వేడుక సంస్కృతిలో భాగం. మనిషి పుట్టిన దగ్గర్నుంచి చనిపోయేవరకూ జరుపుకునే అన్ని వేడుకలూ ఈ సంస్కృతిలో భాగమే. ఇలాంటి వేడుకల్లో అతి ముఖ్యమైన వేడుక వివాహం. ఒక్కో ప్రాంతంలో ఒక్కో రకంగా ఈ వేడుక సాగుతుంది. తెలుగువారు జరుపుకునే వివాహవేడుకకీ కొన్ని ప్రత్యేకత లున్నాయి. ప్రాంతాలనుబట్టి, కులాలనుబట్టి చిన్నచిన్న మార్పులుంటాయి.

భారతదేశంలో వివాహం అనేది ఒక సంస్కారం. ఒక సుదీర్ఘ మానవ జీవనవ్యవస్థలో అయిదువేల సంవత్సరాల నుండో ఆ పై నుండో వస్తూ సాగుతూన్న ఒక నాగరిక వ్యవస్థావిశేషం. అది వైయక్తికంగా కనిపించే కల్యాణమైనా సమాజ కల్యాణ కార్యాలలో ఒకటి. అది పదిమందికి చెందిన కళ్ళ వేడుక. బంధుమిత్ర సపరివార శుభాకాంక్షల డోలిక.

ఆదిమయుగ కాలం సంగతి వేరు. సంచార జాతులుగా సమాజ మానవసందోహాలున్న వాళ్ళ స్థితిగతులు వేరు. ఇష్టమైన తావుల్లో కొన్నాళ్ళుండడం మరోచోటికి బయలుదేరడం. వేటాడడాలు! పొట్ట నింపుకోవడాలు. ఇష్టమైనట్లు వ్యవహరిస్తూ స్త్రీ పురుషులు కలుస్తూ మానవసృష్టిని కొనసాగించిన ఆ కాలం, ఆ సందర్భాలూ వేరు. అదీ మన చరిత్రే. గడచిన చరిత్రే. అయితే ఇప్పుడు కొనసాగుతున్నది నడుస్తున్న వివాహవ్యవస్థ. వైదికమైనది. సంచార జాతులు సమూహజాతులయ్యాయి. వ్యవసాయం, పశుపాలన, అవసర కార్యకలాపాలలో ఇతర మానవుల అవసరాన్ని గుర్తించడం… ఇలా సాగుతూండగా` కూడు, గూడు, ఉనికిలతో ‘మనికి’ మనిషి ప్రధాన అవసరమైంది. తాత్కాల అంశాలు శాశ్వత అంశాలయ్యాయి. కట్టుబాట్లు సామాజిక మయ్యాయి.

ఒప్పుదలలు సామాజికమైన సందర్భాలలో సంస్కారాలు కాలానుగుణంగా పరిమళించాయి. వివాహం మానవ జీవనచరిత్రలో భాగమైంది.

ఈజిప్టులో ‘మెన్సు’, గ్రీకుదేశంలో ‘సేక్రోసిస్‌’, హిందువుల్లో శ్వేతకేతువు వంటివారిని వివాహవ్యవస్థలకు మూలపురుషులుగా భావిస్తారు. శ్వేతకేతువు ఎవరో కాదు, మహాభారతం ఆది పర్వంలో చూస్తే కనిపించే ఉద్ధాలక మహర్షి కొడుకే శ్వేతకేతువు అని మనకు తెలుస్తుంది. పశుబలంతో ఒకడు తన తల్లిని తన ఎదుటే చేయి పట్టుకు లాక్కుపోవడం చూడగానే శ్వేతకేతువు మనస్సు కకావికలైంది. బలం కలవానిదే రాజ్యం అవడం చెడు సంప్రదాయమన్నాడు. అది వ్యభిచారం అవుతుందని పాపం వస్తుందని భావించి ఒక కట్టుబాటుకు వివాహవ్యవస్థకు మార్గ దర్శి అయ్యాడనేది ఒకటుంది. అంతకుమునుపు ఎప్పుడో వేద కాలంలోనే వివాహవ్యవస్థ దాఖలాలు లేకపోలేదు. ఊర్వశీ పురూరవుల కథనం ఋగ్వేదంలోనిదే. ఋగ్వేదంలో వివాహ సూక్తం అని పదవ మండలంలో 85వ సూక్తం వుంది. సూర్యుని కుమార్తె సూర్యను సోమునికిచ్చి పెళ్ళి జరిపించిన అంశం భాసిస్తోంది.

యజ్ఞయాగాల కాలంలో పెళ్ళి కాకపోతే పురుషునికి గుర్తింపు లేదు. తైత్తిరీయ బ్రాహ్మణంలో` ‘అయజ్ఞియో వా ఏషయో పత్నీకః’ అని వుంది. అంటే భార్య లేనివాడు యజ్ఞహీనుడు అని. అంతేకాదు, అందులోనే, ‘అథో అర్థోవా ఏష ఆత్మవః యత్‌ పత్నీ’ అనీ వుంది. అంటే భార్య లేనివాడు, ఏకాకి అయిన వాడు అసంపూర్ణుడు అని. అందుకే భార్య అనే ఆమె సరదాగా అనుకునే వన్‌ ఫోర్తాంగి కాదు; ఆమె అర్థాంగి.

ఒకటీ రెండూ కాదు మనకు నూట ఎనిమిది ఉపనిషత్తులున్నాయి. అందులో ఒకటైన తైత్తిరీయోపనిషత్తులో శిక్షావల్లిలో గురువు శిష్యునితో ‘ప్రజాతమ్తం మా వ్యవచ్ఛేత్సీః’ అని ప్రబో ధించాడు. దాని అర్థం సంతానసూత్రానికి గండికొట్టకు నాయనా అని. ఆయురారోగ్య భాగ్యాలతో తులతూగాలని నిండు నూరేళ్ళు జీవించాలని మానవుల శుభాకాంక్ష. భారతీయ శుభా కాంక్షలకు అతిశయోక్తి అలంకారాలుండి అవి రోదసి దాకా ప్రయాణిస్తాయి. ‘ఆచంద్రతారార్కం’ విలసిల్లాలని దీవించడంలో ఎంత పెద్దమనసు. ప్రపంచమానవుడు తలెత్తుకుని చెప్పుకోతగ్గ శుభా కాంక్ష భారతీయులది.

సుఖదుఃఖాల త్రాసులో ఊగిసలాడే మానవులు వీలైనంతగా ఆనందంతోనే గడపాలనుకోవడం సహజం. ఇన్నాళ్ళ, ఇన్నేళ్ళ ఆచారవ్యవహారాల్లో పదిమంది కలిసి తినడం, ఆనందించడం ఒక సామాజిక విశేషం. భారతీయుని జీవనంలో పుట్టింది మొదలు సంస్కారాలు, దానాలూ ధర్మాలు, అన్నప్రాశనం, కేశ ఖండనం, అక్షరాభ్యాసం వాటితో మాత్రమే ఊరుకోవడం లేదు.

పిల్లవాడు కాని పిల్ల కాని అడుగులేస్తే అరిసెలు, పలుకులొస్తే పంచదారచిలకలు, గడప దాటితే గారెలు, బోర్లా పడితే బూరెలు, గృహరాజ్యంలో ఆనందాల పంపకంలో స్త్రీ పురుషుల సంయుక్త కార్యాలు లేకుండా, ఇరుగు పొరుగుల వారు పాల్గొనకుండా ఒక్కటీ జరగదు. చిన్నప్పుడే ఇన్ని తతంగాలుండగా యుక్తవయస్సులు వచ్చాక జరిగే వివాహ సంస్కారంలో కొన్ని తతంగాలుండడం రకరకాలుగా ఉండడం సహజం.

భారతదేశంలో శాస్త్రం ఆచారమైంది. ఆచారం చట్టమైంది. సమాజమే సాక్షి అయిన న్యాయవ్యవస్థ యిది.

వివాహం ఒక సంతానవ్యవస్థ. అది స్త్రీ పురుషుల లైంగిక సౌఖ్యాలకు ఒక కట్టుబాటు. వివాహం ఒక ఆర్థికవ్యవస్థ. భార్య, వారసులు ఏర్పడి ఆస్తుల సంక్రమణానికి అది ఓ పునాది. భారతీయవ్యవస్థలో అధర్మపత్నులకు తావు లేదు; ధర్మపత్నులకే గౌరవాదరాలు.

పెళ్ళిళ్ళు రెండు రకాలు: 1) అమంత్రకం అంటే మంత్రాలు లేకుండా చేసేవి, 2) సమంత్రకం అంటే మంత్రాలతో చేసేవి. వేదాలు శాస్త్రాలను అనుసరించి దేవతలను ప్రసన్నం చేసుకోవడానికి సమంత్రక వివాహాలు ఉద్దేశించబడినాయి. మేళతాళాలు, విందులు, వినోదాలతో జరిగే వివాహాలలో వివిధ రకాల తతంగాలు ఒకనాటి మానవుల ఆకాంక్షలు, మంత్రాల ద్వారా అంతరార్థాలు తెలిపేలా వుంటాయి.

వధువు: దేనికైనా ఓ పవిత్రతను కలిగించడం దైవభక్తితో దేవతల శక్తులతో అనుసంధానించడం భారతీయ జీవన విధానంలో ఉంటూ వచ్చింది. వధువు అంటే లక్ష్మి, పార్వతి, సరస్వతుల ఒకే ఆత్మ రూపం. పచ్చని ప్రకృతిసంపదకు ఓ శక్తిస్వరూపం. సంపదకు ఓ సంకేతం.

వరుడు: బ్రహ్మ, విష్ణు, మహేశ్వరుల ఆత్మరూపం వరుడు. విజయాలు చేపట్టడానికి సంసిద్ధుడై వున్న సిద్ధపురుషు డతడని విశ్వాసం.

వివాహంలో తతంగాలు రకరకాలుగా ఉన్నా ప్రధానమైనవి 35.

అవి: 1) పెళ్ళిచూపులు, 2) నిశ్చితార్థం, 3) స్నాతకం, 4) కాశీ ప్రయాణం, 5) వరపూజ – ఎదుర్కోలు, 6) గౌరీపూజ, 7) మంగళస్నానాలు, 8) కన్యావరణం, 9) మధుపర్కాలు, 10) యజ్ఞోపవీతధారణ, 11) మహాసంకల్పం, 12) కాళ్ళు కడుగుట, 13) సుముహూర్తం – అంటే బెల్లం, జీలకర్ర నెత్తి మీద పెట్టడం, 14) కాళ్ళు తొక్కించడం, 15) కన్యాదానం, 16) స్వర్ణజలాభి మంత్రం, 17) యోత్త్రేబంధనం, 18) మంగళసూత్రధారణ, 19) తలంబ్రాలు, 20) బ్రహ్మముడి, 21) అంగుళీయకాలు తియ్యడం, 22) సప్తపది – పాణిగ్రహణం, 23) హోమం, 24) సన్నికల్లు తొక్కించడం, 25) రాజహోమం, 26) స్థాలీపాకం, 27) నాగవల్లి, 28) సదస్యం, 29) నల్లపూసలు కట్టడం, 30) అరుం ధతీ దర్శనం, 31) ఉయ్యాలలోని బొమ్మను అప్పజెప్పడం, 32) అంపకాలు – గృహప్రవేశం, 33) సత్యనారాయణస్వామి వ్రతం, 34) కంకణవిమోచనం, 35) గర్భాదానం.

కాలమాన పరిస్థితులు మారడం వల్ల 35 తతంగాలున్నా వర్తమానకాలంలో 1) సమావర్తనం, 2) కన్యావరణము, 3) కన్యాదానము, 4) సుముహూర్తము, 5) పాణిగ్రహణము, 6) అగ్ని పరిచర్య, 7) లాజహోమము, 8) సప్తపది, 9) నక్షత్ర దర్శనము అనే వాటిలో వివాహాన్ని నిర్వహిస్తున్నారు. వీలునుబట్టి ప్రాధాన్యాన్ని గ్రహించడాన్ని బట్టి వీటికి కొన్ని కలిపి నిర్వహిస్తున్నారు. స్థితిగతులు బాగా ఉండి స్థిమిత వాతావరణం ఉన్న రోజుల్లో తతంగాలు, విందులు అన్నీ కొన్నిరోజుల పాటు జరిగేవి. అసలీ వివాహాలు హిందూ ధార్మికవ్యవస్థ ఏర్పడినప్పటి నుండి చూస్తే 8 రకాలుగా ఉండేవి.

1) బ్రహ్మవివాహం: ధార్మికమైన వేద సంబంధితమైన పెళ్ళి. పిల్లతండ్రి` విద్యావంతుడైన వరుని స్వయంగా పిలిచి శక్తికొలది నగలు, బట్టలతో కుమార్తెను వరుని చేతిలో పెట్టడం పాణిగ్రహణం చేయించే పెళ్ళి.

2) దైవవివాహం: ఆపస్తంబ గృహ్యసూత్రంలో చెప్పిన దాన్ని అనుసరించి యజ్ఞసందర్భంలో కన్యను దక్షిణగా ఇవ్వడం. పురోహితులు వారి రక్షకులైన మహారాజ పాలకుల నుండి అంద మైన కన్యల్ని పరిగ్రహించడం ఈ పెళ్ళిలో జరిగేది. యజ్ఞాలూ అవీ తగ్గడంతో ఈ దైవవివాహ పద్ధతి తగ్గింది.

3) ప్రాజాపత్యం: ఇది యాజ్ఞవల్క్యస్మృతిలో చెప్ప బడిరది. వధువు తండ్రి యోగ్యుడైన వరుణ్ణి ఎన్నుకొని వధూ వరులు ధార్మిక కృత్యాలలో ఒకరినొకర్ని అనుసరించడానికి ఉద్దేశించి చేసే వివాహం. ఈ పెండ్లి చేసుకున్న వరుడు జీవితం జీవితమంతా గృహస్థుడుగానే వుండాలి. అర్థాంగి జీవించి వుండగా సన్యాసి కారాదు.

4) ఆర్ష వివాహం: ఒకటి రెండు గోమిధునాల్ని గ్రహించి మాత్రమే చేసే వివాహం.

5) ఆసుర వివాహం: మనుధర్మ శాస్త్రం ఏమి చెబుతోందంటే వరుడు వధువుకు ఆమె సంబంధీకులకు శక్తి కొలదీ ధనమిచ్చి వివాహం చేయాలని. కొందరు స్మృతికర్తలు ఈ పద్ధతిని వ్యతిరేకించారు. బోధాయనుడు –

క్రీతా ద్రవ్యేణ యానారీ వ సా పత్నీ విధేయతే
నసాదైవేన సాప్రిత్యే దాసీం తాకవయో విదుః॥

అంటే కన్యను అమ్మినవాడు దారుణమైన నరకంలో పడి పోతాడు. అంతేకాదు, అటూ ఇటూ ఏడు తరాల పుణ్యాన్ని పోగొట్టుకునేవాడైపోతాడు.

6) గాంధర్వ వివాహం: స్త్రీ పురుషులిద్దరూ ఇష్టపడి ఒకర్ని మరొకరు అనుసరించాలనే దృక్పథంతో చేసే పెళ్ళి. ఇదిప్రేమ మూలకంగా జరిగే పెళ్ళి, అశ్వలంయనుడు, హరివగౌతములు, మనువులు వేరువేరుగా ఈ వివాహ విషయంలో వివరించినారు.

ఇచ్ఛాయాన్యోన్య సంయోగః కన్యాయాశ్చ వరస్యచ
గాంధర్వస్య తు విజ్ఞేయో మైధున్యః కామసంభవః

అన్నాడు మనువు. అంటే కామభావ వశీభూతులైన స్త్రీ పురుషులు ఇష్టపడి ఇద్దరూ కలవడం. మహాభారత శకుంతలా దుష్యంతులది గాంధర్వమే. అయితే గాంధర్వపద్ధతిలో కన్య నిచ్చేవారికి రాయితీ వుంది. అలా ఇచ్చేవారు గంధర్వలోకంలో పూజింపబడతారు.

7) పైశాచిక వివాహం: ఇది ఓ రకమైన బలాత్కార వివాహం. హాయిగా నిద్రపోయే ఆడపిల్లని అపహరించుకుపోయి చేసుకునే పెళ్ళి. దీనిని ప్రాచీనులు నిరసించారు.

మనువు ‘పైశాచశ్చాష్టయో ధమః అన్నాడు. అంటే అష్టవిధ వివాహాల్లో అథమ వివాహం పైశాచికమని.

8) రాక్షస వివాహం: అమ్మాయి బంధువుల్ని, సంబంధీ కుల్ని హింసలు పెట్టి అయినా లేక వాళ్ళని చంపి అయిన అమ్మాయిని దొంగిలించుకుపోవడం రాక్షసం. యుద్ధ ప్రీతి కల వాళ్ళల్లో మొదట్లో ఇది వున్నా తరువాత దానికదే అంతరించింది.

తరువాత తరువాత స్వయంవర వివాహాలు వచ్చాయి. ఇందులో సభాముఖంగా కన్యలు వరుణ్ణి ఎంపిక చేసుకోవడం వుండేది. అయితే ఇది రాజులకి మాత్రం చెందిన వ్యవహారంగా వుండేది.