పహాడీ హిందూస్తానీ రాగమే కాని, కర్నాటక విద్వాంసులు కూడా లలితగీతాల్లో ఈ పహాడీ రాగం వినిపిస్తూ ఉంటారు. బాలమురళి పాడిన అష్టపది రమతే యమునా, వోలేటి పాడిన గడచేనటే సఖీ వగైరాలు ఇందుకు ఉదాహరణలు.
ఈమాట నవంబర్ 2011 సంచికకు స్వాగతం!
అత్తిపట్ కృష్ణస్వామి రామానుజన్ (A. K. Ramanujan, 1929-93) మనం గర్వించదగ్గ ఒక మేధావి, రచయిత, కవి, లాక్షణికుడు, జానపద సాహిత్య పరిశోధకుడు, బహు భాషావేత్త. షికాగో విశ్వవిద్యాలయంలో ఆచార్యుడిగా ఉంటూ దక్షిణ భారత భాషల సాహిత్య స్వరూప పరిణామాలని నిశితంగా పరిశీలించిన విద్యాధికుడు. “భారతీయ చింతన అంటూ ఒకటున్నదా?” అనే ఒక ప్రముఖ వ్యాసం ద్వారా భారతీయ చింతనలో సందర్భ గ్రాహ్యత (Context sensitivity) గురించి విశ్లేషించాడు. భారతీయ సాహిత్యంలో మౌఖిక, లిఖిత పార్శ్వాల అనుబంధంపై విశేషమైన పరిశోధనలు చేశాడు.
చర్చ, విమర్శ, తర్క మీమాంసలకు దోహదం చేస్తూ విద్యార్థుల వివేచనకు పదును పెట్టవలసిన విశ్వవిద్యాలయాలే అతివాదశక్తుల ఒత్తిడికి లోనై తమ గురుతర బాధ్యతను, భావ స్వతంత్రతను విస్మరించి పుస్తకాలని, వ్యాసాలని నిషేధించడం గర్హణీయం. ఈమధ్యనే ముంబయి విశ్వవిద్యాలయం రోహింటన్ మిస్త్రీ వ్రాసిన పుస్తకాన్ని పాఠ్యక్రమం నుండి తొలగించింది. ఇప్పుడు రామాయణాన్ని దూషిస్తున్నదన్న అకారణంతో ఢిల్లీ విశ్వవిద్యాలయం ఎ. కె. రామానుజన్ వ్రాసిన మూడువందల రామాయణాలు అన్న వ్యాసాన్ని చరిత్ర విద్యార్థుల పాఠ్యక్రమం నుంచి తొలగించింది. నిజానిజాలు మనం తెలుసుకోవడం కోసం ఆ తొలగించిన వ్యాసాన్ని సురేశ్ కొలిచాల తెలుగులోకి అనువాదం చేసి ఈ సంచికలో అందిస్తున్నాడు.
ఈ సంచికలో: దేవులపల్లి కృష్ణశాస్త్రి నాటికలనుంచి ఆనాటి పాటలు; మెలికముగ్గులపై కృష్ణ మోహనరావు శాస్త్రవ్యాసం; రోహిణీప్రసాద్, సాయి బ్రహ్మానందం, కనకప్రసాద్ వ్యాసాలు. కొత్త రచయిత చంద్రశేఖర్ కథ అనుభవం, ఇతర కథలు; భగవంతం, నారాయణ, రవిశంకర్ తదితరుల కవితలు; పద్యం, పలుకు, పాట, కథ ఇతరత్రా శీర్షికలు, మీకోసం.
గుర్రాన్ని దౌడు తీయిస్తూ
గుర్రంలాంటి అబ్బాయి
యాపిల్ పళ్ళ బుట్టతో
యాపిల్లాంటి అమ్మాయి
ప్రతి సంవత్సరం కాకినాడ లోని ఇస్మాయిల్ మిత్రమండలి ఇచ్చే ఇస్మాయిల్ కవితా పురస్కారానికి గాను 2010 సంవత్సరంలో వచ్చిన ‘రెండో పాత్ర’ కవితా సంకలనం ఎంపికయ్యింది. కవి విన్నకోట రవి శంకర్.
లేత మొగ్గల పెదవులు సుతారంగా విచ్చీవిచ్చకనే
పట్టెడు పరిమళంతో ఇంటినంతటినీ
సుగంధపు అలలపై ఉయ్యాలలూపుతుంది
వసంతము చైతన్యాన్ని చూపిస్తే, వర్షాకాలము జీవితములో ఉచ్ఛదశను చూపిస్తుంది. ఆకురాలు కాలము సంపూర్ణత్వాన్ని, తృప్తిని చూపిస్తే, శీతాకాలము తహతహను, నిరీక్షణను సూచిస్తుంది. ఈ ఋతువులకు అనుగుణముగా వసంతతిలకము, వనమయూరము, కనకప్రభ, వియోగిని వృత్తాలను యెన్నుకొన్నాను.
తెలుగులో ఉత్తమ కవిత్వానికి గుర్తింపుగా ఇస్తున్న ఇస్మాయిల్ అవార్డుకు పద్మలత కవితా సంకలనం “మరో శాకుంతలం” ఎంపికైంది. భాషా శాస్త్రంలో ఏడు దశాబ్దాల అవిరళ కృషి పరిశోధనకు గాను బ్రౌన్ పురస్కారానికి కోరాడ మహాదేవ శాస్త్రి గారిని ఎంపిక చేసాము. పద్మలతతో మాటామంతీ.
నవ్వాడు త్రిలోచన్. “నీక్కూడా అలాగే అనిపించింది అని వాదించను. కానీ నీ ఫ్రెండు తన కుక్కనీ, నీ కుంటికుక్కనీ పోల్చిచెబుతుంటే నీ కళ్ళల్లో నేను న్యూనత చూశాను. మేము మప్పిన విలువలకింద నువ్వు నలిగిపోవడం ఇష్టం లేక, నువ్వు ఏడుస్తున్నా దాన్నెక్కడో వదిలేసొచ్చాను.”
కొన్ని మాండలికాలలో ఎనమండుగురు, తొమ్మండుగురు అన్న వాడకం ఉన్నా, ఆధునిక తెలుగు భాషలో ‘ఎనిమిది’ కీ ఆపై సంఖ్యలకీ మనుష్యార్థంలో ‘మంది’ చేర్చడమే ప్రమాణం. ప్రాచీన భాషలో ‘పదుగురు’ అన్న ప్రయోగం ఉండేది.
ముగ్గులను రెండు రకాలుగా వేయవచ్చును – ఒకటి చుక్కలు పెట్టి ముగ్గులు వేయడము, మరొకటి చుక్కలు లేకుండా రంగులు నింపి వర్ణచిత్రాలుగా వేయడము.
మహా ప్రజాపతి మంచం మీద పడుకుని ఉంది. రెండో కానుపు అయ్యి ఇంకా రెండో రోజే. ఒళ్ళు తెలియని జ్వరం, నీరసంతో ఉన్నా పరిచారిక వచ్చేసరికి కళ్ళు తెరిచి, “సిద్ధార్దుడు అన్నం తిన్నాడా? ఏమి చేస్తున్నాడు?” అనడిగింది. పరిచారిక కళ్ళు విప్పార్చి చూసింది ప్రజాపతి కేసి.
స్పష్టమైన తర్కం, పద్ధతీ ఏర్పడి ఉన్న లౌక్యపు వ్యవహారాలకు నాయకత్వం వహించటమే ఇంత కష్టమైతే, శిధిలావస్థలో ఉన్న కాల్పనిక సృజన ఆవిష్కరణను నిర్వహించటం, అంటే సాంస్కృతిక నాయకత్వం వహించటం ఇంకెంత కష్టతరమైన పని అయిఉంటుంది?
రేడియోలో ప్రసారమైన శ్రవ్యరూపకాల విషయంలో సంఖ్యాపరంగా కానీ, శ్రోతల ఆదరణ విషయంలో కానీ కృష్ణశాస్త్రిగారిదే అగ్రస్థానం. ఆయన పనిచేసిన కాలంలో రికార్డయినవి చాలావరకు అందుబాటులో లేకపోవడం దురదృష్టకరం.
మానలేని అలవాటో మానినీ కల్లోలినీ
కానలేవు లోఁకంట విలోలినీ
ఆనవాలు కనలేవు విలోలినీ
కానలేవు లోకన్ను…
నవంబర్ 1952 కినిమా సంచికలో అప్పటి సినీరంగంలో పైకొస్తున్న హాస్యనటులు రేలంగి, జోగారావు, బాలకృష్ణ, పద్మనాభం తమ తొలి అనుభవాలను వివరించారు.
అతను సంచీ లోంచి ఒక పులి తోలును తీశాడు. అప్పుడే అతని గుడ్డ సంచీని మేము గమనించింది. దానిని ఒక్క క్షణంలో తన తల మీదుగా తొడుక్కొని, గడ్డం క్రింద పులి ముసుగుని లాక్కున్నాడు. తన సొంత కళ్ళతో చిరుత పులి ముఖం లోనుంచి గదిని ఒక్క క్షణం అటూ ఇటూ చూసుకున్నాడు.
విదర్భ రాజపుత్రి రుక్మిణి. వివాహయోగ్యమైన వయసు వచ్చింది ఆమెకు. చిన్నతనం నుంచీ శ్రీకృష్ణుని పరాక్రమమూ, లీలలూ విని వుందేమో – ఆయననే పెండ్లి చేసుకోవాలని నిశ్చయించుకుంది. కానీ ఆమె అన్న రుక్మికి అది ఇష్టం లేదు. తన స్నేహితుడైన చేది రాజు శిశుపాలునికి చెల్లెలినివ్వాలనేది అతని ఉద్దేశం.
ఈ రచయిత ప్రతిభ అన్నింటికన్నా ఎక్కువ వ్యక్తం అయ్యేది ఈ కథకు ఆయువుపట్టు, కథ శీర్షిక, ఆఖరు పంక్తి అయిన “ఎందుకు పారేస్తాను నాన్నా?” అన్న కృష్ణుడి ప్రశ్నలో. అవును, ఎందుకు పారేస్తాడు?
రెప్ప తెరిచిన కిటికీ సాక్షిగా
నాగరికత బుగ్గ చుక్కలు పెట్టుకున్న
భూమి పెళ్ళికూతురిని
మురిపెంగా చూపించి ఊరిస్తుంది
ఇప్పటిదాకా అన్నీ నేనై నడిపించినవాణ్ణి
చేతిలో ఉన్న యాంత్రిక వలయంతో
ప్రతి అడుగుని నిర్దేశించినవాణ్ణి
జోరుగా వీచే గాలికి
పది రెక్కలు విదిలించినా
ఎక్కడకీ ఎగరలేని
కొబ్బరి చెట్టు
ఎంతయినా నీరు మరచిపోదేమో
విడిచిపోతున్న బాధలో
కన్నీటి తుంపర్లతో
తడిపి వీడ్కోలు చెబుతుంది
లేని ఆడంబరాలు ప్రదర్శిస్తే
అసూయ కాల్చేస్తుంది
ఉన్న సంబారాలనే దాచేసుకుంటే
అపహాస్యం చీల్చేస్తుంది
సినీ పరిశ్రమలో పోస్టర్లు, పాటల పుస్తకాలు, కరపత్రాలు ఎంత ముఖ్యమైనవో అందరికీ తెలిసినదే. ప్రతి వారికీ వీటి గురించి గొప్ప జ్ఞాపకాలే వుంటాయని అనుకుంటున్నాను.
కాలువ నీటి చర్మంపై కూడా
ప్రతిబింబిస్తోన్న
ఆకాశపు నీలిరంగు అర్థాన్ని
అన్వేషిస్తుండగానే…
బండపై మోగేటి చాకళ్ళ దరువులు
నీటిలో ఈదేటి పిలవాండ్ల అరుపులు
నీళ్ళ కొచ్చిన అమ్మలక్కల కబుర్లు
కనులపండగే కాదు వీనులకు విందు!
ఎచటఁ జూచిన విలయంబె మృత్యుముఖమె,
ఎచటఁ జూచిన నార్తులే, ప్రచురశోక
రవములే, వృక్ణదేహసంస్రస్తరక్త
రంజితాధ్వంబులే తోఁచె గ్రామమందు.