ఆధునికయుగంలో హాస్యం ఆవశ్యకత మరింత పెరిగింది. ఆశలు పెరిగాయి, ఆందోళనలు పెరిగాయి. టెన్షన్లు పెరిగాయి, డిప్రెషన్లు పెరిగాయి, సమస్యలు పెరిగాయి, ఆత్మహత్యలు పెరిగాయి. వీటిని సమర్థవంతంగా ఎదుర్కో గలిగినది హాస్యం ఒక్కటేనన్న సంగతి అందరికీ తెలుసు. అందుకనే హాస్యం కోసం ఆరాటం పెరిగింది.
తెల్లవారి లేవగానే భక్తి కార్యక్రమాల తర్వాత, వార్తల తర్వాత మనకు టీవీలో కనిపించేవి హాస్య కార్యక్రమాలే! అప్పుడే కాదు, మధ్యాహ్నం, సాయంత్రం ఎప్పుడైనా సరే కామెడీ సీన్సు ఏదో ఒక ఛానెల్‌లో చూపిస్తూ వుంటారు. టీవీ చూడనివారి సంగతి చూడబోయినా, దినపత్రికలో మొట్టమొదట చూసేది కార్టూన్నే!
‘నీకు ఎలాటి భర్త కావాలి?’ అని ఎవరైనా అమ్మాయిని అడగండి. సెలబ్రిటీ కావచ్చు, సామాన్యురాలు కావచ్చు. ‘సెన్సాఫ్‌ హ్యూమర్‌ వున్నవాడు కావాలి.’ అంటోంది. గతంలో అయితే, ‘నన్ను పువ్వుల్లో పెట్టుకోవాలి, కళ్ళల్లో పెట్టుకోవాలి,’ వంటి భావుకత చూపించేవారు కూడా, ‘ఐ వాంట్‌ ఏ పర్సన్‌ హూ మేక్‌ మీ లాఫ్‌,’ అంటున్నారు.
కానీ యీమెను నవ్వించాలంటే ముందుగా అతను నవ్వాలి. అతను నవ్వే పరిస్థితి వుందా? అతను నవ్వాలంటే అతన్ని నవ్వించే హాస్యరచయితో, హాస్యకళాకారుడో వుండాలి. ఉండడం అంటే యీసురోమని వుండడం కాదు, పచ్చగా, ఫెళఫెళలాడుతూ వుండాలి. అప్పుడే అతనిలో హాస్యరసం వూరుతుంది.
హాస్యకళాకారుల స్థితి ఎలా వుంది? హీరోగారు ఫైట్స్‌, డాన్సులతో బాటు కామెడీ చేసినా చెల్లిపోతుంది. ఎంత మాచో యిమేజి వున్నా కామెడీ చేయకపోతే పరిపూర్ణ మానవుడు కాదన్న లెవెల్లో హీరోలందరూ కామెడీ చేస్తున్నారు. అదే హాస్యనటుడు ఓ కామెడీ సినిమాలో హీరోగా వేద్దామని ముచ్చటపడితే ఎన్ని సంజాయిషీలు చెప్పుకోవలసి వస్తోందో చూస్తున్నాం కదా! ‘ఇదే జీవితంలో మొదటిసారి, చివరిసారి. ఇకపై హీరో వేషం వేస్తే ఒట్టు,’ అని చెప్పుకుంటే తప్ప సహించలేని పరిస్థితి వుంది. హాస్యగాడికి పాట పాడే సింగరే తనకూ పాడుతానంటే హీరోగారు వూరుకోరు! హాస్య గాడు అంటే సెకండ్‌ గ్రేడ్‌ సిటిజన్‌, దట్సాల్‌!
సినిమా నటుల విషయాలంటే అందరికీ తెలుస్తాయి కదాని ఆ వుదాహరణ చెప్పాను. రచయితల విషయంలో కూడా దీనికి మినహాయింపు లేదు. ఒకసారి హాస్యరచయితగా ముద్రపడిందంటే అంతే! ‘ప్రత్యేక సంచిక వేస్తున్నాం, ఏదైనా కామెడీ కథ రాసి పంపండి సార్‌,’ అంటారు ఎడిటర్లు. ‘మంచి విప్లవ కవిత్వం రాశాను, పంపమంటారా?’ అంటే ఫకాలున నవ్వి, ‘మాకు యిలాటి జోకులే కావాలి,’ అంటారు. మనం తెల్లబోయి, ‘సీరియస్సుగానే చెపుతున్నానండీ, నేను కవిత్వం కూడా రాస్తాను,’ అంటే, ‘భలేవారే,’ అంటారు. శ్రీశ్రీ తనను తాను సగం విదూషకుడిగా కూడా వర్ణించుకున్నా మనం ఒప్పుకోం. మహాకవి అంతే. అంటే రక్తం, ఎరుపు అన్నమాట. విదూషకుడు అంటే రక్తం డైల్యూట్‌ అయిపోతుంది.
ఈ విషయం తెలిసినవారు కాబట్టే ఆత్రేయ తను రాసిన సినిమాల్లో కామెడీ రాసేవారు కారు. నిజజీవితంలో ఎంత చమత్కారంగా మాట్లాడినా, సినిమాలో హాస్యం దగ్గరకు వచ్చే సరికి, ‘కామెడీ ట్రాక్‌ కావాలంటే ఏ అప్పలాచార్యచేతనో రాయించుకోండి,’ అనే వారుట. ఆ అప్పలాచార్యగారు ఎంత పండితుడైనా, పద్యాలు గట్రా రాయగలిగినా కామెడీ ట్రాక్‌ రచయితగానే మిగిలిపోయారు. స్టార్‌ రైటర్‌ కాలేకపోయారు.
కె. బాలచందర్‌క్కూడా యీ సంగతి బాగా తెలుసు అందుకనే ‘భలే కోడళ్ళు’, ‘అనుబవి రాజా అనుబవి’ వంటి హాస్య చిత్రాలు మొదట్లో తీసినా తర్వాతి కాలంలో తీసినవి చూడండి- ‘అంతులేని కథ’, ‘అపూర్వరాగంగళ్‌’, ‘తప్పు తాళంగళ్‌’ ‘ఆకలి రాజ్యం’, ‘గుప్పెడు మనసు’, ‘సిందుభైరవి’.. యిలా మనసును హింసపెట్టేవి. ఇవి తీశాడు కాబట్టే అవార్డులు తెచ్చుకున్నాడు.
ఈరోజుల్లో అంతేనండీ అంటారా? ప్రాచీనకాలం నుండి యింతేనండీ బాబూ. తెలుగులో గొప్ప కవుల పేర్లు చెప్పండి అంటే మీరు ‘అల్లసాని పెద్దన, ముక్కు తిమ్మన…’ అంటూ మొదలెడతారు తప్ప తెనాలి రామకృష్ణుడు అనరు. అల్లసాని పెద్దనగారు కవిత్వం చెప్పాలంటే యాంబియన్సు కోసం లక్షా తొంభై కండిషన్లు పెట్టారు. నిరుపహతి స్థలము, మరోటి అంటూ. మరి రామకృష్ణుడో.. అప్పటి కప్పుడు సమయస్ఫూర్తితో ‘తృవ్వట బాబా..’ అంటూ పాడి ఎదుటి వాడి నోరు మూయించగలడు. కానీ పెద్దన అంటే చేతులెత్తి నమస్కరిస్తాం. రామకృష్ణుడంటే నవ్వి వూరుకుంటాం.
మీకు తెలుసా? సర్కస్‌లో అన్నిరకాల ఫీట్లు చేయగలిగేది జోకర్‌ మాత్రమే! అదీ సునాయాసంగా చేస్తున్నట్లు కనబడుతూ..! కానీ మనం ఆరాధించేది ఎవర్ని? రింగ్‌మాస్టర్ని! జోకర్‌ను కాదు. రాజాస్థానంలో విదూషకుడి గతీ అంతే…
అప్పటి సంగతే కాదు, ఆధునికయుగంలో తెలుగులో గొప్ప కథారచయితలు ఎవరు అని అడిగితే మీరు మాత్రం ఎవరి పేరు చెప్తారు? – శ్రీపాద, మల్లాది, చలం… యిలా. ఒక్క హాస్య రచయిత పేరు చెప్తారా? అబ్బే! గతంలో విదూషకులకు రాజుగారు మంచి మూడ్‌లో వుంటే ఓ అగ్రహారమైనా యిచ్చే వాడేమో కానీ యిప్పుడు హాస్యరచయితకు ఒక్క అవార్డు కూడా దక్కదు. సాహిత్య అకాడమీ అవార్డులు గానీయండి, యితర భాషల్లో అనువాదాలు కానీయండి, ఆఖరికి పత్రికలు నిర్వహించే కథాపోటీలు కానీయండి… అన్నిటా సీరియస్‌ రచయితలకే పెద్దపీట.
పెద్దపీట యేమిటి నా మొహం! అన్ని పీటలూ వాళ్ళకే. స్త్రీ వాదం, దళితవాదం, అనావృష్టి వలన రాయలసీమ రైతు ఆత్మ హత్య, కూలిగిట్టక పాలమూరు కూలీల వలస, ఉత్తరాంధ్ర లో నిర్వాసితుడైన గిరిజనుడి గోడు- వీటి మీద కథ రాయండి. కనీసం కన్సోలేషన్‌ బహుమతి ఖాయం. హాస్యకథ పంపారో, సాధారణ ప్రచురణకు కూడా తీసుకోరు. ‘హాస్యకథల పోటీ’ అని వేరే పెడతాం, అప్పుడు పంపండి, అంటారు. అంటే హాస్యం జీవితంలో భాగం కాదా? అక్కరలేదా?
ఆధునికయుగంలో హాస్యానికి ఓ అదనపు భారం వచ్చి చేరింది. దాని పేరు సామాజిక ప్రయోజనం! గతంలోలా ‘హ్యూమర్‌ ఫర్‌ హ్యూమర్‌ సేక్‌’లా రాయడానికి వీలులేదు యీ రోజుల్లో. వ్యంగ్యం ద్వారా సమాజాన్ని ఉద్ధరించాలని కంకణం కట్టుకున్నారు పత్రికాధిపతులు, రచయితలు. నాబోటి వాడు ఉబుసుపోకకు ఏదైనా రాస్తే సాహితీ పీఠాధిపతుల నుండి చివాట్లు పడతాయి- ‘దీనికి ప్రయోజనం ఏముంది? దీనిలో మీరు ప్రజలకు యిచ్చే మెసేజ్‌ ఏమిటి?’ అని.
మెసేజ్‌ ఏమిట్రా అంటే పట్టుకు తిట్టడం. గతంలో ‘సాక్షి’ వ్యాసాల్లో పానుగంటివారు జనాల్ని తిడితే, గత 40, 50 ఏళ్ళుగా పత్రికల్లో వారం వారం వచ్చే సెటైర్‌ కాలమ్‌లో ప్రభుత్వాన్ని తిట్టడం ఆనవాయితీగా మారింది. పత్రిక యాజమాన్యం ఎవరో తెలిస్తే చాలు ఆ సెటైర్‌లో ఎవర్ని తిట్టబోతున్నారో తెలిసిపోతుంది. ఇదే మనకు అలవాటయింది.
‘రక్తకన్నీరు’ నాటకం ఎందుకు హిట్‌ అయిందో చెప్పండి. వేశ్యాసాంగత్యం ఎంత చెడ్డదో చెప్పినందుకా? అబ్బే, హీరో కుష్టు వాడై సమాజాన్ని, రాజకీయాల్ని, ప్రభుత్వాన్ని వెక్కిరించినందుకు జనాలు వచ్చి చూశారు. తెలుగునాట హిట్‌ అయిన ఏకైక కమ్మ ర్షియల్‌ డ్రామా అదేననుకుంటా.
ప్యూర్‌ హ్యూమర్‌తో రాసిన నాటకాలు కూడా అలా హిట్‌ కాలేదు. తమిళంలో అలాటి నాటకాలు హిట్‌ అవుతాయి. మన దగ్గర ఆడవు. మనకు దెప్పిపొడుచుకోవడం కావాలి. వెక్కిరిం చడం కావాలి. కృష్ణుడూ-అర్జునుడూ కానీయండి, రాముడూ-ఆంజనేయుడూ కానీయండి, మొదట్లో ఎంత సఖ్యంగానైనా వుండనీ యండి, చివరకి వచ్చేసరికి కాట్లాడుకుని ‘తొల్లి…’ అని పాత పురాణాలన్నీ తవ్వితీసి ఎకసెక్కాలాడుకోవాలి. అప్పుడే మనకు రంజుగా వుంటుంది.
మన నాడి పట్టేసిన పత్రికా సంపాదకులు, ఎవరో ఒకర్ని పట్టుకుని ప్రతివారం అందర్నీ తిట్టిస్తూంటారు.
ఇటువంటి వాతావరణంలో కేవలం హాస్యరచయితగా వుండడానికి ఆధునికయుగంలో ఎవరు ముందుకు వస్తారు చెప్పండి. అందుకని ఇతరత్రా మహారచయితలైనవారు తాము చేపట్టిన అనేక ప్రక్రియల్లో ఒక ప్రక్రియగా హాస్యాన్ని కూడా పరా మర్శించి చూశారు.
ఇప్పుడు కందుకూరి వీరేశలింగంగారున్నారు. ఆయనో వ్యవస్థ. సాహిత్యం వరకే చూసినా ఆయన చేపట్టిన ప్రక్రియలు బోల్డు. ఎన్ని చేసినా సంస్కరణే ఆయన లక్ష్యం. అందుకని ఆయన హాస్యరచనలన్నీ సమాజపు పోకడలను దుయ్యబట్ట డానికే ఉద్దేశించినవి. ప్రహసనాలు కానీయండి, ‘సత్యరాజా పూర్వదేశ యాత్రలు’ ‘అభాగ్యోపాఖ్యానం’ కానీయండి- పురుషా ధిక్య సమాజాన్ని, కుహనా పండితులను, విరహబాధలు తెగ వర్ణించే ప్రబంధాలను ప్యారడీ చేసి వదిలిపెట్టారు.
ఈ మార్గం పట్టడానికి యీయన్ను ప్రేరేపించినది కొక్కొండ వెంకటరత్నంగారు. వీరేశలింగంగారి ‘వివేకవర్ధని’ని వెటకారం చేయడానికి ఆయన తన ‘ఆంధ్ర భాషావర్ధని’ పత్రికకు ‘హాస్యవర్ధని’ అనే అనుబంధం వేశాడు. హాస్యాన్ని హాస్యంతోనే ఎదుర్కోవాలని యీయన ప్రహసనాలు అవీ రాశారు.
ఇక్కడే యింకో మాట కూడా చెప్పుకోవాలి. ఆధునిక యుగంలో ఆంగ్లభాషా పరిచయం వలన మన హాస్యం పరిపుష్టి అయింది. ‘సత్యరాజా పూర్వదేశయాత్రలు’కు మూలం జోనాథన్‌ స్విఫ్ట్‌ రాసిన ‘గలివర్‌ ట్రావెల్స్‌’. తర్వాతికాలంలో అనేకమంది రచయితలు విదేశీ రచయితలచేత ప్రభావితులయ్యారు. ఎడిసన్‌ రాసిన ‘స్పెక్టేటర్‌’ చదివి పానుగంటివారు ‘సాక్షి’ రాశారు. మోలియర్‌ నాటకాలు చదివి భమిడిపాటి, మొక్కపాటి నాటకాలు రాశారు. పిజి ఉడ్‌హౌస్‌ రచనలచే ప్రభావితులైన తెలుగు రచయితలలో పాలగుమ్మి పద్మరాజు గారి వద్దనుండి ఎందరో మహానుభావులు వున్నారు. జెరోమ్‌ కె జెరోమ్‌ రాసిన ‘త్రీ మెన్‌ యిన్‌ ఎ బోట్‌’ అనువాదం కూడా తెలుగులోకి వచ్చింది. ఆగ్డెన్‌ నాష్‌ రాసిన లిమరిక్స్‌ ప్రభావంతో శ్రీశ్రీ, ఆరుద్ర హాస్యపద్యాలు రాశారు. పంచ్‌ ప్రభావంతో కార్టూన్‌ కళ రూపు దిద్దుకుంది.
కందుకూరి తర్వాత చెప్పుకోవలసినది చిలకమర్తివారిని. ‘గయోపాఖ్యానము’ వంటి పద్యనాటకాలు, ‘రామచంద్ర విజయము’ వంటి నవలలు రాసిన యీ కవీశ్వరుడు ప్రహ సనాలు కూడా రాశారు. సంఘసంస్కరణ అనలేం కానీ, సమాజం లో వున్న అవకతవకలను ఎత్తి చూపడానికి వీటిని బాగా వాడు కున్నారు. అంతేకాదు, ప్రత్యేకంగా జోక్స్‌బుక్స్‌ రాశారు. అవి వినోదములు, నవ్వులగని. ప్యారడీలో ఆయన సిద్ధహస్తుడు. భగవద్గీతకు ప్యారడీ గా కలిగీత అని రాశారు. అయితే చిలకమర్తి పేరు చెప్పగానే గుర్తుకు వచ్చేది ‘గణపతి’. రేడియో నాటికగా బాగా ప్రచారం పొందిన గణపతి నవలగా అక్కడక్కడ శ్రుతి మించినా, మొత్తం మీద నవ్వు తెప్పించే రచన.
ఇక పానుగంటి వారి వద్దకు వస్తే ఆయన ‘సాక్షి’ వ్యాసాల ద్వారా సుప్రసిద్ధులు. ఆయన వచనంలో మంచి అందం వుంది. జంఘాలశాస్త్రి పాత్ర ద్వారా ఆయన సంఘంలోని అనేక అవ లక్షణాలను తూర్పారబట్టారు. ఆయన ‘కంఠాభరణం’ పూర్తి హాస్యనాటకం కాగా, ‘విప్రనారాయణ’లో శ్రీనివాసుడు, దేవదేవి మధ్య సంభాషణ అతి చమత్కారంగా వుంటుంది. దాన్నే ‘విప్ర నారాయణ’ సినిమాలో రేలంగి, భానుమతి మధ్య వుపయోగించుకున్నారు.
జంఘాలశాస్త్రిలాగానే తెలుగులో నిల్చిపోయిన హాస్య పాత్రలు కొన్ని వున్నాయి. వాటిలో మిసెస్‌ వటీరావు ఒకటి. ఆ పాత్ర సృష్టికర్త బాలవాజ్ఞ్మయబ్రహ్మ చింతా దీక్షితులు. అప్పట్లో ఆధునిక పోకడలు పోతున్న స్త్రీలకు ప్రతినిథిగా తయారైన పాత్ర. ఆవిడకు విరుద్ధంగా సంసార స్త్రీగా వుంటూ మొగుడికి వాతలు పెట్టగల దిట్ట- కాంతం! ‘కాంతం కథలు’ రాసిన మునిమాణిక్యం వారు అప్పులు చేయడం గురించి, హాస్యం యొక్క లక్షణాల గురించి అనేక వ్యాసాలు రాశారు. ఆయన యిచ్చిన నిర్వచనాలు మచ్చుకు రెండు, మూడు-
అప్పు పుచ్చుకునేవాడు- ఏదో నీకొచ్చే దాంతోనే తన సంసారం కూడా గడవాలని చూసేవాడు,
విసుగుపుట్టించే సంభాషణ- నీవు నిన్ను గురించి మాట్లా డాలని అనుకుంటూ వుంటే అవతలివాడు తన గురించి మాట్లాడడం,
గ్రంథకర్త- సమకాలికులను, స్నేహితులను విసిగించ డంతో తృప్తిపడక ముందుతరాలవారిని కూడా ఏడ్పించడానికి ప్రయత్నించేవాడు.