క. ఆతఱి నాయతివర్యుం, డాతతముగఁ దెఱచె లోచ◊నాబ్జములు మనో
భూతప్రతిఘోజ్జ్వలన,స్ఫీతజ్వాలద్విలోల◊జిహ్వాంచలుఁ డై. 115

టీక: ఆయతివర్యుండు=ఆవసంతుఁడు; ఆతఱిన్ =ఆసమయమునందు; లోచనాబ్జములు=కనుఁదామరలను; ఆతతముగన్ = విశాలముగ; మనోభూత ప్రతి ఘోజ్జ్వలన స్ఫీత జ్వాల ద్విలోల జిహ్వాంచలుఁ డై – మనోభూత=మనసునందుఁ బుట్టిన, ప్రతిఘా = కోప మనెడు, ‘ప్రతిఘా రుట్ క్రుధౌ స్త్రియామ్’ అని యమరుఁడు, ఉత్=అధికమగు, జ్వలన=అగ్నియొక్క, స్ఫీత=అధిక మగు, జ్వాలత్=మంటవలె నాచరించునట్టియు, విలోల=చలించుచున్నట్టియు, జిహ్వాంచలుఁ డై=నాలుకచివరగలవాఁ డై; తెఱచెన్= విప్పెను. అంత ముని, మనసునం దుదయించు కోపాగ్నిజ్వాలయో యన్నటు లుండు నాలుకకలవాఁడై, కనులు విప్పె నని భావము.

వ. ఇవ్విధంబున నవ్వాచంయమిసార్వభౌముండు తత్పద్మినీహృత్పద్మ సాధ్వసాపాదన చమత్కారి దినాంత సంధ్యాయమాన కోపరసశోణిమధురంధరంబు లగు నేత్రపుష్కరంబులు విప్పి, చెప్పరాని యాగ్రహభంగిఁ జెంగట నున్న యక్కురంగలోచనామణిం గనుంగొని, తోఁకఁ ద్రొక్కిన పెనుజిలువచెలు వున దీర్ఘం బగునిట్టూర్పు సడలించుచు, ‘నో నిలింపచాంపేయగంధి యగంధమహాంధకజిత్పరిపంథి మదాంధకార సంబంధంబునఁ గన్నుగానక మానక నిగుడుమనస్థైర్యంబున దవంబులు చేరి వనంబుల దినంబులుగడుపుచు నమలయమలక్ష్మీసాంగత్యంబున నున్న నన్ను నూరకయె పెచ్చుపెరుఁగు తెచ్చు కోలువలపునఁ బచ్చవిల్తుకయ్యంబునకు నెయ్యం బుంపు మని మదీయకరంబుఁ బట్టఁజెల్లునే, యైన నది యేమి సేయం జను నియ్యెడ నీ వేలుపుఁదొయ్యలితనంబు దూలి యియ్యవని మనుజవనిత వై పుట్టి, సుదోషాకరసమాఖ్యం దగు నొక్కయిరాపుం జెట్టవట్టి యుండెదు గాక’ యని శపియించె నపుడు. 116

టీక: ఇవ్విధంబునన్=ఈప్రకారముగ; అవ్వాచంయమిసార్వభౌముండు =మునిచక్రవర్తి యగు నావసంతుఁడు; తత్పద్మినీ హృత్పద్మ సాధ్వసాపాదన చమత్కారి దినాంత సంధ్యాయ మానకోపరస శోణిమధురంధరంబులు – తత్పద్మినీ=ఆపద్మినీ జాతిస్త్రీయొక్క, హృత్పద్మ=హృదయకమలమునకు, సాధ్వసాపాదన=భయాపాదకమగు, చమత్కారి=విచిత్రమగు, దినాంత=పగటిచివరయందలి, సంధ్యాయమాన=సంధ్యవలె నున్న, కోపరస=క్రోధరసముయొక్క,శోణిమ=ఎఱ్ఱదనము యొక్క, ధురంధరంబులు=భారవహములు; అగు=అయినట్టి; నేత్రపుష్కరంబులు=కనుదామరలను; విప్పి=తెఱచి; చెప్ప రాని=వచించుట కలవిగాని; ఆగ్రహ=కోపముయొక్క; భంగిన్=రీతిచేత; చెంగటన్=సమీపమందు; ఉన్న యక్కురంగ లోచనామణిన్ = ఉన్నట్టి స్త్రీరత్నమగు చిత్రరేఖను; కనుంగొని=చూచి; తోఁకఁ ద్రొక్కిన పెనుజిలువచెలువునన్ = తోఁక ద్రొక్కిన పెనుసర్పము కైవడి; దీర్ఘం బగునిట్టూర్పు=నిడుద యగు నిశ్వాసమును; సడలించుచున్=విడుచుచు; ఓ నిలింపచాంపేయ గంధి = చంపకపుష్పముయొక్క పరిమళమువంటి (దేహ)పరిమళము గలిగిన యో సురాంగనా! అగంధమహాంధకజిత్పరి పంథి మదాంధకారసంబంధంబునన్ – అగంధ=అధికమగు, మహాంధకజిత్=అంధకాసురుని జయించిన శంకరునికి, పరి పంథి = శత్రువైన మన్మథునియొక్క, మద=గర్వమనెడు, అంధకార=చీఁకటియొక్క, సంబంధంబునన్=సంయోగముచేత; కన్ను గానక=కన్ను దెలియక; మానక=వదలక; నిగుడు=కలుగునట్టి; మనస్థైర్యంబునన్=మనస్సుయొక్క దార్ఢ్యముచేత; దవంబులు =అరణ్యములు; చేరి=ప్రవేశించి; వనంబులన్=తపోవనములయందు; దినంబులు=వాసరములను; గడుపుచు = వెచ్చిం చుచు; అమలయమలక్ష్మీసాంగత్యంబునన్ – అమల=స్వచ్ఛమగు, యమ=నియమముయొక్క, లక్ష్మీ=సంపద యొక్క, సాంగత్యంబునన్=సంబంధముచేత; ఉన్న నన్నున్=ఉన్నట్టి నన్ను; ఊరకయె=నిష్కారణముగ; పెచ్చుపెరుఁగు తెచ్చుకోలువలపునన్ – పెచ్చుపెరుఁగు=అతిశయించు, తెచ్చుకోలువలపునన్=ఆరోపితకామముచేతను; పచ్చవిల్తుకయ్యం బునకున్= మన్మథయుద్ధమునకు, అనఁగా సురతమునకు; నెయ్యంబు=ప్రేమను; ఉంపుము అని = ఉంచుమనుచు; మదీయ కరంబున్ =నాయొక్కహస్తమును; పట్టన్=గ్రహింపఁగా; చెల్లునే=తగునా? ఐనన్=అటులైనను; అది=ఆకరమును బట్టు కొనుట; ఏమి సేయం జనున్=ఏమి చేయఁ బోవును, ఆకార్యము నిరర్థక మనుట; ఇయ్యెడన్=ఈసమయమందు; నీ వేలుపుఁ దొయ్యలితనంబు=నీ దేవాంగనాత్వము; తూలి=తొలఁగి; ఇయ్యవనిన్=ఈపుడమియందు; మనుజవనితవు =మనుష్యస్త్రీవి; ఐ=అయి; పుట్టి=జనించి; సుదోషాకరసమాఖ్యన్=సుదోషాకరుఁడను నన్వర్థనామముచేత; తగు=ఒప్పునట్టి; ఒక్కయిరాపున్ = ఒక్క మద్యపాయిని; జెట్టవట్టి=వివాహమాడి; యుండెదు గాక=ఉందువు గాక; అని=అనుచు; అపుడు; శపియించెన్= శాపము నిచ్చెను.

అనఁగ నామునిసార్వభౌముఁడు కోపముచే నెఱ్ఱనగుకన్నులు దెఱచి, చిత్రరేఖను జూచి, తోఁక ద్రొక్కినపాముభంగి నిశ్వాసంబు విడుచుచు, ‘ఓదేవాంగనా నీవు మదనమదాంధకారముచేఁ గన్నుగానక దవంబులఁ జేరి తపం బొనరించుచున్న నన్ను నకార ణంబుగ సురతమునకై నామీఁద ప్రేమ ముంచుమని కరంబు గ్రహించుట యుక్తముగా’దని పలికి, యిప్పుడె నీదేవాంగనాత్వము తొలఁగి మనుజాంగనవై పుట్టి, సుదోషాకరుఁ డను పేరుగల నొక యిరాపునిఁ బెండ్లియాడు మని శపించె నని భావము.

సీ. తనక్రొందళములమ◊న్నన చెట్లపాలుగాఁ, జనియె సూనశ్రీల ◊నెనసి మధువు,
తనతరోగరిమ మెం◊తయు ధూళిపాలుగా, నరిగె వడంకుచు ◊నసదుగాడ్పు,
తనమహస్ఫూర్తి తొ◊ల్తనె యగ్నిపాలుగాఁ, బఱచె వెల్వెలఁ బాఱి ◊పద్మవైరి,
తనపాత్రవృత్తి తో◊డ్తనె మింటిపాలుగా, నడఁగెఁ గొమ్మలఁ బి◊కాద్యభ్రగాళి,
తే. తనపురారాతిభీకరో◊దగ్రవిగ్ర,హస్ఫురణ భూతిపాలుగా ◊నతనుఁ డేగె,
చాపశతజాతములు వన◊స్థలిని వైచి, యమ్మహామౌని కోపాప్తి ◊నడరు నపుడు. 117

టీక: అమ్మహామౌని=ఆవసంతుఁడు; కోపాప్తి న్=కోపప్రాప్తిచేత; అడరు నపుడు =అతిశయించు నపుడు; మధువు=చైత్రుఁడు; తనక్రొందళముల మన్నన =తనయొక్క నూతనమగు సేనలయొక్క మన్నన; చెట్లపాలుగాన్=చెట్లపాలు కాఁగా; సూనశ్రీలన్ – సు=మిక్కిలి, ఊన=కొదువపడిన, శ్రీలన్=సంపదలను, ఎనసి=పొంది; చనియెన్=పోయెను.మునికి కోపము వచ్చి యతిశ యించు నపుడు చైత్రుఁడు తనదండు చెట్లపాలు కాఁగా, సంపదల వీడిపోయెనని తాత్పర్యము. ఇచటఁజైత్రుఁడు క్రొందళము లనఁగఁ జిగురాకులు చెట్లపాలు కాఁగా, అనఁగా వృక్షములయందు చేరఁగానే సూనశ్రీల ననఁగా ప్రసూనసంపదలను పొంది చనియె నని స్వభావార్థము. వసంతము రాఁగానె మ్రాఁకు లంకురించుటయును, పుష్పించుటయును సహజమని భావము. అసదుగాడ్పు=మందమారుతము; తనతరోగరిమము=తనబలిమియొక్క యతిశయము; ఎంతయున్=మిక్కిలి; ధూళి పాలుగాన్=దుమ్ముపాలు కాఁగా; వడంకుచున్=వణఁకుచు; అరిగెన్=పోయెను. మలయానిలము తనసామర్థ్యము ధూళి పాలై పోఁగా, భయపడి వణఁకుచుఁ బోయె నని భావము. అసదుగాడ్పు=మందమారుతము; తనతరోగరిమము=తనయొక్క వేగాధిక్యము; ధూళిపాలుగాన్=దుమ్ములోఁ గలియఁగ; వడంకుచున్=చలించుచు; అరిగె నని స్వభావార్థము. అనఁగ మారుత మునకు ధూళిలోఁ గలయుటయు, చలించుటయు సహజమని భావము. పద్మవైరి=చంద్రుఁడు; తనమహస్ఫూర్తి=తనప్రతాపస్ఫూర్తి; తొల్తనె=మొదటనె; అగ్నిపాలుగాన్=అగ్నిపాలైపోవ; వెల్వెలఁ బాఱి =వివర్ణముగలవాఁడై, కాంతిహీనుఁడై యనుట; పఱచెన్=పాఱిపోయెను. చంద్రుఁడు తనప్రతాప మగ్నిపాలు కాఁగానే కాంతిహీనుఁడై పాఱిపోయె నని భావము. తనమహస్ఫూర్తి=తనకలాస్ఫూర్తి; తొల్తనె=మొదటనె; అగ్నిపాలుగాన్=అగ్నిపాలై పోవ, అగ్నిహోత్రుఁడు మొదట చంద్రుని ప్రథమకలను పానము చేయుననుట ప్రసిద్ధము. దీనికి ‘ప్రథమాం పిబతే వహ్నిః’ అను వచనము ప్రమాణము; వెల్వెలఁ బాఱి =వెలవెలనై, పఱచుట సహజ మని భావము.
పికాద్యభ్రగాళి=పికము మున్నగు పక్షులగుంపు; తనపాత్రవృత్తి =తనయొక్క తగినవార మనెడు వర్తనము; తోడ్తనె =వెంటనె ; మింటిపాలుగాన్ = ఆకాశములో గలసిపోఁగా, అనఁగా వ్యర్థము కాఁగా; కొమ్మలన్=స్త్రీలయందు; అడఁగెన్=దాఁచుకొనెను. కోయిల మొదలగు పక్షులగుంపు తనసంబంధి యగు యుద్ధాదులకు తగినవాఁడను వృత్తి మింటిపాలు కాఁగా వెంటనె భయపడి స్త్రీల మఱుగున దాగికొనె నని భావము. ఇచ్చట కోయిలలు మొదలగునవి, తనపాత్రవృత్తి =తనయొక్క పాత్రము అనఁగా ఱెక్కలసంబంధి యైన వ్యాపారము, ఎగయుట యనుట, మింటిపాలుగాన్ = ఆకాశమునందు వర్తింపఁగ, కొమ్మలన్ = వృక్ష శాఖలందు, అడఁగె నని స్వభావార్థము. కోయిలలు మున్నగు పక్షులు మింటి కెగిరి కొమ్మలయందుఁ జేరుట సహజ మని యభిప్రాయము. అతనుఁడు=మన్మథుఁడు; తనపురారాతిభీకరోదగ్రవిగ్రహస్ఫురణ—తన=తనసంబంధి యగు, పురారాతి=శంకరునికి, భీకర = భయప్రదమైనట్టియు, ఉదగ్ర=అధికమైనట్టియు, విగ్రహ=విరోధముయొక్క, స్ఫురణ=స్ఫురించుట; భూతిపాలుగాన్= బూడిదలో కలియగనె; చాపశరజాతములు=విల్లమ్ములసమూహములను; వనస్థలిన్=వనమందు; వైచి =పడవేసి; ఏగెన్=పో యెను. అనఁగ మన్మథుఁడు శంకరునికి భీకర మగు తనమాత్సర్యస్ఫురణము భూతిపాలు కాఁగానే అడవిలో ధనస్సును, బాణములను పాఱవైచి పోయె నని భావము. మన్మథుని విగ్రహస్ఫురణ మనఁగా శరీరస్ఫురణము. భూతిపా లనఁగా నాశరీ రము భస్మీభూతము కాఁగానే, వనస్థలిన్=నీటియందు, శరజాతము లనఁగా తనకు బాణములైన అరవిందాదులను విడిచి పోయె నని స్వభావార్థము. మన్మథుని శరీరము హరనేత్రాగ్నిచే భస్మ మగుటయు, నతని బాణము లగు నరవిందాదులు జలము నందుండుటయు సహజ మని భావము.

క. ఈరీతి మునీశ్వరవా,గ్భూరీతిభయార్తచంద్ర◊కుసుమాస్త్రపికీ
కీరీతిరోహితతఁ గని, నారీతిలకంబు వెఱపు◊నన్ మదిఁ గలఁగన్. 118

టీక: ఈరీతిన్=ఈప్రకారముగ; మునీశ్వర వా గ్భూరీతి భ యార్త చంద్ర కుసుమాస్త్ర పికీ కీరీ తిరోహితతన్ – మునీశ్వర= జడదారి సామియొక్క,వాక్=శాపరూపవచన మనెడి, భూరి=అధికమగు,ఈతి=పీడవలన నైన, భయ=వెఱపుచేత, ఆర్త= పీడితులగు, చంద్ర=చంద్రునియొక్క, కుసుమాస్త్ర=మన్మథునియొక్క, పికీ=ఆఁడుకోయిలలయొక్క, కీరీ=ఆఁడుచిల్కల యొక్క, తిరోహితతన్=తిరోహితత్వమును, వెనుదిరుగుటను; కని=చూచి; నారీతిలకంబు=చిత్రరేఖ, వెఱపునన్=భయము చే, మదిన్= మన మందు; కలఁగన్=కలఁతపడఁగ. దీనికి నుత్తరపద్యస్థమగు ‘పల్కు’ అను క్రియతో నన్వయము.

మునీశ్వరశాపమునకు చంద్రమన్మథపికకీరములు భయముచే తిరోధానమును బొందుటను జూచి చిత్రరేఖ భయపడి కలఁత నొందె నని భావము.

ఉ. అయ్యతివర్యుఁ జేరి విన◊యంబున నంఘ్రుల వ్రాలి పల్కు, నో
యయ్య! భవత్ప్రభావగతి ◊నాత్మ నెఱుంగక ప్రాజ్యగర్వసా
హాయ్యమునన్ ఘటించితి మ◊హాగము నైన దయాత్మఁ బ్రోవవే
యియ్యెడ నీకు నే ననఁగ ◊నెంత త్వదుక్తి మరల్చి నెమ్మదిన్. 119

టీక: అయ్యతివర్యున్=ఆమునిశ్రేష్ఠుని; చేరి=సమీపించి; వినయంబునన్=అడఁకువచేత; అంఘ్రులన్=పాదములందు; వ్రాలి =ఒరగి; పల్కున్=పలికెను; ఓ అయ్య=ఓమునినాథా! భవత్ప్రభావగతిన్ – భవత్=మీయొక్క, ప్రభావగతిన్=సామర్థ్య విధమును; ఆత్మన్=చిత్తమందు; ఎఱుంగక=తెలియక; ప్రాజ్యగర్వసాహాయ్యమునన్ – ప్రాజ్య=అధికమగు, గర్వ=అహం కారముయొక్క, సాహాయ్యమునన్=తోడ్పాటుచేత, మహాగమున్=గొప్పయపరాధమును; ఘటించితిన్=చేసితిని; ఐనన్ =అట్లైనను; ఇయ్యెడన్=ఈసమయమందు; నీకున్, నే ననఁగ నెంత=నేనెంతటిదానను,అల్పురాల ననుట; త్వదుక్తిన్=నీశాప వాక్యమును; నెమ్మదిన్=నిండుమనముచేత; మరల్చి =త్రిప్పి;దయాత్మన్=దయతోఁ గూడిన చిత్తముచేత; ప్రోవవే=కావుమా.

చ. కటకట నిర్జరీత్వ ముడు◊గన్ ధర మర్త్యవధూటికాత్మ నే
నెటులు జనింతు, నైన మఱి ◊యేగతి దుష్టసమాఖ్యఁ బూని స
త్పటలవినిందనీయగతిఁ ◊దాల్చినవాని వరించి యోర్తు, నా
వటముగ నీదుమాట ముని◊వర్య మరల్చి దయాత్మఁ బ్రోవవే. 120

టీక: నిర్జరీత్వము=దేవాంగనాత్వము; ఉడుగన్=పోవఁగ; ధరన్=భూమియందు; మర్త్యవధూటికాత్మన్=మనుష్యాంగనా రూపముచేత; ఏనెటులు జనింతున్ = ఏవిధముగా నేను పుట్టుదును; ఐనన్=అట్లు జనించినను; మఱి యేగతి =మఱి యేరీతిగ; దుష్టసమాఖ్యన్=దుష్టనామమును; పూని=వహించి; సత్పటలవినిందనీయగతిన్ – సత్పటల =సత్సమూహమునకు, వినింద నీయ=మిక్కిలి గర్హితమగు, గతిన్=రీతిని; తాల్చినవానిన్=ధరించినవానిని; వరించి=కోరి; ఓర్తున్=సహింతును? కటకట = అతికష్టము; మునివర్య =మునిశ్రేష్ఠుఁడా! ఆవటముగన్=ఉపాయముగ; నీదుమాటన్=నీశాపరూపవాక్యమును; మరల్చి= త్రిప్పి; దయాత్మన్=దయతోఁ గూడిన చిత్తముచేత; ప్రోవవే=రక్షింపుమా.

అనఁగ మునినాథా! నీశాపమున నాదేవత్వము వీడినను సహింతును గాని, దుష్టసమాఖ్యను బూనిన మద్యపాయిని పెండ్లి యాడి యెటు లోర్తును? యుక్తిచే నీశాపోక్తిని మరల్చి, నన్నుఁ బ్రోవు మని భావము.

చ. అనువనితాప్రియోక్తిఁ గరు◊ణాయతనాయితమానసాబ్జుఁడై
మునికులముఖ్యుఁ డిట్లను న◊మోఘము మద్వచనంబు లైన నే
ర్పున నిఁక దాని కన్యగతిఁ ◊బూన్తుఁ బయోజదళాక్షి యంచుఁ బా
వననిపుణత్వరూఢి దయి◊వాఱ యతీశుఁడు పల్కు వెండియున్. 121

టీక: అనువనితాప్రియోక్తిన్ = ఈప్రకారము పలుకుచున్న చిత్రరేఖయొక్క ప్రియమైన పలుకులను; కరుణాయతనాయిత మానసాబ్జుఁడై – కరుణా=కరుణయొక్క, ఆయతనాయిత=గృహమువలె నాచరించుచున్న, మానసాబ్జుఁడై = చిత్తకమలము గలవాఁడై; మునికులముఖ్యుఁడు=మునిశ్రేష్ఠుఁడు; ఇట్లు=వక్ష్యమాణప్రకారముగ; అనున్=పలికెను; పయోజదళాక్షి=పద్మనేత్రి వగు చిత్రరేఖా! మద్వచనంబు=నామాటలు;అమోఘములు=రిత్తవోవునవి కావు; ఐనన్=అట్లైనను; నేర్పునన్=నైపుణ్యముచేత; ఇఁకన్= ఈమీఁద; దానికిన్ = ఆశాపవాక్యమునకు; అన్యగతిన్ = అర్థాంతరమును; పూన్తున్ అంచు = కలుగఁజేతు ననుచు;
పావననిపుణత్వరూఢి – పావన=పరిశుద్ధమగు, నిపుణత్వ=నైపుణ్యముయొక్క, రూఢి=ప్రసిద్ధి; దయివాఱన్=అతిశయించు నటులు; వెండియున్=మఱియును; యతీశుఁడు=మునిశ్రేష్ఠుఁడు; పల్కున్=పల్కెను.

చ. సరసిజగంధి వింటివె సు◊చంద్రసమాఖ్య రహించుభూపతిం
బరిణయ మందు మంచు నల◊భవ్యవచస్తతి కర్థమౌట ను
ర్వర ఘనరాజవంశమున ◊రాజిలి జిష్ణువిరోధిభేదనా
దరు నినవంశమౌళిమణిఁ ◊దన్వి వరించి చెలంగె దెంతయున్. 122

టీక: సరసిజగంధి=పద్మముయొక్క గంధమువంటి గంధము గల చిత్రరేఖా! వింటివె =వింటివా? అలభవ్యవచస్తతికిన్ = సుదోషాకరసమాఖ్యఁదగునొక యిరాపు ననెడి వచనజాతమునకు; సుచంద్రసమాఖ్య రహించుభూపతిం బరిణయ మందు మంచున్ = సుచంద్రుండను పేరుగల రాజును వివాహము చేసికొను మని; అర్థమౌటన్=అర్థ మగుటవలన, ఎటులనఁగ, దోషా శబ్దమునకు రాత్రి యను నర్థము, ఆరాత్రిని జేయువాఁడు దోషాకరుఁడు అనఁగా చంద్రుఁడు గావునను, సుదోషాకరుఁడన సుచంద్రుఁ డని యర్థము. ఇరా యనఁగ భూమి, ‘ఇరా భూ వాక్సురాప్సు స్యాత్’ అని యమరుఁడు, కావున నిరాపుఁడనఁగా భూపుఁ డని యర్థము. ఈరీతిగా సుదోషాకరాఖ్యుఁడగు నిరాపు డనఁగా సుచంద్రుఁ డను పేరుగల రాజని యర్థము; ఉర్వరన్ =భూమియందు; ఘనరాజవంశమునన్=గొప్పరాజవంశమందు; రాజిలి=ఒప్పినదానవై; జిష్ణువిరోధిభేదనాదరున్ – జిష్ణు విరోధి=ఇంద్రశత్రువు లగు రాక్షసులయొక్క, భేదన=బ్రద్దలుచేయుటయందు, ఆదరున్=ఆదరముగలవానిని; ఇనవంశమౌళి మణిన్=సూర్యవంశశిరోరత్నమును; వరించి=కోరి; తన్వి=చిత్రరేఖా! ఎంతయున్=మిక్కిలి; చెలంగెదు=ఒప్పెదవు.

తే. అఖిలభూమిధురాభర◊ణాఢ్యు నాధ,రాభుజునిఁ జెట్టవట్టి దు◊ర్వారవిభవ
సంగతి శతసహస్రవ◊త్సరము ధరణి, నలరి యంత భవద్రూప◊మందె దనిన. 123

టీక: అఖిలభూమిధురాభరణాఢ్యున్ – అఖిల=సమస్తమగు, భూమిధురా=భూభారముయొక్క, భరణ=భరించుటచేత; ఆఢ్యున్=అధికుఁడగు; ఆధరాభుజునిన్=ఆరాజును (సుచంద్రుని); చెట్టవట్టి =వివాహమాడి; దుర్వారవిభవసంగతిన్ – దుర్వార=అనివార్యమగు, విభవ=సంపదయొక్క,సంగతిన్=సంబంధముచేత; శతసహస్రవత్సరము=నూఱువేలసంవత్సర ములు; ధరణిన్=భూమియందు; అలరి=ఒప్పి; అంతన్=అటుపిమ్మట; భవద్రూపము=నీదేవాంగనారూపమును; అందెదు = పొందుదువు; అనినన్=అనఁగా. దీని కుత్తరపద్యస్థక్రియతో నన్వయము. అనఁగ సార్వభౌముఁడగు సుచంద్రునిఁ బెండ్లియై లక్ష సంవత్సరములు పుడమియందుండి యామీఁద నీదేవాంగనారూపమును బొందగలవని భావము.

చ. విని ప్రమదప్రవాహపరి◊వేష్టితమానస చిత్రరేఖ యం
త నలమునీశుపాదనలి◊నంబులకుం బ్రణమిల్లి యాఘనుం
డనుప హితాళిపాళియుతి ◊నాస్థలి నల్లనఁ బాసి యాత్మకాం
చనమయకేళికానిలయ◊సంస్థలిఁ జేరె రయంబు మించఁగన్. 124

టీక: ప్రమదప్రవాహపరివేష్టితమానస – ప్రమద=సంతోషమను, ప్రవాహ=ప్రవాహముచే, పరివేష్టిత=చుట్టఁబడిన, మానస= చిత్తము గలదగు; చిత్రరేఖ, విని=మునివచనమును విన్నదై; అంతన్=అటుపిమ్మట; అలమునీశుపాదనలినంబులకున్ = ఆమునీశ్వరుని పాదకమలములకు; ప్రణమిల్లి=నమస్కరించి; ఆఘనుండు = గొప్పవాఁడైన యావసంతుఁడు; అనుపన్= పంపివేయఁగ; హితాళిపాళియుతిన్ – హిత=అనుకూలురగు, ఆళి=సకియలయొక్క, పాళి=పంక్తియొక్క, యుతిన్= కూడికచేతను; ఆస్థలిన్=ఆపారిజాతారణ్యప్రదేశమును; అల్లనన్=తిన్నగ; పాసి=వదలి; ఆత్మకాంచనమయకేళికానిలయ సంస్థలిన్ – ఆత్మ=తనయొక్క,కాంచనమయ=సువర్ణమయమగు, కేళికానిలయ=కేళీగృహముయొక్క, సంస్థలిన్ =ప్రదేశ మును; రయంబు మించఁగన్ = త్వరతోడ; చేరెన్=చేరెను. పుర్వోక్తవాక్యములను విన్నదై చిత్రరేఖ వసంతమునికి నమస్కరించి సంతసమున సకియలం గూడి స్వకీయకాంచనమయగృహమును జేరె నని భావము.