చ. అని ముని శాప మిచ్చిన భ◊యంబు మనంబున నిండి యుండ న
య్యనఘుని పాదపద్మముల ◊నయ్యెడఁ జయ్యన వ్రాలి భక్తిచే
కొని యిటు లంటి, నో నియమి◊కుంజర! మీరు మహాగసుండ నై
నను ననుఁ బ్రోవ రయ్య కరు◊ణాసదనం బగు మానసంబునన్. 136
టీక: ముని =జడదారి; అని=ఈప్రకారముగ; శాప మిచ్చినన్=శాప మీయఁగా; భయంబు=వెఱపు;మనంబునన్=మనస్సు నందు; నిండియుండన్=పరిపూర్ణమయి యుండఁగా; అయ్యనఘునిపాదపద్మములన్ = పుణ్యాత్ముఁడగు నామునియొక్క పాదకమలములందు; అయ్యెడన్=ఆసమయమందు; చయ్యనన్=శీఘ్రముగ; వ్రాలి=ఒరగి; భక్తిచేకొని =భక్తి వహించి; ఇటు లంటి=వక్ష్యమాణప్రకారముగఁ బలికితిని; ఓనియమికుంజర = ఓమునిశ్రేష్ఠుఁడా! మీరు, మహాగసుండను = నేను గొప్ప యప రాధము గలవాఁడను; ఐనను =అట్లైనను; ననున్, కరుణాసదనం బగు మానసంబునన్ =దయకు నెలవైన మనస్సుతో; ప్రోవ రయ్య = రక్షింపుఁడయ్య.
మ. వనజంతూత్కరహింసనోగ్రతరదు◊ర్వ్యాపారసంలబ్ధి మే
దినిఁ గన్పట్టు మతంగజారివరమూ◊ర్తిం బూని వర్తింప నో
ర్తునె యయ్యో మునివర్య యిప్డు నవకా◊రుణ్యంబు నాపై ఘటిం
చి ననుం బ్రోవవె పాపవే మదుపల◊క్ష్యీభూతశాపోక్తికన్. 137
టీక: వనజంతూత్కరహింసనోగ్రతరదుర్వ్యాపారసంలబ్ధిన్ – వనజంతు=అడవిమృగములయొక్క, ఉత్కర= సమూహము యొక్క, హింసన=సంహరించుటయందు, ఉగ్రతర=అతితీక్ష్ణమగు, దుర్వ్యాపార=దుష్టవృత్తియొక్క, సంలబ్ధిన్=ప్రాప్తిచేత; మేదినిన్=భూమియందు; కన్పట్టు=చూపట్టుచున్న; మతంగజారివర=సింహశ్రేష్ఠముయొక్క; మూర్తిన్=శరీరమును; పూని =గ్రహించి; వర్తింపన్=ఉండుటకు; ఓర్తునె=సహింతునా? అయ్యో =అకటా! మునివర్య=మునిశ్రేష్ఠుఁడా! ఇప్డు=ఈసమయ మందు; నవకారుణ్యంబు=నూతనమగు దయను; నాపైన్=నాయందు; ఘటించి=ఉంచి;ననున్, ప్రోవవె =రక్షింపవే; మదుప లక్ష్యీభూతశాపోక్తికన్ – మత్=నేను, ఉపలక్ష్యీభూత=లక్ష్యముగాఁ గలదైన, శాపోక్తికన్ = శాపవచనమును; పాపవే =తొలగింపుమా!
తే. అన దయామయమానసుం ◊డగుట మౌని
మామకీనోక్తి నిజ, మైన ◊మయుకులేంద్ర!
వర్షపంచకము హరీంద్ర◊భావ మూని
యంత నీరూప మందెద ◊వనుచు ననిచె. 138
టీక: అనన్=ఇట్లు ప్రార్థింపఁగా; దయామయమానసుండు=కృపామయమగు హృదయము గలవాఁడు; అగుటన్ = కావుట వలన; మౌని=జడదారి; మామకీనోక్తి =నామాట; నిజము=సత్యమైనది; ఐనన్=అయినను; మయుకులేంద్ర= కిన్నర శ్రేష్ఠుఁడా, ‘తురఙ్గవదనో మయుః’ అని యమరుఁడు; వర్షపంచకము=ఐదేండ్లు; హరీంద్రభావము=సింహత్వమును;ఊని=పొంది; అంతన్ =ఆమీఁద; నీరూపము=నీపూర్వరూపమును; అందెదవు=పొందెదవు; అనుచు = అని పలుకుచు; అనిచెన్=పంపెను.
చ. అనిచిన నేను నమ్మునికు◊లాగ్రణికిం బ్రణమిల్లి మన్మనో
మనసిజశాంబరీకులచ◊మత్కృతి యెంతకుఁ దెచ్చె నంచుఁ బా
యని పెనుచింతతోఁ గలఁగ ◊నాంతర మేనటు వాసి యీవినూ
తనమణిమండపోత్తమము ◊దారునఁ జేరి వసించి యున్నెడన్. 139
టీక: అనిచినన్=పంపఁగా; నేను, అమ్మునికులాగ్రణికిన్ = ఆమునిశ్రేష్ఠునికి; ప్రణమిల్లి =నమస్కరించి; మన్మనో మనసిజ శాంబరీకుల చమత్కృతి – మత్=నాయొక్క, మనః=మనస్సునందలి, మనసిజ=మన్మథునియొక్క, శాంబరీకుల = మాయా బృందముయొక్క, చమత్కృతి=చమత్కారము; ఎంతకుఁ దెచ్చె నంచున్ = ఎంత పని (హాని) చేసె ననుచు; పాయని=వీడని; పెనుచింతతోన్=అధికమైన విచారముతో; ఆంతరము=అంతరంగము; కలఁగన్=కలఁతపడఁగ; ఏను=నేను; అటు పాసి =ఆ స్థలమునువిడిచి; ఈవినూతనమణిమండపోత్తమము=ఈక్రొత్తరవలచవికను; దారునన్= శీఘ్రముగ; చేరి =ప్రవేశించి; వసించి ఉన్నెడన్= కూర్చుండి యున్న సమయమందు.
సీ. కురువిందరుచి నాజిఁ ◊గుదియించు రదరాజి, వక్రతాశాతతా◊వళిత మయ్యె,
నెలపుల్గుకవడంబు ◊గలఁచునేత్రయుగంబు, వృత్తతాహరితతా◊యత్త మయ్యె,
నంబుదావళినీలి ◊నడఁచుశిరోజాళి, ఖర్వతాశోణతా◊కలిత మయ్యె,
నలరుతామరగోము ◊నలయించునెమ్మోము, వివృతతా విపులతా◊భివృత మయ్యె,
తే. నహహ యని పశ్యదఖిలవా◊హాస్యవితతి, విస్మయం బూన బుధవర్ణ్య◊విమలరూప
గౌరవంబున మించు మ◊ద్గాత్ర మపుడు, భీమకంఠీరవాకృతి◊స్థేమ గనియె. 140
టీక: కురువిందరుచిన్=పద్మరాగమణికాంతిని; ఆజిన్=యుద్ధమందు; కుదియించురదరాజి=క్రుంగజేయుచున్నదంతపంక్తి, పద్మరాగములను దిరస్కరించు దంతపంక్తి యని భావము; వక్రతాశాతతావళితము – వక్రతా=కుటిలత్వముచేతను, శాతతా = తీక్ష్ణత్వముచేతను, వళితము=చుట్టఁబడినది; అయ్యెన్=ఆయెను. నెలపుల్గుకవ డంబు – నెలపుల్గుకవ=చకోరమిథునముయొక్క, డంబు=గర్వమును; కలఁచునేత్రయుగంబు = కలఁత పఱచు కనుదోయి; వృత్తతా హరితతాయత్తము – వృత్తతా=వర్తులత్వమునకు, హరితతా=పీతత్వమునకు,ఆయత్తము=స్వాధీనము; అయ్యెన్=ఆయెను. అంబుదావళి=మేఘపంక్తియొక్క; నీలిన్ =నల్లఁదనమును; అడఁచుశిరోజాళి=అడఁగద్రొక్కు కురులగుంపు; ఖర్వతాశోణతా కలితము – ఖర్వతా=కుఱుచఁదనముచేతను, శోణతా=రక్తత్వముచేతను, ఆకలితము=పొందఁబడినది; అయ్యెన్= ఆయెను. అలరుతామరగోమున్ – అలరు=ప్రకాశించు,తామర=కమలముయొక్క, గోము=సౌకుమార్యమును, అందము ననుట; అలయించు నెమ్మోము = శ్రమపఱచుచున్న చక్కనిముఖము; వివృతతా విపులతాభివృతము – వివృతతా = తెఱచుకొని యుండుటచేతను, విపులతా=వైశాల్యముచేతను, అభివృతము = ఆవరింపఁబడినది; అయ్యెన్ = ఆయెను. అహహ యని = ఆశ్చర్య మాశ్చర్య మని; పశ్యదఖిలవాహాస్యవితతి – పశ్యత్=చూచుచున్నట్టియు, అఖిల=సమస్త మైన, వాహాస్యవితతి =కిన్నరుల బృందము; విస్మయంబు=ఆశ్చర్యమును; ఊనన్=పొందఁగా; బుధవర్ణ్యవిమలరూపగౌరవంబు నన్ – బుధ=దేవతలచేత, వర్ణ్య=పొగడఁదగిన, విమల=స్వచ్ఛమగు, రూప=సౌందర్యముయొక్క, గౌరవంబునన్= అతిశ యముచేత; మించు=ఒప్పునట్టి; మద్గాత్రము=నాశరీరము; అపుడు=ఆసమయమందు; భీమ కంఠీర వాకృతి స్థేమన్ – భీమ= భయంకరమగు, కంఠీరవ=సింహముయొక్క, ఆకృతి=ఆకారముయొక్క, స్థేమన్=స్థైర్యమును; కనియెన్=పొందెను.
అనఁగఁ బద్మరాగములవంటి నాదంతములు కుటిలములై పదనుగల వైనవి. చకోరయుగమువంటి నాకనుదోయి గుండ్రమై హరితవర్ణము గలదయ్యెను. మేఘపంక్తివలె నల్లనైన నాకురులు కుఱుచనివై యెఱ్ఱనైనవి. కమలముంటి నామోము తెఱవఁబడి నదై విశాల మయ్యెను. ఇట్లు నాశరీరము కిన్నరబృందము చూచుచుండఁగ భయంకర మగు సింహాకృతిని బొందె నని భావము.
వ. ఇట్టు లతులనాగవిదళనవ్యాపార నవీనశతమఖకరవాలాయమాన ఖరనఖరంబులును, నక్షీణమృగ క్షతజకటాజ్యధారా సముజ్జ్వల జ్జఠరజ్వలన సమున్నత జ్వాలాయమాన రసనాకిసలయంబును, నమందతుంద కారామందిర బందీకృత స్వభృత సారంగకులీన సారంగవిమోచనలాలసా విలసనోత్త మాంగ రాజసదన వదనద్వారాశ్రిత చంద్రరేఖాయమాన వక్రదంష్ట్రాయుగంబును, నాత్మీయహరి తానుబోధక భాస్వద్విరోచనమండలాయమాన నిస్తులలోచనద్వయంబును, నలయప్రభావోరరీకృ తాఖిలజంతు నికృంతన తంతన్యమాన చాతుర్యపృష్ఠేకృత కీనాశపాశాయమాన దీర్ఘవాలంబును, నతిఘనఘనాఘనస్థైర్య సమున్మీలనశీల నిబిరీసనిశ్వాసమారుత ప్రచారకారణ మహాబిలాయమాన నాసారంధ్రంబును, గల సింహాకారంబు నివ్వటిల్ల నుల్లంబు జల్లు మన మదాప్తజనంబులు చెంతల నిలువ లేక యెల్లెడలకుం జన సకలజగద్వార పారావారగిళనపానసమ ర్థాక్షుద్రక్షుధోదన్యా పరి క్షుభితమానసంబు పక్షీకరించి యనేకకాంతారజంతుసంతానంబుల మెక్కుచుఁ, దదీయాసృక్పూ రంబు గ్రోలి సొక్కుచు, దుష్టవర్తనంబున నింతకాలం బిచ్చటఁ దిరిగి తిరిగి భవత్కరహేతిధారామాహా త్మ్యంబునఁ బూర్వరూపంబు గంటి, నీవలన మంటి నిన్ను నేమని సన్నుతింతు నని యత్తురంగవద నుండు వెండియుఁ బ్రణామంబులు గావించి యవ్విభుండు నయభాషణంబుల నుపలాలింప నానం దించె నప్పుడు. 141
టీక: ఇట్టులు=ఈప్రకారము; అతులనాగ విదళనవ్యాపార నవీన శతమఖ కరవాలాయమాన ఖర నఖరంబులును – అతుల= సాటిలేని, నాగ=ఏనుఁగు లనెడు, అతులన=సాటిలేని, అగ=కొండలయొక్క, కొండలవంటి తులలేని గజముల ననుట, విద ళనవ్యాపార=బ్రద్దలుచేయు నుద్యోగమునందు, నవీన=నూతనమగు, శతమఖ=ఇంద్రునియొక్క,కరవాలాయమాన =వజ్రా యుధమువలె నాచరించుచున్న, ఖర=తీక్ష్ణములగు, నఖరంబులును=గోళ్ళును; అక్షీణ మృగక్షతజ కటాజ్యధారా సముజ్జ్వల జ్జఠరజ్వలన సమున్నత జ్వాలాయమాన రసనాకిసలయంబును – అక్షీణ=ఎడతెగని, మృగక్షతజ= మెకములనెత్తురను, కట=అధికమగు, ఆజ్యధారా=ఘృతధారచేత, సముజ్జ్వలత్=మండుచున్న, జఠరజ్వలన=జఠరాగ్నియొక్క, సమున్నత= నిడుదయగు, జ్వాలాయమాన =మంటవలెనాచరించుచున్న, రసనాకిసలయంబును=లేయాకువలె నున్న నాలుకయును; అమంద తుంద కారామందిర బందీకృత స్వభృత సారంగకులీన సారంగ విమోచన లాలసా విలస నోత్తమాంగ రాజసదన వదన ద్వారాశ్రిత చంద్రరేఖాయమాన వక్రదంష్ట్రాయుగంబును – అమంద=అధికమగు, తుంద=కడు పనెడు, కారామందిర= చెఱసాలయందు, బందీకృత=చెరవేయఁబడిన, స్వభృత=తనచేఁ బోషింపఁబడిన, సారంగకులీన =మృగ(లేళ్ళ)జాతియందుఁ బుట్టిన, సారంగ=కురంగములయొక్క, విమోచన=విడిపించుటయందలి, లాలసా=ఆసక్తియొక్క, విలసన=విలాసముచేత, ఉత్తమాంగ=శిరస్సనెడు, రాజసదన=రాజగృహముయొక్క, వదన =ముఖమనెడు, ద్వార=వాకిటిని, ఆశ్రిత=ఆశ్రయించిన, చంద్రరేఖాయమాన=చంద్రరేఖవలె నాచరించుచున్న, వక్ర= వంకరయైన, దంష్ట్రాయుగంబును =కోఱజంటయును; ఆత్మీయ హరి తానుబోధక భాస్వ ద్విరోచన మండలాయమాన నిస్తులలోచనద్వయంబును – ఆత్మీయ=తనసంబంధి యగు, హరితా= సింహత్వమునకు, అనుబోధక = సూచకమగు, భాస్వత్=ప్రకాశించుచున్న, విరోచన=అగ్నియొక్క, మండలాయమాన= కుప్పవలె నున్న, నిస్తుల = సాటిలేని, లోచన ద్వయంబును=నేత్రయుగ్మమును, ఇచట హరితా=విష్ణుత్వమును, అనుబోధక= సూచించునవియు, భాస్వత్= ప్రకాశించుచున్నవియు నగు, విరోచనమండలాయమాన=సూర్యచంద్రమండలములవలె నాచ రించుచున్న కనుఁగవ యని యర్థాంతరము దోఁచుచున్నది. ‘వహ్నీంద్వర్కా విరోచనాః’ యని రత్నమాల; అలయ ప్రభావో రరీకృ తాఖిల జంతు నికృంతన తంతన్యమాన చాతుర్య పృష్ఠేకృత కీనాశ పాశాయమాన దీర్ఘవాలంబును – అలయ=నాశము లేని, ప్రభావ=మహిమచేత, ఉరరీకృత=అంగీకరింపఁబడిన, అఖిల=సమస్తమైన, జంతు=ప్రాణులయొక్క, నికృంతన=ఛేదన మందు, తంతన్యమాన =మిక్కిలి వృద్ధిఁ బొందుచున్న, చాతుర్య=నేర్పుచేత,పృష్ఠేకృత=పృష్ఠభాగమందుంపఁబడిన, కీనాశ =యమునియొక్క, పాశాయమాన=పాశాయుధమువలె నాచరించుచున్న, దీర్ఘవాలంబును =పొడవైన తోఁకయును; అతిఘన ఘనాఘన స్థైర్యసమున్మీలనశీల నిబిరీస నిశ్వాసమారుత ప్రచార కారణ మహాబిలాయమాన నాసారంధ్రంబును – అతిఘన= మిక్కిలి యధికమైన, ఘనాఘన=మత్తగజము లను వర్షాకాలమేఘములయొక్క, స్థైర్య=దార్ఢ్యముయొక్క, సమున్మీలన= ఉత్పాటనము, శీల=స్వభావముగాఁ గల, నిబిరీస=దట్టమగు, నిశ్వాసమారుత=నిట్టూర్పువాయువుయొక్క, ప్రచార=సంచా రమునకు, కారణ=హేతుభూతమగు, మహాబిలాయమాన=ఆకాశమువలె నాచరించుచున్న, ‘మేఘద్వారం మహాబిలమ్’ అని యమరుఁడు, నాసారంధ్రంబును=నాసికారంధ్రమును; కల = ఉన్నట్టి; సింహాకారంబు =సింహముయొక్క స్వరూపము; నివ్వటిల్లన్=ఒప్పుచుండఁగ; ఉల్లంబు=మనము; జల్లుమనన్=తల్లడిల్లఁగా ననుట; మదాప్తజనంబులు=నామిత్రులు; చెంతలన్ =సమీపమందు; నిలువ లేక =నిలుచుండలేక;ఎల్లెడలకున్=అంతటను; చనన్=పోఁగా; సకల జగద్వార పారావార గిళన పాన సమర్థాక్షుద్ర క్షుధోదన్యా పరిక్షుభిత మానసంబు –సకల=సమస్త మగు, జగద్వార(జగత్+వార)=లోకసమూహముయొక్క, పారావార=సముద్రములయొక్క, గిళన=తినుటయందు, పాన=త్రాగుటయందు, సమర్థ=శక్తిగల, అక్షుద్ర=అధికమగు, క్షుధా+ఉదన్యా=ఆఁకలిదప్పులచేత, పరిక్షుభిత= క్షోభపడిన, మానసంబు=హృదయమును; పక్షీకరించి =అంగీకరించి; అనేక కాంతార జంతు సంతానంబులన్ – అనేక=అసంఖ్యాకములగు, కాంతార=అరణ్యమందలి,జంతు=మృగములయొక్క, సంతానంబులన్=గుంపులను; మెక్కుచున్=తినుచు; తదీయాసృక్పూరంబున్ – తదీయ =ఆమృగసంబంధమైన, అసృక్ =రక్తముయొక్క, పూరంబున్=ప్రవాహమును; క్రోలి=పానముఁ జేసి; చొక్కుచున్=పరవశత నొందుచు; దుష్టవర్తనంబునన్= చెడువృత్తిచేత; ఇంతకాలంబు= ఇంతవఱకు; ఇచ్చటన్=ఈపర్వతమందు; తిరిగి తిరిగి =క్రుమ్మరిక్రుమ్మరి; భవ త్కర హేతి ధారా మాహాత్మ్యంబునన్ – భవత్ =మీయొక్క, కర=హస్తమందలి, హేతి=ఖడ్గముయొక్క,ధారా=వాదరయొక్క, మాహా త్మ్యంబునన్=మహిమచేత; పూర్వరూపంబున్ = పూర్వమందున్నకిన్నరరూపమును; కంటిన్=పొందితిని; నీవలనన్= నీ కారణముగ; మంటిన్=జీవించితిని; నిన్ను, ఏమని సన్నుతింతున్=ఏమని కొనియాడెదను; అని=అనుచు; అత్తురగవదనుండు =ఆకిన్నరుఁడు; వెండియున్=మఱియును; ప్రణామంబులు=వందనంబులను; కావించి =చేసి; అవ్విభుండు=ఆసుచంద్రుఁడు; నయభాషణంబులన్=అనునయోక్తులచేత; ఉపలాలింపన్=ఊఱడింపఁగ; ఆనందించెన్=సంతసించెను; అప్పుడు=ఆసమయ మందు.
అనఁగ, వజ్రాయుధతుల్యము లగు తీక్ష్ణనఖములును, అధికమగుమెకంబుల రక్త మను ఘృతధారచేతఁ బైకెగయు జఠ రాగ్నిమంటవలె నున్న నాలుకయు, అధిక మగు కడుపనెడు కారాగృహమందు బంధింపఁబడిన స్వపోషితమృగసంబంధి మృగంబులను విడిపించుటకై యక్కఱఁబూని శిరమనురాజస్థానమునకు ద్వారమయిన ముఖమునం గాచికొని యున్న చంద్ర రేఖవలె నుండు కోఱలును, నిప్పులకుప్పవలె నున్న కనుఁగవయు, సర్వప్రాణుల సంహరించు యముని దండమువలె నున్న వాలదండమును, కాలమేఘంబులఁ దూలించు గాఢమారుతమునకు స్థానంబగు నాకసంబువలె మత్తగజంబులఁ బాఱంద్రోలు నిట్టూర్పులకుఁ జోటై యున్న నాసారంధ్రంబులు గల్గి, సింహాకృతిఁ బూని నిలువఁ, జెంగట నున్న సంగడికాండ్రు విడిచి పరు విడుటయు, నంత నాకు మున్నీటినీటి నెల్లంగ్రోలునంతటి నీరువట్టును, నెల్లజగంబులం దినునంతటి యాఁకలియును బొడమ, నీయడవిలో నుండు మెకంబుల నెల్ల మెక్కుచు నింతకాలం బిచ్చట విచ్చలవిడిఁ గ్రుమ్మరుచుండి, నీఖడ్గమహిమంబున నాతొంటి రూపంబు గంటి నని సుచంద్రునితోఁ గుముదుండు విన్నవించె నని భావము.
తే. వరకలాసాంద్రుఁ డైన యా◊వసుమతీశ
చంద్రు నలగోనికాయప్ర◊చారమహిమ
కుముదుఁ డతిమంజులామోద◊సమితి నలరె
పుష్కరచరాళి వైచిత్రిఁ ◊బొందుచుండ. 142
టీక: వరకలాసాంద్రుఁడు – వర=శ్రేష్ఠమగు, కలా=విద్యలచేత, సాంద్రుఁడు=నిండినవాఁడు; ఐన=ఐనట్టి; ఆవసుమతీశచంద్రు నలగోనికాయ ప్రచార మహిమ – ఆవసుమతీశచంద్రు =రాజశ్రేష్ఠుఁడగు నాసుచంద్రునియొక్క, అలగోనికాయ= ఆవాక్య సమూహముయొక్క, ప్రచార=ప్రసక్తియొక్క, మహిమ=సామర్థ్యముచేత; ఆవసుమతీశ =ఆరాజనెడి, చంద్రు= నిశాపతి (చంద్రుని) యొక్క, అలగోనికాయ=ఆకిరణపుంజముయొక్క, ప్రచారమహిమచేత నని యర్థాంతరము దోఁచుచున్నది. కుముదుఁడు= కుముదుఁడను పేరుగల కిన్నరుఁడు; అతి మంజులామోద సమితిన్ – అతి=అధికమగు, మంజుల=మనోజ్ఞ మగు, ఆమోద= సంతసముయొక్క, పరిమళముయొక్క, సమితిన్=సమూహముచే; పుష్కరచరాళి=దేవబృందము; అర్థాం తరమున, పుష్కర =కమలములను, చర=పొందిన, అళి=భృంగము; వైచిత్రిన్=విచిత్రతను; పొందుచుండన్, అలరెన్ = సంత సించెను.
అనఁగ విద్యలచే పరిపూర్ణుం డగు సుచంద్రునియొక్క వచనకదంబముచేఁ గుముదుఁ డను కిన్నరుఁడు దేవతలు చూచి వైచిత్రిని పొందుచుండఁగ సంతసించె నని భావము. కాంతులచే పరిపూర్ణుం డగు చంద్రునియొక్క కిరణపుంజముచేత కలువ మనోజ్ఞమగు పరిమళముతో భృంగములు సంతోషించునట్లు వికసించి ప్రకాశించె నని యర్థాంతరమునకు భావము.
మ. కలితారాతివిరామ, రామరుచిసం◊గప్రస్ఫురద్భామ, భా
మలవక్త్రాహతసోమ, సోమనుతశుం◊భద్భూరిసంగ్రామ, గ్రా
మలసద్వేణుసకామ, కామకలిసం◊పల్లాలసశ్యామ, శ్యా
మలరోచిశ్చయవామ, వామనతనూ◊మాన్యత్రిలోకీక్రమా! 143
టీక: కలితారాతివిరామ – కలిత=చేయఁబడిన, అరాతి=శత్రువులయొక్క, విరామ=నాశముగలవాఁడా, రామ రుచి సంగ ప్రస్ఫుర ద్భామ – రామ=మనోహరమగు, రుచి=కాంతియొక్క, సంగ =సంబంధముచేత, ప్రస్ఫురత్ =ప్రకాశించుచున్న, భామ =సూర్యుఁడుగలవాఁడా, ‘భామః క్రోధేరవౌ దీప్తౌ’ అని విశ్వము. సూర్యబింబమందుండు నారాయణమూర్తి తన కాంతి పుంజములచే నాసూర్యునిఁ బ్రకాశింపఁజేయువాఁడని భావము; భామల వక్త్రాహత సోమ – భా=కాంతిచేత, అమల= స్వచ్ఛ మగు, వక్త్ర=ముఖముచేత, ఆహత=కొట్టఁబడిన, సోమ =చంద్రుఁడు గలవాఁడా, సోమ నుత శుంభ ద్భూరి సంగ్రామ – సోమ= శివునిచేత, నుత=ప్రశంసింపఁబడిన, శుంభత్=ప్రకాశించుచున్నట్టి, భూరి=అధికమైన,సంగ్రామ = యుద్ధము గలవాఁడా; గ్రామ లస ద్వేణు సకామ – గ్రామ=స్వరసందోహముచేత, లసత్=ప్రకాశించుచున్న, వేణు=మురళియందు, సకామ= కోరికతోఁ గూడినవాఁడా, కామకలి సంప ల్లాలస శ్యామ – కామకలి=మన్మథయుద్ధముయొక్క, సంపత్ = సంపదయందు, లాలస= ఆసక్తి గల, శ్యామ= కాంతలు గలవాఁడా; శ్యామలరోచి శ్చయ వామ – శ్యామలరోచిః=నల్లనికాంతులయొక్క, చయ=సమూ హముచేత, వామ= మనోహరుఁడైనవాఁడా; వామనతనూ మాన్య త్రిలోకీక్రమా – వామనతనూ = త్రివిక్రమాకృతిచేత, మాన్య = పూజ్యమైన, త్రిలోకీ క్రమా =ముల్లోకములయందుఁ బాదన్యాసము గలవాఁడా!