వ. ఇట్లప్రతిమానప్రతిపక్షహర్యక్షవర్యంబు వీక్షించి మహాక్షితిధరాసన్నక్షోణివలనం గుప్పించు పంచాన నంబు తెఱంగునఁ దచ్చక్రాంగం బభంగురామర్షసాంగత్యంబున డిగ్గ నుఱికి గోత్రాధిపవిచిత్రపత్త్రిరాజ పరి త్రుటితబాహార్గళయుగళుండై, నిస్తంద్రసురేంద్ర శతకోటిశితకోటి పాటితపక్షద్వయంబగు నంజనాచలంబు చందంబునం జూపట్టుచు నశేషారిబలవిలోచనోత్సవవిమోచనంబు గావించు మేచకప్రభాధట్టంబున నెట్టన మట్టుమీఱు కటికచీఁకటిం బుట్టించుచుఁ బొడకట్టు నుద్దండతనూదండంబు శింశుమారచక్రవీథి రాయం బెరుఁగఁ జేయుచు, నిష్ఠురదీర్ఘనిశ్వాసధూమ నిష్కాలనీరదనికాయంబులకు శంఖారవోత్థహుంకారవారం బుల విశంకటగర్జనావిశేషంబులు నెగడించుచు, గ్రీష్మదినమధ్యందినమార్తాండమండలం బొడియం దమ కించు విధుంతుదగ్రహంబుదారి నున్మీలితవదనకోటరుండై మహిపమార్తాండుంగుఱించి యనంతాధ్వంబు నన్ బరువూన్చుచు, నతిభయంకరాకారంబునన్ బఱతేర, నప్పు డప్పొలసుదిండిమన్నీనిఁ గన్నారంజూచి ధీరోదాత్తుండగు నాసుచంద్రరాజేంద్రుండు నిజకోదండంబున సమంత్రకంబుగ నారాయణాస్త్రంబు గూర్చి ప్రయోగించిన నయ్యస్త్రశిఖావతంసంబును నతివేలశుచిజాలసమన్వితంబుగావునఁ బుష్కరస్థానసంస్థాయి నానానిమేషసంతానభంగంబు చేకూర్చుచు, ననేకదివ్యకాండసర్గచమత్కారి ఘనప్రకారభాసమానంబు గావున భువనజాతవిలాససముత్సారణంబు సంఘటించుచు, నమలకమలాప్త దైవతప్రభావిభూషితంబు గావున నాత్మమిత్రచక్రానందసంధాయకతేజోవైఖరిన్ దేజరిల్లుచు, నమితరయంబున నభ్రమార్గంబు చేపట్టి యెదురుగఁ బఱతెంచు నాదైతేయనాయకుశిరంబుఁ ద్రుంచె నయ్యవసరంబున. 147

టీక: ఇట్లు = ఈతీరున; అప్రతిమానప్రతిపక్షహర్యక్షవర్యంబు – అప్రతిమాన = సాటిలేని, ప్రతిపక్షహర్యక్షవర్యంబు = శత్రు శ్రేష్ఠుఁడు, ‘హర్యక్షః కేసరీ హరిః’ అనియు, ‘సింహ శార్దూల నాగాద్యాః పుంసి శ్రేష్ఠార్థగోచరాః’ అనియు అమరుఁడు; వీక్షించి = చూచి; మహాక్షితిధరాసన్నక్షోణివలనన్ – మహత్=గొప్ప, క్షితిధర=పర్వతముయొక్క, ఆసన్నక్షోణివలనన్ = సమీప భూమినుండి; కుప్పించుపంచాననంబుతెఱంగునన్ = దుముకుచున్న సింహమువలె; తచ్చక్రాంగంబు=ఆరథమునుండి; అభంగురామర్షసాంగత్యంబునన్ – అభంగుర=అప్రతిహతమగు, అమర్ష=చేతఃప్రజ్వలనముయొక్క, ‘అమర్ష స్సాపరాధేషు చేతః ప్రజ్వలనం మతమ్’ అని అమర్షలక్షణము, సాంగత్యంబునన్=సంబంధముచేత; డిగ్గన్ఉఱికి=వేగముగా దిగి; గోత్రాధిప విచిత్రపత్త్రిరాజ పరిత్రుటిత బహార్గళయుగళుండై – గోత్రాధిప=రాజుయొక్క,విచిత్ర=ఆశ్చర్యకరమగు, పత్త్రిరాజ=ఉత్తమసాయ కములచేత, పరిత్రుటిత=ఛేదింపఁబడిన, బాహార్గళయుగళుండై =అర్గళములఁబోలు భుజాద్వయముగలవాఁడై; నిస్తంద్రసురేంద్ర శతకోటి శితకోటి పాటితపక్షద్వయంబు – నిస్తంద్ర=జాగరూకుఁడైన, సురేంద్ర=దేవేంద్రునియొక్క, శతకోటి =వజ్రాయుధము యొక్క, శితకోటి= తీక్ష్ణాగ్రముచేత, పాటిత=నఱకఁబడిన, పక్షద్వయంబు=గరుద్యుగ్మము గలిగినది; అగు =అయినట్టి; అంజనాచలంబుచందంబునన్ = నీలాచలమువలె; చూపట్టుచున్=అగపడుచు; అశేషారిబలవిలోచనోత్సవవిమోచనంబు – అశేష = సమస్తములగు, అరి = శత్రువులయొక్క, తమిస్రుఁడుగావున జక్కవలయొక్కయని యర్థాంతరము స్ఫురించును, బల= సైన్యముయొక్క, విలోచనోత్సవ=నయనానందముయొక్క, విమోచనంబు = పోగొట్టుటను; కావించు మేచకప్రభా ధట్టంబునన్ – కావించు = చేయుచున్న, మేచకప్రభా=నీలకాంతులయొక్క, ధట్టంబునన్=గుంపుచేత; నెట్టనన్ = అనివార్య ముగా; మట్టు మీఱు కటికచీఁకటిన్= అతిశయించు గాఢాంధకారమును; పుట్టించుచున్=కలుఁగఁజేయుచు;పొడకట్టు ఉద్దండ తనూదండంబు – పొడకట్టు = చూపట్టుచున్న, ఉద్దండ=ఉత్కటమగు, తనూదండంబు = శరీరకాండము; శింశుమారచక్ర వీథిన్= సూర్యాది గ్రహసంచారచక్రముయొక్క ప్రదేశమును; రాయన్=ఒరయునట్లు; పెరుఁగఁ జేయుచున్ = వృద్ధిఁబొందఁ జేయుచు; నిష్ఠురదీర్ఘ నిశ్వాసధూమనిష్కాలనీరదనికాయంబులకున్ – నిష్ఠుర=కఠినమై, దీర్ఘ=పొడవైన, నిశ్వాస=ఊర్పు సంబంధియగు, ధూమ= పొగ యనెడు, నిష్కాల=అకాలభవమగు, నీరద=మేఘములయొక్క, నికాయంబులకున్=గుంపు లకు; శంఖారవోత్థహుంకారవారంబులన్ – శంఖారవోత్థ= శంఖనాదములనుండి పుట్టిన, హుంకారవారంబులన్ = హుమ్మను శబ్దపరంపరలచేత; విశంకటగర్జనావిశేషంబులు = విశాలములగు గర్జనావిశేషములను; నెగడించుచున్=పుట్టించుచు; గ్రీష్మ దినమధ్యందిన మార్తాండమండలంబు – గ్రీష్మదిన=గ్రీష్మకాలదినమందలి, మధ్యందిన=మధ్యాహ్నకాలికమగు, మార్తాండ మండలంబు = సూర్యమండలమును; ఒడియన్ తమకించు విధుంతుదగ్రహంబు దారిన్ –ఒడియన్ = పట్టుటకు, తమకించు= త్వరపడు, విధుంతుదగ్రహంబు = రాహుగ్రహముయొక్క, దారిన్ = తీరున; ఉన్మీలితవదనకోటరుండై = తెఱవఁబడిన ముఖ బిలముగలవాఁడై; మహిపమార్తాండుంగుఱించి = రాజనెడు సూర్యునిగుఱించి; అనంతాధ్వంబునన్ = అంతరిక్షమార్గమున; పరువూనుచున్ = పరుగెత్తుచు; అతిభయంకరాకారంబునన్=మిగుల భయప్రదమగు నాకృతితోడ; పఱతేరన్=రాఁగా; అప్పుడు=ఆసమయమున; అప్పొలసుదిండిమన్నీనిన్=ఆరాక్షసరాజును; కన్నారన్ చూచి=బాగుగ నవలోకించి; ధీరోదాత్తుం డగు నాసుచంద్ర రాజేంద్రుండు = ధీరశ్రేష్ఠుండగు ఆసుచంద్రుఁడను రాజశ్రేష్ఠుఁడు; నిజకోదండంబునన్=తనధనువునందు; సమంత్రకంబుగన్ = మంత్రయుక్తముగ; నారాయణాస్త్రంబున్ = నారాయణుఁ డధిదేవతయైన యస్త్రమును; కూర్చి = సంధించి; ప్రయోగించినన్= విడువఁగా; అయ్యస్త్రశిఖావతంసంబును = ఆయుత్తమాస్త్రంబును; అతివేలశుచిజాలసమన్వితంబు = అధిక మగు నగ్నిసంతతులతోడఁ గూడినది, అధికములు, శుద్ధములు నగు వలలతోఁగూడినదని యర్థాంతరముదోఁచును; కావునన్ = అయిన హేతువువలన; పుష్కరస్థానసంస్థాయినానానిమేషసంతానభంగంబు – పుష్కరస్థాన=ఆకసమునందు, సంస్థాయి = నిలిచియున్న, నానా=అనేకవిధములగు, అనిమేషసంతాన=సురసంఘముయొక్క, జలప్రదేశముల నున్న మత్స్యసముదా యముయొక్క యని యర్థాంతరము; భంగంబు=పతనమును; చేకూర్చుచున్=చేయుచు; అనేకదివ్యకాండసర్గచమత్కారి ఘనప్రకారభాసమానంబు – అనేక=అనేకములగు, దివ్య=లోకోత్తరములైన, కాండ=బాణములయొక్క, ఉదకములయొక్క, సర్గ=సృష్టియందు, చమత్కారి=నేర్పుగల్గిన, ఘనప్రకార=అధికవిధములచేత, మేఘప్రకారముచేత, భాసమానంబు=ప్రకాశిం చునది; కావునన్ = అయినందున; భువనజాతవిలాససముత్సారణంబు – భువనజాత=లోకసంతతియొక్క, జలజాతము యొక్క, విలాస=సంతసముయొక్క, సముత్సారణంబు=మోచనమును; సంఘటించుచున్=చేయుచు; అమలకమలాప్తదైవత ప్రభావిభూషితంబు – అమల = స్వచ్ఛమగు, కమలాప్తదైవత=విష్ణువుయొక్క, సూర్యునియొక్కయని యర్థాంతరము, ప్రభా= కాంతిచేత, విభూషితంబు = అలంకృతమైనది; కావునన్=అయినందున; ఆత్మమిత్రచక్రానందసంధాయకతేజోవైఖరిన్ – ఆత్మ =తనయొక్క, మిత్రచక్ర= సుహృత్సంఘములకు, మిత్రములగు చక్రవాకములకు, ఆనందసంధాయక = సంతసము జేయు, తేజోవైఖరిన్ = తేజోవిశేషము చేత; తేజరిల్లుచున్=ప్రకాశించుచు; అమితరయంబునన్=అమితవేగముచేత; అభ్రమార్గంబు = ఆకాశమార్గమును; చేపట్టి=అవలంబించి; ఎదురుగన్=అభిముఖముగా; పఱతెంచు =ఏతెంచు; ఆదైతేయనాయకుశిరంబున్ =ఆరాక్షసరాజుయొక్కశిరసును; త్రుంచెన్=ఖండించెను; అయ్యవసరంబునన్=ఆసమయమందు. దీనికి ముందుపద్యమందుఁ గల క్రియతో నన్వయము.

సీ. గంధర్వసతులు చొ◊క్కపుపాట వాడిరి, వాడిరి తద్భవ్య◊వార్తమయులు,
కులరాజమంత్రిము◊ఖ్యులు సంభ్రమించిరి, మించిరి సాధ్యు ల◊మేయసుఖిత,
నరనాథసిద్ధు లం◊దఱు కొనియాడిరి, యాడిరి బృందార◊కాబ్జముఖులు,
ప్రద్రవద్రిపుల రా◊డ్భటులు మన్నించిరి, నించిరి విరిసోన ◊నిఖిలలేఖు,

తే. లాత్మ సామంతనృపు లబ్ర◊మంది రిష్ట,సిద్ధి మును లాశ్రమంబులు చెంది రసుర
కువలయాక్షులు మిక్కిలి ◊గుంది రభయ,భూతి జానపదుల్ మదిఁ ◊బొంది రపుడు. 148

టీక: గంధర్వసతులు = గంధర్వస్త్రీలు; చొక్కపుపాట పాడిరి=చక్కనైన పాటను గానము చేసిరి; మయులు=యక్షులు; తత్= ఆవిజయమునకుసంబంధించిన, భవ్యవార్తన్=మంగలకరమగు వృత్తాంతమును; పాడిరి=గానము చేసిరి. కులరాజమంత్రిముఖ్యులు = కులమువారు, రాజులు, మంత్రులు; సంభ్రమించిరి = సంతోషించిరి; సాధ్యులు=దేవవిశేషులు; అమేయసుఖితన్=అపరిమితసౌఖ్యముచేత; మించిరి = అతిశయించిరి. నరనాథసిద్ధులు=రాజుయొక్క కార్యసిద్ధులను; అందఱున్=ఎల్లరును; కొనియాడిరి=ప్రశంసించిరి; బృందారకాబ్జముఖులు = దేవతాస్త్రీలు; ఆడిరి= నాట్యముఁ జేసిరి. ప్రద్రవద్రిపులన్ = పలాయమానులగు శత్రువులను; రాడ్భటులు = రాజభృత్యులు; మన్నించిరి = గౌరవించిరి; నిఖిలలేఖులు = సర్వదేవతలు; విరిసోనన్ = పుష్పవర్షమును; నించిరి = పూరించిరి.ఆత్మన్=హృదయమందు; సామంతనృపులు=ఇరుగుపొరుగు భూపులు; అబ్రమందిరి=ఆశ్చర్యమందిరి; మునులు= ఋషులు; ఇష్టసిద్ధిన్ = మనోరథలాభముచేత; ఆశ్రమంబులు = తమనివాసములను; చెందిరి=పొందిరి; అసురకువలయాక్షులు =రాక్షస స్త్రీలు; మిక్కిలి = అధికముగా; కుందిరి=దుఃఖించిరి; జానపదుల్ =ప్రజలు; అభయ భూతిన్=అభయసంపదను; మదిన్=బుద్ధియందు; పొందిరి=లభించిరి; అపుడు=ఆసమయమందు. దీనికి ముందుపద్య ముతో నన్వయము. ఈపద్యమందు యమకాలంకారవిశేషము. ‘అర్థేసత్యర్థభిన్నానాం వర్ణానాంసా పునః క్రియా| యమకం పాదతద్భాగవృత్తి తద్యాత్యనేక తామ్’ అని కావ్యప్రకాశమున యమకలక్షణము. ‘యుద్ధేతు వర్మ బలచారరజాంసి తూర్య నిస్సాణనాదశరమణ్డల రక్తనద్యః| ఛిన్నాతపత్రరథచామరకేతు కుమ్భిముక్తాసురీవృతభటా స్సురపుష్పవృష్టిః’ అనుటంబట్టి యథోచితముగ నిట్లు పుష్పవృష్ట్యంతము వర్ణితం బయ్యె.

మ. హరిదీశానసురాళితోఁ బ్రమథవ◊ర్యశ్రేణితో సర్వని
ర్జరయోగీశ్వరకోటితో రయిత గో◊త్రంజేరి గౌరీమనో
హరుఁ డాభూపతి గారవించి మహిలో◊కాత్యద్భుతాపాదిబం
ధురనానావిధపారితోషికములన్ ◊దోడ్తో నొసంగెన్ గృపన్. 149

టీక: గౌరీమనోహరుడు=శివుఁడు;హరిదీశానసురాళితోన్=దిక్పాలాదిదేవబృందముతోడ; ప్రమథవర్యశ్రేణితోన్=ప్రమథ శ్రేష్ఠులగుంపులతోడ; సర్వనిర్జరయోగీశ్వరకోటితోన్=సమస్తదేవమునిసంఘముతోడ; రయితన్ = వేగముచేత; గోత్రన్ = భూమిని; చేరి = పొంది;ఆభూపతిన్=ఆరాజును (సుచంద్రుని); గారవించి =గౌరవముచేసి;మహిలోకాత్యద్భుతాపాదిబంధురనానావిధపారితోషికములన్ – మహిలోక = భూలోకమునందు, అత్యద్భుతాపాది = మిక్కిలి యాశర్యమును గొల్పు, బంధుర = ఇంపైన, నానావిధ = బహువిధములైన, పారితోషికములన్=బహుమానములను; తోడ్తోన్=వెంటనే; కృపన్ = దయచేత, ఒనొసంగెన్=ఇచ్చెను. శివుఁడు దేవబృందముతోను, ప్రమథమునివర్గములతోను బుడమికి నేతెంచి యారాజునకు లోకోత్తరపారితోషికములనిచ్చె ననుట.

చ. దనుజకులేంద్రసైన్యవర◊దారుణసాయకపాళి నుర్విఁ ద్రె
ళ్ళిన మహిపాలసైన్యపట◊లిన్ మనఁజేసె శచీవిభుండు పా
వనకరుణాసుధానికర◊వర్షపరంపరకన్న మున్న ప
ర్విన నిజశక్తికల్పితన◊వీనసుధారసవృష్టిధారచేన్. 150

టీక: శచీవిభుండు = ఇంద్రుఁడు;దనుజకులేంద్రసైన్యవరదారుణసాయకపాళిన్ – దనుజకులేంద్ర = రాక్షసేంద్రునియొక్క, సైన్య=సైన్యముయొక్క, వర=శ్రేష్ఠమగు, దారుణ=భయంకరమగు, సాయకపాళిన్=బాణపరంపరలచేత; ఉర్విన్=భూమియందు; త్రెళ్ళిన మహిపాలసైన్యపటలిన్ = పడినట్టి రాజసైనికుల సమూహమును; పావనకరుణాసుధానికరవర్షపరంపరకన్నన్ – పావన=పవిత్రమగు, కరుణా=కృపచేతనైన, సుధానికర=సుధాసమూహముయొక్క, వర్షపరంపరకన్నన్=వృష్టిపరంపర కన్నను; మున్న = పూర్వమే; పర్విననిజశక్తికల్పితనవీనసుధారసవృష్టిధారచేన్ – పర్విన=వ్యాపించినదియు, నిజశక్తికల్పిత =తన సామర్థ్యముచే కల్పింపఁబడినదియు,నవీన=నూతనమగు, సుధారస=అమృతరసముయొక్క, వృష్టిధారచేన్=వర్షధార చేత; మనఁజేసెన్ = బ్రతికించెను.

మ. దివిజాలభ్యతమిస్రదైత్యవిజయా◊ప్తిన్ సేవితుం డైన యా
యవనీనాథవరేణ్యుఁ జేరి వినయా◊త్మాత్మ గాధేయగా
లవశాండిల్యవసిష్ఠముఖ్యమునిజా◊లం బేకవాచాగతిన్
నవకల్యాణకరాదిదివ్యవరసం◊తానంబు లూన్చెన్ రహిన్. 151

టీక: దివిజాలభ్యతమిస్రదైత్యవిజయాప్తిన్ – దివిజాలభ్య=దేవతలకుఁ బొందనలవిగాని, తమిస్రదైత్య=తమిస్రాసురునియొక్క, విజయ=విజయముయొక్క, ఆప్తిన్= ప్రాప్తిచేత; సేవితుండైనయాయవనీనాథవరేణ్యున్= సేవింపఁబడిన యారాజశ్రేష్ఠుని; చేరి = పొంది; వినయాత్మాత్మ =వినయవశమైన చిత్తముతో;గాధేయగాలవశాండిల్యవసిష్ఠముఖ్యమునిజాలంబు= విశ్వామిత్రుఁడు, గాలవుఁడు, శాండిల్యుఁడు, వసిష్ఠుఁడు మొదలుగాఁ గల మునిసంఘము; ఏకవాచాగతిన్=ఏకవాక్యముగ; నవకల్యాణకరాది దివ్యవరసంతానంబులు – నవకల్యాణకరాది = అపూర్వమగు మంగళకరములైనట్టివగు, దివ్యవర=దేవతాసంబంధులగు వరములయొక్క, సంతానంబులు = సమూహములు; రహిన్=ప్రీతిచేత; ఊన్చెన్=వహింపఁజేసెను. విశ్వామిత్రుఁడు లోనగు మునివర్యు లారాజున కభ్యుదయపరంపరాభివృద్ధిగా నాశీర్వదించి రనుట.

చ. జనవిభుఁడిట్లు దైత్యబల◊జాతజయంబు వహించి దేవతా
జనములచే బహూకృతిని ◊జాల భరించి కడుం దలంచె నె
మ్మనమునఁ జంద్రికాయువతి◊మంజుకటాక్షసమేధితేందిరా
తనయమహాజయం బెపుడు ◊దారునొకో యని కోర్కి మించఁగన్. 152

టీక: ఇట్లు=ఈప్రకారముగా; జనవిభుఁడు=సుచంద్రుఁడు; దైత్యబలజాతజయంబు = రాక్షససైన్యముయొక్క గెల్పును; వహించి = పొంది; దేవతాజనములచేన్ = దేవతాసంఘములచేత; బహూకృతిని = సత్కారమును; చాలన్=మిక్కిలి; భరించి = వహించి; నెమ్మనమునన్=మంచిమనస్సునందు; చంద్రికాయువతిమంజుకటాక్షసమేధితేందిరాతనయమహాజయంబు – చంద్రికాయువతి = చంద్రికయొక్క, మంజు=సుందరమగు, కటాక్ష=నేత్రాంతదృష్టులచేత, సమేధిత=వృద్ధిపొందింపఁబడిన, ఇందిరాతనయ = మన్మథునియొక్క, మహాజయంబు = గొప్పనైన గెలుపు; ఎపుడు దారునొకో = ఎపుడు కలుగునో, అని = ఈప్రకారముగా, కోర్కి మించఁగన్ = అభిలాష యతిశయించఁగా; కడున్=మిక్కిలి; తలంచెన్=చింతించెను. ఆచంద్రికతో నెప్పుడు సంభోగింతునో యని కోరుచుండె ననుట. ఇటఁ జింత యను ననంగదశగాఁ దెలియునది.

క. ఈలీల నపుడు తత్పాం
చాలీమోహాత్తచిత్త◊సారసుఁడై భూ
పాలాగ్రణి సకలాజర
జాలానుమతిన్ బ్రమోద◊సంతతి మెఱయన్. 153

టీక: అపుడు=ఆసమయమున; ఈలీలన్=ఈప్రకారముగ; భూపాలాగ్రణి = రాజశ్రేష్ఠుఁడు; తత్పాంచాలీమోహాత్తచిత్తసారసుఁ డై = ఆచంద్రికయందలిమోహముచేఁ బొందఁబడిన హృదయారవిందము గలవాఁడై; సకలాజరజాలానుమతిన్ = సమస్తదేవతా బృందములయొక్క సమ్మతిచేత; ప్రమోదసంతతి = హర్షాతిశయము; మెఱయన్ = ప్రకాశించుచుండఁగా, దీనికి చనియె నను వ్యవహితోత్తరపద్యస్థక్రియతో నన్వయము. పద్యత్రయ మేకక్రియతో నన్వయించుటవల్ల, ‘శ్లో. ద్వాభ్యాం యుగ్మ మితి ప్రోక్తం త్రిభి శ్ల్శోకైర్విశేషకమ్’ అను నుక్తలక్షణముచే లక్షితంబగు విశేషకసంజ్ఞ యీపద్యత్రయి కమరుచున్నది.

మ. అనఘోచ్చైస్తనకుంభలబ్ధి ఘనవా◊లావాప్తి హీరాభదం
తనిషక్తిన్ నవపద్మభాలసితవ◊క్త్రస్ఫూర్తి రాజిల్లు ప
ద్మిని రూఢానుశయాఢ్యహృత్సరణి భూ◊మిస్వామి దా నెక్కి కాం
చనబంభారభటుల్ తమిస్రవిజయ◊చ్ఛాయన్ బ్రబోధింపఁగన్. 154

టీక: భూమిస్వామి = భూపతియగు సుచంద్రుఁడు;అనఘోచ్చైస్తనకుంభలబ్ధిన్ – అనఘ=ఒచ్చెములేని, ఉచ్చైస్తన=మిక్కిలి గొప్పనైన, కుంభ=కుంభస్థలముయొక్క,లబ్ధిన్=ప్రాప్తచేత; ఉచ్చైః=మిట్టలైన, స్తనకుంభ=కలశములవంటికుచములయొక్క, లబ్ధిన్=ప్రాప్తచేత నని యర్థాంతరధ్వని; ఘనవాలావాప్తిన్ – ఘన=గొప్పదియైన, వాల=పుచ్ఛముయొక్క, ఆవాప్తిన్=ప్రాప్తి చేత, గొప్పతలవెండ్రుకల ప్రాప్తిచేత నని యర్థాంతరము; హీరాభదంతనిషక్తిన్ = వజ్రసమమగు దంతములయొక్క సంబంధము చేత నని ఉభయత్ర అన్వయము; నవపద్మభాలసితవక్త్రస్ఫూర్తిన్ – నవ=నూతనములగు, పద్మ=సిబ్బెపుబొట్టులయొక్క, భా= కాంతిచేత, లసిత = ప్రకాశించుచున్న, వక్త్రస్ఫూర్తిన్=ముఖప్రకాశముచేత; నవ=నూతనమగు, పద్మ=కమలముయొక్క, భా= కాంతిచేత, లసిత = ప్రకాశించుచున్న, వక్త్రస్ఫూర్తిన్=ముఖప్రకాశముచేత నని యర్థాంతరము; రాజిల్లు పద్మినిన్ = ప్రకాశించు చున్న ఆఁడేనుఁగును, పద్మినీజాతిస్త్రీ నని యర్థాంతరము; రూఢానుశయాఢ్యహృత్సరణిన్ – రూఢ=అధికమగు, అనుశయ = ద్వేషముచేత, ఆఢ్య=సమృద్ధమైన, హృత్సరణిన్=హృత్ప్రదేశముతో, అరతిచేత ననుట, అరతి యనఁగా ననంగదశావిశే షము; తాన్; ఎక్కి=అధిష్ఠించి; కాంచనబంభారభటుల్ =స్వర్ణమయభేరులయొక్క నినాదములు; తమిస్రవిజయచ్ఛాయన్ = తమిస్రాసురజయప్రకాశమును; ప్రబోధింపఁగన్=బోధించుచుండఁగా. దీనికి ‘చనియె’ నను ఉత్తరపద్యస్థక్రియతో నన్వయము.

అనఁగా పద్మిని చంద్రికాలక్షణములతోఁ గూడియుండుటం జేసి తత్స్మరణప్రయుక్తమైన యరతితో దాని నెక్కె నని భావము.