మంగళమణి జాతి – ఆఱు మాత్రలు మూడు, చివర ఒక గురువు, యతి 13వ మాత్రతో చెల్లుతుంది. దీనిని ఆఱు, ఆఱు, నాలుగు, నాలుగు మాత్రలుగా కూడ భావించవచ్చును. మహామంగళమణికి ఇంకొక రెండు మాత్రలు ఎక్కువ.

మంగళమణి జాతి యవును మాత్ర లిరువదే
నంగుగఁ బదుమూడవదే యతియవుఁ దుదగా
మంగళమణి వృత్తమవు సమగణముగ మహా
మంగళమణి రుద్రద్వయ మాత్రల నహహా

శతరూపకు శతధృతికిని జత గుదిరెనుగా
స్తుతియించిన వినుతించిన శుభము లొనరుగా
కృతులార సుకృతులార సుకృతి సుకృతదమౌ
నతులంబిది మంగళకృతి యరయుఁడి శివమౌ

– 6 తృతీయ భాగము, శతరూపాశతానందుల కల్యాణము 27

మహామంగళమణి జాతి – మహామంగళమణి వృత్తము 15 అతిశక్వరి 14020 – IIUU UUII UIIU IIU స-మ-స-స-స 9

అవుఁ గల్యాణంబో మని యంత నమో యనఁగన్
శివమంత్రం బా పిమ్మటఁ జెల్లు శివాయ యనన్
జవిఁ గొల్పున్ భాగాస్తి రసజ్ఞత నట్లె కనన్
దవుఁ గల్యాణాభిఖ్య ముదంబిడు పర్వ మిదౌ

– 6 తృతీయ భాగము, కల్యాణరసజ్ఞ పర్వము 135

మహామంగళమణి జాతి ఆఱు, ఆఱు, ఆఱు, నాలుగు మాత్రలు, యతి మూడవ మాత్రాగణముతో చెల్లును

శ్రీమతి యన శ్రీమతి యవు శ్రీమతికినిఁ గంద-
ద్దామోదరుఁడవు దామోదరునకుఁ దత్పతికిన్
వేమఱనరె మంగళమని విశ్రుత గురుభక్తిన్
గామితములు సమకొనుఁ దత్కల్యాణము నెన్నన్

– 6 తృతీయ భాగము, శ్రీమతీదామోదరకల్యాణము 108

మంజరి

వీరు మంజరి అనే ఒక చతుర్మాత్రాబద్ధమైన చతుష్పాద జాతి పద్యమును కూడ ఉపయోగించారు. ఈ మంజరిని చతుష్పద లేక చౌపద లేక మహానవమి అని కూడ అంటారు^[8]. ప్రాసలేని ద్విపదను మంజరీద్విపద అంటారు, ఈ పద్యము అలాటిది కాదు. మధురగతి రగడకు కూడ పాదానికి నాలుగు చతుర్మాత్రలే, కాని మధురగతి రగడ అంత్యప్రాసతో కూడిన ఒక ద్విపద. మంజరికి యతి మూడవ చతుర్మాత్రపైన, ప్రాస, అంత్యప్రాస, కొన్ని చోట్ల పక్కపక్కన ఉండే పాదాలకు, కొన్ని చోట్ల సరి పాదాలకు, బేసి పాదాలకు అంత్యప్రాస నుంచారు.

విడివిడి పాదాలకు అంత్యప్రాసతో మంజరీజాతి –

శివుఁ గొలువుండీ శివుఁ గొలువుండీ
శివుఁ గొలువుండీ శివరతులారా
శివుఁడవు బ్రహ్మము సిద్ధము సుండీ
శివమవు సర్వము క్షితి జనులారా

– 6 ద్వితీయ భాగము, రత్నగుప్త సర్గము 161

పక్కపక్కన ఉండే పాదాలకు అంత్యప్రాసతో మంజరీజాతి –

కాముని రూపును గాంచుటఁ గాల్చెన్
సా మేనను దన చానను దాల్చెన్
భూమిని దివినేన్ బోలు నెవండీ
స్వామిని శివు నీశ్వరుఁ గొలువుండీ

– 6 ద్వితీయ భాగము, రత్నగుప్త సర్గము 162

ఈ మంజరికి అన్ని పాదాలలో ఒకే అంత్యప్రాస ఉండిన యెడల దానిని మణిమంజరి అన్నారు.

మణిమంజరి – చ-చ-చ-చ, యతి (1.1,3.1) ప్రాస, అన్ని పాదములకు అంత్యప్రాస

అంగజవిజయుని కంజలి యిడరే
మంగళకృతి మణిమంజరిఁ గొనరే
అంగనలాఆరా హర్షద మనరే
పుంగవులారా పొలుపును గనరే

– 6 ద్వితీయ భాగము, రత్నగుప్త సర్గము 70

రగడ

వీరు వృషభగతి రగడలాటి ఒక పద్యమును రగడ పేరితో వ్రాసినారు. కాని పేరు తెలుపలేదు. అంత్యప్రాస ఆచరణను గమనిస్తే ఇది వృషభగతి రగడను బోలినది. కాని రగడలకు అక్షరసామ్య యతిని మాత్రమే వాడుతారు. కాని ఇందులో ప్రాసయతి ఉన్నది. కావున వీరి ఉద్దేశములో అక్షరసామ్య యతికన్నను ప్రాసయతి ఉత్తమ మేమో? ఆ రగడలో ఒక రెండు పాదాలు క్రింద ఇస్తున్నాను –

రగడ – త్రి-చ త్రి-చ త్రి-చ త్రి-చ ప్రాస, అంత్యప్రాస, ప్రాసయతి.

కంటివే యెలమావి గున్నను మంటవలె నిది యలరె సంజనఁ
గంటిఁ దుమ్మెద తుటుము పొగవలె మింట నంటెఁద మంబ నంజనఁ
గాంచితే యల గండుఁగోయిల పంచమస్వర మెందు నీవలెఁ
గాంచితిన్ రతి నిన్ను వేఁడెడు సంచు సూచించుటగఁ గావలె – 2.29

ఇవి గాక జాతులైన ఉత్సాహ, ద్విపద, తరువోజలు కూడ వారి గ్రంథములో నున్నవి. తరువోజ పూర్వార్ధమునకు, ఉత్తరార్ధమునకు ప్రాస కూడ ఉన్నది ఈ పద్యములో. అంటే రెండు ద్విపదలను చేర్చినట్లున్నది. ఉత్సాహజాతి అని ఒక చోట పేర్కొన్నారు కాని, దానికి ఉత్సాహకు తేడా లేదు. ద్విపదను వీరు ఒక అంత్యప్రాస నుంచి పాటగా మార్చిన తీరు నన్ను ఆకర్షించినది. కొన్ని చోటులలో అక్షరయతికి బదులు ప్రాసయతిని పెట్టారిందులో. పాటరూపములో వ్రాసినారు కనుక ఇది బహుశా అంగీకృతమే. ఆ పాటను క్రింద అందజేస్తున్నాను –

పాటగా ద్విపద
ద్విపద – (ఇం-ఇం) (ఇం-సూ)

అనువుగా గౌరికల్యాణ వైభవమె
యని పాడి రినుమాఱు లడరంగ ద్విపద