ఋషికేశ్‌కి దాదాపు 250 కి.మీ దూరంగా ఉన్న సోన్‌ప్రయాగ్ నుండి గంగతో పాటు పారే 15 కిలో మీటర్ల సన్నటి ఘాట్ రోడ్‌ చివర్న గౌరీకుండ్. ఆరుగురు కెపాసిటీ వున్న జీపులో కుక్కబడ్డ పదిమందిలో నేనూ ఒకడిని. దిగేసరికి ఉదయం 11:40. ఎండ నెత్తిన కొడుతోంది.

ఎదురుగా బోర్డు, కేదార్‌నాథ్ 16 కిలో మీటర్లు.

గూగుల్ ప్రకారం కేదార్‌నాథ్ ఎత్తు 3500 మీటర్ల చిల్లర. కిందటి వారం వెళ్ళిన తుంగ్‌నాథ్–చంద్రశిలా కంటే దగ్గరదగ్గర అర కిలోమీటరు తక్కువే. దూరమెక్కువ, ఎత్తు తక్కువ అంటే వాలు తక్కువే. చిన్నప్పటి ట్రిగొనోమెట్రీ థీటా లెక్కలు అక్కరకొచ్చాయి.

ఎక్కువ టైమ్ తీసుకోకూడదు.12 అవుతోంది, మూడుకల్లా మీదుంటే, 3:30 లోపల దర్శనం, తర్వాత బయల్దేరిపోవడం. ఐదూఐదున్నరకి కిందుంటే, అక్కడ్నుంచి రుద్రప్రయాగ్. రేపు మధ్యాహ్నానికి జోశీమఠ్. సాయంత్రానికి బద్రీనాథ్. ఇదీ నా అంచనా. కానీ కేదార్ బాబా లెక్కలు వేరే ఉన్నాయి.

‘అస్సలు టైమ్ వేస్టవ్వకూడదు.’ నడక మొదలైంది.

అసలుకే ఓవర్‌ వెయిట్‌. షర్టూ, ప్యాంటూ తప్పితే ఒక్క లగేజ్ ఎక్కువున్నా ఆయాసం వచ్చేస్తుంది. క్లోక్ రూమ్‌లో పడేసి, ఎట్టి పరిస్థితుల్లో ఎండ పోయేలోగా దిగేయాలి.

‘సాబ్ పోనీ చాహీయే?’ (సార్ గుర్రం కావాలా?)

‘నహీ భయ్యా. క్లోక్ రూమ్‌ కిధర్ మిలేగా’

వాటర్ బాటిల్ తప్ప మిగతా లగేజీ అంతా పడేసి బయలుదేరాను. కాలి నడకన వెళ్ళే యాత్రికులంతా చేతికర్ర సాయంతోనడుస్తున్నారు. బహుశా కిందనే ఇస్తారేమో. ఛ… తీస్కునుండాల్సింది.

చేతికి సపోర్టుకి కర్ర ఉండకపోగా బరువుగా ఈ బాటిల్ ఒకటి. దారంతా కొండే అయినా ఒక్క కర్ర ముక్క కూడా కనపడి చావదే. వెతుక్కుంటూ మరో కిలోమీటరు నడిచాను. నా నడుం హైటున్న ఒక సన్నటిపుల్ల దొరికింది. ఎంతదూరం విరగకుండా వస్తుందో తెలీదు. ఏదైతేనేం తీసుకున్నాను. నీడ ఉన్న చోట, పల్లం ఉన్న చోటా వేగంగా నడుస్తూ, ఎండ ఉన్న చోట, ఎత్తులు ఎక్కాల్సొచ్చే చోటా నెమ్మదిగా నడుస్తూ, ఊపిరి నియంత్రించుకుంటూ నడుస్తున్నాను. బహుశా జీవితంలో కూడా ఇంతేనేమో. ఉన్న వ్యవధిలో ఎక్కువ దూరం చేరాలంటే, హాయిగా అనిపించే సమయాన్ని వేగంగా గడిపేస్తూ, కష్టం అనిపించే సమయాన్ని ఓర్పుతో గడపాలేమో. ఏదైతేనేం 12:50 అయ్యేసరికి నాలుగు కిలో మీటర్లు అయ్యాయి. అనుకున్న టైమ్‌కి 10 నిమిషాలు వెనుకబడి వున్నాను. బాటిల్ చూస్తే సగం ఖాళీ అయ్యింది. వాటర్ ఫాల్స్ లోనుంచి నడిచానేమో, షూ తడిసిపోయింది. అరికాళ్ళు నాని, నాని ఒరిసిపోయాయి. చేతికి ఊతగా పట్టుకున్న కర్ర చివర్లలో పేళ్ళు గుచ్చుకొని చెయ్యి ఎర్రగా కందిపోయింది. ఎక్కాల్సిన ఒక కిలోమీటరు హైటులో ఖచ్చితంగా 400 మీటర్లు ఎక్కి వుంటాను. కొంచెం ముందుకెళ్ళగానే దారి కిందకు దిగడం మొదలైంది. ఆగి చూస్తే నడవబోయే దాదాపు కిలోమీటరు దూరం కళ్ళముందు కనబడింది. అక్కడ దారి ప్రకారం ఇప్పటిదాకా ఎక్కిన 400 మీటర్ల హైటులో సగానికి సగం రానున్న అరకిలోమీటరు దిగుడు దార్లో దిగి, మందాకినీ నది మీదున్న బ్రిడ్జి క్రాస్ చేస్కుంటూ తర్వాతి అరకిలోమీటరు సాగే ఎగుడుదార్లో ఇప్పుడున్న ఇదే హైటుకి ఎక్కబోతున్నాను.

ఆ కట్టే బ్రిడ్జీ ఏదో ఇదే ఎత్తులోనే కట్టొచ్చు కదా, లేనిపోని కాంప్లెక్సిటీలన్నీ క్రియేట్ చేస్కుంటూ అని విసుక్కుంటూ తడిసిపోయిన షూ విప్పేసి చేతికర్రకి వేలాడదీసి, ఇంకో చేత్తో బాటిల్ పట్టుకొని బయలుదేరాను. ఎక్కుతుంటే సరదా తీరిపోతోంది. ఇలాంటి ఎగుడుదిగుడులు వుంటాయని అస్సలు ఊహించలేదు.

ఇరవై నిమిషాలైన తర్వాత మరో కిలోమీటరు, విపరీతమైన ఆయాసం, ఖాళీ వాటర్ బాటిల్. కూర్చుండిపోయాను. 10 నిమిషాల్లో అవ్వాల్సిన దూరం. ఇంతా కష్టపడ్డాక కూడా ఇందాకెంత హైటులో ఉన్నానో, ఇప్పుడూ అదే హైటు. ఫిజిక్స్ లెక్కల ప్రకారం నెట్ వర్క్ డన్ ఈజ్ సున్నా.

‘కూర్చుంటే టైమ్ వేష్ట్.’

నడుస్తున్నాను. దార్లో కొళాయి కనపడితే వాటర్ బాటిల్ నింపుకున్నా. పావుగంట తర్వాత మరో కిలోమీటరు. ఎండ నన్ను కాల్చేస్తోంది తప్ప షూ కొంచెం కూడా ఆరలేదు. చెయ్యి కందిపోయింది. ఈ కర్రతో నడిస్తే నాకు గూనొచ్చేలా వుంది. కింద కర్ర తీస్కోనందుకు బాధపడుతూ బరువుగా అడుగులేస్తున్నాను. ఇంతలో గుర్రాన్ని తోలుకెళ్ళే ఒకతను ‘లేరే బాబా’ అంటూ తన చేతికర్ర నాకందించాడు. ‘థాంక్యు’ చెప్పాను.

ఉత్సాహంగా, కొత్తగా, సులువుగా సాగిన ఇంకో అర కిలోమీటరు తర్వాత మళ్ళీ దారి దిగడం మొదలైంది. వచ్చే ఆయాసానికి దిగుడుదారి నాకేం ఉత్సాహాన్నివ్వలేదు. ఒకతను నాకంటే ఆయాసపడుతూ దాదాపు 3 కేజీల బాగు మోసుకుంటూ నన్ను దాటి వెళుతున్నాడు. ‘మనమేం పట్టుకోకపోతేనే సరదా తీరిపోతోంది కదా. పాపం అతనికింకెంత కష్టంగా వుందో.’ మనసులో అనుకున్నది విన్నట్లే తను కూడా నన్ను ‘మీరేం పట్టుకోకుండా నడుస్తున్నారేంటీ? పైన చలెక్కువుంటుంది. వులెన్ బట్టలేమైనా పట్టుకొనుంటే బాగున్నంటూ’ నా మీద తనకున్న జాలి వ్యక్తపరిచాడు. సాయంత్రం నాకు పైన వుండే ఉద్దేశం లేదనీ, దిగేస్తానని అంటుంటే, అక్కడ దారి తుడుచుకుంటూ మా సంభాషణ వింటున్నతను అందుకొని, సాయంత్రం లోపు దిగే ఆశలు పెట్టుకోవద్దని ఖరాఖండీగా చెప్పేసాడు. నేను వెళ్ళేసరికే ఆరు దాటేస్తుందట.

‘అదేంటీ? అలా జరక్కూడదే.’ ఆలోచిస్తూ చిన్న చిన్న అడుగులేస్తున్నాను. ‘కొంపతీసి రాత్రంతా పైనే ఉండాలా. అసలు రాత్రి దర్శనం చేసుకోగలనా? బాగ్ తేకుండా తప్పుచేసానా?’ ఎందుకైనా మంచిదని వెనక్కొచ్చి అతన్ని రాత్రి పైన వుండడానికేమైనా వుంటాయా అని అడిగాను.

దానికతను ‘ఆప్ చింతా మత్ కీజియే సాబ్. సబ్ కుఛ్ భోలేనాథ్ బాబా దేఖ్ లేగా’ (మీరేం కంగారుపడకండి. అంతా భోలేనాథ్ బాబా చూసుకుంటాడు).

‘బానే వుంది’

ఇంకొంచెం వెళ్ళాక మళ్ళీ డౌన్ అవుతోంది దారి. ‘అయినా నేను sin(theta) లెక్కలేసుకుంటే దారంతా sinusoidal waves ఉన్నాయేంటీ? నిన్ను చేరే దార్లో ఇన్ని ఎత్తు పల్లాలు పెట్టుకుంటావా? అయినా ఆ తపస్సేదో ఇక్కడే చేస్కోవచ్చు కదా. అంత మూలకెందుకెళ్ళిపోయావ్?’

లాభంలేదు, షూ వేస్కోవాల్సిందే. దార్లో ఒక బండని ఆనుకొని కూర్చొని సేద తీర్చుకుని, షూ వేసుకుని లేస్తుంటే చెయ్యి తగిలి బాటిల్ దొర్లుకుంటూ వెళ్ళి, లోయలో పడి, రాళ్ళ మధ్యలో ఇరుక్కుపోయింది.

మోకాళ్ళెత్తుకి అరికాళ్ళెత్తి నడవాల్సొచ్చే అప్ అది. రైలింగులు లేని దారిలో రెండు గుర్రాలకి డైరెక్షన్ ఇస్తూ ఒక ‘పోనీ’దారు. ముందు దాని తోక పట్టుకొనీ, వెనుక దాని కళ్ళెం పట్టుకొని లాగుతున్నాడు. ఆ గుర్రాలు చూస్తే దారి అంచుల్లో నడుస్తున్నాయి, మనుషుల్ని మోస్తూ. ఇతనేమో వాటిని మధ్య మధ్యలో బూతులు తిడుతూ, కొడుతూ తోల్తున్నాడు. ఒక్కసారి కోపం వచ్చి మెడ సవరించుకున్నా దానిమీదున్నతను క్షణంలో అరకిలోమీటర్ కిందుంటాడు.

నీడలో ఉంటే గాలి చల్లగా తగుల్తోంది.

‘చలెయ్యడం మొదలైందన్నమాట … వేగంగా నడవాలి.’

5 నిమిషాలు సేద తీరితే వచ్చిన రిలాక్సెషన్ అంతా అరకిలోమీటర్ అప్ ఎక్కేసరికి మాయమైపోయింది. మళ్ళీ మామూలే. అది చాలదన్నట్లు ఎదురుగా డౌన్… వెక్కిరిస్తున్నట్లనిపిస్తోంది. ఉక్రోషం వచ్చింది.

‘ఇది దిగుతాను… ఇంకోటెక్కుతాను

మళ్ళీ దిగుతాను… మళ్ళీ ఎక్కుతాను

మళ్ళీ దిగుతాను… మళ్ళీ ఎక్కుతాను…

కానీ నువ్వు మాత్రం కనపడవు. ఎక్కడున్నావ్ సామీ, చిన్న హింటిస్తే మాక్కుడా ఎంకరేజ్మెంట్‌గా ఉంటది కదా’

విసుగ్గా నేలని కొడుతూ అడుగులేస్తున్నాను.

‘ఎలా వెళ్ళావ్ నాయనా ఇంతదూరం? నువ్వు నిజంగానే దేవుడివి. కాదు కాదు… నువ్వు దేవుడివి కాబట్టి వెళ్ళగలిగావు. అసలు వెళ్ళే అవసరం కుడా ఉండదేమో కదా. అలా మాయమై…ఇలా ప్రత్యక్షమైపోయుంటావు’

కోపం, నిరాశ, అలసట, ఆయాసం, పంతం, భయం, కొన్ని  వేల ఆలోచన్లు. ఎటు చూసినా అందం, కానీ ఆస్వాదించలేని మనసుతో సాగింది… మరో రెండుగంటల ప్రయాణం.

పదేసి నిమిషాల వ్యవధుల్లో వాతావరణం మారిపోతోంది. కొంచెం సేపు చలి, వెంటనే ఎండ. కదిలే మబ్బుల్లోంచీ సాగే దారి.

‘నాకు తెలీకడుగుతానూ. నువ్వు చూస్తే మంచుకొండల్లో ఉంటావు, జుత్తెప్పుడూ తడిగా ఉంటుంది. జడల మధ్యలో మా గంగమ్మని దాచుకున్నావు కదా మరి. మరి నీకెప్పుడూ జలుబు చెయ్యలేదా? చిన్న వెథర్ చేంజ్‌కే సరదా తీరేస్తుంది మాకు? అంతేలే, ఏ లిమిటేషన్సూ నీకుండవు. నువ్వు క్రియేట్ చేసిన మాకు మాత్రం అన్నీ లిమిటేషన్లే.

పేరుకి మాత్రం ఒకే జాతి. కానీ ఏ ఇద్దరికీ ఒకే క్వాలిటీస్ ఉండవు. ఒకడు కాళ్ళు అస్సలు నొప్పే లేకుండా అవలీలగా ఎక్కేస్తాడు. నాకు మాత్రం సరదా తీరిపోతుంది. ఇంకొకడసలెక్కనే లేడు. ఎమైనా అంటే “ఆల్ ఆర్ ఈక్వల్ బిఫోర్ లా” అంటూ చప్పట్లు కొట్టేస్కుంటారు. అసలు నీ క్రియేషన్లోనే ఏ ఇద్దరూ ఈక్వల్ కాదు. ఆఫ్ట్రాల్ “లా” అనేది మా క్రియేషన్. దీనిముందు అందరం సమానం ఎలా అయిపోతాము? జనాలు అత్యాశావాదులని చెప్పడానికి ఈ ఒక్క స్టేట్మెంట్ చాలదా? వీళ్ళూ వీళ్ళ contradictory statements. Bloody Idealists.’

ఆయాసం పెరుగుతోంది. ఎందుకంటే గాల్లో ఆక్సీజన్ తగ్గుతోంది. తేమ పెరుగుతోంది.

‘ఏదో అంటావ్ కదా… నిరాడంబరంగా నిస్స్వార్థంగా మెటీరియలిస్టిక్ పొసెషన్స్ అన్నీవదులుకొని నీ నామ స్మరణలో మోక్షం వెతుక్కోవాలా? అలా బతికేవాళ్ళ ఆరోగ్యానికి నువ్వు గారంటీ ఇస్తావా? వాళ్ళకి ఆకలెయ్యకుండా ఉంటుందా. ఎప్పుడు ఏ రోగం వస్తుందో ఎవ్వరికీ తెలీదు. పొద్దున్న లేస్తే గారంటీ ఉండెది ఆకలికే. కానీ తిండికిమాత్రం ఉండదు ఆ గారంటీ. Insecure lives.

మరి సెక్యూరిటీ ఎవ్వరికొద్దు. తిండికీ, ఆరోగ్యానికీ లేని గేరంటీ ఎలా పూడ్చుకుంటారెవరైనా? అవకాశం దొరికినప్పుడల్లా స్వార్థంగా వెనకేస్కుంటారు. ఇవాళ అనుభవించే సుఖం రేపొద్దా మరి? ఇంకెక్కడొస్తాయ్ మోక్షాలు మాకు? చచ్చేదాకా అనారోగ్యం ఉండదు, ఆకలి ఉండదు అని ఒక్క క్లాజ్ పెట్టు… మేం కూడా దేవుళ్ళమైపోతాం.’

4:30 అయ్యేసరికి హిమాలయాలు కనపడ్డాయి. గుడి మాత్రం దూరం నుంచి అయినా కనపడదే! 12 కిలో మీటర్లు నడిచాకా అర్ధమైంది. కేదార్‌నాథ్ పర్వతం road access point కి చాలా కొండల వెనుకుంది అని. నేను ఎక్కిన అప్ అండ్ డౌన్స్ అన్నీ ఆ కొండలను దాటే క్రమంలో ప్రతీ కొండనీ కొంచెం ఎక్కి దిగుతున్నానని. ఇక్కడున్న దారి తుంగ్‌నాథ్ చంద్రశిలాలాగ ఒకే పర్వతంతో మొదలై, దాన్ని ఎక్కడంతో ముగిసినట్లు కాదు. ముందున్న కొండలు దాటుకుంటూ వెళ్ళాలి.

‘కొండల మధ్యలోంచే పెట్టొచ్చు కదా దారి.’

2013 కంటే ముందు దారి అలానే ఉండేదనీ, మందాకినీ నది ఒడ్డున నదితో పాటే నడుస్తూ సాగే 14 కిలో మీటర్ల ఎగ నడక, అలుపు తెలియకుండా అద్భుతంగా ఉండేదనీ, అకస్మాత్తుగా వచ్చిన వరదల్లో ఆ దారి కొట్టుకుపోయిందనీ ఆ తర్వాత తెలిసింది.

మడమల దగ్గర నొప్పి తీవ్రం అవ్వసాగింది. చలి కూడా పెరుగుతోంది. ఎండ పోయేలోపల ఎట్టి పరిస్థితుల్లో చేరిపోవాలి. నొప్పి లెక్క చేయట్లేదు.

‘ఛ, ఏడిపిస్తున్నావ్. ఇంతమంది ఎక్కుతున్నారు చూడు, ఆపసోపాలు పడుతూ… ఒక్కరు కూడా నిలయదీయరా? ఎంత అమాయకులు. ఇప్పుడిప్పుడే అర్ధమౌతోంది. దారంతా ఏడిపించీ చివరికి ఆశ చచ్చిపోయాకా సడన్‌గా, సర్ప్రైజింగ్‌గా చేరిపోతాం. ఆహా ఓహో అనుకుంటూ ఆశ్చర్యచకితులమైపోయి పూజలు వ్రతాలు చేసేస్తాం. ఇదే కదా జరిగేది? ఇంకా నాలుగు కిలోమీటర్లున్నాయా! ఈపాటికే దిగేద్దాం అనుకున్నానే.’

పక్కనే ఒక మట్టిదిబ్బ. దానికెదురుగా దూరంగా హిమాలయాలు. తడిగా ఉందా? మట్టి అంటుకుంటుందా? చల్లగా ఉంటుందా? ఇవేం ఆలోచించలేదు. చేతిలోవన్నీ పడేసి నేను కూడా పడిపోయాను. ఒక ఐదు నిమిషాలు ఎదురుగా కనిపిస్తున్న కేదార పర్వత సమూహాన్ని, ఎండలో మెరుస్తున్న ఆ అద్భుతాన్ని… అక్కడక్కడ మంచుతో మాసిపోయి కనిపిస్తున్న ఆ దృశ్యాన్ని కన్నార్పకుండా చూస్తూ, చారబడితే ఎంత ఉపశమనం! ఎంతోసేపు కాలేదు. ఎక్కాల్సిన నాలుగు కిలోమీటర్ల దూరం గుర్తొచ్చి లేచాను. ఇంకో రెండు కిలోమీటర్లు నడిచేసరికి దూరంగా బేస్ క్యాంప్. దార్లో రైలింగ్‌లు లేవు. అష్ట వంకర్లు తిరుగుతోంది. ఇది చాలదన్నట్లు దూరంగా దట్టమైన మంచు.

‘అది ఇక్కడకి పాకేసరికి ఎంతోసేపు పట్టేలా లేదు’

ఇలా అనుకుంటున్నానో లేదో పెద్ద శబ్దం చేసుకుంటూ, పాత సినిమాల్లో మాయచేస్తే పాకే పొగలా ఒక్కసారిగా కనుచూపు మేరంతా కప్పేసింది. నిమిషంలో టెంపరేచర్ మినిమం 7 డిగ్రీలు పడిపోయింది. కోల్డ్ షాక్ తగిలేలా ఉంది పరిస్థితి. నేను చూస్తే ఓవర్ యాంబిషియస్‌గా సాయంత్రానికి దిగే ఉద్దేశంతో, టీ-షర్ట్ తప్పితే ఏమీ వేస్కోలేదు. చలికి చచ్చిపోతున్నా అనుకుంటుంటే పక్కనే టీ కొట్టు కనిపించింది. 20 రూపాయలట. నాకు వేసే చలికి 50 రూపాయలడిగినా ఇచ్చేసేవాడ్నేమో. పొగలు కక్కింది కానీ రెండు గుటకలు వేసేలోగా చల్లారిపోయింది. చెవుల చివర్లు మండుతున్నాయ్. సడన్‌గా గుర్తొచ్చింది. జేబులో కుక్కిపడున్న సాక్స్ తీస్కొని చుట్టి, చెవులు కప్పుకున్నాను. నడుస్తున్నాను. జీవితంలో ఇంత మంచు ఎక్కడా చూడలేదు. అర నిమిషంలో ఇంత విధ్వంసమా! కిందకు చూస్తే వేసే అడుగు తప్పితే ఇంకేం కనపడదు. ఎదురుగా ఒక్క అడుగు దూరంలో అంతా తెలుపే. ముందుకి చూస్తే, కింద కనపడదు, కిందకి చూస్తే, ముందు కనపడదు. కిందకి చూస్తూ నడిస్తే మనుషుల్ని గుద్దేస్తాం. మనుషుల్ని తడుముకుంటూ నడిస్తే, టర్నింగ్ తిరగాల్సిన చోట తిరగలేదా… అంతే సంగతి. అసలుకే రైలింగ్ లేని దారి, అందులోనూ ఎన్నో వంకర్లు. కూర్చుంటే లాభం లేదు.

‘ఇప్పటిదాకా ఉన్న కాంప్లెక్సిటీలు చాలవా? లేని కాంప్లెక్సిటీలు పుట్టించాలా? లేట్ అయ్యేకొద్దీ పెరిగే మంచుకి చీకటి కూడా తోడవుతుంది. కొద్దిసేపయితే దారి కూడా మూసేస్తారు. చేరలేదో, ఏ టీ కోట్టులోనో పడుకోవాల్సొస్తుంది.’

అప్పుడు విసుక్కున్నాను కానీ నడుస్తుంటే అర్ధమైంది. అది ఒక సాహసోపేతమైన, అందమైన, మునుపెప్పుడూ నడవని కిలోమీటరు దారి… గడిపిన అరగంట సమయం.

9 కిలో మీటర్లయ్యాయి. ఎదురుగా బోర్డ్… కేదార్‌నాథ్ బేస్ క్యాంప్ 6 కి.మీ. కేదార్‌నాథ్ 7.5 కి.మీ.

‘మొత్తం 16 ఐతే, 9 తర్వాత 7 మిగలాలి కదా? 7.5 ఏంటి, ఫాల్స్ హోప్స్ ఇచ్చుకుంటూ. ఇంతమంది ఎక్కుతున్నారు. కరక్ట్ బోర్డ్ పెట్టాలని మినిమం సెన్స్ ఉండాలికదా’

అరగంట నడిచాకా కేదార్‌నాథ్ 1 కి.మీ. బోర్డ్ కనిపించింది కానీ గుడి మాత్రం కనబడదే! వెళ్ళేకొద్దీ కాటేజిలూ టెంట్లూ దాటుతున్నాను. అక్కడ ఎదురుగా చూస్తే సుమారు వంద పైగా ఇండ్లతో (ఒక పదిదాకా కొత్తగా కడుతున్నారు) ఒక చిన్న ఊరులా వుంది. రాత్రి ఇక్కడే వుండాలని కన్ఫర్మ్ అయిన తర్వాత దార్లో వచ్చే ప్రతీ టెంట్ వాళ్ళనీ, కాటేజిలనీ అందర్నీ అడుగుతున్నాను వుండడానికి ఖాళీలున్నాయా అని. ప్రతీ ఒక్కడూ ఒకే ప్రశ్న, మీరెంతమందని. ఒక్కడ్నని చెప్పేసరికి రూములు లేవంటున్నారు. ఎక్కడ దొరుకుతాయంటే కష్టం, మార్కెట్లో దొరికే అవకాశం వుందంటున్నారు.

‘ఒక్కడికైతే ఇవ్వనని మొక్కుకున్నారా వీళ్ళు. ఛచ్చేం! రూమ్ దొరక్కపోతే ఎలా? చలికి చచ్చిపోతామే! వరస్ట్ కేస్ సినారియొలో ఉన్నడబ్బులన్నీ ఖర్చుపెట్టి ఎన్ని దుప్పట్లొస్తే అన్నీ, అదృష్టం బాగుంటే అద్దెకి తీస్కొనీ, లేదంటే కొనీ, ఏ షేడ్ కిందనో రాత్రంతా బతికుండీ, పొద్దున్న గుడి తెరవగానే దండంపెట్టేసీ వెళ్ళిపోవడమే. అసలిక్కడ ఏటీఎంలు ఉంటాయా?’

మార్కెట్ దగ్గర దుప్పట్ల షాప్ ఐడెంటిఫై చేసి (ఏం దొరక్కపోతే అదే గతి కదా) ఒకర్నడిగితే, ముందుకెళ్ళి రెండో రైట్ కెల్తే అగర్వాల్ వాళ్ళ సత్రముంది, అక్కడ ట్రై చెయ్యొచ్చు. రూం దొరికే అవకాశం వుందన్నారు.

అప్పుడు కనిపించింది గుడి. మంచులో… మసగ్గా.

‘టైం చూస్తే ఆరున్నర అయ్యేలా ఉంది. గుడి ఏడుకి మూసేస్తారంట. ఎంత లైనుందో ఏంటో! అసలు దర్శనమౌతుందా. ఏదైనా ముందు రూమ్ దొరకాలి.’

ఆ సందులో అన్నీ రెండేసి ఫ్లోర్ల బిల్డింగులున్నాయి, కానీ ఒక్కదానికీ బోర్డుల్లేవు. ఒకర్నడిగితే లేవన్నారు, చిరాకేసింది. అట్నుంచి నరుక్కొద్దామని సందు చివరకెళ్ళిపోయా.

‘భయ్యా రూమ్ ఖాళీ హై ?’

లేవని చెప్పకురా నాయనా

‘ఖితనే ఆద్మీ హై…’

మళ్ళీ అదే ప్రశ్న. షోలే సినిమా డైలాగ్ గుర్తొచ్చి అంత టెన్షన్లో కూడా నవ్వొచ్చింది.

చెప్పాను.

లేవన్నాడు.

‘నువ్వు ఎంతమందికి ఇద్దామనుకుంటున్నావో చెప్పరా నాయనా. ప్రస్తుతానికి డబ్బులిచ్చేస్తాను. తర్వాత నాలాంటివాడెవరైనా వచ్చినప్పుడు వాళ్ళతో అడ్జస్ట్ చేస్కుంటాను.’ ఇది వీడికర్థమయ్యేలా ఎలా చెప్పాలీ?

‘భయ్యా యహా అగర్వాల్ కౌన్ హై?’

‘హమ్ లోగ్ హీ హై’

ఉన్న చిన్న ఆశ మీద కూడా నీళ్ళు జల్లేసాడేంటీ?

ఏమనిపించిందో ఏంటో, ఏ ఊరినుంచి వచ్చావు అని తనే అడిగాడు. విశాఖపట్నం ఆంధ్రా అని చెప్పా.

లోపలకెళ్ళీ, ఏదో మాట్లాడి, తాళాల గుత్తి పట్టుకొచ్చి తనతో రమ్మన్నాడు.

రూములు అస్సలు ఖాళీల్లేవూ. మీకు ఎమర్జన్సీ కేస్ కాబట్టి ఇస్తున్నాం అంటూ ఏదో చెప్తున్నాడు.

‘ఎక్కువ డబ్బులడిగేలా ఉన్నాడు. అసలే మనదగ్గర సరైన బట్టల్లేవు. వీడిచ్చే ఎమర్జెన్సీ గదిలో సరైన దుప్పట్లుంటాయో ఉండవో.’

ఒక గది తాళంతీసి నన్ను చూసుకోమన్నాడు. గది చూస్తే మతిపోయింది. ఏదో తెలియని అప్రిసియేషన్. గది నిండా పరుపులూ, దుప్పట్లూ, తలగడాలూ, గలేబులూ. అది వాళ్ళ స్టోర్ రూమ్.

ఒక్క రాత్రే కదా ఏలాగోలా మేనేజ్ చేసేస్కోండి అంటూ నేను పడుకోడానికి వీలుగా మంచంలో ఒక వార ఖాళీ చేస్తూ ఇంకేదో అంటున్నాడు. నా ధ్యాస వాడిమీద లేదు.

‘నేను చలికి భయపడుతుంటే ఒక గదినిండా దుప్పట్లున్నాయి.’

మొత్తానికి రూమ్‌కీ భోజనానికీ కలిపి 500 అడిగాడు. మారుమాట్లాడకుండా ఇచ్చేశాను. ఇక్కడేం కావాలన్నా ఇతన్నడగంటూ ప్రకాశ్ అనే ఒక 50 ఏళ్ళతన్ని పరిచయం చేశాడు. సరే అంటూ తాళం వేసి హడావిడిగా గుడికి బయల్దేరాను. ‘సాభ్ రుఖియే’ అంటూ వచ్చాడు పండిట్. పరిచయం చేసుకొని, ఈ హొటల్లో గది తీసుకున్నవాళ్ళకి ఫ్రీగా దర్శనం చేయిస్తుంటానని చెప్పాడు.

‘డబ్బులడుగు చెప్తాను!’

సరే పదండి, గుడిమూసే టైమ్‌ అయ్యిందికదా అంటూ నడుస్తుంటే చెప్పాడు. ఇప్పుడింకా హారతి మొదలౌతుంది, 8 గంటలకి మూస్తారని. గుడి మానేజిమెంట్ అనౌన్స్మెంట్ చేస్తున్నారు, బయట 2 డిగ్రీల టెంపరేచరని. కాళ్ళూ చేతులూ కడుక్కుంటుంటే తెలిసింది, బాగా చల్లటినీళ్ళు కూడా మండుతాయని. కోల్డ్ బర్న్ అంటే తెలిసింది. ఆ నీళ్ళెందుకు గడ్డకట్టలేదా అని ఆలోచిస్తూ, బహుశా ఇందుకేనేమో ఎవ్వరూ ఇలాంటి సాహసం చెయ్యలేదని రియలైజ్ అయ్యి రెండుచేతులూ బిగపట్టుకొని గుడిలోకి పరిగెత్తాను.

గుడి రెండు భాగాలుగా ఉంది. మొదట వచ్చే పెద్ద హాలు సభామండపం. గదికి నలుదిక్కులా, దిక్కుకిద్దరు చొప్పున పాండవులు, కుంతీదేవి, ద్రౌపదీమాత, కృష్ణుడు, మధ్యలో నందీశ్వరుడూ ప్రతిష్టించబడ్డారు. ముందుకి వెళ్తే గర్భ గుడి. మునుపెన్నడూ ఎవ్వరూ అనుభవించని ప్రశాంతత అక్కడచూస్తాం. ఎందుకంటే వేరే ఎక్కడున్నా, ఎంత నిశ్శబ్దంగా వున్నా స్వతహాగా గాలికి ఉన్న కదిలే స్వభావం వల్ల మనచెవులు ఎంతో కొంత శబ్దం వింటూనే ఉంటాయి. కానీ ప్రపంచం నుంచి ఐసోలేట్ అయ్యి ఎన్నో కొండలతో చుట్టుముట్టబడి ఉన్న ఆ ప్రదేశంలో దట్టంగా పాకిన మంచు, గాలి ప్రవాహాన్ని ఎక్కడికక్కడ పరిమితం చేస్తూ, ఇదివరకంటే నిశ్శబ్దానుభూతిని కలుగచేస్తోంది. అక్కడ వినపడేదల్లా గుడికి 100 మీటర్ల దూరంలో ప్రవహిస్తున్న మందాకినీ నది ప్రవాహం మాత్రమే. ఆ శబ్దం కుడా అక్కడున్న ప్రశాంతతని మరింత పెంచేలా ఉంటుంది. సభా మండపంలోకి అడుగుపెడుతూనే మనసు తేలికైపోసాగింది. ఉన్నదల్లా ఒక్కటే నిరాశ. ఈ రాత్రి ఇక్కడుండిపోతే బద్రీనాథ్ వెళ్ళడానికి టైమ్‌ సరిపోదనుకుంటూ అలవోకగా పక్కకి చూస్తే అడుగు దూరంలోలక్ష్మీ నారాయణుల విగ్రహం. నవ్వుతూ చూస్తున్నారు. ఆశ్చర్యమేసింది. ముందుకెళ్ళేకొద్దీ ఆలొచనలు తగ్గిపోసాగాయి. అప్పటివరకూ ఉన్న అలసట, నిస్పృహ, కోపం, ప్రశ్నలూ అన్నీ ఎవరో ఆనవాళ్ళు లేకుండా తుడిచేసినట్లూ, ప్రశాంతంగా. ఊపిరికి స్పీడ్ బ్రేకెర్లొస్తున్నాయి. కళ్ళలో నీళ్ళు తిరుగుతున్నాయ్. గర్భగుడిద్వారం ఎదురుగా నుంచొని నిర్విరామంగా అభిషేకితుడౌతున్న లింగధరుడ్ని చూస్తుంటే ప్రమేయం లేకుండానే నీళ్ళు కళ్ళని వదిలేసాయి. అలవోకగా సాగిన రెండు చేతుల జోడింపు, వొదుగుతున్న నుదుటిని అదుముకుంది.

ఇంతలో, అంత ప్రశాంతతనీ … లయబద్ధంగా మోగుతున్న కొన్నిగంటలూ, సాధువు మోగించే డమరుకం, రోమాలు నిక్కపొడిచేలా శంఖానాదం, వందలాది భక్తులు పరవశంతో, ఏకధాటిగా ‘భైరోనాథ్‌ కీ జై’ అంటూ చేస్తున్న నినాదం… ఇవన్నీ నింపుకోసాగాయి. హారతి మొదలైంది. ఎందుకో తెలీదు, గుడి ప్రాంగణం అంతా తిరుగుతున్నాను. మళ్ళీ దర్శనం చేస్కొవాలనిపించింది. సభా మండపంలో, లైనుకి దూరంగా ఒక మూలన స్తంభాన్నానుకొని కళ్ళు తుడుచుకుంటుండగా, గర్భగుడిలో హారతిస్తున్న శిష్య పూజారుల్లో ఒకతను బయటకొచ్చి జనాలందర్నీ ఒకసారి చూసి, నావైపు చూస్తూ లోపలకొచ్చి దర్శనం చేస్కోమని సైగ చేశాడు. నమ్మబుద్ధి కాలేదు. వెనక్కి చూస్తే ఎవ్వరూ లేరు. లైన్లో ఎవ్వరూ ఏమీ అన్లేదు, నేను వాళ్ళని దాటుకుంటూ వెళ్తుంటే. రెండోసారి హారతిస్తుంటే దర్శనం చేస్కోడం ఇంకా బాగా అనిపించింది.

వెనుక జనం పెరగడం చూసి కాపలాదారులు నన్ను వెళ్ళిపోమన్నారు. ఇంకా చూడాలనుంది. వెళ్తుంటే ఐడియా వచ్చింది. 100 రూపయలు చూపించి దక్షిణ వెయ్యడం మర్చిపోయానని వాళ్ళకి సాకు చెప్పి, వెనక్కొచ్చి, ద్వారానికి ఎదురుగా ఉన్న హుండీ దగ్గర నుంచొని మరోసారి దర్శనం చేస్కున్నాను. వాళ్ళు చెయ్యిపట్టుకొని వెనక్కి లాగేస్తుంటే ఆ డబ్బులు హుండీలో వేసి వచ్చేశాను.

హారతి చూస్తూ కూర్చున్న మరో పదినిమిషాల తర్వాత తప్పు చేశాననిపించింది.

‘అంత బాగా దర్శనం అయ్యింది సరిపోలేదా? హుండీలో డబ్బులు వేసే సాకుతో 100 రూపాయలు పెట్టి ఇంకో 10 సెకండ్లు కొనుక్కున్నానా?’

‘అదేం లేదు. ఆ డబ్బులు గుడికి కంట్రిబ్యూషన్. కానీ నేనా ఉద్దేశంతో హుండీలో వెయ్యలేదే.’

అక్కడుండాలనిపించలేదు. పండిట్ ఏదో చెప్తున్నాడు. రూమ్‌కి నడుస్తూ అదే ఆలోచిస్తున్నాను. ఆ హొటల్ అటెండర్, కుక్, సూపర్వైజర్ అన్నీ కలిపి ఒకడే అయిన 50 ఏళ్ళ ప్రకాశ్ నాకోసమే ఎదురుచూస్తున్నట్లున్నాడు. వెళ్ళగానే వంద రూపాయలు చేతిలోపెట్టి ‘అభీ ఠీక్ హై తో… జ్యాదా నారజ్ మత్ హో (ఇప్పుడుపర్లేదా… ఎక్కువ కోప్పడకు).’ నోట మాటరాలేదు.

రాత్రి భోజనం, వాళ్ళు వండిన విధానం, పొయ్యి దగ్గర చలి కాచుకోడం, పండిట్ రొట్టెలు కాల్చడం, కొసరి కొసరి వడ్డించడం, కొంచెం కూడా అక్కడ హొటల్ వాతావరణం లేదు. ప్రకాశ్ ఒక జెర్కిన్ ఇచ్చి నేను అక్కడున్నంత సేపూ అది వాడుకోమన్నాడు. కొద్దిపాటి పరిచయానికే అక్కడవాళ్ళంతా బాగా దగ్గరైపోయారు. బహుశా బతకడానికి కష్టంగా అనిపించే ప్రదేశాల్లో ఇంతేనేమో.

చాలా మాట్లాడుకున్నాం. పండిట్ కుటుంబం అక్కడకి 70 కిలోమీటర్ల దూరంలో గుప్త కాశీలో ఉంటుందట. ఆ కొండమీద చాలామంది తమ కుటుంబాలని తమ ఊర్లలో వదిలిపెట్టొచ్చినవాళ్ళేనట. దీపావళి తర్వాత కొన్ని నెలల పాటు గుడి మూతబడితే, వాళ్ళ వాళ్ళ ఊర్లకి వెళ్ళి వ్యవసాయం చేసుకుంటారట.

ఉదయం ఏ టైమ్‌లో కావాలంటే ఆ టైమ్‌లో, బాక్ డోర్లో దర్శనం చేయించీ, అభిషేకం చేయిస్తానని, ఐదు వందలౌతుందని చెప్పాడు. ఇప్పటివరకూ చేసిన తప్పులు చాలని మనసులో అనుకుంటూ, కాని టైమ్‌లో డబ్బులిచ్చి పూజ చేయించుకోడం నాకిష్టంలేదని చెప్పాను. కావాలంటే మీ కుటుంబానికి హెల్ప్అవుతుందంటే, వెళ్ళేటప్పుడు నేను సంతోషంగా ఎంతివ్వగలిగితే అంతిస్తానని చెప్పాను. దానికతను తనే మంత్రాలు చదివి పూజ చేయిస్తానని దక్షిణగా ఇవ్వమంటే, నాకోసం పంచె అరేంజ్ చెయ్యగలిగితే నాకు ఓకె అని చెప్పాను.

రూమ్‌కెళ్తుంటే తలనొప్పి పెరగడం మొదలైంది. తుంగనాథ్ వెళ్ళినప్పుడు కూడా ఇదే జరిగింది. ఎక్కువ ఆల్టిట్యూడ్‌కి వెళ్తే ఆక్సిజన్ తక్కువయ్యో, మంచు ఎక్కువయ్యో తెలీదు… నాకు తలనొప్పి వస్తుంది.

మెడికల్ క్యాంప్‌కెళ్ళి టాబ్లెట్ తెచ్చుకుందామనుకుంటూనే ‘అఖ్ఖర్లేదు.. అలసిపోయి ఉన్నాను. ఇట్టే నిద్రపట్టేస్తుందనుకుంటూ’ పడుకుండిపోయా. రాత్రి 1:30 తర్వాత కలత నిద్ర కాస్తా పూర్తిగా వదిలేసింది. తల పేలిపోతోంది. కొంచెం కదిపినా లోపలంతా కదిలిపోతున్న ఫీలింగ్…  టాబ్లెట్ తెచ్చుకొనుండాల్సింది.

దొర్లుతూ, నిద్రపోడానికి ప్రయత్నిస్తూ 2:30. నాకొచ్చే తల్నొప్పికి రెండు కారణాలు. చిన్నప్పట్నుంచీ నాకున్న సైనస్ ప్రాబ్లెం వల్ల మంచుకి గానీ, డస్ట్‌కి గానీ ఎక్స్పోజ్ అయితే తల్నొప్పొచ్చేస్తుంది. దానికితోడు ఇక్కడ ఆక్సిజన్ తక్కువ. దుప్పటి తీసేస్తే, చలి, మంచు తల్నొప్పి. తలపైనుంచి కప్పుకుంటే డస్ట్‌, దానికితోడు మళ్ళీమళ్ళీ అదే గాలి పీల్చుకోడంవల్ల తగ్గిపోయిన ఆక్సిజన్, తల్నొప్పి. 3:30 దాకా తంటాలుపడ్డాను.

‘ఛ! టాబ్లెట్ తెచ్చుకోవాల్సింది. పొద్దున్నదాకా వాళ్ళు తీయరు. తీశాక వెళ్ళి తెచ్చుకొని, వేసుకొని పడుకొని, మధ్యాహ్నం లేచి దిగిపోడం. పండిట్ వస్తే, రాలేనని చెప్పేయాలి.’

కరక్ట్‌గా నిద్రొస్తోంది అనుకునే టైమ్‌లో నా దుప్పటిమీంచి ఏదో పాకినట్లనిపించింది. ఉలిక్కిపడిలేచి దుప్పటి దులిపాను. అప్పుడు గుర్తొచ్చింది, రూమ్‌ తీస్కుంటున్నప్పుడు మంచం చూసి, నల్లులుంటాయా అని అతన్ని అడిగాను. దానికతను అప్పుడప్పుడు ఎలకలొస్తాయ్ అని చెప్పాడు. అసలుకే తల్నొప్పీ, అది చాలదన్నట్లు ఈ ఎలుకల టెన్షన్ ఒకటీ… రాక రాక వస్తోందనుకొనేసరికి నిద్రంతా పాడుచేసింది. మంచం అంతా చల్లగా అయిపొయింది. చల్లటి గచ్చు సడన్‌గా కాళ్ళకి తాకి ప్రాణం పోయినట్లనిపించింది.

‘ఇంక దర్శనం అయినట్లే!’

4:00 అవుతుండగా నిద్ర రావడం మొదలైంది. నాల్గుంపావుకి పెట్టుకున్న అలారం ఆఫ్ చేసి పడుకున్నాను.

ఐదుగంటలకనుకుంటా… ‘మహరాజ్, గరం పానీ ఛాహీయే తో నీచే ఆకే లేలో’ (వేడినీళ్ళు కావాలంటే కిందకొచ్చి తీస్కోండి) అంటూ ప్రకాశ్ తలుపుకొడుతున్నాడు. అఖ్కర్లేదని చెప్పేద్దామనుకుంటూ లేచాను. విచిత్రంగా తల్నొప్పి తగ్గినట్లనిపించింది. 5 నిమిషాల్లో వస్తానని చెప్పి పంపించేసాను. నాకిచ్చిన స్టోర్ రూమ్‌కి బాత్రూమ్‌ లేదు. కానీ అంత పొద్దున్నే వాళ్ళెవరో నాకోసమే చేసినట్లు రూమ్‌ ఖాళీ చేశారు. స్నానంచేసి తడి టవల్, చిన్న టీ-షర్ట్ తో పండిట్ కోసం ఎదురుచూస్తుండగా ప్రకాశ్ లొపలకి రమ్మనీ, పండిట్ వచ్చి పంచె ఇచ్చేసి ఇప్పుడే వస్తానని వెళ్ళాడని చెప్పాడు. పంచె కట్టుకొని, వంటగదిలో చలి కాచుకుంటుండగా 5:30 కి పండిట్ వచ్చాడు. అప్పటికింకా సూర్యోదయం అవ్వలేదు.

పూజా సామగ్రీ పళ్ళెం పట్టుకొని నడుస్తూ తనెందుకు పంచె కట్టుకోలేదని పండిట్‌ని అడిగాను. లాల్చీ పైజమా మీద రెండు జెర్కిన్లూ, తలకి మంకీ కాప్ పెట్టుకొని ఉన్నాడు. తనే కాదు, అక్కడ కొంతమంది బాబాలను మినహాయించి ఎవ్వరూ పంచె కట్టుకోరనీ, నాకిచ్చింది కూడా చాలా రోజులుగా నలగకుండా పడుందని చెప్పాడు. అక్కడ నివసించేవాళ్ళందరూ వారానికి ఒకట్రెండుసార్లు తప్ప స్నానం చెయ్యలేరట. మరి దర్శనమో అనడిగితే అమాయకుడ్ని చూసినట్లు చూశాడు. అతనే కాదు, గుడి దగ్గర ప్రతీ ఒక్కరూ అదే చూపు. అందరూ ఇంచుమించు అదే అవతారాల్లో ఉన్నారు. పూజారులతో సహా అక్కడున్నవాళ్ళెవరూ పంచెలో లేరు, నేను తప్ప. సుమారు యాభైయేళ్ళ వయసున్నొకతను మాత్రం, అంత చలిలోనూ, ఏకవస్త్రధరుడై గుడి ప్రాంగణంలో ఒక పక్క కూర్చొని ధ్యానం చేస్కుంటున్నాడు.

మంచంతా కరిగీ, దగ్గరనుండి చూస్తేగానీ ముఖాలు కనపడనంత మసగ్గా, ఇంకా తెల్లారుతూ ఉంది. గుడి ఎదురుగా నుంచొని చూస్తే అంత చీకట్లోనూ తెల్లగా మెరుస్తూ, భూమినీ ఆకాశాన్నీ కలుపుతూ, ఎత్తుగా, నిటారుగా, హుందాగా ఉంది కేదార పర్వతసమూహం. హిమాలయ దర్శనం. ఎన్నటికీ నిలచిపోయే జ్ఞాపకం. గుడి ద్వారం వరకూ అలా రెప్పలార్పకుండా చూస్తూ, దగ్గరయ్యేకొద్దీ మెడలెత్తుకుంటూ నడుస్తున్నాను. దార్లో ఎవరెవర్నో గుద్దేస్తూ నడుస్తుంటే నా అవస్థ చూసి పండిట్ నా చెయ్యిపట్టుకొని తీస్కెళ్ళాడు. గుడి మేనేజ్మెంట్‌తో ఏం మాట్లాడాడో తెలీదు. సుమారు యాభై మీటర్ల లైను పక్కనుంచి వెళ్తుంటే ఎవ్వరూ ఏమీ అన్లేదు.

గర్భగుడిలో పిరమిడ్ ఆకారంలో ఉన్న శిలా ప్రతిష్ఠకి అందరూ అన్నివైపులా కూర్చొని అభిషేకం చేస్తున్నారు. ఆ శిలకున్న మూడువైపులా ఒకవైపు శివుడిగా, ఒకవైపు విఘ్నేశ్వరుడుగా, ఒక వైపు శ్రీచక్రం ప్రతిష్ఠించి పార్వతీ అమ్మవారిగా కొలుస్తారు. నిన్న శివ లింగందర్శనం చేస్కున్నానూ, ఈరోజేంటిలా అని అడిగితే.. శివుడు ప్రతిష్ఠించబడ్డ వైపు, అలంకరించబడ్డ తర్వాత చూస్తే లింగంగా కనిపిస్తుందని, రోజులో జరిగే పూజని బట్టి అలంకరణ ఉంటుందనీ చెప్పాడు. నా వంతు కోసం ఎదురు చూస్తూ సాగిన సంతృప్తికరమైన దర్శనం తర్వాత నేను కూడా అభిషేకం చేసి కోరికలెమైనా ఉంటే కోరుకోమని పండిట్ చెప్తుంటే… శివుడికి తెలుసులే నా కోరికలని మనసులో అనుకుంటూ సభామండపంలోకి వచ్చేశాను.

బయటకొస్తుంటే అప్పుడే సూర్యోదయం అవుతోంది. గుడివెనుకున్న హిమాలయాల్లో అన్నిటికన్నా ఎత్తయినది కేదారనాథ పర్వతం. గుడికి సరిగ్గా వెనుకనుంటుంది. ఆ పర్వతాన్నానుకొని ఇరువైపులా చిన్నచిన్న పర్వతాలు చాలా వుంటాయి. వాటి శిఖరాలు గోపురాకారంలో సూదిగా ఉండగా, కేదారనాథ పర్వతం పైభాగం మాత్రం గోపురాన్ని కొంత మేరకు కోసినట్లు, సింహాసనాకారంలో, అర్ధ చంద్రాకార చుట్టుకొలతతో ఉంటుంది. అన్నిటికంటే ఎత్తయినది కేదారనాథ పర్వతం అయినప్పటికీ సూర్యుడి మొదటి కిరణాలు చుట్టూ సూదిగా ఉన్న గోపురాల మీద పడి, అవి బంగారువర్ణం పొంది వాటి చివర్లలో వజ్రాలున్నట్లు మెరుస్తాయి.

ఆ తర్వాత క్రమంగా కిరణాలు కేదారపర్వతాన్ని అలకరించే ప్రక్రియ సుమారు ఒక నిమిషం గడువులో జరుగుతుంది. సూర్య కిరణాలు, శిఖరం పైనున్న అర్ధచంద్రాకారపుటంచుకి ఒకవైపునించి మొదలై, ఆ అంచుకి మేలిమి వర్ణం పులుముతూ ఒక నిమిషం గడువులో ఇంకో వైపు చేరుకుంటాయి. ఆ అర్ధచంద్రాకారపుటంచు మేలిమివర్ణం పులుముకొనే ప్రక్రియ చూస్తుంటే, ఆ కేదారనాథ పర్వత శిఖరపు సింహాసనంపై పార్వతీసమేతంగా శివుడు కొలువున్నట్లూ, ప్రతి లఘ్నానికి (ఉదయానికి) సూర్యుడు తన కిరణాలతో శివపార్వతులకు అభిషేకం చేసి, సువర్ణమాల సమర్పించుకున్నట్లుగా ఉంటుంది. ఆ నిజరూపదర్శనం చిరస్మరణీయం. కొన్ని క్షణాల వ్యవధి తరువాత కిరణాలు మొత్తం పర్వత సమూహాన్నంతటికీ విస్తరిస్తాయి. అన్నివైపులా పర్వతాలు ఆవరించి ఉన్న ఆ ప్రదేశాన్ని ప్రతి ఉదయం ప్రకాశింపచేసే మొదటి వెలుతురు కిరణాలు సూర్య కిరణాలు కావు. కేదారనాథపర్వత సమూహం మీద నుండి ప్రతిబింబించే శివ కిరణాలు.

ఆ నేల పవిత్రం. ఆ గాలి మధురం. ఆ నీరు స్వచ్ఛం. ఆ చోటు ప్రశాంతం. శివుడు నిన్ను వింటున్నట్లూ, నీ పక్కనే నడుస్తున్నట్లూ అనుభూతి కలిగే ఆ అనుభవం శిఖర సమానం. దాన్ని వర్ణించేందుకు భాషలు సరిపోవు.

రాత్రి ఉండటానికీ, తినటానికీ నేనిచ్చిన ఐదువందలూ ఎక్కువనిపించీ రాత్రే వంద తిరిగిచ్చేశారు. వెళ్ళిపోతున్నప్పుడు, నేను సంతోషంతో వంద ఇస్తుంటే మొహమాటం కొద్దీ తీస్కుంటుంటే, నిన్న రాత్రి మాటల్లో జీతమెంత అని వాళ్ళు అడిగినప్పుడు, ఎక్కువ డబ్బులు లాగేస్తారేమో అనే భయంతో అబద్ధం చెప్పిన నాకు నేను చిన్నగా కనిపించాను.

తినే బియ్యం, పప్పు నుండీ, వాడే గ్యాస్ సిలిండర్‌తో సహా అన్నీ భుజాలపై మోసి తెచ్చుకుంటారు… కింద నుంచి పైకి. కానీ వండే రుచిలో, వడ్డించే విధానంలో, చలి కాచుకుంటానంటే పొయ్యిమించి పెనం తీసి ఎంతసేపైనా ఎదురుచూస్తూ కూర్చోడంలో, ఎక్కడా ఆ కష్టం తెలీనివ్వలేదు. వాళ్ళ వల్ల తప్పేమైనా జరిగుంటే క్షమించమని మరీ మరీ అడుగుతూ కుటుంబంతో సహా రమ్మని చెప్పి పంపించారు. మనం ఎవల్యూషన్‌లో వదులుకుంటూపోతున్న అమాయకత్వం, కలుపుగోలుతనం అక్కడి మనుషుల్లో, వారి స్వభావంలో కనిపిస్తుంది. అలజడి లేని ప్రశాంతత వారి ముఖంలో చూస్తాం. వాళ్ళ గురించి ఒక్క ముక్కలో చెప్పాలంటే ‘వారిని నమ్మొచ్చు’ అని చెప్పొచ్చేమో. పండిట్‌కి డబ్బులిచ్చేసి దిగడం మొదలెట్టాను. అంతసేపూ లేనిది విపరీతంగా చలెయ్యసాగింది. మంకీ కేప్ కొనుక్కున్నాను.

‘నడవలేని స్థితిలో ఉన్నపుడు సరిగ్గా చేతికర్ర ఇవ్వడం, దర్శనం పక్కనపెట్టి, దుప్పట్ల గురించి టెన్షన్ పడుతుంటే దుప్పట్లతో నిండిన గది దొరకడం, హుండీలో వందరూపాయలు వెయ్యకుండా ఉండాల్సిందని ఆలోచిస్తుంటే ప్రకాశ్ వందే ఇవ్వటం, ఉదయం నాలుగు దాకా తగ్గని తల్నొప్పికీ నిద్రలేమికీ విరుద్ధంగా ఐదయ్యేసరికి ఎదో తెలియని ఉత్సాహం, అవకాశం లేని అభిషేకం జరిపించడానికే పండిట్ పరిచయమవ్వటం, రెండు డిగ్రీల టెంపరేచర్‌లో అభిషేకం అయ్యేవరకూ మాత్రమే పంచతో ఉండగలగడం…

ఇవన్నీ ఏదో రకమైన కోఇన్సిడెన్స్ అనుకున్నా సరే ఒక్కటి మాత్రం నిజం. నాకు జవాబు దొరకని ప్రశ్న. మమ్మల్ని నువ్వు లిమిటేషన్‌లతో పుట్టించడం. ఆకలికి బందీలం మేమంతా. మా ఓపికకీ, ఓర్పుకీ అన్నిటికీ లిమిటేషన్స్ ఉంటాయి. ఆకలికి తట్టుకోలేకపోడం నా లిమిటేషన్… కానీ పొద్దున్నించి సరిగ్గా తినకపోయినా రోజంతా ఆకలెయ్యలేదు నాకు. మంచుకి తట్టుకోలేకపోడం నా లిమిటేషన్… భరించలేని తల్నొప్పితో రాత్రంతా తెలుస్తూనే ఉంది. కానీ ఆశలొదిలేస్కున్న నాకు ఐదయ్యేసరికి మాయ చేసినట్లు పూర్తిగా పోయింది. ఎనభై యేళ్ళావిడకి వయసు తెచ్చేవి ఏన్నో లిమిటేషన్స్. నన్ను ఆశ్చర్యానికి గురిచేస్తూ ఆవిడ మూలుగుతూ కాలినడకన ఎక్కుతోంది.

సంకల్పం నీకు ఆమోదం ఐతే లిమిటేషన్స్ రూల్ ఔట్ అయిపోతాయి … ఇదేనా నీ లీల!

రామాయణం, భారతం, భాగవతం, కార్తీక పురాణం… ఎన్ని పురాణ కథల్లో విన్నా కథలో గొప్పతనాన్ని అభినందించానే తప్ప నీ లీల అర్థం చేసుకోలేకపోయాను. అనుభవం లేనిదే అర్థమవ్వదేమో!

రామేశ్వరం, అరుణాచలం, తంజావూర్, కంచీపురం, చిదంబరం ఎక్కడికి వెళ్ళినా, కళ్ళనీళ్ళు తెప్పించే అనుభవం ఇక్కడ మాత్రమే కలిగింది. నిజమే! అక్కడికి అద్భుతాలు వెతుక్కుంటూ వెళ్ళాను. కానీ ఇక్కడకి మాత్రం కోప్పడినా, నిలదీసినా, ప్రశ్నించినా నిన్నే తలచుకుంటూ నిన్నే వెతుక్కుంటూ వచ్చాను. అందుకేనేమో బహుశా ఈ నిజరూప దర్శనం.’

దిగేటప్పుడు లెక్కలేన్నన్ని సార్లు వెనక్కి తిరిగి చూశాను మెరిసే హిమాలయాలని. ఎంత అలసటలోనైనా ఎందుకో తెలియని ఉపశమనం. ఆలోచిస్తూ చాలావరకూ దిగేశాను. రెండు కిలోమీటర్లు ఉన్నట్టున్నాయి. ఎవరో నాలాంటివాడే అనుకుంటా, చాలా కష్టపడుతూ ఎక్కుతున్నాడు. చేతికర్ర అతనికి ఇచ్చేశాను.