ఆటబోటి – ఆటబోటి లక్షణాలను పంతులుగారు ఇలా వివరించారు

ఇనులు మువ్వు రిద్ద ఱింద్రు లుందు రటంచు నిందుఁడు నిం
దొనరు యతిముఖుఁడయి యొంట మూట నొందు సరిన్
హంసపంచకంబ యగుడు నాపయి నట్లె యౌట నిదే
యాటబోటి నాఁగ నాటవెలది పాటిలెడున్

ఆటబోటి – సూ-సూ-సూ-ఇం-ఇం-చం / సూ-సూ-సూ-సూ-సూ-చం. యతి లేక ప్రాసయతి (1.1, 4.1, 6.1)

లేమ గేలి కోలి నేమేమొ యంటిని రామరామ
నీ మది కది గినుకగా ముగిసెనె రామరామ
యేమి సేయువాఁడ నేమన్నఁ బడియెద రామరామ
సౌమనస్య మున్నఁ జామ యోము రామరామ – 2.82

బంగారము

పంతులుగారు బంగారము అనే ఉపజాతి పద్యాన్ని కల్పించారు. సీసపాదములో రెండవ అర్ధభాగములోని రెండు సూర్యగణాల పిదప ఒక చంద్రగణము ఉంటుంది ఇందులో. ఇలాటి నాలుగు పాదాల తఱువాత సీసపద్యానికి పిదప ఆటవెలదియో లేక తేటగీతియో ఉన్నట్లు తేఁటియో లేక తేఁటిబోటియో ఉండాలి దీనికి. బంగారము ఉన్నప్పుడు సీసమెందుకు అని ప్రశ్నించారు పంతులుగారు. కాని సీసము అనే పదము సీసపద్యానికి లోహార్థముగా రాలేదు. సీసము లేక సీసకము శీర్షకమునుండి జనించినది. బంగారమును గురించి వారే యిలా చెప్పారు –

ఇంద్రగణంబు లాఱినగణంబులు రెండు
నిందుగణం బొకండిందునుండు నీక్షింపుడీ
నాల్గు పాదము లిట్లు నల్వొందఁ దేఁటియొ
తేఁటిబోటియొ కూడ వాటముగను బాటిలెడున్
బంగార మనఁగను బద్యంబు హృద్యంబు
సీస మేల సువర్ణసిద్ధి గలుగ శ్రీ మించఁగాఁ
బ్రణవగణావళి పరఁగుటఁ బ్రతిపాద
మందిది ప్రణవవిఖ్యాతిఁ గాంచు నారయుఁడీ

షడ్గణాళి పాదసరణి నొప్పుటను బ్రాసాదామౌఁగా
సకల సౌమనస్య సారంబు గ్రహియింప జాలు లీలన్
గాంచఁ దేఁటిబోటిగా నయ్యె నిది వెలిగార మనన్
గదిసి చాలఁ గ్రాలఁగాఁ జేయు నౌర బంగారమున్ శ్రీ

బంగారమునకు ఉదాహరణను యింతకు ముందే తెలిపియున్నాను (బిల్వేశ్వరీయమన్ విదిత ప్రబంధంబు…).

వెండి

వీరు జన్మనిచ్చిన మరొక ఉపజాతి వెండి. దీనిని రెండు విధాలుగా వ్రాయవచ్చును. (1) నాలుగు బంగారు పాదముల (చంద్రగణముతోడి సీసపాదముల) పిదప ఆటవెలది లేక తేటగీతి ఉండాలి. (2) సీస పద్యము తరువాత ఆటబోటి, తేఁటి లేక తేఁటిబోటి ఉండాలి. వెండికి లక్షణాలను వారే ఇలా వివరించారు –

వరుసఁ గూడ నాల్గు బంగారు పాదముల్ పై నెసంగ
నలరఁ దేటగీతి యాటవెలఁది యదగు వెండి
సీస పాదములును జెలఁగ నాల్గాపయిఁ జేరిన న-
య్యాటబోటి దేఁటి దేఁటిబోటి యగును వెండి

వెండి – బంగారము పిదప తేటగీతి –

నది ముత్తెఱంగుల నలరె నొగిని ఆదిశక్తి గాయత్రి యనఁగను గనుపట్టెఁ దొల్దొల్త సావిత్రియ ననంత సౌరు మీఱె సన్నుతాంగి మఱి సరస్వతి నాఁగ మహిత యయ్యెఁ దదాత్మ భవ యౌటఁ బుత్రి నాఁ బ్రథను గనియె వాణిగదా ఆ వేదమూర్తి యర్ధాంగ మౌట సువర్ణ రాశి గ్రైవేయక ప్రభను దనరె రత్నభూష అంతట హిరణ్యగర్భుఁ డక్కాంతఁ గాంచెఁ గామవికృతిఁ బ్రదక్షిణ క్రమమౌఁ జలుపు దాని నలుమొగములఁ జూచి తాను నల్వ యయ్యె నది మింటి కేగఁ బంచాస్యుఁ డయ్యె

– 6 తృతీయ భాగము, శతరూపాశతానందుల కల్యాణము 4

వెండి – సీసము పిదప తేఁటి

మద్యామిషార్థుల మచ్చిక దగ దెపుడును మ్రుచ్చుల నెలమిఁ జేర్చుకొనంగఁ జన దిచ్చకము లాడు జనులఁ గూడ రాదు గూర్చుకొనంగరాదు వంచకులఁ బం- చను నుంచుకొనరాదు జనుల నీచు- లను దురాచారుల నెనయంగఁ గూడదు కొండెగాండ్రను గూడి యుండరాదు నాగవాసము నాఁగను నాగవాసమౌఁ గానను భోగినులను భుజంగులఁ బొంద విసము పొసఁగున్ గద పారదారికవృత్తినో ప్రబ్బు మిత్తి పాతకమౌ దుష్టసాంగత్యమే యెల్ల దొసఁగుల నిడుఁ దొడర కయ్య

– 6 ద్వితీయ భాగము, రత్నవర్మ సర్గము 96

వారి కొత్త ఉపజాతులు (ఆటబోటి, తేఁటిబోటి, తేఁటి, బంగారము, వెండి) ఆటవెలది, తేటగీతి, సీస పద్యములకన్న మధురమా అనే విషయము ఒక చర్చనీయాంశమే. దొరసామి శర్మగారు వెండి బంగారు పద్యములకు ధారాశుద్ధి శూన్యమని అభిప్రాయ పడ్డారు. తెలుగు కవులకు చంద్రగణము రుచించదు. అందువల్ల వారు అక్కఱల జోలికి పోలేదు. ఈ చంద్ర గణాలను ఊతపదాలుగా (రామరామ, వైభోగమే, ఇత్యాదులు) ఉంచుకొని వ్రాస్తే పాడుకొనడానికి సులభముగా ఉంటుంది. కాని వాటిని సూర్యగణములతో చేర్చి వ్రాస్తే మధురత లోపిస్తుంది. ఆటవెలది తేటగీతులతో చేర్చినపుడు ప్రతి పాదాన్ని రెండుగా విభజిస్తే బాగుంటుందేమో? వీటినిగురించి కవులు ఇంకను పరిశీలనలు, పరిశోధనలు చేయాలని నా అభిప్రాయము.