చ. అలవిరిదండచాయ కర ◊మయ్యెడఁ బర్వఁగఁ దన్నృపాలహా
రలతలచాయ గాంచఁగ వి◊రాజిల దయ్యెఁ దలంప నౌ విని
ర్మలమహిరాట్సుతాంచితక◊రస్థితి మించుచుఁ జేరువారి మేల్
చెలువముచెంగటన్ ధరణిఁ ◊జిల్లరపేరులవన్నె హెచ్చునే. 136

టీక: అలవిరిదండచాయ=ఆపూదండకాంతి; కరము=మిక్కిలి; అయ్యెడన్=ఆసమయమందు; పర్వఁగన్=వ్యాపింపఁగ; తన్నృపాలహారలతలచాయ – తన్నృపాల=ఆసుచంద్రునియొక్క, హారలతలచాయ=లతలవంటి హారములయొక్క కాంతి; కాంచఁగన్=చూడఁగ; విరాజిల దయ్యెన్=ప్రకాశింపదాయెను; తలంపన్=విచారింపఁగా; ఔన్=యుక్తమే యగును, ప్రకాశింపక యుండ యుక్తమే యనుట, ఏలనన; వినిర్మలమహిరాట్సుతాంచితకరస్థితిన్ – వినిర్మల=స్వచ్ఛమగు,మహి రాట్సుతా=చంద్రికయొక్క, అంచిత=ఒప్పుచున్న, కర=హస్తమందు, స్థితిన్=వాసముచేత; మించుచున్=అతిశయించుచు; చేరువారి మేల్ చెలువముచెంగటన్ – చేరువారి = పొందినవారియొక్క, మేల్=శ్రేష్ఠమగు, చెలువము=కాంతియొక్క,చెంగటన్ =సమీపమందు; ధరణిన్=పుడమియందు; చిల్లరపేరులవన్నె= స్వల్పహారములయొక్క కాంతి; హెచ్చునే=అతిశయించు నా? గొప్పపేరుల చెంగట, చిల్లరపేరుల= చిల్లరనామములయొక్క, వన్నె=కాంతి, హెచ్చునా యని తోఁచుచున్నది.

చంద్రిక సుచంద్రునియం దుంచిన పూదండకాంతిముందర, నితరములగు సరములకాంతి ప్రకాశింపదు. అట్లు ప్రకాశింప కుండుట యుక్తమని ద్వితీయవాక్యముచే సమర్థించుచున్నాడు. ఎటులనఁగా చంద్రికకరమం దునికిచే మించుకాంతి గలవారి యొద్ద చిల్లరపేరులకాంతి యతిశయించునా? అతిశయింప దనుట. సామాన్యముచే విశేషసమర్థనరూపమగు నర్థాంతరన్యాసా లంకారము.

మ. హరిమధ్యార్పితసూనదాముఁడయి గో◊త్రాధీశ్వరుం డత్తఱిన్
జిరకాలేహితకాంక్ష యంతయును దం ◊జేరం బ్రమోదాశ్రుసం
భరితాక్షిద్వయితో గళద్విరహతా◊పశ్రీకచిత్తంబుతో
నురురోమాంచపినద్ధవిగ్రహముతో ◊నొప్పూనెఁ జిత్రంబుగన్. 137

టీక: గోత్రాధీశ్వరుండు=సుచంద్రుఁడు;హరిమధ్యార్పితసూనదాముఁడయి – హరిమధ్యా=సింహమధ్యము గల చంద్రికచేత, అర్పిత=ఉంచఁబడిన,సూనదాముఁడయి=పూదండగలవాఁడయి; అత్తఱిన్=ఆసమయమందు; చిరకాలేహితకాంక్ష యంత యును – చిరకాల=బహుకాలమునుండి, ఈహిత=కోరఁబడిన,కాంక్ష=కోరిక, అంతయును=సమస్తమును; తన్=తనను; చేరన్=పొందఁగా; ప్రమోదాశ్రుసంభరితాక్షిద్వయితోన్=ఆనందబాష్పములతో నిండిన కనుదోయితో; గళద్విరహతాపశ్రీక చిత్తంబుతోన్ – గళత్=జాఱినట్టి,విరహతాప=విరహాగ్నితాపముయొక్క, శ్రీక=అతిశయముగల, చిత్తంబుతోన్=మనస్సుతో; ఉరురోమాంచపినద్ధవిగ్రహముతోన్ – ఉరు=అధికమైన,రోమాంచ=గగుర్పాటుచేత,పినద్ధ=కప్పఁబడిన,విగ్రహముతోన్ = శరీరముతోడ; చిత్రంబుగన్=ఆశ్చర్యముగ; ఒప్పూనెన్=ఒప్పిదమును పొందెను.

వ. అయ్యెడ నయ్యగరాజకుమారి యాసప్తసముద్రమధ్యరాజలోక వర్ణనాసమయోరరీకృత మానుషా కారంబు దూరంబు కావించి, యుదంచిత చంచరీకకులాకర్షణప్రకార భావసంమిళిత పరిమళమిళిత పారి జాతకుసుమమాలికాసంవేష్టితవేణీకలాపయును, జూడావలంబితచూడారత్నాయమానతారావరయును, భుజాచతుష్టయసంభృతపాశాంకుశరసాలశరాసనప్రసవరోపయును, నిజచరణసరసిజ భజనాపరాయణ సకలభువనజనోపబహిర్నిర్గతానురాగమోహద గౌరాంగరాగయును, ఆత్మోపఘన ఘనప్రభాలింగిత దివ్యమణిభూషణపూగయును, సముజ్జ్వలజ్జ్వలనమయనయనకలిత ఫాలభాగయును నగుచు జగద ద్భుతతేజోవిలసనంబున నమ్మహారాజేంద్రుముంగల నిలిచి, మంగళకరంబులగు ననేకవరంబు లొసంగి, వెండియును బావకవిబుధమహౌన్నత్యతంత్రం బగు నొక్కమంత్రంబు దెలుపం దలఁచి యానృపతి కిట్ల నియె. 138

టీక: అయ్యెడన్=ఆసమయమందు; అయ్యగరాజకుమారి=ఆపార్వతీదేవి; ఆసప్తసముద్రమధ్య రాజలోక వర్ణనాసమయోరరీ కృత మానుషాకారంబు – ఆసప్తసముద్రమధ్య=సప్తసముద్రములమధ్యమందున్న, రాజలోక=నృపులయొక్క,వర్ణనాసమయ =స్తుతిసమయమందు, ఉరరీకృత=అంగీకరింపఁబడిన, మానుషాకారంబు=మనుష్యాకృతిని; దూరంబు కావించి =సడలించి; ఉదంచిత చంచరీకకు లాకర్షణప్రకార భావ సంమిళిత పరిమళ మిళిత పారిజాతకుసుమ మాలికా సంవేష్టిత వేణీకలాపయును – ఉదంచిత=ఒప్పుచున్న, చంచరీకకుల=తుమ్మెదగుంపులయొక్క, ఆకర్షణప్రకార=ఆకర్షించురీతిగలదానియొక్క, భావ= ధర్మముచేత, సంమిళిత=కూడుకొన్న, పరిమళ=వలపుచేత,మిళిత=కూడుకొన్న, పారిజాతకుసుమ=పారిజాతపుష్పంబుల యొక్క, మాలికా=దండచేత, సంవేష్టిత=చుట్టఁబడిన, వేణీకలాపయును=వేణీభూషణముగలదియును,
చూడావలంబిత చూడారత్నాయమాన తారావరయును – చూడావలంబిత=కొప్పు నాశ్రయించిన, చూడారత్నాయమాన= చూడామణివలె నాచరించుచున్న, తారావరయును=చంద్రుఁడు గలదియును;
భుజాచతుష్టయ సంభృత పాశాంకుశ రసాలశరాసన ప్రసవరోపయును – భుజాచతుష్టయ=నలుభుజములచేత, సంభృత= భరింపఁబడిన, పాశ=పాశాయుధమును, అంకుశ=అంకుశమును,రసాలశరాసన=చెఱకువిల్లును, ప్రసవరోపయును=పుష్ప బాణములు గలదియును; నిజ చరణసరసిజ భజనా పరాయణ సకలభువన జనోపబహి ర్నిర్గ తానురాగ మోహద గౌరాంగరాగయును – నిజ=స్వకీయ మగు, చరణసరసిజ=పాదకమలములయొక్క, భజనా=సేవయందు, పరాయణ=ఆసక్తులగు, సకలభువన=సమస్తలోకము లందుండు, జన=జనులయొక్క, ఉపబహిః=బాహ్యోపకంఠమందు, నిర్గత=వెడలిన, అనురాగ=ప్రేమయొక్క, మోహద= భ్రాంతి నిచ్చుచున్న, గౌర=ఎఱ్ఱనైన, అంగరాగయును=అనులేపనము గలదియును; ఆత్మోపఘన ఘనప్ర భాలింగిత దివ్య మణిభూషణ పూగయును – ఆత్మ=తనయొక్క, ఉపఘన=శరీరముయొక్క, ఘన ప్రభా =అధికకాంతిచేత, ఆలింగిత=కౌఁగిలింపఁబడిన, దివ్య=శ్రేష్ఠమగు, మణిభూషణ=రత్నమయములగు నాభరణముల యొక్క, పూగయును=సమూహముగలదియును;
సముజ్జ్వల జ్జ్వలనమయ నయన కలిత ఫాలభాగయును – సముజ్జ్వలత్=మిక్కిలి ప్రకాశించుచున్న,జ్వలనమయ = అగ్ని మయమగు, నయన=నేత్రముచేత,కలిత=ఒప్పుచున్న,ఫాలభాగయును=ఫాలస్థలముగలదియును, అగుచున్=అయినదై; జగ దద్భుత తేజో విలసనంబునన్ – జగత్=లోకములకు, అద్భుత=ఆశ్చర్యకరమగు,తేజః=తేజస్సుయొక్క, విలసనంబు నన్ =ప్రకాశము చేత; అమ్మహారాజేంద్రుముంగలన్ =ఆసుచంద్రునియెదుట; నిలిచి=నిలుచుండి; మంగళకరంబులు= శుభ కరంబులు; అగు=అయినట్టి; అనేకవరంబులు=పెక్కువరములను; ఒసంగి=ఇచ్చి; వెండియును=మఱియును; పావకవిబుధ మహౌన్నత్య తంత్రంబు – పావక=పవిత్రమగు, విబుధ=దేవతలయొక్క, మహౌన్నత్య=గొప్ప యతిశయమునకు,తంత్రంబు =ముఖ్యకారణము; అగు=అయినట్టి; ఒక్కమంత్రంబు=ఒక మంత్రమును; తెలుపన్=ఉపదేశించుటకు; తలఁచి=సమకట్టి; ఆ నృపతికిన్=ఆరాజునకు (సుచంద్రునికి) ఇట్లనియె=వక్ష్యమాణప్రకారముగఁ బలికెను.

మ. నిరవద్యంబయి, నిష్కలంకమహమై, ◊నిర్వాపితాఘౌఘమై,
హరమాయాలవకాంచితాత్మమయి, ని◊త్యంబై, మహేంద్రాదిని
ర్జరసేవ్యంబయి, యిష్టదంబయి, యజ◊స్ర మ్మొక్కమంత్రం బిలన్
అరిసంభేదన మించుఁ జుమ్ము భువనే◊శ్యాఖ్యాసముజ్జృంభియై. 139

టీక: నిరవద్యంబయి=నిర్దుష్టమై, నిష్కలంకమహమై=పాపరహితమగు తేజముగలదై; నిర్వాపితాఘౌఘమై =పోగొట్టఁబడిన పాపబృందముగలదై; హరమాయాలవకాంచితాత్మమయి – హర=గగనముచేత, మాయా=శక్తిచేత, లవక=అంకుశముచేత, బీజత్రయముచేత ననుట, అంచిత=ఒప్పుచున్న,ఆత్మమయి=స్వరూపముగలదియై; నిత్యంబై=అవ్యయమైనదై; మహేంద్రాదినిర్జరసేవ్యంబయి =ఇంద్రుఁడు మొదలుగాఁగల దేవతలచేత సేవింపఁదగినదియై; అజస్రమ్ము=ఎల్లపుడు; ఇష్టదంబయి=కోరఁ బడినట్టిదాని నిచ్చునదియై; భువనేశ్యాఖ్యాసముజ్జృంభియై – భువనేశ్యాఖ్యా=భువనేశ్వరి యను పేరుచేత, సముజ్జృంభియై= అతిశయించినదియై; ఒక్కమంత్రంబు=ఒకమంత్రము; అరిసంభేదన =సుచంద్రుఁడా! ఇలన్=భూమియందు; మించున్=ఒప్పా రును; చుమ్ము=సత్యము.

ఉ. అమ్మహనీయమంత్రము ర◊సాధిప నీ కిపు డిత్తు దానిఁ గై
కొమ్ము త్వదీహితమ్ము లొన◊గూర్చుఁ బఠించినమాత్రఁ దత్ప్రకా
రమ్ములు సద్గురుప్రవర◊రమ్యవచోగతిచే నెఱింగి ని
త్యమ్ము జపింపుమీ దినక◊రాభ్యుదయావసరమ్ములన్ మదిన్. 140

టీక: రసాధిప =సుచంద్రుఁడా! అమ్మహనీయమంత్రము=పూజ్యమగు నామంత్రమును; నీకున్, ఇపుడు, ఇత్తున్=ఒసంగెదను; దానిన్=ఆమంత్రమును; కైకొమ్ము=గ్రహింపుము; త్వదీహితమ్ములు – త్వత్=నీయొక్క, ఈహితమ్ములు=ఇష్టార్థములను; పఠించినమాత్రన్=చదివినమాత్రముననే; ఒనగూర్చున్=కలుఁగఁజేయును; తత్ప్రకారమ్ములు – తత్=ఆమంత్రముయొక్క, ప్రకారమ్ములు=రీతులు; సద్గురుప్రవరరమ్యవచోగతిచే నెఱింగి – సద్గురుప్రవర=సద్గురుశ్రేష్ఠునియొక్క,రమ్య=మనోజ్ఞమగు; వచోగతిచేన్=వాగ్రీతిచే,ఎఱింగి=తెలిసికొని; మదిన్=మనమునందు;నిత్యమ్ము=ప్రతిదినము; దినకరాభ్యుదయావసరమ్ములన్ – దినకర=సూర్యునియొక్క, అభ్యుదయావసరమ్ములన్=ఉదయకాలములందు;జపింపుమీ=జపింపుము. నే నుపదేశించు మంత్రమును, సద్గురువులవలన తద్విధిని జక్కగఁ దెలిసికొని ప్రతిదినమును సూర్యోదయసమయమందు జపింపుమని భావము.

చ. అని భువనేశి యామనుకు◊లాభరణమ్మున కున్నమత్కృప
న్మనుతిలకమ్ము నిచ్చి నృప◊మౌళి లలిన్ ఘటియించుమ్రొక్కు గై
కొని యలచంద్రికావనితఁ ◊గూడి హరిప్రమదాదిలేఖిక
ల్తను భజియింపఁగా నెనసెఁ ◊దత్పురరాజము సంతసంబునన్. 141

టీక: అని=ఈప్రకారము పలికి; భువనేశి=భువనేశ్వరి; ఆమనుకులాభరణమ్మునకున్=వైవస్వతమనుకులాలంకారుఁడగు నాసుచంద్రునికి; ఉన్నమత్కృపన్ – ఉన్నమత్=అతిశయించిన, కృపన్=దయచేత; మనుతిలకమ్మున్=మంత్రశ్రేష్ఠమును; ఇచ్చి =ప్రసాదించి;నృపమౌళి=సుచంద్రుఁడు; లలిన్=ప్రేమచేత; ఘటియించుమ్రొక్కున్=చేయునట్టి నమస్కృతిని; కైకొని= గ్రహించి; అలచంద్రికావనితన్=ఆచంద్రికను;కూడి=కలిసికొని; హరిప్రమదాదిలేఖికల్=హరిప్రియ యగు లక్ష్మీదేవి మున్నగు దేవాంగనలు;తనున్=తన్ను; భజియింపఁగాన్= సేవించుచుండఁగా; తత్పురరాజమున్ = ఆపట్టణశ్రేష్ఠమును; సంతసంబు నన్= కుతూహలముచేత;ఎనసెన్=పొందెను.

చ. అపుడు నిజాత్మలాలసిక ◊యంతయుఁ జేకుఱ నాసుచంద్రభూ
మిపతి నిజాప్తబంధునృప◊మిత్రజనంబులు చేరి రా సువ
ర్ణపటహరావ మెచ్చ శిబి◊రస్థలిఁ జేరె నెలంత లెల్ల న
చ్చపురతనాలయారతులు ◊చక్క నొసంగఁగ నాత్మ నుబ్బుచున్. 142

టీక: అపుడు=ఆసమయమందు; ఆసుచంద్రభూమిపతి=ఆసుచంద్రుఁడను ఱేడు; నిజాత్మలాలసిక – నిజ=తనయొక్క, ఆత్మ =మనసునందుండు, లాలసిక=అధికేచ్ఛ; అంతయున్=సర్వము; చేకుఱన్=సమకూరఁగా; నిజాప్తబంధునృపమిత్రజనంబులు – నిజ=తనసంబంధులగు, ఆప్త=ఇష్టులగు,బంధు=బాంధవులు, నృప=రాజులు,మిత్రజనంబులు=స్నేహితులు; చేరి = సమీ పించి; రాన్=రాఁగా; సువర్ణపటహరావము=స్వర్ణమయమగు పటహముల ధ్వని; ఎచ్చన్=అతిశయింపఁగా; నెలంత లెల్లన్ = వనితలెల్లరును; అచ్చపురతనాలయారతులు=చొక్కమగు రత్నముల హారతులను;చక్కన్=బాగుగా; ఒసంగఁగన్=ఈయఁ గా; ఆత్మన్=మనమునందు; ఉబ్బుచున్=ఉబుకుచు,సంతసించుచు; శిబిరస్థలిన్=పటమండపప్రదేశమును; చేరెన్=పొందెను.

మ. సకలాంభోనిధిమధ్యదేశవసుధే◊శవ్రాత మవ్వేళఁ జం
ద్రిక యామేటి వరించుటల్ గరము ని◊ర్ణిద్రప్రమోదోర్మిదా
యకత న్మించఁ దదీయశోభనదిదృ◊క్షాయత్తచిత్తంబులన్
స్వకరాజచ్ఛిబిరాళిఁ జేరి నిలిచెన్ ◊సైన్యేశ్వరు ల్గొల్వఁగన్. 143

టీక: సక లాంభోనిధి మధ్య దేశ వసుధేశ వ్రాతము – సకల=సమస్తమగు, అంభోనిధి=సముద్రములయొక్క, మధ్య=మధ్య మందలి, దేశ=ప్రదేశములందున్న,వసుధేశ=రాజులయొక్క, వ్రాతము=సమూహము; అవ్వేళన్=ఆసమయమునందు; చంద్రిక; ఆమేటిన్=ఆసుచంద్రుని; వరించుటల్=కోరుటలు; కరము=మిక్కిలి; నిర్ణిద్ర ప్రమోదోర్మిదాయకతన్—నిర్ణిద్ర = మేల్కొన్న, ప్రమోద=సంతసముయొక్క, ఊర్మిదాయకతన్=తరంగముల నిచ్చుటచేత; మించన్=అతిశయింపఁగా; తదీయ శోభన దిదృక్షాయత్త చిత్తంబులన్ – తదీయ=ఆదంపతులసంబంధియగు,శోభన=శుభకరమగు వైవాహికాదులను, దిదృక్షా= చూచుటయందు, ఆయత్త=అధీనమగు,చిత్తంబులన్=హృదయములచేత; స్వక రాజ చ్ఛిబిరాళిన్—స్వక=తమ సంబంధి యగు, రాజత్=ప్రకాశించుచున్న, శిబిర=పటమండపములయొక్క, ఆళిన్=పంక్తిని; చేరి=పొంది; సైన్యేశ్వరుల్ = సేనాధి పతులు; కొల్వఁగన్=సేవించుచుండఁగా; నిలిచెన్ =వసించెను.

మ. జననాథేంద్రు సుచంద్రుఁ జంద్రిక వరిం◊ప న్నేఁడుగా మత్కృతా
తనుపుణ్యంబు ఫలించె నంచు ముద మా◊త్మ న్గాంచి పాంచాలభూ
వనితావల్లభమౌళి వేగ మహిదేవ◊శ్రేణి రావించి శో
భనలగ్నం బలరాత్రివేళ ఘటియిం◊పం జేసె నప్పట్టునన్. 144

టీక: పాంచాలభూవనితావల్లభమౌళి =పాంచాలభూపతిశ్రేష్ఠుఁడగు నాక్షణదోదయుఁడు;జననాథేంద్రున్=రాజశ్రేష్ఠుఁడగు; సుచంద్రున్=సుచంద్రుని; చంద్రిక; వరింపన్=కోరఁగా; నేఁడుగా =ఈదినముగదా; మత్కృతాతనుపుణ్యంబు – మత్=నాచేత, కృత=చేయఁబడిన, అతను=అధికమగు, పుణ్యంబు=సుకృతము; ఫలించె నంచున్=పండె ననుచు; ముదము=సంతసమును; ఆత్మన్=హృదయమునందు; కాంచి=పొంది; వేగ=శీఘ్రముగ;మహిదేవశ్రేణిన్=బ్రాహ్మణబృందమును; రావించి=రప్పించి; శోభనలగ్నంబు=శుభలగ్నమును; అలరాత్రివేళన్=ఆరాత్రియందె; అప్పట్టునన్=ఆసమయమందు; ఘటియింపన్=ఏర్ప ఱచునట్లు; చేసెన్=ఒనరించెను.