రత్నావళి కాక మఱి కొన్ని జాతి పద్యాలను కూడ పంతులుగారు ప్రవేశ పెట్టారు. అవి – జాగ్రజ్జాతి, పురుషజాతి, ప్రకృతిజాతి, మంగళమణిజాతి, మహామంగళమణిజాతి. వీరు మొట్టమొదట ఈ నామములతో ఒక వృత్తమును ఉదహరించి తరువాత వాటిని మాత్రాబద్ధమైన జాతులుగా ఉదాహరించారు. నేను కూడ యిక్కడ మొదట ఆ వృత్తాలను, తరువాత అందలి జాతి పద్యాలను మీకు తెలియజేస్తాను.

జాగ్రజ్జాతి – జాగ్రద్వృత్తము 17 అత్యష్టి 28540 – IIUII IIUII IIUII UU స-న-జ-న-భ-గ-గ 11. ఇందులో మూడు షణ్మాత్రలు, ఒక చతుర్మాత్ర ఉన్నాయి. చివరి చతుర్మాత్ర పాదాంతములో ఉన్నది కనుక పాడేటప్పుడు అది ఆరు మాత్రలకు సమానమే.

అరుణారుణ కరుణామయి హరిణాధిప మధ్యా
శరణాగత భరణాశశి శరణా తనుమధ్యా
శరణ మ్మని నెఱ నమ్మితిఁ జరణమ్మును నీదే
కరుణింపుము కరుణింపుము కరుణింపుము నన్నున్

– – 6 ప్రథమ భాగము, భీమోపాఖ్యానము 37

నాకేమో ఈ పద్యము లీలాశుకుని శ్రీకృష్ణకర్ణామృతములోని క్రింది పద్యాన్ని జ్ఞాపకము తెస్తుంది. దీనికి లలితగతి లేక సురభి అని పేరు.

తరుణారుణ కరుణామయ విపులాయత నయనం
కమలాకుచ కలశీభర విపులీకృత పులకం
మురలీరవ తరలీకృత మునిమానస నలినం
మమ ఖేలతు మదచేతసి మధురాధరమమృతం

జాగ్రద్వృత్తమునే ఒక జాతి పద్యముగా కూడ వ్రాసినారు పంతులుగారు. దానికి ఉదాహరణ

జాగ్రజ్జాతి – ఆఱు, ఆఱు, ఆఱు, నాలుగు మాత్రలు, యతి మూడవ మాత్రాగణముపైన ఉంటుంది, ప్రాస నియతము.

పరఁగింప కుమాశంగ్రుధఁ బాశాంకుశపాణీ
వరమీయవె వెఱఁ బాపవె వరదాభయహస్తా
కరకమలాముక్తైక్షవ కార్ముకసుమబాణా
కరుణింపుము నిశ్చలమతి ఘనధృతిఁ దనుమధ్యా

– 6 ప్రథమ భాగము, భీమోపాఖ్యానము 38

పురుష జాతి – పురుష వృత్తము 9 బృహతి 31- UII IIU UU U భ-స-మ 7

ఆదిమ పురుషా యాత్మేశా
శ్రీద్రుమ మహితా శ్రీ??
ఆదుము తనుమధ్యాధీశా
వేదముఖనుతా బిల్వేశా

– 6 తృతీయ భాగము, శ్రీమతీదామోదరకల్యాణము 106

పురుషజాతి – చ-చ-చ-ద్వి (1.1, 3.1)

నారాయణుఁడే నల్వొందన్
శ్రీరాముఁడనన్ క్షితిపతియై
వీరత సీతన్ బెండ్లాడెన్
గౌరవ మెంతో కని మనియెన్

– 6 తృతీయ భాగము, శ్రీమతీదామోదరకల్యాణము 103

ప్రకృతి జాతి – ప్రకృతి వృత్తము 8 అనుష్టుప్ 52 – IIUU IIUU స-భ-గ-గ 5. ఇది రెండు ఆఱు మాత్రల వృత్తము.

ప్రణుతింతున్ బ్రకృతీ శ్రీ
తనుమధ్యా తలి నిన్నున్
జనయిత్రీ జగదంబా
కని కావంగదె నన్నున్

– 6 తృతీయ భాగము, శ్రీమతీదామోదరకల్యాణము 105

జాతి పద్యముగా – ష-ష (1.1, 2.1)

శ్రీమతియే సీతయనం-
గా మహిజా ఖ్యాతిఁ గనెన్
రామునికిని రాణియునై
శ్రీ మించెను శ్రీయె యనన్

– 6 తృతీయ భాగము, శ్రీమతీదామోదరకల్యాణము 102

మనోహర జాతి – మనోహర వృత్తము 13 అతిజగతి 2731 – UI UI UI UI UI UI U ర-జ-ర-జ-గ 9

దేవదేవ శర్వ సర్వ దేవసేవితా
సేవ సేయుచుందు నిందు శిష్టభావితా
కావవయ్య నన్ను ముందు కాలకంధరా
సేవకుల్ భజింతు రింత శ్రీద శంకరా

– 6 ద్వితీయ భాగము, రత్నగుప్త సర్గము 63

ఈ మనోహర వృత్తాన్నే మూడు మూడు మాత్రలుగా జాతిగా కూడ వ్రాసినారు. ఉత్సాహకు ఈ మనోహరజాతికి తేడా చివరి భాగములో ఒక త్రిమాత్ర ఇందులో తక్కువగా ఉండడము మాత్రమే.

మనోహర జాతి 3-3-3-3- 3-3-2, యతి 13వ మాత్రపైన.

సర్వమంగళాన్వితాంగ చంద్రశేఖరా
సర్వమంగళంబు లొసఁగు సదయ శంకరా
నేర్వఁ గొలువ నొరులఁ గోర నిన్నె గొల్తురా
శర్వ నన్నుఁ బ్రోవనీవ చాలి దీశ్వరా

– 6 ద్వితీయ భాగము, రత్నగుప్త సర్గము 63

మంగళమణి జాతి – మంగళమణి వృత్తము 16 అష్టి 31711 – UIIII UIIII UIIII U భ-స-న-జ-న-గ 11

భృంగకచకు బిల్వకును మహేశ్వరసతికిన్
భృంగసరుచికంఠుని కల బిల్వకపతికిన్
మంగళమని మంగళమని మంగళమనరే
మంగళమగు నెల్లరకును మాన్యతఁ గనరే

– 6 తృతీయ భాగము, కల్యాణరసజ్ఞ పర్వము 134