చ. క్షమ నొకకిన్నరాగ్రసరు◊సఖ్యముఁ బూని మహానటుండు నా
నమరి తపస్విరాజవని◊తాళి వ్రతంబులు దూల్చినట్టి యా
కమలకరున్ వరించుగిరి◊కన్యక నవ్వఁగఁ జాలుఁ జంద్రికా
కమలదళాక్షి సద్గుణని◊కాయపయోధి సుచంద్రుఁ జేరుటన్. 109

టీక: క్షమన్=పుడమియందు; ఒకకిన్నరాగ్రసరుసఖ్యము=ఒకానొక కుత్సితపురుషుని నేస్తమును; పూని=గ్రహించి, కుబే రునిసఖ్యమును బూని యని స్వభావార్థము; మహానటుండు నాన్=దొడ్డనట్టువుండనునట్లు, మహానటుండని యీశ్వరునికి నామాంతరమని స్వభావార్థము; అమరి=ఒప్పి; తపస్వి రాజవనితాళివ్రతంబులు ఔ—తపస్విరాజ=మునిరాజులయొక్క, వనితా=కాంతలయొక్క, ఆళి=శ్రేణియొక్క, వ్రతంబులు=నియమములను, పతివ్రతాధర్మముల ననుట; తూల్చినట్టి= పోఁ గొట్టినట్టి; ఆకమలకరున్=లేడికరమందుఁగల యాశంకరుని, శంకరుఁడు దారుకావనమందు దిగంబరుఁడై చరియించు చుండఁగా మునికాంతలు చూచి మోహించుటయు, నామునులు శంకరునిశేఫము పుడమిం దెగిపడునటులు శపింప నాశేష మట్లె పడఁగా దాని సర్వలోకములు వహింపలేకయున్నంజూచి విష్ణువు యోనిరూపము ధరించి దానిం గైకొనె నని పురాణప్రసి ద్ధము; వరించుగిరికన్యకన్=కోరినట్టి పార్వతీదేవిని; చంద్రికాకమలదళాక్షి =చంద్రిక యను పేరుగల కమలలోచన; సద్గుణ నికాయపయోధిన్=శ్రేష్ఠగుణపుంజమునకు రత్నాకరుఁడగు; సుచంద్రున్ =సుచంద్రుని; చేరుటన్=చేరుటవలన; నవ్వఁగన్ =పరిహసించుటకు; చాలున్=ఓపును.

అనఁగ కిన్నరసఖ్యమును బూని మహానటుండనఁ బరఁగి మునికాంతలకు వ్రతభంగమును జేసిన శివుని వరించియున్న పార్వతీదేవిని, చంద్రిక గుణనిధి యగు సుచంద్రుని వరించుటచే పరిహసింపఁ జాలు నని భావము.

మ. కమలావాప్తి మలీమసాంతరమున ◊న్గన్పట్టు మిన్నందు దు
ర్గమవృత్తిం జరియించుఁ దద్వ్యయమున ◊న్గాంచు న్విరూపంబు మే
ఘము తద్యుక్తిఁ బొసంగె నా కచిరరు◊క్త్వం బంచు నామించు తాఁ
గమలాలోకనయై యుదారగుణవ◊త్కాంతాప్తిఁ బొల్చెన్ ధరన్. 110

టీక: కమలావాప్తిన్=సంపద కల్గుటచేత; మలీమసాంతరమునన్—మలీమస=మలినమగు, అంతరమునన్=హృదయము చేత; ఉదకప్రాప్తిచేత, నల్లని యంతరముచేత నని మేఘపరమగు నర్థము; కన్పట్టు=కానవచ్చును; మిన్నందున్=ఉప్పొం గును, ఆకసమంటునని మేఘపరమైన యర్థము; దుర్గమవృత్తిన్=పొందరాని నడవడిచేతను, గిరిశిఖరాదులయందు వర్త నముచేత నని మేఘపరమైన యర్థము; చరియించున్=నడచును; తద్వ్యయమునన్ – తత్=ఆసంపదయొక్క, ఆజలము యొక్క, వ్యయమునన్=నాశముచేతను; విరూపంబు=వైవర్ణ్యమును, తెల్లఁబోవుటను, మేఘము పుల్లింగసారస్యమువలన నొక పురుషుండని తోఁచుచున్నది; కాంచున్=పొందును; తద్యుక్తిన్–తత్=ఆపురుషునియొక్క, యుక్తిన్=సంబంధముచేత; తత్= ఆమేఘముయొక్క, యుక్తిన్=సంబంధముచేత; నాకున్; అచిరరుక్త్వంబు=నిలువనికాంతి గల్గుట, తటిద్భావము; పొసంగెన్= కల్గెను; అంచున్ = ఈ రీతిగాఁ ననుచు; ఆమించు=ఆమెఱపు; తాన్=తాను; ధరన్=భూమియందు; కమలాలోకనయై=చంద్రిక యై, అనఁగఁ జంద్రికాకృతితోఁ బుట్టి యనుట; ఉదారగుణవత్కాంతాప్తిన్ – ఉదార=ఉత్కృష్టమగు, గుణవత్=మంచిగుణ ములు గల, కాంత=ప్రియునియొక్క, ఆప్తిన్=ప్రాప్తిచేత; పొల్చెన్ = ఒప్పెను.

అనఁగా లోకమం దొకపురుషుఁడు సంపద రాఁగానె విఱ్ఱవీఁగుచు నాసంపద నశింప వెలవెలఁబోవుచు, దుర్గమవృత్తిచేఁ జరించునటులు ఈమేఘము జలప్రాప్తి, తదభావములవలన మలీమసత్వమును, తెల్లనగుటయు పొంది దుర్గమవృత్తి గలిగి యుండుటచే దీనిసంబంధమువలన నా కచిరరుక్త్వంబు పొసంగె నని మెఱపుఁదీఁగ భూమియందుఁ జంద్రికారూపముతో జనించి ఉత్కృష్టగుణములు గల సుచంద్రునిఁ జేరి యొప్పె నని భావము.

వ. అను నప్పౌరకామినీ కలాపాలాప ప్రపంచంబున కుదంచితం బగుమనోంచలంబునం దట్టం బగు మోదంబు రెట్టింప, నొకశుభముహూర్తంబున భగవదనంగవిద్య యగునయ్యనవద్యాంగియుం దాను ననేక రంభా సంభ్రమ విజృంభితంబు, నగణ్య మఘవదలంకృతంబు, నపరిమిత సుమనో వితాన విద్యోతి తంబు, నసంఖ్య కవిజన విభ్రాజితంబు, ననుపమ గురుసమాజ సంకులంబు, నకలంక కలానిధి ధురంధ రంబు, నపార శుచిధర్మ పుణ్యజన రసాధీశ మండితంబు, నచంచల సదాగతి ధనద మహేశ్వర రాజి విరాజితంబు నై, యమంద విభవ జిత పురందర మందిరం బగు నాత్మీయ నివేశనంబు ప్రవేశించి, యా సుచంద్ర ధరణీచంద్రుండు, పక్షపాత పరాఙ్ముఖ ప్రచారుండయి, మహనీయ వసు కలాపంబున నభిరూప చక్రంబున కవక్ర ప్రమోదంబు గూర్చుచు, సద్గణంబుల కహీన ద్యుమ్నంబు లొసంగుచుఁ, బద్మినీ సముద యంబున కభ్యుదయంబు ఘటించుచు, నపూర్వ వితరణ పాండితీ ధురంధరుండై, కువలయంబునకుఁ బోలె దుర్వార శార్వర వ్రాతంబున కామోద వర్ధనంబుం జేయుచు, నభంగ మంగళ తరంగితం బగు నొక్క సమయంబున. 111

టీక: అను నప్పౌరకామినీ కలాపాలాప ప్రపంచంబునకున్ – అను =పూర్వోక్తప్రకారముగఁ బల్కుచున్న, అప్పౌరకామినీ కలాప=శ్రేష్ఠలగు నాపురకాంతలయొక్క, ఆలాప=సల్లాపములయొక్క, ప్రపంచంబునకున్=అతిశయమునకు; ఉదంచితంబు =మిక్కిలి యొప్పుచున్నది, అగుమనోంచలంబునన్=అగునట్టి హృదయప్రదేశమందు; దట్టంబు=సాంద్రము; అగు మోదంబు =అగునట్టి సంతసము; రెట్టింపన్=ఇనుమడింపఁగ; ఒకశుభముహూర్తంబునన్=ఒకమంగళముహూర్తమందు; భగవదనంగ విద్య =మహిమ గల మన్మథవిద్య; అగు అయ్యనవద్యాంగియున్=అగునట్టి యాచంద్రికయును; తానును =సుచంద్రుఁడును; అనేక రంభా సంభ్రమ విజృంభితంబును – ఇది మొదలుకొని యచంచలసదాగతి యనువఱకు నీవిశేషణములచే నుపమాన భూతపురందరమందిరంబునకన్న వ్యతిరేకమును జూపుచున్నాఁడు – అనేక=పలువురగు, రంభా =స్వర్వేశ్యలవలన నైన, సంభ్రమ=సంతసముచేత, విజృంభితంబును=ప్రకాశించునదియును, అనేకకదళీవృక్షములచేతఁ బ్రకాశించునది యని స్వభావా ర్థము; అగణ్య మఘవదలంకృతంబును – అగణ్య=లెక్కిడరాని, మఘవత్=ఇంద్రులచేత, ఈమఘవచ్ఛబ్దము మతుబంతము, ‘హవి ర్జక్షతి నిశ్శంకో మఖేషు మఘవా నసౌ, తత్రైకో మఘవా నముత్ర బహవః’ అని ఇట్లు మతుబంతమునకుఁ బెక్కు ప్రామా ణికప్రయోగములు గలవు, అలంకృతంబును=అలంకరింపఁబడినదియును; పెక్కండ్రగు జన్నముచేసినవారిచే నలంకృతమైన దని స్వభావార్థము, స్వర్గమం దొకరంభయు, నొకయింద్రుఁడును నుండ నిచట ననేకు లున్నారని భావము; అపరిమిత సుమనో వితాన విద్యోతితంబును – అపరిమిత=మితిలేని, సుమనోవితాన = దేవసంఘములచేత, విద్యోతితంబును=ప్రకాశించుచున్నది యును, మితిలేని పూఁజప్పరములచేఁ బ్రకాశించుచున్నదని స్వభావార్థము. స్వర్గమందు ముప్పదిమూఁడుకోట్ల సుమస్సులు (దేవతలు) ఉన్నారనియు, నిచట మితిలేని సుమనోబృంద మున్నదనియు భావము; అసంఖ్య కవిజన విభ్రాజితంబును – అసంఖ్య=అనేకులగు, కవిజన =శుక్రులచే, విభ్రా జితంబును =ప్రకాశించుచున్నదియును, అసంఖ్యులగు విద్వజ్జనులచేఁ బ్రకా శించుచున్నదని స్వభావార్థము. స్వర్గమం దొకకవి యున్నాఁ డనియు, నిచట ననేకకవు లున్నారనియు భావము; అనుపమ గురుసమాజ సంకులంబును – అనుపమ =సాటిలేని, గురు=బృహస్పతులయొక్క, సమాజ= గణముచేత, సంకులంబును= వ్యాప్తమైనదియును, గురు=పిత్రాదులగు పెద్దలచేత వ్యాప్తమైనదని స్వభావార్థము. అనఁగ స్వర్గమం దొకగురు వున్నాఁడ నియు, నిచట ననేకగురువు లున్నా రనియు భావము; అకలంక కలానిధి ధురంధరంబును – అకలంక=కలంకరహితులగు, కలానిధి=చంద్రులయొక్క, ధురంధరంబును=భారమును వహించినదియును; అకలంక=కలంకరహితులగు, కలానిధి= విద్యలకు స్థానభూతులగు పండితులయొక్క, ధురంధరంబును=భారమును వహించినదియును అని స్వభావార్థము; అనఁగ స్వర్గమం దొకఁడయ్యును సకలంకుఁడగు కలానిధి యున్నాఁడనియు, నిచట నిష్కలంకులైన బహుకలానిధులు గల రనియు భావము; అపార శుచిధర్మ పుణ్య జన రసాధీశ మండితంబును – అపార=అంతములేని,శుచి=అగ్నులచేతను, ధర్మ=యమ ధర్మరాజులచేతను, పుణ్యజన=నిరృతులచేతను, రసాధీశ=వరుణులచేతను, మండితంబును=అలంకరింపఁబడినదియును; అపార=అధికమగు, శుచి =పరిశుద్ధమగు, ధర్మ=న్యాయముచేత, పుణ్య=మనోజ్ఞులగు, జన=నరులచేతను, రసాధీశ= రాజులచేతను, మండితంబును నని స్వభావార్థము; స్వర్గమం దగ్ని మొదలగువా రొకరొకరే యున్నా రనియు, నిచట ననేకులు గల రని భావము; అచంచల సదాగతి ధనద మహేశ్వర రాజి విరాజితంబు నై – అచంచల=స్థిరుఁలగు, సదాగతి=వాయువుల యొక్క, ధనద=కుబేరులయొక్క, మహేశ్వర=శంకరులయొక్క, రాజి=శ్రేణిచేత, విరాజితంబు నై = ప్రకాశించునదియు నై; అచంచల=చలింపని, సత్=శ్రేష్ఠమగు, ఆగతి=ఆదాయము గల, ధనదమహేశ్వర=వదాన్యశ్రేష్ఠులయొక్క, రాజి=శ్రేణిచేత, విరాజితంబు నయి యని స్వభావార్థము; స్వర్గమందు కుబేరాదు లొకరొకరే యున్నా రనియు, నిచట ననేకు లున్నారనియు భావము; అమంద విభవ జిత పురందర మందిరంబు – అమంద=అధికమగు, విభవ=సంపదచేత, జిత=జయింపఁబడిన, పురం దరమందిరంబు = స్వర్గము గలది; అగు నాత్మీయ నివేశనంబు =అగునట్టి స్వగృహమును; ప్రవేశించి=చొచ్చి; ఆసుచంద్ర ధరణీచంద్రుండు=ఆసుచంద్రమహారాజు; ఇటుపైని కవి ప్రసిద్ధచంద్రునికన్న నీసుచంద్రునియందు గుణోత్కృష్టతను చెప్పు చున్నాఁడు. పక్షపాత పరాఙ్ముఖ ప్రచారుండయి = సుచంద్రుఁడు నిష్పక్షపాతప్రచారము గలవాఁ డనియు, ప్రసిద్ధచంద్రుఁడు శుక్లపక్షమందుఁ బక్షపాతము గలవాఁ డని యర్థము, పక్ష=కృష్ణపక్షమందు, పాత=పడుటచేత, పరాఙ్ముఖ=అభిముఖము గాని, ప్రచారము గలవాఁ డని స్వభావార్థము, చంద్రుఁడు కృష్ణపక్షమందు క్షీణించుటచేఁ బరాఙ్ముఖుఁడని తాత్పర్యము; మహ నీయ వసు కలాపంబునన్ – మహనీయ=ఉత్కృష్టమగు, వసు=కిరణములయొక్క, కలాపంబునన్=సమూహముచేత; అభిరూప చక్రంబునకున్ – అభిరూప=మనోజ్ఞమగు, చక్రంబునకున్=చక్రవాకమునకు; అవక్ర ప్రమోదంబున్ – అవక్ర = అకుటిలమగు, ప్రమోదంబున్=సంతసమును; కూర్చుచున్=చేయుచు; మహనీయ వసు కలాపంబునన్=అధికమగు ధన రాశిచేత; అభిరూప చక్రంబునకున్=విద్వద్బృందమునకు, అవక్ర ప్రమోదమును గూర్చువాఁ డని స్వభావార్థము; ప్రసిద్ధ చంద్రుఁడు వసుకలాపముచేత అభిరూపచక్రమునకుఁ గీడొనరించువాఁ డనియు, నీరాజు వానికి సంతసము జేయువాఁ డనియు భావము; సద్గణంబులకున్=రిక్కలగుంపునకు; అహీన ద్యుమ్నంబులు=ఉత్కృష్టమగు కాంతులను; ఒసంగుచున్ = ఇచ్చుచు; సద్గణంబులకున్=సత్పురుషసంఘమునకు; అహీన ద్యుమ్నంబులు=తక్కువగాని ధనములను, ఒసంగుచు నని స్వభావార్థము, ‘ద్యుమ్న మర్థ రై విభవా అపి’ అని యమరుఁడు; ప్రసిద్ధచంద్రుఁడు సద్గణంబులకు కాంతిని పోగొట్టువాఁ డనియు, నీరాజు అహీనద్యుమ్నంబు లిచ్చువాఁ డనియు తాత్పర్యము; పద్మినీ సముదయంబునకున్ = తామరతీవగుంపు నకు; అభ్యుదయంబున్=అధికమగు వృద్ధిని; ఘటించుచున్=చేయుచు; పద్మినీ సముదయంబునకున్= పద్మినీజాతిస్త్రీసం ఘమునకు, నభ్యుదయమును చేయువాఁడని స్వభావార్థము; ప్రసిద్ధచంద్రుఁడు పద్మినీసముదయంబున కభ్యుదయంబు చేయని వా డనియు, నీరాజు చేయువాఁ డనియు భావము; అపూర్వ వితరణ పాండితీ ధురంధరుండై – అపూర్వ=మున్నెన్నడును లేని, వితరణ=త్యాగముయొక్క, పాండితీ=పాండిత్యముయొక్క, ధురంధరుండై=భారము వహించినవాఁడై; కువలయంబునకున్ పోలెన్=కలువకువలెనె; దుర్వార శార్వర వ్రాతంబునకున్ – దుర్వార=నివారింపరాని, శార్వర=చీఁకటులయొక్క, వ్రాతంబున కున్=సంఘమునకు; కువలయంబునకున్ పోలెన్=భూవలయంబునకువలెనె, దుర్వార=నివారింప రాని, శార్వర= దుష్టుల యొక్క, వ్రాతంబునకున్=సమూహమునకు; ఆమోద=పరిమళమునకు, సంతసమునకు, వర్ధనంబు=అభివృద్ధిని, ఛేదన మును; చేయుచున్=ఒనర్చుచు; అనఁగా ప్రసిద్ధచంద్రుండు కువలయంబునకు నెటు లామోదవర్ధనముఁ జేయునో యారీతి నీసుచంద్రుఁడును కువలయ మనఁగా భూవలయమునకు నామోదవృద్ధి ననఁగా సంతోషాభివృద్ధిని జేయు ననియు, ప్రసిద్ధ చంద్రుఁడు శార్వరవ్రాతంబునకు, అనఁగా చీఁకటులగుంపునకు, ఆమోదవర్ధనమును, సంతోషచ్ఛేదమును జేయునట్లు సుచం ద్రుఁడు శార్వరవ్రాతంబునకు, అనఁగా దుర్మార్గులసమూహమునకు, ఆమోదవర్ధనమును, అనఁగా, సంతోషవిచ్ఛేదమును జేయుచున్నాఁడని భావము; అభంగ మంగళ తరంగితంబు=అప్రతిహతమగు శుభపరంపరతోఁ గూడినది; అగు నొక్క సమ యంబునన్ = అయినట్టి యొకకాలమందు. పైపద్యముతో నన్వయము.

సీ. తెఱగంటిరారాలఁ ◊దీర్చినకంబాల,జతఁ గూడి యున్నవ◊జ్రంపుబోది
యల నంటఁ దార్చినఁ ◊దలుకు లీనెడుజాతి, గుజరాతికెంపురా◊కులుకుతమ్మి
మొగడలలోయంత్ర◊ముల జాఱుపన్నీటి, పలుచనితుంపురుల్◊పడఁగ మీఱు
జాళువాబొమ్మల◊కేల నుండెడువట్టి,వేరులసురటీల◊వీజనంబు

తే. విరళవిరళంబులై దెస◊ల్పరిమళింపఁ,జేయ గారుత్మతగవాక్ష◊సీమసంఘ
టితభరణినాఁ గళద్ధూప◊వితతిచేత, గమ్మనువిహారగేహప్ర◊ఘాణమందు. 112

టీక: తెఱగంటిరారాలన్=ఇంద్రనీలమణులచేత; తీర్చినకంబాలజతన్=చేసిన కంబములజంటయందు; కూడి యున్న వజ్రంపుబోదియలన్=చేరియున్నట్టి రవలబోదెలయందు; అంటన్=తగులునట్లు; తార్చినన్=కదియింపఁగా ననుట; తలుకులు=మిక్కిలి ప్రకాశములను; ఈనెడు జాతి గుజరాతికెంపురా కులుకు తమ్మిమొగడల లోయంత్రములన్ – ఈనెడు =ప్రసవించుచున్న, జాతి=ఉత్తమజాతి గల, గుజరాతి కెంపురా=గుజరాతిదేశమందుఁ బుట్టిన కెంపులయొక్క, గుజరాతిదేశ మున నుత్తమజాతి కెంపులు బుట్టుట ప్రసిద్ధము, ‘గుజరాతి కెంపులు గోమేధికంబులు’ అని ప్రాచీనకవులును ప్రయోగించి యున్నారు, కులుకు= సుందరమగు, తమ్మిమొగడల=తామరమొగ్గలయొక్క, లోయంత్రములన్=లోపలనుండుయంత్ర ములవలననుండి; జాఱుపన్నీటి పలుచని తుంపురుల్ – జాఱు=స్రవించుచున్న, పన్నీటి=పన్నీరుయొక్క, పలుచని తుంపు రుల్=సూక్ష్మశీకరములు; పడఁగన్=పడుచుండఁగా; మీఱు జాళువాబొమ్మలకేలన్ – మీఱు=అతిశయించుచున్న, జాళువా బొమ్మల=బంగరుబొమ్మలయొక్క, కేలన్=కరములందు; ఉండెడు వట్టివేరులసురటీల వీజనంబు – ఉండెడు=ఉన్నట్టి; వట్టి వేరుల=వట్టివేళ్ళయొక్క, సురటీల=విసనకఱ్ఱలయొక్క, వీజనంబు=విసరుట; విరళవిరళంబులై=పలుచనైనవై; దెసల్= దిక్కులు; పరిమళింపన్=పరిమలించునట్లు; చేయన్=చేయఁగా; గారుత్మత గవాక్ష సీమ సంఘటిత భరణినాన్ – గారుత్మత =మరకతమణులయొక్క, ‘గారుత్మతం మరకత మశ్మగర్భో హరిన్మణిః’ అని యమరుఁడు, గవాక్ష సీమ=వాతాయనప్రదేశ ములతో, సంఘటిత=కూడుకొన్న, భరణినాన్=కరండమో యనునట్లు; గళద్ధూపవితతిచేతన్ – గళత్= జాఱుచున్న, ధూప =ధూపముయొక్క, ధూప మనఁగా కేశసంస్కారమునకై పరిమళించునటులు చేయు నగరుమొదలగుదాని పొగ, వితతిచేతన్= సమూహముచేత; గమ్మను విహారగేహ ప్రఘాణమందున్ – గమ్మను=పరిమళించుచున్న, విహారగేహ=క్రీడామందిరము యొక్క, ప్రఘాణమందున్=అళిందమునందు. పైపద్యముతో నన్వయము.

అనఁగా నింద్రనీలమణులతోఁ జేసి యున్న స్తంభములమీఁద నున్న రవలబోదెలయందుఁ గదియించిన కెంపుతామర మొగ్గల కుక్షియం దమర్చిన పన్నీటియంత్రములనుండి జాఱుచున్న పన్నీటితుంపురులు మీఁదఁ బడుచుండ నచట నిల్పి యున్న బంగరుబొమ్మలకరములందున్న వట్టివేరుల సురటీలు విసరుట దిక్కులఁ బరిమళింపఁ జేయ ధూపవితతిచే నొప్పి నదై మరకతమణిమయగవాక్షులు గల బరిణయో యనునటు లుండు క్రీడాగృహప్రఘాణమునం దని భావము. ఇచట క్రీడా గృహాళిందమును కరండముగా నుత్ప్రేక్షించుటచే నుత్ప్రేక్షాలంకారము.

సీ. రతిరహస్యాధిదే ◊వత తదాశ్రయ మంది,శృంగారకళ బయల్ ◊చేసె ననఁగ,
మరురాజ్యరమ నిన్న ◊మరగి డాసితి నంచు, మచ్చికమైఁ గరం◊బిచ్చె ననఁగ,
మధులక్ష్మి ప్రాచీన◊మంతువు మఱపింప, వెసఁ బరిచర్య గా◊వించె ననఁగ,
రతి భర్త కభయంబు ◊మతిఁ గోరి తద్ధేమ, నిశితశస్త్రి నెదుట◊నిలిపె ననఁగ,

తే. లీల నలువంక వేర్వేఱఁ ◊గీలుబొమ్మ, లగరుధూపంబు లిడ తెల◊నాకుమడుపు
నొసఁగఁ బువ్వుల సురటిచే◊విసర రత్న, దీపిక గ్రహింప నెమ్మది ◊ధృతి రహింప. 113

టీక: రతిరహస్యాధిదేవత – రతిరహస్య=సురతరహస్యముయొక్క, అధిదేవత=అధిష్ఠానదేవత; తదాశ్రయము – తత్= ఆసుచంద్రునియొక్క, ఆశ్రయము=గృహమును; అంది=పొంది;శృంగారకళన్– శృంగార=శృంగారరసముయొక్క, కళన్=కాంతిని; బయల్ చేసె ననఁగన్=ప్రకటింపఁజేసెనో యనునటులు; మరురాజ్యరమ=మన్మథరాజ్యలక్ష్మి; నిన్న=నిన్నె; మరగి=ఆశపడి; డాసితిన్=సమీపించితిని; అంచున్=అనుచు; మచ్చికమైన్=మోహముచేత; కరంబు=హస్తమును; ఇచ్చె ననఁగన్=ఒసంగెనో యనునట్లు; మధులక్ష్మి=వసంతలక్ష్మి; ప్రాచీనమంతువు=పూర్వము చేసిన యపరాధమును; మఱపింపన్=మఱచునట్లు చేయుటకై; వెసన్=వేగముగ; పరిచర్యన్=సేవను; కావించె ననఁగన్=చేసె ననునట్లు; రతి=రతీదేవి; భర్తకున్=పెనిమిటి యగుమరునకు; అభయంబు=భయములేమిని; మతిన్=మనమునందు; కోరి=కాంక్షించి; తద్ధేమనిశితశస్త్రిన్–తత్=ఆమరునియొక్క, హేమ=బంగరుమయమగు, లేదా, సంపెఁగపువ్వనెడు, నిశిత=వాఁడిగల, శస్త్రిన్ =శస్త్రమును; ఎదుటన్=ముందర; నిలిపె ననఁగన్=నిలువఁబెట్టెనో యనునట్లు; లోకములో యుద్ధమం దభయము గోరినవాఁడు తనకత్తిని ప్రతివీరుని యెదుట నుంచుట ప్రసిద్ధము; లీలన్=విలాసముచేత; నలువంకన్=నల్దిక్కులయందు; వేర్వేఱన్=ప్రత్యేకముగ; కీలుబొమ్మలు=కీళ్ళతోఁ జేసిన బొమ్మలు; అగరుధూపంబులు=అగరుపొగలను; ఇడన్=ఇచ్చుచుండఁగా; తెలనాకుమడుపున్=సన్నని తమలపాకులమడుపును; ఒసఁగన్=ఇయ్యఁగ; పువ్వుల సురటిచేన్=పూలవిసనకఱ్ఱచేత; విసరన్=వీచుచుండఁగ; రత్నదీపికన్=రత్నప్రదీపమును; గ్రహింపన్=తీసికొనఁగ; అగరుధూపము మొదలగునవి నాలుగింటికి పైచరణములందు క్రమముగ నన్వయం బెఱుంగునది; నెమ్మదిన్=మనమునందు; ధృతి=ధైర్యము; రహింపన్=ఒప్పఁగా. దీని కుత్తరపద్యస్థక్రియతో నన్వయము.

అనఁగా రతిరహస్యాధిదేవత సుచంద్రునిగృహము నొంది శృంగారకళను బ్రకటింపఁ జేసెనో యనునటు లొకబొమ్మ యగరుధూపంబు నిడె ననియు, మదనలక్ష్మి నిన్నే మరగితి నని మోహముచేత తనకరంబు సుచంద్రుని కొసంగెనా యను నటు లొకబొమ్మ యాకుమడుపు లిచ్చె ననియు, వసంతలక్ష్మి తాను పూర్వమందు సుచంద్రునికిఁ జేసిన యపకారమును మఱపింపఁ బరిచర్య చేసెనో యన నొకబొమ్మ సురటిచే విసరె ననియు, రతి తనపతి యగు మరునకు సుచంద్రునివలన నభయంబు గోరి యామదనుని కాంచనబాణమును నెదుట నుంచెనా యనునటు లొకబొమ్మ రత్నదీపమును గ్రహించె ననియు భావము.

చ. ప్రకటితచిత్తభూబిరుద◊పద్యములంబలె వింతఱంతులన్
సకినము లుగ్గడించు నెర◊చాయలఁ బాయని కెంపుకోళ్ళతోఁ
జికిలి చొకాటపున్మెఱుఁగు◊చిక్కని పెందెరతో విధూతవృం
తకుసుమతల్పమై సిరులఁ◊దార్కొనుశయ్య వసించినంతటన్. 114

టీక: ప్రకటిత చిత్తభూ బిరుదపద్యములం బలెన్ – ప్రకటిత=వెల్లడిచేయఁబడిన, చిత్తభూ=మరునియొక్క, బిరుద=జయ చిహ్నములగు, పద్యములంబలెన్=శ్లోకములవలెనె; వింతఱంతులన్=ఆశ్చర్యకరమగు కలకలధ్వనులచేత;సకినములు =శుభసూచకమగు వాక్కులను; ఉగ్గడించు=వచించునట్టి; నెరచాయలన్=శ్రేష్ఠమగు కాంతులను; పాయని కెంపుకోళ్ళతోన్ =వీడని కెంపుకోళ్ళచేత; చికిలిచొకాటపు న్మెఱుఁగుచిక్కనిపెందెరతోన్–చికిలి=తుడిచివైచిన, చొకాటపు=శ్రేష్ఠమగు,మెఱుఁగు = తళతళయను కాంతిగల, చిక్కని పెందెరతోన్=దట్టమగు గొప్పతెరతోడను; విధూతవృంతకుసుమతల్పమై – విధూత= పోఁ గొట్టఁబడిన, వృంత=తొడిమగల, కుసుమ=పుష్పములయొక్క, తల్పమై=తల్పముగలదై; సిరులన్=కాంతులను; తార్కొను శయ్యన్=కదియునట్టి శయ్యను; వసించినంతటన్=నివసించినంతట. పైపద్యముతో నన్వయము.

అనఁగా శ్రేష్ఠములగు కాంతులు గల కెంపుకోళ్ళు మరునిబిరుదపద్యంబులపగిది వినంబడు ధ్వనులచే శుభశకునములఁ దెలుపుచుండఁగా, చికిలిచేసినమంచితెరతో, తొడిమలు దీసిన పుష్పములు పఱచియున్న తల్పముతో నమరి యున్న పఱపు పైఁ గూర్చుండినంతలో నని భావము.