“Take nobody’s word for it (Nullius in verba)” – Royal Society’s motto
పసుపుపచ్చ రాయితో సహా, అనేక పదార్థాలనుండి రాపిడి వలన విద్యుత్తు పుట్టించవచ్చని విలియం గిల్బర్ట్ (William Gilbert, 1544-1603) కనుగొన్నాడనీ, వాటికి ఎలెక్ట్రిక్స్ అన్న పేరు పెట్టాడనీ గత సంచికలో తెలుసుకున్నాం. మరొక శతాబ్దం తర్వాత, ఒక పదార్థంలో పుట్టిన విద్యుత్తు వేరే పదార్థానికి ప్రవహిస్తుందని స్టీఫెన్ గ్రే (Stephen Gray, 1666-1736) కనిపెట్టాడు. నేపథ్యాల పరంగా వీళ్ళిద్దరికీ ఎంతో తేడా ఉంది. గిల్బర్ట్ వృత్తి రీత్యా వైద్యుడు, ఇంగ్లాండ్ రాణికి వైద్యుడుగా పనిచేస్తూ, అయస్కాంతశక్తిపై ప్రయోగాలు చేస్తే, గ్రే మాత్రం పేదరికంలో బతుకుతూ, విద్యుత్తుపై ప్రయోగాలు చేసి ఎంతో ముఖ్యమైన పరిశోధనలు చేశాడు. గ్రే చేసిన ప్రయోగాల గురించి తెలుసుకునే ముందు గిల్బర్ట్, గ్రే ల మధ్య గడిచిన 125 ఏళ్ళ కాలం గురించి తెలుసుకోవాలి.
శాస్త్రీయ విప్లవం – మానవ ప్రగతి
గిల్బర్ట్ సమకాలికులలో ఇద్దరు పేరు గాంచిన వాళ్ళు ఉన్నారు: విలియం షేక్స్పియర్ (William Shakespeare, 1564-1616), ఫ్రాన్సిస్ బేకన్ (Francis Bacon, 1561-1626). షేక్స్పియర్ నాటకాలని రాసింది బేకన్ అనే వివాదాస్పదమైన ప్రతిపాదనని ఖండిస్తూ, ప్రసిద్ధ లాటిన్ అమెరికా రచయిత, హోర్హె లూయిస్ బోర్హెస్ (Jorge Luis Borges), “షేక్స్పియర్ చిక్కుముడి (The Enigma of Shakespeare)” అన్న వ్యాసంలో ఇలా అన్నాడు: “షేక్స్పియర్ కన్నా బేకన్ ఆధునికుడు; బేకన్‌కి స్పష్టమైన చారిత్రక అవగాహన ఉంది; షేక్స్పియర్‌కి అది బొత్తిగా లేదు. పదిహేడో శతాబ్దంతో శాస్త్రీయ యుగం మొదలయిందని గ్రహించిన బేకన్, అరిస్టాటిల్ తాత్త్వికతని పూజించడానికి బదులు ప్రకృతిపై ప్రత్యక్షమైన పరిశోధనలు జరగాలని కోరాడు.”
షేక్స్పియర్ తన పాత్రలు హామ్లెట్‌లా డానిష్ వాళ్ళయినా, మాక్బెత్‌లా స్కాటిష్ వాళ్ళయినా, లేక ప్రాచీన గ్రీకు, రోమన్ పాత్రలయినా, వారినందరినీ తన సమకాలికులలాగే చిత్రీకరించాడు. షేక్స్పియర్ మనుషుల్లో వైవిధ్యాన్ని చూశాడు కాని, చారిత్రక యుగాలలో వైవిధ్యాన్ని గుర్తించలేదు. మానవ చరిత్రలోనే గొప్ప మార్పులు తన చుట్టూ జరుతున్నాయని షేక్స్పియర్ గ్రహించలేదు. షేక్స్పియర్ పాత్రలలో కాలాతీత గుణాలు కనిపిస్తాయి. కానీ, మనిషి కాలానుగుణంగా కూడా మారతాడు. ఉదాహరణకి, 1600 లో లండన్లో సగటు విద్యావంతుడి మానసిక స్థితి ఎలాంటిదో చూద్దాం.
అతడికి జ్యోతిష్యంలో, క్షుద్రవిద్యలలో, దెయ్యాలలో, భూతాలలో నమ్మకం ఉంటుంది, కలలో వచ్చినవి ఇలలో ముందు జరుగుతాయనీ, అరిస్టాటిల్‌ని మించిన తత్వవేత్త లేడనీ, ఒంటి కొమ్ము జంతువుని చూడక పోయినా అది ఎక్కడో ఉండి ఉంటుందనీ నమ్ముతాడు. అతని దగ్గర పుస్తకాలు పాతిక మించి ఉండవు.
మరో వందేళ్ళు ముందుకు వెళ్తే, 1733 లో, లండన్లో విద్యావంతుడు టెలెస్కోప్‌నీ మైక్రోస్కోప్‌నీ చూసినవాడు; అతనికి తెలిసిన చదువుకున్న వారెవరూ జ్యోతిష్యాన్నీ, దెయ్యాలనీ, భూతాలనీ నమ్మరు; ఒంటి కొమ్ము జంతువు ఓ భ్రమ అనీ, ఆడిసీ (Odyssey) కాల్పనికం అనీ, బైబిల్‌లోని అద్భుతాలు అభూత కల్పనలనీ అతనికి తెలుసు. అతడి దగ్గర ఒకటి రెండు వందల పుస్తకాలు ఉండొచ్చు.
మానవ ప్రగతిలో, మానవుల ఆలోచనా విధానంలో అంతకు ముందు ఏ యుగంలోనూ రానంత మార్పు ఆ నూటయాభై ఏళ్ళలో రావడానికి కారణం ఏమిటి? మానవ ప్రగతిలోని కొన్ని ముఖ్య దశలు: కుండలు చేయడం పాతిక వేల సంవత్సరాల క్రితం; వ్యవసాయం, పశుపోషణ పది వేల ఏళ్ళ క్రితం ; లిపులు , రాత:మూడు నాలుగు వేల ఏళ్ళ క్రితం. వీటితో పోలిస్తే ఆ నూట యాభై ఏళ్ళలోనే (1600-1750) ఇంత ప్రగతి ఎలా సాధ్యమయింది? ఆ ప్రగతి మరెంతో ఉధృతంగా ఇరవై ఒకటో శతాబ్దంలో కూడా కొనసాగుతూనే ఉంది. దీనికి మూల కారణం 1600 ప్రాంతంలో మొదలైన శాస్త్రీయ విప్లవం.
ఫ్రాన్సిస్ బేకన్
దానికి ఆద్యుడు ఫ్రాన్సిస్ బేకన్. ఇతడు శాస్త్రవేత్త కాడు కాని ప్రయోగ తత్వవేత్త అని చెప్పుకోవచ్చు. రాజాశ్రయం కోసం, ఉన్నత పదవుల కోసం, నానా గడ్డీ తిన్న ప్రభుత్వాధికారి. ప్రఖ్యాత ఆంగ్ల కవి, అలెగ్జాండర్ పోప్ (Alexander Pope), “మనిషిపై ఓ వ్యాసం”(An Essay on Man) లో, బేకన్‌కి, “మానవజాతిలో కెల్లా విజ్ఞాని, వివేకి, తుచ్ఛుడు” అన్న “బిరుదు” ఇచ్చాడు. అతడి నీచపు పనులని పక్కన బెట్టి, అతడెందుకు ఘనుడో తెలుసుకుందాం.
వ్యాస రచనలో బేకన్ ఆరితేరినవాడు. ఎంత సంక్లిష్టమైన విషయాన్నయినా రెండు మూడు పేజీలలో విపులీకరించగల సమర్థుడు. ఆ వ్యాసాల నుండి పలు సూక్తులు చాలా ప్రసిద్ధిగాంచాయి. వాటిలో కొన్నైనా మనకి తెలిసే ఉంటాయి: “జ్ఞానమే శక్తి.”, “కొన్ని పుస్తకాలని రుచి చూడాలి, కొన్నిటిని మింగివేయాలి, అతి కొద్ది వాటిని మాత్రం పూర్తిగా నమిలి జీర్ణం చేసుకోవాలి.” “మనిషి నమ్మకాలతో మొదలెడితే మిగిలేవి సందేహాలు; సందేహాలతో మొదలెడితే కలిగేవి నిశ్చయాలు.”
తర్కశాస్త్ర పితామహుడైన అరిస్టాటిల్ ప్రతిపాదించిన “నిగమిత తర్కం” (deductive reasoning) లో మూడు భాగాలుంటాయి: మొదటిది ముఖ్య ప్రతిపాదన (major premise); రెండోది లఘు ప్రతిపాదన (minor premise); మూడోది, ఆ రెండిటి నుండి తార్కికంగా రాబట్టిన నిష్పాదన (conclusion). దీనికి అందరూ ఎరిగిన ఉదాహరణ: మానవులందరూ మర్త్యులు (ముఖ్య ప్రతిపాదన); సోక్రటీస్ మానవుడు (లఘు ప్రతిపాదన); కాబట్టి సోక్రటీస్ మర్త్యుడు (నిష్పాదన).
అరిస్టాటిల్ ఆలోచన కిచ్చిన ప్రాముఖ్యత పరిశీలన (observation) కి ఇవ్వలేదు. ఆలోచన తప్పు దోవలో పడితే, పరిశీలన ద్వారా ఆ తప్పుని సరిచేయవచ్చని అతను గ్రహించలేదు. బెర్ట్రాండ్ రస్సెల్ (Bertrand Russell), “An Outline of Intellectual Rubbish” అన్న వ్యాసంలో, అరిస్టాటిల్ వాళ్ళావిడని నోరు తెరవమని అడిగి ఆవిడ పళ్ళు లెక్కపెడితే, ఆడవాళ్ళకి మగవాళ్ళకన్నా తక్కువ పళ్ళు ఉంటాయని రాసి ఉండేవాడు కాదు అని చమత్కరించాడు.
అప్పట్లో విశ్వవిద్యాలయాలలో అరిస్టాటిల్ తత్వమే ప్రధానంగా బోధించేవారు. బేకన్ ఈ రకమైన తర్కాన్ని తీవ్రంగా వ్యతిరేకించాడు. నిగమిత తర్కం అనుసరించడం మూలాన మానవజాతి అభివృద్ధి ఆగిపోయిందనీ, అరిస్టాటిలీయ తర్కానికి కాలం చెల్లిందనీ, ఓ క్రొత్త తత్వం అవసరమనీ ఉద్బోధిస్తూ బేకన్ రచనలు చేశాడు. వాటిలో ఒకటి, అరిస్టాటిల్ రచించిన “ఆర్గనాన్” గ్రంథాన్ని సవాలు చేస్తూ రాసిన “న్యూ ఆర్గనాన్ (క్రొత్త సాధనం)”. దాని ముఖచిత్రంలో గ్రీకు సాంప్రదాయక శాస్త్ర సరిహద్దులని సూచించే స్తంభాలను దాటి మహాసముద్రానికి పయనించే నావలున్నాయి
న్యూ ఆర్గనాన్ ముఖచిత్రం
ప్రకృతిని పరిశీలించి తెలుసుకున్న విషయాలను బట్టి, సార్వత్రీకరించి సిద్ధాంతాలు ప్రతిపాదించాలని బేకన్ నిర్దేశించాడు. బేకన్ ఉద్బోధించిన తత్త్వాన్ని ఆగమన తత్త్వం (inductive reasoning) అంటారు. దీనిలో పరిశోధనల ద్వారా నిష్పాదనలు చేస్తారు. ఒక సరళమైన ఉదాహరణ: మీరు 100 హంసలని చూశారు, అన్నీ తెల్లగా ఉన్నాయి (గమనించిన సత్యం). అందువల్ల అన్ని హంసలూ తెల్లగా ఉంటాయి (నిష్పాదన). ఈ విధమైన తర్కంలో 100% కచ్చితంగా నిరూపించలేకపోవచ్చు (మీకొక నల్లటి హంస కనిపించవచ్చు). పైపైన చూస్తే ఈ రకమైన వివేచనలో 100% సత్యాన్ని రాబట్టలేకపోయినా, అనేక విషయాలను శాస్త్రీయంగా విచారించడానికీ, పరిశోధనకీ ఈ వివేచనే మొదటి మెట్టు.
అప్పటివరకూ పరిశోధనలు చెదురుమదురుగా జరుగుతున్నాయనీ, అలా కాక ఓ సంస్థ ఉండాలనీ, దానిలో పరిశోధకులు కలసికట్టుగా పనిచేస్తూ తమ పరిశోధనా ఫలితాలు పంచుకోవాలనీ బేకన్ భావించాడు. ఈ ఊహలను ప్రతిబింబిస్తూ బేకన్ మొట్టమొదటి సైన్స్ ఫిక్షన్ నవల “న్యూ అట్లాంటిస్” రాశాడు. దానిని బేకన్ మరణానంతరం 1626 లో ప్రచురించారు. అందులో, ఓ మర్మిత సముద్ర ద్వీపాన, ఒక ఆదర్శ ప్రపంచంలో “ఫౌండేషన్” అన్న శాస్త్రవేత్తల సంఘం ఆధ్వర్యంలో, ఎంతో నాగరికమైన సమాజపు మనుగడని చిత్రించాడు. ఆ ఫౌండేషన్ సభ్యులని “ఫెలోస్” అంటారు; అప్పటినించీ శాస్త్ర సాంకేతిక రంగాలలో ఉన్నత స్థాయికి చెందిన సభ్యులని ఫెలోస్ అనడం ఆనవాయితీ అయింది. ఉదాహరణలు: IEEE Fellow, IBM Fellow. (ప్రముఖ సైన్స్ ఫిక్షన్ రచయిత ఐజక్ అసిమోవ్‌కి ఎంతో పేరు తెచ్చిన నవల పేరు కూడా ఫౌండేషన్‌యే.)
ప్రయోగాల గురించి బేకన్ చాలా రాశాడు కాని, తాను సొంతంగా చేసిన ప్రయోగాలేమీ లేవు. బేకన్ చేసిన ఒకే ఒక్క ప్రయోగం – చనిపోయిన కోడిని మంచులో కప్పి ఉంచితే దాని మాంసం చెడకుండా ఉంటుందా లేదా – చేస్తూ, న్యుమోనియా వచ్చి చనిపోయాడు. అది నిజమో కాదో కాని, బేకన్ తాత్విక ప్రభావం శాస్త్రీయ పద్ధతి మీద గాఢంగానే ఉంది.
శాస్త్ర విషయాలకి వాడే భాషలో కూడా మార్పులు రావాలని బేకన్ సూచించాడు. వాగ్ధాటికీ, అలంకారాలకూ, భాషాభేషజాలకూ స్వస్తి చెప్పి, సరళంగా, సూటిగా, క్లుప్తంగా రాయాలని బోధించాడు. ఆవిధంగా శాస్త్రీయ రచనలకీ, కాల్పనిక రచనలకీ వేర్వేరు భాషా రీతులు ఏర్పడ్డాయి. బేకన్ ఆలోచనలని ఆచరణలోకి తేవడంలో ప్రముఖ పాత్రవహించిన సంస్థ గురించి తెలుసుకుందాం.
రాయల్ సొసైటీ
1642 నుండి 1651 వరకు అంతర్యుద్ధం మూలాన ఇంగ్లాండు అల్లకల్లోలం పాలయింది. ఆలివర్ క్రామ్‌వెల్ నాయకత్వాన పార్లమెంటేరియన్లు రాయలిస్టులను, అంటే మొదటి ఛార్లెస్ రాజు సేనలను ఓడించి, రాజు తల నరికి, 1649 లో ఇంగ్లాండుని రిపబ్లిక్ చేశారు. 1658 లో క్రామ్‌వెల్ చనిపోయిన తర్వాత, ప్రవాసంలో ఉన్న రెండో ఛార్లెస్‌ని రప్పించి రాజుని చేశారు. అతడు ఇరువర్గాలకీ సంధి చేసి, దేశంలో శాంతి నెలకొల్పాడు.
అంతర్యుద్ధపు రోజుల్లో, తర్వాత క్రామ్‌వెల్ పాలించిన కాలంలో, ఇంగ్లాండులోని భూస్వాములు, వ్యాపారస్తులు, తీరిక ఉన్న విద్యావంతులు, కొందరు రాజు వైపు ఉంటే, మరి కొందరు పార్లమెంటేరియన్లకు మద్దతు ఇచ్చారు. గిల్బర్ట్ తర్వాత ఇంగ్లాండులో మరో ప్రముఖ వైద్యుడు విలియం హార్వే (William Harvey, 1578-1657). ఇతడే రోగుల చేతులకి కట్లు కట్టి జాగ్రత్తగా ప్రయోగాలు చేసి, రక్తప్రసరణ గురించి కనుగొన్నాడు. మొదటి ఛార్లెస్ యుద్ధంలో నిమగ్నమై తన కొడుకులిద్దరినీ హార్వే సంరక్షణలో ఉంచాడు. బహుశా హార్వే సాహచర్యం వల్లనే రెండో ఛార్లెస్ సైన్సులో ఆసక్తి పెంచుకున్నాడు.
ఈ సమయంలో, శాస్త్రవిజ్ఞానాభిలాష ఉండే ధనవంతులు కొందరు అంతర్యుద్ధం కలిగించిన సంక్షోభం, అభద్రతల నుండి బయట పడడానికి సైన్సును మార్గంగా ఎంచుకొన్నారు. వారు తమ భేదాలను మర్చిపోయి, రాజకీయాలు, మతపరమైన విషయాల జోలికి పోకుండా చర్చించుకోవడానికి సైన్సు ఉపయోగపడింది. వారికీ బేకన్ ప్రయోగశీల తత్త్వం నచ్చింది; అతని తత్వ సారాంశానికి అనుగుణంగా “ఆక్స్‌ఫర్డ్ ఎక్స్పెరిమెంటల్ సైన్స్ క్లబ్” అనే సంస్థ పెట్టుకొని వారానికి ఒకటి రెండు సార్లు, ముందు ఆక్స్‌ఫర్డ్ పరిసరాలలో, తర్వాత లండన్లో కలుసుకోవడం మొదలెట్టారు. వీళ్ళలో ఒకరు రెండవ చార్లెస్‌తో కల పరిచయాన్ని ఉపయోగించుకొని, రాజుకి కూడా సైన్సు మీద ఆసక్తి ఉండటంతో, 1662 లో ఈ సంస్థకి రాజు ఆమోదం సంపాదించారు; అలా ప్రపంచ ప్రఖ్యాత “రాయల్ సొసైటీ ఆఫ్ లండన్” వెలసింది .
రాయల్ సొసైటీ చరిత్ర పుస్తక ముఖచిత్రం; ప్రెసిడెంట్ బ్రోంకెర్ (ఎడమ), రెండో ఛార్లెస్ బొమ్మ (మధ్య), బేకన్ (కుడి)
రాయల్ సొసైటీ మిగిలిన సంస్థల కంటే భిన్నమైనది. రాజాదరణ పొందినా కానీ, రాజు చెప్పుచేతలలో ఉండక, క్లబ్బు నియమాలకి అనుగుణంగా స్వతంత్ర సంస్థగా నెలకొంది. రోమన్ కవి హొరాస్ (క్రీ. పూ. 65-8) కవిత, “Not bound to swear by the words of any master, I go as a guest wherever the storm carries me,” లోని ఓ పంక్తి భావాన్ని, “Take no man’s word for it,” తన దీక్షావాక్యం (motto) గా తీసుకుంది.
రాయల్ సొసైటీ శైశవదశలో ఉన్నప్పుడే లండన్ నగరం రెండు ఘోర విపత్తుల పాలయింది: 1665 లో భయంకరమైన ప్లేగు వ్యాధి వచ్చినప్పుడు, ధనవంతులు లండన్ వదిలి సురక్షిత ప్రాంతాలకు వెళ్ళి తలదాచుకున్నారు కానీ, లక్ష మందికి పైగా పేదలు ప్రాణాలు కోల్పోయారు; 1666 లో ఘోర అగ్నిప్రమాదం లండన్ నగరాన్ని బూడిద పాలు చేసింది.
ఈ సంక్షోభాలకి రాయల్ సొసైటీ తగురీతిగా స్పందించింది. భవిష్యత్తులో అలాంటి ప్రమాదాలు రాకుండా ఉండటానికి తగు చర్యలు సూచించింది: అంటువ్యాధుల నిర్మూలన, భవనాలు కట్టడంలో తీసుకోవాల్సిన శ్రద్ధ, అగ్నికి తట్టుకోగల పదార్థాల వాడుక (అంతకు మునుపు ఇళ్ళు కట్టడానికి కొయ్య వాడేవాళ్ళు), గడుల రూపంలో వీధులు రూపకల్పన. రాయల్ సొసైటీ ఫెలోస్ రాబర్ట్ హుక్ (Robert Hooke), క్రిస్టొఫర్ రెన్ (Christopher Wren) కాలి బూడిదయిపోయిన సెయింట్ పాల్ కేథెడ్రల్ (St Paul’s Cathedral) పునర్నిర్మాణంలో ముఖ్య పాత్ర వహించారు.
రాయల్ సొసైటీ తన సభ్యుల ప్రయోగ ఫలితాలను వెల్లడి చేయడానికి ప్రపంచంలోనే మొట్ట మొదటి సైంటిఫిక్ జర్నల్, “Philosophical Transactions,” 1665 లో ప్రారంభించింది. ఇందువల్ల ఒకరి పని గురించి మరొకరు తెలుసుకోవడం, బేరీజు వేయడం, తప్పొప్పుల విచారణ సాధ్యమయాయి.
రాయల్ సొసైటీ ధ్యేయాలు ఆచరణలో అసాధ్యమనీ, దానిపై చేసిన వ్యయం వ్యర్థమనీ తెగిడిన వాళ్ళున్నారు. జానథన్ స్విఫ్ట్ (Jonathan Swift, 1667-1745) తన ప్రఖ్యాత వ్యంగ్య రచన “గలివర్స్ ట్రావెల్స్” లో రాయల్ సొసైటీ సభ్యులని అన్యాపదేశంగా “దోసకాయల నుండి సూర్య కిరణాలని వెలికితీయడానికీ, దిళ్ళలో వాడేందుకు గోలీలను మెత్తపరచడానికీ, విధానాలని కనుగొనే ప్రయత్నంలో ఉన్నారని,” ఎగతాళి చేశాడు. అయినా ఫ్రాన్సిస్ బేకన్ ప్రయోగశీల తాత్విక ప్రాతిపదిక ప్రాముఖ్యాన్ని వంటబట్టించుకొని అనేక విమర్శలను ఎదుర్కొని నిలబడి సంఘంలో నెలకొన్న మూఢ నమ్మకాలని రూపు మాపడానికి రాయల్ సొసైటీ ఎంతో దోహదపడింది.
రాబర్ట్ బాయిల్
రాయల్ సొసైటీ సంస్థాపకులలో రాబర్ట్ బాయిల్ (Robert Boyle, 1627-1691) ముఖ్యుడు. 1661 లో “సంశయాత్మక రసవాది (The Skeptical Chemist)” అన్న గ్రంథం రాశాడు. అది గెలీలియో 1632 లో రాసిన, “Dialogue Concerning the Two Chief World Systems,” లాగే సంభాషణల రూపంలో ఉంటుంది. తర తరాలుగా ప్రకృతిలోని వస్తుజాలమంతటికీ పంచభూతాలే మూలమనే సిద్ధాంతాన్ని బాయిల్ ఖండించాడు. (అరిస్టాటిల్ భూమి, నీరు, నిప్పు, గాలి మూలాలన్నాడు; భారతీయులు వాటికి ఆకాశాన్ని కలిపారు.) బాయిల్ దాని స్థానే “కణ సిద్ధాంతం (Corpuscular Philosophy)” ప్రతిపాదించాడు. “మూల పదార్థం” అంటే విడగొట్టలేనిది, “మిశ్రమ పదార్థం” అంటే విడగొట్టగలిగినది, అనే పరిభాష ప్రవేశపెట్టాడు. తర్వాత ఇదే అణు సిద్ధాంతానికి దారి తీసింది.
ఏ సిద్ధాంతాన్నయినా హేతువాదం, తర్కం ద్వారా రుజువు చెయ్యొచ్చు, లేదా ఖండించవచ్చు; అంతే కాని ప్రయోగం ద్వారా, అనుభవం ద్వారా ఏమీ సాధ్యం కాదు అన్నది అప్పటి తత్వవేత్తల ఆలోచన. దీని మీద బాయిల్‌కీ స్పినోజా (Baruch Spinoza) కీ మధ్య ఉత్తర ప్రత్యుత్తరాలు జరిగాయి. ఇప్పుడు మనకు సహజమనిపించే దానిని అప్పుడు స్పినోజా లాంటి గొప్ప మేధావులు కూడా అంగీకరించలేదు.
బాయిల్ 1675 లో ఓ చిన్న పుస్తకం రాశాడు; అది విద్యుత్తు మీద ఇంగ్లీషులో మొదటి గ్రంథం. దానిలో ఓ వింత విషయాన్ని చెప్పాడు. రాయిని రుద్దితే, అది ఈకని ఆకర్షిస్తుంది; చేతి వేలుని రాయి దగ్గరికి తీసుకెళ్లితే ఈక వేలుకి అంటుకుంది. వేలుని రుద్దితే దానికి విద్యుత్తు పుట్టదు కదా, మరి ఈకని ఆకర్షించే శక్తి వేలుకి ఎలా వచ్చింది?
రాయల్ సొసైటీ లో జరిగే ప్రయోగాలని చూడటం ప్రజలకు ఓ వేడుక అయింది; కులీన స్త్రీలు కూడా వచ్చేవాళ్ళు. మగవాళ్ళు విగ్గులు ధరిస్తే, ఆడవాళ్ళు రిబ్బన్లు, పూలు, తీగెలు ఉన్న పెద్ద పెద్ద కొప్పులు అల్లుకొని వేసుకునేవాళ్ళు. ఓ రోజు ఒకావిడ బాయిల్ దగ్గరకి వచ్చి, తల వెంట్రుకలు చెంపలకు అంటుకున్నాయి, కారణమేమిటి అని అడిగిందట. చెంపలకు అంటుకునే రంగు వేసుకున్నందుకేమో అంటే ఆవిడకి బాయిల్ మీద కోపమొచ్చింది. నిజానికి వెంట్రుకలు గట్టిగా చుట్టడాన కొప్పులో జరిగిన రాపిడికి విద్యుత్తు పుట్టింది; అది వెంట్రుకలని ఆకర్షించింది; వాటికి విద్యుత్తు సంక్రమించి, వికర్షణకు లోనై చెంపలకు అంటుకున్నాయి. కాని బాయిల్ కాలానికి ఆకర్షణ-సంక్రమణ-వికర్షణ సిద్ధాంతం ఇంకా తెలియదు.
ఆటో ఫన్ గెరికె
శూన్యమున్నఅర్ధగోళాలని విడదీయలేని గుర్రాలు
అరిస్టాటిల్ “ప్రకృతి శూన్యాన్ని సహించదు (nature abhors vacuum)” అన్నాడు. ఇటలీకి చెందిన టోరిచెల్లి (Evangelista Torricelli, 1608-1647) ఓ గొట్టాన్ని పాదరసంతో నింపి, దానిని తలక్రిందులుగా పాదరసం ఉన్న పళ్ళెంలో పెట్టి గొట్టం పైన ఖాళీ ప్రదేశంలో శూన్యం ఉందని నిరూపించాడు. జర్మన్ దేశస్థుడైన ఆటో ఫన్ గెరికె (Otto von Guericke, 1602-1686) చేసిన ప్రయోగాలు శాస్త్రీయ విప్లవ పురోగమనానికి తోడ్పడ్డాయి. మనం చిన్నప్పుడు బళ్ళో, అర్థ గోళాలని కలిపి దాంట్లోని గాలి తీసి, అర్థ గోళాలిని విడదీయడానికి ఎంత ప్రయత్నించినా సాధ్యం కాకపోవడం గుర్తుండే ఉంటుంది. అది గెరికె ప్రయోగమే. శూన్యంపై గెరికె చేసిన ఈ ప్రయోగాలు బాయిల్ రసాయన పరిశోధనలకి ఉపయోగపడ్డాయి.
ఓ గాజు గోళాన్ని కరిగిన గంధకంతో నింపి, గంధకం గడ్డ కట్టింతర్వాత గాజుని పగలగొట్టి గంధకపు గోళాన్ని తయారుచేశాడు. దానికి ఇనుప ఇరుసుని తగిలించి ఓ కొయ్య చట్రం మీద పెట్టాడు. గోళాన్ని త్రిప్పుతూ గోళంపై పొడి చెయ్యిని పెడితే, ఆ రాపిడికి గంధకం విద్యుత్తు పుట్టిస్తుంది; అదీ మొదటి విద్యుత్ యంత్రం.
గంధకపు గోళాన్ని చీకటి గదిలోకి తీసుకెళ్ళి రుద్దితే, వెలుగు వచ్చింది; చెవి దగ్గర పెట్టుకుంటే చిన్న చిన్న ధ్వనులు కూడా వినిపించాయి. విద్యుత్తు ఉన్న గోళం దగ్గరకి దారం ఓ చివరని తీసుకొస్తే దారం రెండో చివర వైపు చిన్న వస్తువులని ఆకర్షించింది. అంటే, దారంలో విద్యుత్తు పారుతుందని గ్రహించాడు. అయితే గంధకపు గోళమే ఎందుకు వాడాలి, (గిల్బర్ట్ అనేక పదార్థాలు విద్యుత్తు పుట్టించగలవని నిర్థారించాడు కదా) అన్న ప్రశ్నకి సరైన సమాధానం తెలియలేదు. గెరికె విద్యుత్ ప్రయోగాల కన్నా శూన్యం, గాలి పంపుల మీద చేసిన ప్రయోగాలకే ప్రాచుర్యం వచ్చింది. అతని విద్యుత్ ప్రయోగ ఫలితాలు సరిగా వెలుగు లోకి రాకపోవడాన వాటిని మరి కొన్నేళ్ళ తర్వాత తిరిగి కనుక్కోవలసి వచ్చింది.
ఫ్రాన్సిస్ హక్స్‌బీ
ఇంగ్లాండుకి చెందిన ఫ్రాన్సిస్ హక్స్‌బీ (Francis Hauksbee, 1660-1713) బట్టల వ్యాపారస్తుల కుటుంబంలో పుట్టాడు. హక్స్‌బీ పెద్దగా చదువుకోకపోయినా శాస్త్రీయ ప్రయోగాలు చెయ్యడంలో ఆసక్తి పెంచుకొని, శాస్త్రీయ పరికరాలు చెయ్యడంలో నిపుణుడుగా పేరుపొంది, రాయల్ సొసైటీలో సభ్యుడయ్యాడు. 1703 లో న్యూటన్ రాయల్ సొసైటీ అధ్యక్షుడు కాగానే, హక్స్‌బీని ప్రయోగాల పరిరక్షుడిగా నియమించి, ప్రతి వారం ప్రయోగాల ప్రదర్శన చెయ్యమని నిర్దేశించాడు.
హక్స్‌బీ జనరేటర్
గెరికె చేసిన విద్యుత్ యంత్రాన్ని హక్స్‌బీ మెరుగు పరచాడు: గాజు గోళంలోని గాలిని తీసి, దానిని ఇనుప చట్రానికి బిగించి, చట్రానికి పిడి బిగించి గోళాన్ని త్రిప్పే యంత్రాన్ని ఏర్పాటు చేశాడు. దానిని త్రిప్పుతూ గోళం మీద చెయ్యి పెడితే గోళానికి విద్యుత్తు వస్తుంది. దీనితో హక్స్‌బీ అనేక రకాల విద్యుత్ ప్రయోగాలు చేశాడు.
1675 లో ఫ్రెంచ్ ఖగోళ శాస్త్రవేత్త, జీన్ పికార్డ్ (Jean Picard, 1620-1682), పాదరసం ఉన్న గొట్టాన్ని (బారోమీటర్‌ని) బాగా విదిలిస్తే దాంట్లో పచ్చరంగు వెలుగు వస్తుందని చూపాడు. అది శాస్త్రవేత్తలలో ఉత్సుకతని రేకెత్తించింది. హక్స్‌బీ విద్యుత్తుపై ప్రయోగాలు చేస్తూ, గోళంలో విద్యుత్తు మూలంగా వెలుగు రావడం గమనించాడు. అంతేకాక, విద్యుత్తు ఉన్న గోళానికి దగ్గరలో ఉన్న మరో గోళంలో విద్యుత్తు లేకపోయినా వెలుగు వస్తుందని కనిపెట్టాడు. కాని అందుకు కారణాలు తెలుసుకోలేక పోయాడు. ఈ ప్రయోగ ఫలితాలు రాయల్ సొసైటీ జర్నల్ “Philosophical Transactions” లో ప్రచురించాడు. అవి స్టీఫెన్ గ్రే లో కుతూహలం కలిగించాయి. విద్యుత్తు వేరే వస్తువులో వెలుగుని కలగజేసింది; మరి విద్యుత్తు వేరే వస్తువులోకి విద్యుత్తునే పంపగలదేమోనని స్టీఫెన్ గ్రేకి ఆలోచన వచ్చింది.
స్టీఫెన్ గ్రే
లండన్ కి అరవై మైళ్ళ దూరంలో ఉన్న కేంటర్బరీ అన్న నగరం ప్రఖ్యాతి గాంచిన క్రైస్తవ ప్రార్థనాలయానికి (cathedral) నెలవై తీర్థయాత్రికులతో నిండి ఉండేది. లండన్ నుండి కేంటర్బరీకి ప్రయాణం చేసిన తీర్ధయాత్రికులు చెప్పిన కథలతో జెఫ్రీ ఛాసర్ (Geoffrey Chaucer, 1343-1400) రాసిన “The Canterbury Tales” ప్రాచీన ఆంగ్ల సాహిత్యంలో పేరున్న గ్రంథం. మధ్య యుగాలలో జరిగిన మతకలహాల మూలంగా నగరం పాడుబడినా, పదిహేడో శతాబ్దంలో వలస వచ్చిన ఫ్రెంచ్ ప్రొటెస్టెంటులతో వ్యాపారకేంద్రంగా పునరుద్ధి పొందింది. వలస వచ్చిన వాళ్ళలో ఉన్న పట్టునేతగాళ్ళతో నగరం పట్టు వ్యాపార కేంద్రమయింది. అక్కడ అద్దకం వేసే ఓ పెద్ద కుటుంబంలో స్టీఫెన్ గ్రే 1666 లో పుట్టాడు.
స్టీఫెన్ గ్రే గురించి మనకు తెలిసింది చాలా తక్కువ. అతను పెద్దగా చదువుకోకపోయినా సైన్సు మీద ఆసక్తి ఎలా కలిగిందో మనకు తెలియదు; బహుశా రంగుల రసాయన మిశ్రమాలతో కూడిన అద్దకపు పని ప్రకృతి రహస్యాల పరిశోధనకి తోడ్పడి ఉండవచ్చు.
గ్రే సొంతంగా ఒక టెలెస్కోప్‌ని తయారుచేసి ఖగోళ పరిశోధనలు చేశాడు. అవి రాయల్ గ్రీన్విచ్ అబ్జర్వేటరీ స్థాపించినమొదటి రాయల్ ఆస్ట్రానమర్, జాన్ ఫ్లామ్‌స్టీడ్ (John Flamsteed, 1646-1719), దృష్టికి వచ్చాయి; వారిద్దరి మధ్య సాగిన శాస్త్రీయ సంభాషణలు ఇద్దరికీ ఉపకరించాయి. వీటివలన ఆర్థికంగా గ్రేకి ఒరిగినదేమీ లేకపోయినా, ఇనుముడించిన ఖగోళ శాస్త్ర విజ్ఞానంతో కేంబ్రిడ్జ్ లోని మరో అబ్జర్వేటరీ లో గ్రే ఉద్యోగం సంపాదించాడు. కాని అది ఎంతో కాలం నిలవలేదు; తిరిగి ఊళ్ళో అద్దకపు పనికి రావలసి వచ్చింది.
బట్టల అద్దకపు పని చాలా శ్రమతో కూడుకున్నది. రోజంతా రంగుల ద్రావకాలలో చేతులు ఉంచడాన చర్మానికి హాని కలిగేది; పైపెచ్చు బట్టల మూటలని మోసి మోసి నడుము నొప్పి వచ్చేది. అనారోగ్యం పాలైన గ్రే రాయల్ సొసైటీ సెక్రెటరీ కి 1711 లో తన ఆర్థిక పరిస్థితులు బాగా లేవనీ, నడుము విరగడాన పని చెయ్యలేను కానీ తన తెలివితేటలు సమాజానికి ఉపయోగపడవచ్చనీ, ధర్మ సత్రంలో (Charterhouse) నివాసానికి సిఫారస్ చెయ్యవలసిందనీ ఉత్తరం రాశాడు. అతని అర్జీని మరో ఎనిమిదేళ్ళకి 1719 లో ప్రిన్స్ ఆఫ్ వేల్స్ మంజూరు చేశాడు. అప్పటివరకు గ్రే చిల్లర మల్లర పనులు చేసుకుంటూ జీవించాడు.
రాయల్ సొసైటీ సభ్యుడిగా ఫీజు కట్టే స్తోమతు లేకపోయినా, గ్రే స్నేహితుల దగ్గరి నుండి “Philospophical Transactions” జర్నల్ తీసుకొని చదువుతుండేవాడు. హక్స్‌బీ ప్రయోగాల గురించి చదివి, కొన్నాళ్ళు చేసి మానేసిన విద్యుత్ ప్రయోగాలు మరలా మొదలెట్టాడు. గాజుగొట్టం, తన దగ్గర ఉన్న పరిమితమైన వస్తువులు మించి మరేమీ వాడలేదు.
పారే విద్యుత్తు
1729 ఫిబ్రవరిలో గ్రే ఒక ప్రయోగం చేసాడు. గజం పొడవు, అంగుళం వెడల్పు కల గాజు గొట్టాన్ని దుమ్ము లోపలికి పోకుండా రెండు వైపులా బెండు బిరడాలతో మూశాడు. గొట్టాన్ని చేతితోనో, పొడిగుడ్డతోనో రుద్ది విద్యుత్తుని పుట్టించాడు. అప్పుడు ఒక ఈకని గొట్టం దగ్గరికి తీసుకెళ్తే, ఈక గొట్టానికి అంటుకుంది; గొట్టం చివర బిరడా దగ్గరికి తీసుకెళ్తే, ఈక బిరడాకి అంటుకుంది; అంటే గొట్టంలో పుట్టిన విద్యుత్తు బిరడాకి చేరింది. (ఇక్కడ వాడిన ఈక, ఈనె లేని దూది పింజ లాంటి పక్షి బొచ్చు, down feather.)
దగ్గరలో ఓ నాలుగు అంగుళాల పుల్ల ఉంటే, దానిని బిరడాకి బిగించి, రెండో వైపు ఓ దంతపు బంతిని వేలాడదీస్తే, బంతి ఈకని ఆకర్షించింది. విద్యుత్తు ఎంత దూరం పాకుతుందో చూద్దామని, బిరడాకి ఇనుప మేకుని బిగించి, మేకుకి జనపనారతో (hempen) పేనిన పగ్గాన్ని కట్టి, పగ్గానికి రెండో వైపు బంతిని తగిలించి, భవనం పై నుండి క్రిందకు పంపితే బంతి క్రిందనున్న చిన్నచిన్న వస్తువులని ఆకర్షించింది.
గదిలో దూలానికి కట్టలుకట్టే తాడుతో (packthread) ఉచ్చు వేసి ఉచ్చు లోనుండి పగ్గం లాగి తీసుకెళ్తే బంతి ఆకర్షించలేదు. ఎందుకని? విద్యుత్తు ఉచ్చు ద్వారా దూలంలోకి వెళ్ళింది కాని పగ్గం ద్వారా బంతికి చేరలేదు.
1729 జూన్ లో గ్రే తన మిత్రుడు వీలర్ ఇంటికి వెళ్ళి అతనికి తన ప్రయోగాలని గురించి చెప్పాడు. అక్కడ కూడా ఇంతకు ముందు లాగే ఇంటి పైనుండి క్రిందకి ఇంకా పై ఎత్తునుండి పగ్గం వేసి విద్యుత్తు పారుతుందని ఖరారు చేసుకున్నారు. వీలర్ నిలువుగా కాకుండా అడ్డంగానయితే ఎక్కువ దూరం వెళ్తుందేమో చూడవచ్చు కదా అంటే, గ్రే, చేశాను, పారలేదు అన్నాడు. ఆధారానికి లావైన కట్టలు కట్టే తాడు బదులు సన్నని పట్టుదారం వేసి చూద్దామని వీలర్ సలహా ఇచ్చాడు; పట్టునూలు ముదుక తాడు కంటె సన్నగా ఉంటుంది కాబట్టి. బంతి చిన్న వస్తువులని ఆకర్షించింది.
పారే విద్యుత్తు ప్రయోగం
విద్యుత్తు ఎక్కువ దూరం పారుతుందేమో చూద్దామని ఇంకా పొడవున్న పగ్గాన్ని వాడారు. ఆధారానికి వాడిన పట్టు దారం తెగింది. పట్టు దారానికి బదులు రాగి తీగెని వాడారు; విద్యుత్తు పారలేదు. గ్రే అప్పటివరకూ ఎవరూ కనుగొనని విషయం కనుగొన్నాడు: పట్టు దారంలో విద్యుత్తు ప్రవహించదు, రాగి తీగలో, కట్టలు కట్టే తాడులో ప్రవహిస్తుంది. అంటే పదార్థాలలో కొన్ని విద్యుద్వాహకాలు (conductors) మరికొన్ని విద్యుద్బంధకాలు (insulators). విద్యుద్వాహకాల నుండి విద్యుత్తు ప్రహహించకుండా విద్యుద్బంధకాలని వాడొచ్చు.
గ్రే, వీలర్ 650 అడుగుల పగ్గంతో కూడా విద్యుత్తు పారుతుందని చూపెట్టారు. దీని మూలంగా గ్రే మొట్టమొదటి టెలెగ్రాఫ్ కనిపెట్టాడని అనుకోవచ్చు – ఒక వైపు రుద్దుతూ, ఆపుతూ ఉంటే అవతలి వైపు ఆకర్షించడం, ఆగిపోవడం జరుగుతుంది కదా, అది ఓ రకమైన సిగ్నల్ అనుకోవచ్చు.
1730 మార్చిలో గ్రే థేమ్స్ నదిలో సబ్బు బుడగలు ఊది విద్యుత్తు ఉన్న గొట్టాన్ని బుడగ దగ్గరకు తెస్తే బుడగ చిన్న చిన్న వస్తువులని ఆకర్షించింది; నీటి లో విద్యుత్తు పారుతుందని రుజువయింది. ఏప్రిల్ నెలలో ఓ పిల్ల వాడిని బోర్లా వేలాడతీసి కాళ్ళ దగ్గర విద్యుత్తు ఉన్న గొట్టాన్ని పెట్టాడు; పిల్లవాడి తల క్రింద ఉన్న రాగి రేకులు ముఖానికి వచ్చి అంటుకున్నాయి; మానవశరీరం కూడా విద్యుద్వాహకమని
రుజువయింది.
విద్యుత్తుతో బాలుడు
1731 ఫిబ్రవరిలో గ్రే తన ప్రయోగాల గురించి విపులంగా రాయల్ సొసైటీకి రాశాడు. నవంబరులో ప్రిన్స్ ఆఫ్ వేల్స్ సందర్శించినపుడు వీటిని ప్రదర్శించారు.
ఛార్లెస్ డ్యూఫే
ఛార్లెస్ డ్యూఫే (Charles François de Cisternay du Fay, 1698-1739) ఫ్రెంచి యోధుల వంశానికి చెందిన వాడు. ఇతని తండ్రి పుస్తకప్రియుడు – యుద్ధ రంగంలో ఉండి కూడా; “కవితలు యుద్ధ గాయాలను మానిపించాయి (The muses assuaged the wounds of Mars)” అని అనేవాడు. తండ్రి నుండి డ్యూఫే క్రమశిక్షణ, నిర్దుష్టంగా ఆలోచించడం లాంటి విద్యావేత్త లక్షణాలు వంటబట్టించుకున్నాడు. తను కూడా పధ్నాలుగెళ్ళకే స్పెయిన్‌‌కి ఎదురొడ్డి యుద్ధం చేసి, పాతికేళ్ళ వయసులో సైన్యం వదిలి, ఉన్నత స్థాయిలో ఉన్న తండ్రి స్నేహితుల సిఫారసుతో, 1723 లో ఫ్రెంచ్ అకాడెమీలో కెమిస్టుగా చేరాడు.
ఛార్లెస్ డ్యూఫే
సమయం వృధా చెయ్యకుండా, డ్యూఫే అనేక రంగాలలో, ఏడాదికో రంగం చొప్పున, పరిశోధనలు చేశాడు: తడిసిన సున్నం, కాంతి, రేఖాగణితం, గాజు ద్రావణీయత, కృత్రిమ రత్నాల రంగులు, ఇలా ఎన్నిటి మీదనో పరిశోధనా పత్రాలు రాసి అకాడెమీకి పంపించాడు. 1732 లో అతనిని ఫ్రెంచ్ బొటానికల్ గార్డెన్స్‌కి అధికారిగా వేశారు. అప్పుడే అతను గ్రే ప్రయోగాల గురించి రాయల్ సొసైటీ ద్వారా తెలుసుకొన్నాడు. డ్యూఫే గార్డెన్స్‌ని ఓ శాస్త్రీయ కేంద్రంగా మలచడంతో బాటు, విద్యుత్తు మీద జరుగుతున్న ప్రయోగాలకి ఓ క్రమ పద్ధతిని తీసుకొచ్చి విద్యుత్ శాస్త్రానికి పునాదులు వేశాడు.
రెండు రకాల విద్యుత్తు
అప్పటిదాకా ఇతరులు విద్యుత్తు మీద చేసిన ప్రయోగాలను ఓ క్రమంలో పెట్టడానికి డ్యూఫే కొన్ని ప్రశ్నలు వేసుకున్నాడు:
- రాపిడి మూలంగా ఏ పదార్థానికైనా విద్యుత్ కలుగుతుందా?
- విద్యుత్తు ఉన్న పదార్థాన్ని తాకి కానీ, దాని దగ్గరకొచ్చి కానీ, ఏ పదార్థమైనా విద్యుత్తుని సంక్రమించుకుంటుందా?
- ఏ పదార్థాలు విదుద్వాహకాలు? ఏవి విద్యుద్బంధకాలు?
- ఆకర్షణ, వికర్షణలకి మధ్య సంబంధమేమిటి?
- గాలి, వేడి మూలంగా విద్యుత్తు పెరుగుతుందా, తరుగుతుందా?
- విద్యుత్తుకీ, వెలుగుకీ ఏమి సంబంధం?
లోహాలు, మరీ మెత్తగా ఉండే పదార్థాలు తప్ప మిగిలినవాటికన్నిటికీ విద్యుత్ గుణమున్నదని డ్యూఫే తేల్చాడు. తేమ లేని పదార్థాన్ని కాస్త వేడి చేసి రుద్దితే విద్యుత్తు పుడుతుందనీ, ఇది సార్వత్రిక గుణమనీ నిరూపించాడు. అనాదిగా పసుపు పచ్చ రాయికి మాత్రమే విద్యుత్ గుణమున్నదనుకున్నారు. గిల్బర్ట్, కాదు, ఆ గుణం చాలా పదార్థాలకి ఉన్నదని వాటి జాబితా ఇచ్చాడు. కాలం గడచినకొద్దీ ఇతరులు ఆ జాబితాకి కొత్తగా కనుగొన్న పదార్థాలను కలుపుతూ వచ్చారు. డ్యూఫే దాదాపు అన్ని పదార్థాలకీ విద్యుత్ గుణమున్నదనీ, ప్రత్యేకంగా కనుక్కోవలసిన అవసరం లేదనీ చూపెట్టాడు.
విద్యుత్తు కలిగిన దానిని తాకితే దాదాపు అన్ని పదార్థాలకీ విద్యుత్తు అంటుకుంటుందని (లోహాలకి మిగిలినవాటికన్నా ఎక్కువగా ఈ గుణం ఉంటుందని) చూపాడు.
ఆకర్షణ-వికర్షణ సంబంధం గురించి చాలా కాలం సరయిన సమాధానం లేదు. అసలు విద్యుత్ వికర్షణ ఉన్నదా? అని అనుమానం. విద్యుత్తు కల గొట్టం ఈకని ఆకర్షిస్తే, తర్వాత ఈక గొట్టం నుండి దూరమవుతుంది. అయస్కాంతానికి అంటుకున్న ఇనుపసూది అంటుకునే ఉంటుంది కదా. విద్యుత్తులో ఉన్న తేడాకి కారణం ఏమిటి?
అనేక ప్రయోగాలు చేసి, డ్యూఫే, విద్యుత్తు గల చువ్వ ఏదన్నా వస్తువుని ఆకర్షిస్తే ఆ వస్తువుకి కూడా విద్యుత్తు సంక్రమిస్తుంది; అప్పుడు రెంటికీ వికర్షణ కలిగి ఆ వస్తువు చువ్వకి దూరంగా పోతుంది అని వివరించాడు.
డ్యూఫే ఒక గాజు గొట్టం పైన రెండు బంగారు రేకులని వేలాడతీశాడు. గొట్టాన్ని రుద్ది విద్యుత్తు పుట్టించిన వెంటనే రేకులు ఒకదానికొకటి ఎడంగా వెళ్ళాయి (గొట్టానికి కూడా దూరంగా); పైన చెప్పిన వివరణ ప్రకారం, రెండు రేకులకీ విద్యుత్తు సంక్రమించి ఒకదానికొకటి దూరమయాయి. డ్యూఫే మళ్ళీ విద్యుత్తు దగ్గరకి తెస్తే ఏమవుతుందో చూద్దామని, ఓ పసుపుపచ్చరాయిని రుద్ది రేకు దగ్గరకు తీసుకొస్తే, ఆ రేకు రాయికి అంటుకుంది. అతను చాలా ఆశ్చర్యపోయాడు. అనేకమార్లు రకరకాల పదార్థాలతో ప్రయోగాలు చేసి, రెండు రకాల విద్యుత్తు ఉన్నదని ప్రతిపాదించాడు.
గాజుని రుద్దితే వచ్చే విద్యుత్తు ఒక రకం (vitreous); పసుపుపచ్చరాయిని రుద్దితే వచ్చే విద్యుత్తు మరో రకం (resinous). ఒక దానిచే వికర్షింపబడిన వస్తువు వేరేదానిచే ఆకర్షింపబడుతుంది. ఒకే రకం విద్యుత్తు కలవి వికర్షించుకుంటాయి, వేరు రకాల విద్యుత్తు కలవి ఆకర్షించుకుంటాయి.
ఆకర్షణ-వికర్షణ, రెండు రకాల విద్యుత్తు, విద్యుత్ షాక్ – వీటి మీద సాధించిన ఫలితాల కన్నా, డ్యూఫే విద్యుత్ శాస్త్రానికి తెచ్చిన పరిశోధనా పద్ధతి చెప్పుకోదగ్గది. అంతకు ముందు తెలిసిన జ్ఞానాన్ని అర్థం చేసుకొని, క్రొత్త వాటిని కనుగొనడం, క్రమ పద్ధతి, విద్యుత్ శాస్త్రపు విలువని పెంచాయి.
1733 లో తన ప్రయోగ ఫలితాల వివరాలని రాయల్ సొసైటీకి పంపిస్తూ, వాటికన్నిటికీ మూలం గ్రే అని కృతజ్ఞతలు తెలిపాడు. నలభై ఏళ్ళు నిండీ నిండక ముందే డ్యూఫే మశూచి వచ్చి 1739 లో చనిపోయాడు.
పేదరికంలో ఉంటూ తాను చేసిన పరిశోధనలకి ఫ్రెంచ్ సైన్స్ అకాడెమీ లో ఉన్నత స్థాయిలో ఉన్న డ్యూఫే నుండి వచ్చిన గుర్తింపుకు గ్రే సంతోషించాడు.
సైన్సులో విశేషమైన కృషి చేసినవారికి ప్రతి ఏటా రాయల్ సొసైటీ ఇచ్చే ప్రఖ్యాత బహుమతి, కోప్లీ మెడల్‌ని, 1731 లో మొదలెట్టారు. విద్యుత్ ప్రయోగాలలో విశేషమైన కృషికి గుర్తింపుగా, మొదటి రెండేళ్ళూ దానిని గ్రేకి ఇచ్చారు. గ్రే 1733 లో రాయల్ సొసైటీ ఫెలో అయ్యాడు. 1736 లో చనిపోయేదాకా గ్రే విద్యుత్తు మీద పరిశోధనలు చేస్తూనే ఉన్నాడు.
అతని స్మారక చిహ్నాలు ఏమీ ఉన్నట్టు లేవు. గ్రే ఉన్న సత్రం లోనే ఉండే మరొకాయన కూతురు, అన్నా విలియంస్, గ్రేకి పరిచయమయింది. గ్రే మరణానంతరం ఆవిడ శామ్యూల్ జాన్సన్ (Samuel Johnson) సాయంతో రాసిన గేయం:
The Electrician
Long hast thou borne the burden of the day,
Thy task is ended, venerable Grey!
No more shall art thy dexterous hand require,
To break the sleep of elemental fire:
To rouse the powers that actuate Nature’s frame,
The momentaneous shock, th’ electric flame;
The flame, which at first, weak pupil of thy lore,
I saw, condemn’d, alas! to see no more.
Now, hoary sage, pursue thy happy flight
With swifter motion, haste to purer light.
Where Bacon waits with Newton and with Boyle,
To hail thy genius and applaud thy toil,
Where intuition breathes through time and space,
And mocks experiment’s successive race;
See tardy science toil at Nature’s laws,
And wonders how th’ effect obscures the cause.
Yet not to deep research or happy guess
Is view’d the life of hope, the death of peace;
Unbless’d the man, whom philosophic rage
Shall tempt to lose the Christian in the sage;
Not art but goodness pour’d the sacred ray
That cheer’d the parting hours of humble Grey.
ఇప్పటివరకూ కేవలం కొందరు ఔత్సాహికులకు కుతూహలాన్ని కలిగించిన విద్యుత్తు, ఓ వినోద ప్రక్రియగా ప్రజలని ఎలా ఆకట్టుకున్నదో, పిదప ఓ ప్రత్యేక విజ్ఞాన శాస్త్రంగా ఎలా నిలబడిందో వచ్చే సంచికలో తెలుసుకుందాం.
మూలాలు:
- Park Benjamin. A History of Electricity. (The Intellectual Rise in Electricity) From Antiquity to the Days Benjamin Franklin. John Wiley & Sons. 1898.
- J.D. Bernal. A History of Classical Physics: From Antiquity to the Quantum. Barnes & Noble. 1997. (Originally published as The Extension of Man in 1972.)
- David Wootton. The Invention of Science: A New History of the Scientific Revolution. HarperCollins. 2015.
- J. L. Heilbron. Electricity in the 17th and 18th centuries: A Study of Early Modern Physics. University of California Press. 2022.
- Margery Purver. The Royal Society: Concept and Creation. The MIT Press. 1967.
- Wikipedia and Wikimedia Commons
