁదను; కడున్=మిక్కిలి; చల్లన్=చల్లుచుండఁగా; సారసమున్=పద్మమును; ప్రేమన్=ప్రేమచేత; కేలునన్=చేతి చేత; పట్టి=ధరించి; కర్బురసంహారిసుగాత్రికాతిసమతాస్ఫూర్తిన్ – కర్బురసంహారి=రాక్షసాంతకుఁడైన విష్ణుమూర్తియొక్క, సుగాత్రికా=భార్య యైన లక్ష్మీదేవియొక్క, అతిసమతా=అత్యంతసామ్యముయొక్క, స్ఫూర్తిన్=ప్రకాశముచేత; తన్గన్గొనన్ = తన్నుఁ జూడఁగా; కరమ్ము=మిక్కిలి; ఇంపుల్ గూర్చెన్ = ఆనందముల నొందించెను. అనఁగా జలవిహారసమయమున నొక స్త్రీరత్నము తమ్మిపైఁ గూర్చుండి కేలఁ గమలమును దాల్చియుండఁగా ఇతరస్త్రీలు దానిపై జలపరంపరలు చల్లుచుండి రనియు, దానిం జూడఁగాఁ బద్మహస్తయై, పద్మాసనయై దేవదంతులచే జలాభిషేకము పొందు లక్ష్మీదేవిని బోలి యుండె ననియు భావము. పూర్ణోపమాలంకారము.

చ. అలరుమృణాళవల్లరి స్వ◊యంవరసూనసరాభ వ్రేలఁగా
నలనికటంబుఁ జేరఁగ జ◊నన్ రతిఁ గైకొనె నొక్క పుష్పకో
మల దమయంతికావనిత◊మాడ్కి మరాళనృపుల్ స్వచిత్తసీ
మలఁ దమయంతికావనిఁ గ్ర◊మంబున నొందిన సంభ్రమింపఁగాన్. 71

టీక: ఒక్క పుష్పకోమల=పుష్పములవలె మృదువైన దేహముగల యొక్క స్త్రీ; అలరు=ఒప్పారుచున్న; మృణాళవల్లరి =తీగవంటి తామరతూఁడు; స్వయంవరసూనసరాభన్=స్వయంవరార్థమైన పుష్పమాలికవలె; వ్రేలఁగాన్=వ్రేలాడఁగా; మరాళనృపుల్=రాజహంసలనెడు రాజులు; స్వచిత్తసీమలన్=తమమనఃప్రదేశములయందు; తమయంతికావనిన్= తమ సమీపప్రదేశమును; క్రమంబునన్=వరుసఁగా; ఒందినన్=పొందఁగా; సంభ్రమింపఁగాన్=సంతసము నొందఁగా, వేగిరపాటు నొందఁగా; దమయంతికావనితమాడ్కిన్ = దమయంతివలె; నలనికటంబున్=పద్మనికట మనెడు నలరాజుసమీపమును; చేరఁగన్ చనన్=చేరఁబోవుటకు; రతిన్=ప్రీతిని; కైకొనెన్=స్వీకరించెను, చేరె ననుట.

అనఁగా నొకస్త్రీ మృణాలవల్లరి చేతఁ బుచ్చుకొని పద్మమును గ్రహించుటకుఁ బోవుచుండఁగా దమయంతి నలుని వరించు టకుఁ బుష్పహారము తీసికొని పోవుచున్నట్లుండె ననియు, నపుడు మధ్యమార్గమున నున్న మరాళములు ఆస్త్రీ తమచెంతకు వచ్చె నని సంభ్రమించుట నలేతరరాజులు దమయంతి తమయంతికమునకు వచ్చె నని సంభ్రమించినట్లుండె ననియు భావము. రూపకసంకీర్ణోపమాలంకారము.

సీ. రతిఁ బట్టుకొనఁ జేరె ◊రాజీవరామాని,కరము సద్గుణజాల◊కలిత యొకతె.
రహి వ్రాల్చె నవదాత◊రాజీవరాజిత,రజము పావనవిహా◊రయుత యొకతె,
యడలించె వడిఁ బుష్క◊రాజీవరాజహం,సముల శంపాలోక◊సక్త యొకతె,
ప్రౌఢి నొంచె రథాంగ◊రాజీవరామోద,పటిమ సత్కాంతిసం◊భరిత యొకతె,

తే. వనజగృహవీథి నిట్టు లా◊వర్తనాభి,కాజనంబులు సముచితగతి నెసంగె
వారిదేవత లపుడు త◊ద్వర్తనాభి,దర్శనస్ఫూర్తి నవ్యహా◊ర్దంబు గాంచ. 72

టీక: సద్గుణజాలకలిత ఒకతె =శ్రేష్ఠమగు గుణగణములతోఁ గూడినట్టి ఒకస్త్రీ, మంచి సూత్రములు గల వలతోఁ గూడిన యొక స్త్రీ యని తోఁచుచున్నది; రాజీవరామానికరము=మత్స్యస్త్రీగణమును, ‘రాజీవ శ్శకుల స్తిమిః’ అని యమరుఁడు; రతిన్=ప్రీతిచేత; పట్టుకొనన్ = స్వీకరించుటకు; చేరెన్=సమీపమునకుఁ బోయెను. మంచిసూత్రములతోఁ (రజ్జువులతో) గూడిన వల గలది గావున మత్స్యములఁ బట్టుకొనఁబోవుట తగునని భావము. పావనవిహారయుత ఒకతె = మంచిప్రచారముతోఁ గూడిన యొకస్త్రీ, పవనసంబంధిప్రచారముతోఁ గూడిన యొకస్త్రీ యని తోఁచు చున్నది; అవదాతరాజీవరాజితరజము – అవదాతరాజీవ=తెల్లదామరలయందు, రాజిత=ఒప్పుచున్న, రజము=పరాగమును; రహిన్=ప్రీతితో; వ్రాల్చెన్=తూల్చెను. పవనసంబంధిప్రచారముతోఁ గూడినది గావున పరాగమును వ్రాల్చుట తగునని భావము; శంపాలోకసక్త ఒకతె = మెఱపులవంటి చూపులతోఁ గూడిన యొకస్త్రీ, తటిత్కాంతితోఁ గూడిన యొకస్త్రీ యని తోఁచుచున్నది; పుష్కరాజీవరాజహంసములన్ – పుష్కర=పద్మములు, ఆజీవ=జీవికగాఁగల, రాజహంసములన్ =రాజహంసలను; వడిన్ = వేగముచేత; అడలించెన్ = భయపెట్టెను. తటిత్కాంతియుత గావున పుష్కరాజీవము లగు రాజహంసల వెఱపించుట తగు నని భావము. తటిత్ప్రకాశములు గల వర్షాకాలమందుఁ గొలఁకులు నిండి పద్మములకుఁ గీడు గల్గును గాన నపుడు హంసలు ఎడలి పోవు నని కవిసమయము.
సత్కాంతిసంభరిత ఒకతె = మంచికాంతితో నింపఁబడిన యొకస్త్రీ, నక్షత్రములకాంతితోఁ గూడిన యొకస్త్రీ యని తోఁచుచున్నది; రథాంగరాజీవరామోదపటిమన్ – రథాంగరాజీ=చక్రవాకపంక్తియొక్క, వర=శ్రేష్ఠమైన,ఆమోదపటిమన్=సంతోషాతిశయ మును; ప్రౌఢిన్=నేర్పుచేత; నొంచెన్=నొవ్వఁజేసెను. నక్షత్రకాంతిభరిత గావున రథాంగరాజీసంతోషపటిమ నొంచుట తగు నని భావము. నక్షత్రప్రకాశము గల రాత్రికాలమందు రథాంగదంపతు లెడఁబాసి ఖేదించు నని కవి సమయము.
ఇట్టులు=ఈప్రకారము; వనజగృహవీథిన్=కమలాకరమైన కాసారముయొక్క సీమయందు; ఆవర్తనాభికాజనంబులు = స్త్రీ జనములు, ఆవర్తనాభిక లనఁగా నీటిసుడినిబోలు పొక్కిలిగల స్త్రీలని యర్థము; అపుడు=ఆసమయమందు; వారిదేవతలు= జలాధిష్ఠాన దేవతలు; తద్వర్తనాభిదర్శనస్ఫూర్తి న్ – తద్వర్తన=ఆస్త్రీలవృత్తియొక్క, అభిదర్శనస్ఫూర్తి న్=చూచుటయందు; నవ్యహార్దంబు =నూతనప్రీతిని; కాంచన్=పొందఁగా; సముచితగతిన్=పైఁజెప్పినట్టు లుచితప్రకారముగ; ఎసంగెన్=ఒప్పెను. సద్గుణజాలకలితేత్యాదిసాభిప్రాయవిశేష్యములచేఁ బరికురాలంకారము.

చ. స్మరమదదంతి నా నొకమ◊సారసముల్లసితప్రవేణి త
త్సరమున నత్తఱిం బవన◊సారసముల్లలదూర్మిజాతముల్
సరగునఁ జొచ్చి పాదముల ◊సారసముల్ గర మించె మెట్టుచున్
సరసకలారవాకలన◊సారసముల్లహరిన్ హరించుచున్. 73

టీక: అత్తఱిన్=ఆసమయమందు; ఒకమసారసముల్లసితప్రవేణి =నీలములభంగి ప్రకాశించుచున్న జడగల యొకస్త్రీ; తత్సరము నన్ = ఆకొలంకునందు; పవనసారసముల్లలదూర్మిజాతముల్ – పవనసార=వాయుసామర్థ్యముచేత, సముల్లలత్= మిక్కిలి చలించుచున్న, ఊర్మిజాతముల్=తరంగతతులను; సరగునన్=వడిగా; చొచ్చి=ప్రవేశించి; పాదములన్=చరణములచేత; సారసముల్=పద్మములను; మెట్టుచున్ =త్రొక్కుచు; సరసకలారవాకలనన్ – సరస=శ్రేష్ఠమైన,కల=అవ్యక్తమధురమైన, గజ పక్షమున, కర=తొండముయొక్క యని యర్థము, ఆరవ=ధ్వనియొక్క, ఆకలనన్=సంబంధముచేత; సారసముల్లహరిన్ – సారస=బెగ్గురులయొక్క, ముత్=సంతోషముయొక్క, లహరిన్=పరంపరను;హరించుచున్=పోఁగొట్టుచు; స్మరమదదంతి నాన్ = మన్మథుని మదపుటేనుఁగో యనునట్లు; కరము = మిక్కిలి; ఇంచెన్= ఇంపయ్యెను. అనఁగా నొకనీలవేణి యాకొలఁకు నందు వీవలివేగమునఁ జలించుచున్న తరఁగలఁ జొచ్చి, కమలములను బాదముల మెట్టుచు సరసకలస్వనములచేత బెగ్గురుల సంతసమును హరించుచు, మదనుని మదపుటేనుఁగో యనునట్లు భాసిల్లె నని భావము. గజము సరస్సులు సొచ్చి, కమలములు మెట్టుచు, బెగ్గురులు లోనగు జలపక్షులమోదము హరించుట ప్రసిద్ధము. ఉత్ప్రేక్షాలంకారము.