అర్ధసమ గీతులు

వృత్తములలో ఏ విధముగా అర్ధసమ వృత్తములు ఉన్నాయో అదే విధముగా గీతులలో కూడ అర్ధసమ గీతులను సృష్టించ వీలగును. అట్టి గీతులలో ప్రసిద్ధమైనది ఆటవెలది గీతి. తేటగీతిలో అన్ని పాదములకు లక్షణములు ఒకే విధముగా నుండగా, ఆటవెలదికి బేసి పాదములకు ఒక విధముగా, సరి పాదములకు ఒక విధముగా లక్షణములు గలవు. ఇలా వేఱువేఱు లక్షణములు పాదములకు ఉన్నప్పుడు గీతిని పాడుకొనునప్పుడు విసుగు లేని వైవిధ్యము కనబడును. అప్పుడు గీతములో ఒక నూతనమైన నడక, శోభ కలుగుతుంది. అర్ధసమగీతుల సంఖ్య నిజముగా లెక్కకు లేనన్ని. మూడు-నాలుగు సూర్యేంద్ర గణములతో 128, మూడు-ఐదు సూర్యేంద్ర గణములతో 256, నాలుగు-ఐదు సూర్యేంద్ర గణములతో 512 అర్ధసమ గీతులను సృష్టించ వీలగును. కాని తెలుగులో ఆటవెలది, సీసము మాత్రమే ఈ కోవకు చెందినవి. అనగా అందఱికి జనరంజకముగా అందుబాటులో ఉండే ఇట్టి ఛందస్సుల లేమి నా ఉద్దేశములో ఒక పెద్ద లోపమే. తేట తెలుగు పదాలతో గానయోగ్యములైన ఛందస్సులు ప్రజల నోటిలో పాటల రూపములో, పద్యముల రూపములో కలకాలము నిలిచి ఉంటాయి. కన్నడమునుండి కొన్ని, నేను కల్పించినవి కొన్ని అర్ధసమ గీతులను రెండవ పట్టికలో చూడగలరు. ప్రతి అర్ధసమగీతికి ఒక ఉదాహరణమును క్రింద ఇస్తున్నాను. మిగిలినవాటిని మూడవ అనుబంధములో చదువ వీలగును. కన్నడ ఛందస్సునుండి (6, 13) గ్రహించిన గీతులను * గుర్తుతో చూపియున్నాను.

ఉత్సాహగీతి-1 – యతి లేక ప్రాసయతి బేసి పాదములకు ఐదవ గణముతో, సరి పాదములకు నాలుగవ గణముతో బేసి పాదములు – (ఉత్సహ పాదము) సూ/సూ/సూ/సూ – సూ/సూ/ఇం, 7-64; సరి పాదములు – (తేటగీతి పాదము) సూ/ఇం/ఇం – సూ/సూ, 5-26

ఆలయమ్ము చెంత భిక్ష – నడుగుచుంటి వాని నే
నాలకించంగ వాఁడు రాఁ-డాయె ముందు
కాలమెల్ల నిట్లు జగతి – గడచిపోవుచుండెఁగా
రాలు నా పండుటాకులా – రాలిపోదు

ఉత్సాహగీతి-2 – యతి లేక ప్రాసయతి బేసి పాదములకు ఐదవ గణముతో, సరి పాదములకు నాలుగవ గణముతో బేసి పాదములు – (ఉత్సాహ పాదము) సూ/సూ/సూ/సూ – సూ/సూ/ఇం, 7-64; సరి పాదములు – (ఆటవెలది బేసి పాదము) సూ/సూ/సూ – ఇం/ఇం, 5-8

శిశిరఋతువులోన నిలుచు – చెట్టువోలె నుంటిఁగా
దిశల వెలుఁగు తగ్గెఁ – దిమిరమ్ము హెచ్చెఁగా
కృశితమయ్యె నాశ లెల్లఁ – కృపను జూపవేలకో
వశము జేసికొమ్ము – వసుధపై నను నీవు

లీలాషట్పద – బేసి పాదములకు ప్రాసయతి, సరి పాదములకు యతి లేక ప్రాసయతి నాలుగవ గణముతో బేసి పాదములు – సూ/సూ/సూ – సూ/సూ/సూ, 6-64; సరి పాదములు – సూ/సూ/సూ – సూ/సూ, 5-32

నింగిఁ జలువఱేఁడు – రంగు లిడెను నేఁడు
శృంగమందుఁ జూడు – సిరుల మంచు
చెంగలువల తావి – భృంగములకు నీవి
రంగఁ డూఁదుఁ గ్రోవి – రహిని ముంచు

నర్తకి గీతి – యతి లేక ప్రాసయతి నాలుగవ గణముతో బేసి పాదములు – సూ/సూ/సూ – సూ/సూ/సూ, 6-64; సరి పాదములు – సూ/సూ/సూ – సూ/సూ, 5-32

చెరువులోని చేప – చిందులాడె మురిసి
అరుణకాంతిలోన – నతిగ మెఱిసి
సరసియందుఁ జూడ – విరిగఁ దోచె నదియు
తరువు లేని చోట – విరియు కదిలె

అళిగీతి – యతి లేక ప్రాసయతి మూడవ గణముతో బేసి పాదములు – ఇం/ఇం – సూ/సూ/సూ, 5-29; సరి పాదములు – ఇం/ఇం – సూ/సూ, 4-13

సుమరాశి యళిగీతి – సోలి వినుచు నూఁగె
కమనీయమగు వేళ – గాలి యూఁగె
విమల రాగమ్ములో – వేయి సడులు లేచె
రమణీయ ఋతువులో – రమణి వేఁచె

ఆటగీతి లేక సరసగీతి – యతి లేక ప్రాసయతి మూడవ గణముతో బేసి పాదములు – సూ/ఇం – ఇం/సూ/సూ, 5-26; సరి పాదములు – సూ/ఇం – ఇం/సూ, 4-10

తెల్ల పిల్లిలా – తేట వెన్నెలగ రావె
మెల్లమెల్లగా – మేఘాల రావె
కల్వ పూరేకు – కనుల మూయంగ రావె
చల్లఁగా నిద్ర – స్పర్శించి పోవె

తేనెగీతి – బేసి పాదములకు యతి లేక ప్రాసయతి నాలుగవ గణముతో బేసి పాదములు – సూ/ఇం – ఇం/సూ/సూ, 5-26; సరి పాదములు – సూ/ఇం /ఇం, 3-2

చూడు మావైపు వినువీథి – సోయగాలు
చూడు మీవైపు మేఘాలు
చూడు మావైపు గగనాన – సూర్యకాంతి
చూడు మీవైపు హరివిల్లు

ఆటవెలఁది – యతి లేక ప్రాసయతి నాలుగవ గణముతో బేసి పాదములు – సూ/సూ/సూ – ఇం/ఇం, 5-8; సరి పాదములు – సూ/సూ/సూ – సూ/సూ, 5-32

ఆటవెలఁది యాడె – నందమ్ము నిండఁగా
నీటుగాను జూపె – నిగ్గు లెన్నొ
తేటగీతిఁ బాడెఁ – దియ్యఁగా నయముగా
మేటియైన రవము – మేడ నిండె

నాట్యరాణి – బేసి పాదములకు యతి లేక ప్రాసయతి నాలుగవ గణముతో, సరి పాదములకు యతి లేక ప్రాసయతి మూడవ గణముతో బేసి పాదములు – సూ/సూ/సూ – ఇం/ఇం, 5-8; సరి పాదములు – సూ/సూ – ఇం/ఇం, 4-4

నీవు రాక నాకు – నిదురయే లేదురా
నీవు లేక – నిదురయే రాదురా
జీవమున్న కూడ – చేవయే లేదురా
నీవు లేక – నేనిందు లేనురా

సుషమగీతి – యతి లేక ప్రాసయతి మూడవ గణముతో బేసి పాదములు – సూ/ఇం – సూ/ఇం/ఇం, 5-6; సరి పాదములు – సూ/ఇం – సూ/ఇం, 4-6

పగలు రేతిరి – పనుల తొందర ముంచఁగా
సగము కాలము – జారిపోయెను
మిగులు కాలము – మేను వాల్చఁ దలంచఁగా
రగులు నీ హృది – రగిలి యారును

రాసగీతి * – బేసి పాదములకు యతి లేక ప్రాసయతి మూడవ గణముతో బేసి పాదములు – సూ/సూ – సూ/సూ, 4-16; సరి పాదములు – సూ/సూ/సూ, 3-8

హరికి పేరు – హర్ష మగును
సిరికి నిరవు వాఁడు
సరస నుండ – సరస మగును
సురవములకు వీడు

అరుణగీతి – బేసి పాదములకు యతి లేక ప్రాసయతి మూడవ గణముతో బేసి పాదములు – సూ/సూ – సూ/సూ, 4-16; సరి పాదములు – సూ/సూ/ఇం, 3-4

చక్కనమ్మ – సన్నగిల్లె
జిక్కిపోయె నాంచారు
ఎక్కడుండె – నెడఁద యకట
చెక్కిలిపయి కన్నీరు

నందగీతి – యతి లేక ప్రాసయతి మూడవ గణముతోబేసి పాదములు – ఇం/ఇం – ఇం/సూ, 4-9; సరి పాదములు – ఇం/ఇం – సూ/సూ, 4-13

జాబిల్లి వెలుఁగులోఁ – జలి వేయుచుండె
నా బుల్లి పాపాయి – నవ్వుచుండె
డాబాయె స్వర్గంపు – టద్దాల దారి
పూబంతు లాడంగ – పులకఁ జేరి

కనకాంగి లేక అనామిక – బేసి పాదములకు యతి లేక ప్రాసయతి మూడవ గణముతో బేసి పాదములు – ఇం/ఇం – ఇం/సూ, 4-9; సరి పాదములు – ఇం/ఇం/సూ, 3-5

మనసులో నగ్గి నన్ – మసిజేయ మున్ను
వనజాక్షి చూడుమా నన్ను
యెనలేని యాశతో – నెగురుదా మిపుడు
మనమింక సుఖజీవు లెపుడు

రేయెండ లేక నెలరేక – యతి లేక ప్రాసయతి మూడవ గణముతో బేసి పాదములు – ఇం/ఇం – ఇం/సూ, 4-9; సరి పాదములు – ఇం/ఇం – ఇం, 3-1

మల్లియ తావియో – మనసులో – మమత
తెల్లని రేయెండ – దీప్తియో
చల్లని మృదువైన – స్పర్శయో – బ్రమత
జల్లుగా వర్షించు – జ్ఞప్తియో