ఉత్తర మేఘః(ద్వితీయ సర్గః)
1
విద్యుత్వన్తం లలితవనితాః సేంద్రచాపం సచిత్రాః
సంగీతాయ ప్రహతమురజాః స్నిగ్ధగమ్భీరఘోషమ్‌
అన్తస్తోయం మణిమయభువ స్తుఙ్గ మభ్రం లిహాగ్రాః
ప్రాసాదాస్వ్తాం తులయితు మలం యత్ర త్తైౖసెర్విశేషైః
2
హస్తే లీలాకమల మలకే బాలకున్దానువిద్ధమ్‌
నీతా లోధ్రప్రసవరజసా పాణ్డుతా మాననే శ్రీః
చూడాపాశే నవకురవకం చారు కర్ణే శిరీషం
సీమన్తే చ త్వదుపగమజం యత్ర నీపం వధూనామ్‌
3
య త్రోన్మత్తభ్రమరముఖరాః పాదపా నిత్యపుష్పా
హంసశ్రేణీరచిత రశనా నిత్యపద్మా నలిన్యః
కేకోత్కణ్ఠా భవనశిఖినో నిత్యభాస్వత్కలాపా
నిత్యజ్య్జోత్స్నాః ప్రతిహతతమోవృత్తిరమ్యాః ప్రదోషాః
4
ఆనన్దోత్థం నయనసలిలం యత్ర నాన్యైర్నిమ్తిౖతెః
నాన్య స్తాపః కుసుమశరజా దిష్టసంయోగసాధ్యాత్‌
నా ప్యన్యస్మా త్ప్రణయకలహా ద్విప్రయోగోపపత్తిః
విత్తేశానాం న చ ఖలు వయో యౌవనా దన్య దస్తి
5
యస్యాం యక్షాః సితమణిమయా న్యేత్య హర్మ్యస్థలాని
జ్యోతిశ్ఛాయా కుసుమరచితా న్యుత్తమస్త్రీసహాయాః
ఆసేవన్తే మధు రతిఫలం కల్పవృక్షప్రసూతం
స్వద్గమ్భీరధ్వనిషు శనకైః పుష్కరే ష్వాహతేషు
6
మన్దాకిన్యాః సలిలశిశిరైః సేవ్యమానా మరుద్భిః
మన్దారాణా మనుతటరుహాం ఛాయయా వారితోష్ణాః
అన్వేష్టవ్యైః కనకసికతాముష్టినిక్షేపగూఢై ః
సంక్రీడన్తే మణిభి రమరప్రార్థితా యత్ర కన్యాః
7
నీవీబన్ధోచ్ఛ్వసితశిథిలం యత్ర బిమ్బాధరాణాం
క్షౌమం రాగా దనిభృతకరే ష్వాక్షిపత్సు ప్రియేషు
అర్చిస్తుఙ్గా నభిముఖ మపి ప్రాప్య రత్నప్రదీపాన్‌
హ్రీమూఢానాం భవతి విఫలప్రేరణా చూర్ణముష్టిః
8
యత్ర స్త్రీణాం ప్రియతమభుజోచ్ఛ్వాసితాలిఙ్గితానా
మఙ్గగ్లానిం సురతజనితాం తన్తుజాలావలమ్బాః
త్వత్సంరోధాపగమవిశదై శ్చన్ద్రపాదైర్నిశీథే
వ్యాలుమ్పన్తి స్ఫుటజలలవస్యన్దిన శ్చన్ద్రకాన్తాః
9
నేత్రా నీతాః సతతగతినా యద్విమానుగ్రభూమీ
రాలేఖ్యానాం స్వజలకణికా దోష ముత్పాద్య సద్యః
శఙ్కాస్పృష్టా ఇవ జలముచ స్వ్తాదృశా జాలమార్గైః
ధూమోద్గారానుకృతినిపుణా జర్జరా నిష్పతన్తి
10
అక్షయ్యాన్తర్భవననిధయః ప్రత్యహం రక్తకంఠైః
ఉద్గాయద్భి ర్ధనపతియశః కిన్నరైర్యత్ర సార్ధమ్‌
వైభ్రాజాఖ్యం విబుధవనితావారముఖ్యాసహాయా
బద్ధాలాపా బహిరుపవనం కామినో నిర్విశన్తి
11
గత్యుత్కమ్పా దలకపతితై ర్యత్ర మన్దారపుష్పైః
పత్రచ్ఛేదైః కనకకమలైః కర్ణవిభ్రంశిభి శ్చ
ముక్తాజాలైః స్తనపరిసరచ్ఛిన్నసూత్రైశ్చ హారైః
నైశో మార్గః సవితు రుదయే సూచ్యతే కామినీనామ్‌
12
మత్వా దేవం ధనపతిసఖం యత్ర సాక్షాద్‌ వసన్తం
ప్రాయ శ్చాపం న వహతి భయా న్మన్మథః షట్పదజ్యమ్‌
సభ్రూభఙ్గ ప్రహితనయనైః కామిలక్ష్యేష్వమోఘైః
తస్యారమ్భ శ్చతురవనితావిభ్రమై రేవ సిద్ధిః
13
వాస శ్చిత్రం మధు నయనయో ర్విభ్రమాదేశదక్షం
పుష్పోద్భేదం సహ కిసలయై ర్భూషణానాం వికల్పాన్‌
లాక్షారాగం చరణకమలన్యాసయోగ్యం చ యస్యామ్‌
ఏకః సూతే సకల మబలామణ్డనం కల్పవృక్షః
14
తత్రాగారం ధనపతిగృహా నుత్తరే ణాస్మదీయం
దూరా ల్లక్ష్యం సురపతిధనుశ్చారుణా తోరణేన
య స్యోపాన్తే కృతకతనయః కాన్తయా వర్ధితో మే
హస్తప్రాప్యస్తబకనమితో బాలమన్దారవృక్షః
15
వాపీ చాస్మిన్మరకతశిలాబద్ధసోపానమార్గా
హైమై శ్ఛన్నా వికచకమలైః స్నిగ్ధవైదూర్యనాలైః
యస్యా స్తోయే కృతవసతయో మానసం సన్నికృష్టం
నాధ్యాస్యన్తి వ్యపగతశుచ స్వ్తామపి ప్రేక్ష్య హంసాః
16
తస్యా స్తీరే రచితశిఖరః పేశలై రిన్ద్రనీలైః
క్రీడాశైలః కనకకదలీవేష్టనప్రేక్షణీయః
మద్గేహిన్యా ప్రియ ఇతి సఖే! చేతసా కాతరేణ
ప్రేక్ష్యోపాన్త స్ఫురితతడితం త్వాం తమేవ స్మరామి
17
రక్తాశోక శ్చలకిసలయః కేసరశ్చాత్ర కాన్తః
ప్రత్యాసన్నౌ కురవకవృతే ర్మాధవీమణ్డపస్య
ఏకః సఖ్యా స్తవ సహ మయా వామపాదాభిలాషీ
కాఙ్క్ష త్యన్యో వదనమదిరాం దోహదచ్ఛద్మ నాస్యాః
18
తన్మధ్యే చ స్ఫటికఫలకా కాఞ్చనీ వాసయష్టిః
మూలే బద్ధా మణిభి రనతి ప్రౌఢవంశప్రకాశైః
తాలైః శిఞ్జావలయసుభగైః నర్తితః కాన్తయా మే
యామధ్యాస్తే దివసవిగమే నీలకణ్ఠః సుహృ ద్వః
19
ఏభిః సాధో హృదయ నిహితై ర్లక్షణై ర్లక్షయేథా
ద్వారోపాన్తే లిఖితవపుషౌ శఙ్ఖపద్మౌ చ దృష్వ్టా
క్షామచ్ఛాయం భవన మధునా మద్వియోగేన నూనం
సూర్యాపాయే న ఖలు కమలం పుష్యతి స్వామభిఖ్యామ్‌
20
గత్వా సద్యః కలభతనుతాం శీఘ్రసంపాతహేతోః
క్రీడాశైలే ప్రథమకథితే రమ్యసానౌ నిషణ్ణః
అర్హ స్యన్తర్భవనపతితాం కర్తు మల్పాల్పభాసం
ఖద్యోతాలీవిలసితనిభాం విద్యుదున్మేషదృష్టిమ్‌
21
తన్వీ శ్యామా శిఖరిదశనా పక్వబిమ్బాధరోష్ఠీ
మధ్యే క్షామా చకితహరిణీప్రేక్షణా నిమ్ననాభిః
శ్రోణీభారా దలసగమనా స్తోకనమ్రా స్తనాభ్యాం
యా తత్ర స్యా ద్యువతివిషయే సృష్టిరాద్యేవ ధాతుః
22
తాం జానీథాః పరిమితకథాం జీవితం మే ద్వితీయం
దూరీభూతే మయి సహచరే చక్రవాకీ మి వైకామ్‌
గాఢోత్కణ్ఠాం గురుషు దివసే ష్వేషు గచ్ఛత్సు బాలాం
జాతాం మన్యే శిశిరమథితాం పద్మినీం వాన్యరూపామ్‌
23
నూనం తస్యాః ప్రబలరుదితోచ్ఛూననేత్రం ప్రియాయాః
నిశ్వాసానా మశిశిరతయా భిన్నవర్ణాధరోష్ఠమ్‌
హస్తన్యస్తం ముఖ మసకలవ్యక్తి లమ్బాలకత్వాత్‌
ఇన్దో ర్దైన్యం త్వదనుసరణక్లిష్టకాన్తే ర్బిభర్తి
24
ఆలోకే తే నిపతతి పురా సా బలివ్యాకులా వా
మత్సాదృశ్యం విరహతను వా భావగమ్యం లిఖన్తీ
పృచ్ఛన్తీ వా మధురవచనాం సారికాం పఞ్జరస్థాం
కచ్చి ద్భర్తుః స్మరసి రసికే త్వం హి తస్య ప్రియేతి
25
ఉత్సఙ్గేవా మలినవసనే సౌమ్య నిక్షిప్య వీణాం
మద్గోత్రాఙ్కం విరచితపదం గేయ ముద్గాతుకామా
తన్త్రీ మార్ద్రాం నయనసలిలైః సారయిత్వా కథం చి
ద్భూయో భూయః స్వయమపి కృతాం మూర్ఛనాం విస్మరన్తీ
26
శేషా న్మాసా న్విరహదివసస్థాపిత స్యావధే ర్వా
విన్యస్యన్తీ భువి గణనయా దేహలీదత్తపుష్పైః
మత్సంగం వా హృదయనిహితారమ్భమాస్వాదయన్తీ
ప్రాయేణైతే రమణవిరహేష్వఙ్గనానాం వినోదాః
27
సవ్యాపారా మహని న తథా పీడయే ద్విప్రయోగః
శఙ్కే రాత్రౌ గురుతరశుచం నిర్వినోదాం సఖీం తే
మత్సందేశైః సుఖయితు మలం పశ్య సాధ్వీం నిశీథే
తా మున్నిద్రా మవనిశయనాం సౌధవాతాయనస్థః
28
ఆధిక్షామాం విరహశయనే సంనిషణ్ణైకపార్శ్వాం
ప్రాచీమూలే తనుమివ కలామాత్రశేషాం హిమాంశోః
నీతా రాత్రిః క్షణ ఇవ మయా సార్ధమిచ్ఛారతై ర్యా
తా మే వోష్ణై ర్విరహమహతీ మశ్రుభి ర్యాపయన్తీమ్‌
29
పాదా నిన్దో రమృతశిశిరా ఞ్జాలమార్గప్రవిష్టాన్‌
పూర్వప్రీత్యా గతమభిముఖం సంనివృత్తం తథైవ
చక్షుః ఖేదాత్సలిలగురుభిః పక్ష్మభి శ్ఛాదయన్తీం
సాభ్రేऽహ్నీవ స్థలకమలినీం న ప్రబుద్ధాం న సుప్తామ్‌
30
నిశ్వాసే నాధరకిసలయక్లేశినా విక్షిపన్తీం
శుద్ధస్నానా త్పరుషమలకం నూనమాగణ్డలమ్బమ్‌
మత్సంభోగః కథముపనమేత్స్వప్నజోऽపీతి నిద్రామ్‌
ఆకాఙ్క్షన్తీం నయనసలిలోత్పీడరుద్ధావకాశామ్‌
31
ఆద్యే బద్ధా విరహదివసే యా శిఖా దామ హిత్వా
శాప స్యాన్తే విగలితశుచా తాం మ యోద్వేష్టనీయామ్‌
స్పర్శక్లిష్టా మయమితనఖే నాసకృత్సారయన్తీం
గణ్డాభోగా త్కఠినవిషమా మేకవేణీం కరేణ
32
సా సన్న్యస్తాభరణ మబలా పేశలం ధారయన్తీ
శయ్యోత్సఙ్గేనిహితమసకృ ద్దుఃఖదుఃఖేన గాత్రం
త్వామ ప్యస్రం నవజలమయం మోచయిష్య త్యవశ్యం
ప్రాయ స్సర్వో భవతి కరుణావృత్తి రార్ద్రాన్తరాత్మా
33
జానో సఖ్యా స్తవ మయి మనః సంభృతస్నేహమస్మా
దిత్థంభూతాం ప్రథమవిరహే తామహం తర్కయామి
వాచాలం మాం న ఖలు సుభగమ్మన్యభావః కరోతి
ప్రత్యక్షం తే నిఖిలమచిరా ద్భ్రాతరుక్తం మయా యత్‌
34
రుద్ధాపాఙ్గప్రసర మలకై రఞ్జనస్నేహశూన్యం
ప్రత్యాదేశా దపి చ మధునో విస్మృతభ్రూవిలాసం
త్వ య్యాసన్నే నయన ముపరిస్పన్ది శఙ్కే మృగాక్ష్యా
మీనాక్షోభా చ్చలకువలయశ్రీతులా మేష్యతీతి
35
వామ శ్చాస్యాః కరరుహపదై ర్ముచ్యమానో మదీయైః
ముక్తాజాలం చిరపరిచితం త్యాజితో దైవగత్యా
సంభోగాన్తే మమ సముచితో హస్తసంవాహనానాం
యాస్య త్యూరుః సరసకదలీస్తమ్భగౌరశ్చలత్వమ్‌
36
తస్మి న్కాలే జలద యది సా లబ్ధనిద్రాసుఖా స్యా
దన్వాస్యైనాం స్తనితవిముఖో యామమాత్రం సహస్వ
మాభూదస్యాః ప్రణయిని మయి స్వప్నలబ్ధే కథంచిత్‌
సద్యః కణ్ఠచ్యుతభుజలతాగ్రన్థి గాఢోపగూఢమ్‌
37
తాముత్థాప్య స్వజలకణికాశీతలే నానిలేన
ప్రత్యాశ్వస్తాం సమయభినవై ర్జాలకై ర్మాలతీనామ్‌
విద్యుద్గర్భః స్తిమితనయనాం త్వత్సనాథే గవాక్షే
వక్తుం ధీరః స్తనితవచనై ర్మానినీం ప్రక్రమేథాః
38
భర్తు ర్మిత్రం ప్రియ మవిధవే విద్ధి మా మమ్బువాహం
తత్సందేశైర్హృదయనిహితై రాగతం త్వత్సమీపమ్‌
యో బృన్దాని త్వరయతి పథి శ్రామ్యతాం ప్రోషితానాం
మన్ద్రస్నిగ్ధై ర్వ్ధనిభి రబలావేణిమోక్షోత్సుకాని
39
ఇత్యాఖ్యాతే పవనతనయం మైథిలీ వోన్ముఖీ సా
త్వా ముత్కణ్ఠోచ్ఛ్వసితహృదయా వీక్ష్య సభ్భావ్య చైవ
శ్రోష్య త్యస్మా త్పరమవహితా సౌమ్య సీమన్తినీనాం
కాన్తోదన్తస్సుహృదుపనత స్సంగమా త్కించి దూనః
40
తామాయుష్మ న్మమ చ వచనా దాత్మనశ్చోపకర్తుం
బ్రూయా దేవం తవ సహచరో రామగిర్యాశ్రమస్థః
అవ్యాపన్నః కుశల మబలే పృచ్ఛతి త్వాం వియుక్తః
పూర్వాభాష్యం సులభవిపదాం ప్రాణినా మేత దేవ
41
అఙ్గే నాఙ్గం ప్రతను తనునా గాఢతప్తేన తప్తం
సాస్రే ణాశ్రుద్రుత మవిరతోత్కణ్ఠ ముత్కణ్ఠ్ఠితేన
ఉష్ణోచ్ఛ్వాసం సమధికతరోచ్ఛ్వాసినా దూరవర్తీ
సఙ్కల్పై ్తౖసెర్విశతి విధినా వైరిణా రుద్ధమార్గః
42
శబ్దాఖ్యేయం య దపి కిల తే యః సఖీనాం పురస్తాత్‌
కర్ణే లోలః కథయితు మభూ దాననస్పర్శలోభాత్‌
సోऽతిక్రాన్తః శ్రవణవిషయం లోచనాభ్యా మదృశ్య
స్వ్తా ముత్కణ్ఠావిరచితపదం మన్ముఖే నేద మాహ
43
శ్యామా స్వఙ్గంచకితహరిణీప్రేక్షణే దృష్టిపాతం
వక్త్ర చ్ఛాయాం శశిని శిఖినాం బర్హభారేషు కేశాన్‌
ఉత్పశ్యామి ప్రతనుషు నదీవీచిషు భ్రూవిలాసాన్‌
హన్తేకస్మి న్క్వచిదపి న తే చణ్డి సాదృశ్య మస్తి
44
త్వా మాలిఖ్య ప్రణయకుపితాం ధాతురాగై శ్శిలాయా
మాత్మానం తే చరణపతితం యావదిచ్ఛామి కర్తుమ్‌
అ్తౖస్రె స్తావ న్ముహు రుపచితై ర్దృష్టిరాలుప్యతే మే
క్రూర స్తస్మి న్నపి న సహతే సఙ్గమం నౌ కృతాన్తః
45
మా మాకాశప్రణిహితభుజం నిద్రయాశ్లేషహేతో
ర్లబ్ధాయాస్తే కథమపి మయా స్వప్నసందర్శనేషు
పశ్యన్తీనాం న ఖలు బహుశో న స్థలీదేవతానాం
ముక్తాస్థూలా స్తరుకిసలయే ష్వశ్రులేశాః పతన్తి
46
భిత్వా సద్యః కిసలయపుటా న్దేవదారుద్రుమాణాం
యే తత్క్షీ రస్రుతిసురభయో దక్షిణేన ప్రవృత్తాః
ఆలిఙ్య్గన్తే గుణవతి మయా తే తుషారాద్రివాతాః
పూర్వం స్పృష్టం యది కిల భవే దఙ్గ మేభి స వేతి
47
ధారాసిక్తస్థలసురభిణ స్వ్తన్ముఖ స్యాస్య బాలే
దూరీభూతం ప్రతను మపి మాం పఞ్చబాణః క్షిణొతి
ఘర్మాన్తే వై వద బత కథం వాసరాణి వ్రజేయుః
దిక్సంసక్తాప్రవిరళఘనావ్యక్తసూర్యాతపాని
48
సంక్షిప్యేత క్షణ ఇవ కథం దీర్ఘయామా త్రియామా
సర్వావస్థా స్వహరపి కథం మన్దమన్దాతపం స్యాత్‌
ఇత్థం చేత శ్చటులనయనే దుర్లభప్రార్థనం మే
గాఢోష్ణాభిః కృతమశరణం త్వద్వియోగవ్యథాభిః
49
న త్వాత్మానం బహు విగణయ న్నాత్మ నై వావలమ్బే
త త్కల్యాణి త్వమపి నితరాం మాగమః కాతరత్వమ్‌
కస్యై కాన్త్తం సుఖ ముపనతం దుఃఖ మేకాన్తతో వా
నీచైర్గచ్ఛ త్యుపరి చ దశా చక్రనేమిక్రమేణ
50
శాపాన్తో మే భుజగశయనా దుత్థితే శార్ఙపాణౌ
శేషా న్మాసా న్గమయ చతురో లోచనే మీలయిత్వా
పశ్చా దావాం విరహగుణితం తం త మాత్మాభిలాషం
నిర్వేక్ష్యావః పరిణతశరచ్చన్ద్రికాసు క్షపాసు
51
భూయశ్చాహ త్వమపి శయనే కణ్ఠలగ్నా పురా మే
నిద్రాం గత్వా కిమపి రుదతీ సస్వనం విప్రబుద్ధా
సాన్తర్హాసం కథిత మసకృ త్పృచ్ఛత శ్చ త్వయా మే
’దృష్టః స్వప్నే కితవ రమయ న్కామపి త్వం మయే’ తి
52
ఏతస్మా న్మాం కుశలిన మభిజ్ఞానదానా ద్విదిత్వా
మా కౌలీనా దసితనయనే మ య్యవిశ్వాసినీ భూః
స్నేహా నాహుః కిమపి విరహే ధ్వంసినస్తే త్వభోగా
దిష్టే వస్తు న్యుపచితరసాః ప్రేమరాశీభవన్తి
53
ఆశ్వా స్యైవం ప్రథమ విరహోదగ్రశోకాం సఖీం తే
శైలా దాశు త్రినయనవృషోత్ఖాతకూటా న్నివృత్తః
సాభిజ్ఞానం ప్రహితకుశలైస్తద్విచోభి ర్మమాపి
ప్రాతః కున్దప్రసవశిథిలం జీవితం ధారయేథాః
54
కచ్చి త్సౌమ్య వ్యవసిత మిదం బన్ధుకృత్యం త్వయా మే
ప్రత్యాదేశాన్న ఖలు భవతో ధీరతాం కల్పయామి
నిశ్శబ్దోऽపి ప్రదిశసి జలం యాచిత శ్చాతకేభ్యః
ప్రత్యుక్తం హి ప్రణయిషు సతా మీప్సితార్థ క్రియైవ
55
ఏతత్కృత్వా ప్రియ మనుచితంప్రార్థనాదాత్మనో మే
సౌహర్దా ద్వా విధుర ఇతి వా మయ్యనుక్రోశబుద్య్ధా
ఇష్టా నేశా న్జలద విచర ప్రావృషా సంభృతశ్రీ
ర్మా భూ దేవం క్షణమపిచ తే విద్యుతా విప్రయోగః
56
తత్సందేశం జలధరవరో దివ్యవాచా చచక్షే
ప్రాణాం స్తస్యా జనహితరవో రక్షితుం యక్షవధ్వాః
ప్రా ప్యోదన్తం ప్రముదితమనాః సాపి తస్థౌ స్వభర్తుః
కేషాం న స్యా దభిమతఫలా ప్రార్ధనా హ్యుత్తమానామ్‌
57
శ్రుత్వా వార్తాం జలదకథితాం తాం ధనేశో ऽ పి సద్యః
శాప స్యాన్తం సదయహృదయః సన్నిధా యాస్తకోపః
సంయో జ్యైతౌ విగళితశుచౌ దంపతీ హృష్ట చిత్తౌ
భోగా నిష్టా నభిమత సుఖాన్‌ ప్రాపయామాస భూయః
ఇతి మహాకవి కాళిదాసవిరచితే
మేఘదూతే మహాకావ్యే ఉత్తర మేఘః సమాప్తః