ఆధునిక సాహిత్యములోని కొన్ని గీతులు

తక్కువ గణములతో ఉండు గీతులకు ప్రయోజనము ఉన్నదా అనే ఆలోచన కలుగవచ్చును. ఆధునిక సాహిత్యములో అట్టి గీతులు ఉన్నాయి.

నండూరి సుబ్బారావు ‘యెంకితో తిరపతి’ పాట లోని[14] చరణములు రెండు ఇంద్ర గణములతో నున్నాయి – ఉదా. మొదటి చరణము –

ఆవ్ను దూడల్నిచ్చి
అత్తోరి కాడుంచి
మూట ముల్ళీ గట్టి
ముసిలోళ్ళతో సెప్పి … యెంకి నాతోటి రాయే

అడివి బాపిరాజు ‘మెట్లు'[15] అనే గేయమును త్ర్యస్రగతిలో చాలవఱకు రెండు సూర్య గణములతో వ్రాసినాడు. అందులో నుండి ఒక చరణము –

కోట్ల కోట్ల / గుణగణాల
అడుగులబడి / అరిగిపోయి
అడుగులబడి / తరిగిపోయి
మెట్లు మెట్లు / రాతి మెట్లు
కారు నల్ల / రాతి మెట్లు

నాలుగు సూర్య గణములతో బసవరాజు గీతాలలోని దొకటి[16] –

బ్రతుకు బరువు మోయ లేక
చివికి చివికి డస్సినాఁడ
పికరు పుట్టి పారిపోయి
ఒకడ నేను తోటలోన

అబ్బూరి రామకృష్ణరావు ‘ప్రశంస’ లోని[16] చరణము ఇం/ఇం/సూ గణములకు సరిపోతుంది –

నిన్ను ప్రశ్నింపగా జాల
నీ నాఁటి ప్రొద్దుటి పూఁట
గంభీరమై ప్రవహించె
నీదు సౌందర్యంపు పాట

వృత్తములలో సూర్యేంద్ర గణములు

సంస్కృతములో నుదహరించబడిన వృత్తముల గురు లఘువులను సూర్యేంద్ర గణములుగా విభజించుటకు వీలగునా అన్న ఒక ఆలోచన కలిగినది. Sanskrit Language Resources అనే వెబ్‌సైటులో వేయికి పైగా వృత్తములకు లక్షణములు ఇవ్వబడినవి. వాటిని నేను, శ్రీ దిలీప్ మిరియాల పరిశీలించి ఒక పట్టికను తయారు చేసినాము. సుమారు నాలుగు వృత్తములలో ఒక దానికి ఇది సాధ్యము. ఇందులో మఱొక విశేషము ఏమనగా ఒకే వృత్తమునకు ఒకటికన్న ఎక్కువగా గీతుల లక్షణములు ఉన్నవి. ఈ పట్టికను రెండవ అనుబంధములో పరిశీలించవచ్చును. గీతుల చాయలున్న కొన్ని వృత్తములకు క్రింద ఉదాహరణములను ఇస్తున్నాను.

1) అన్వర్తికాపవాసక – త/ర/జ/ర, యతి (1, 8) UUI UI UI – UI UIU ఇం/సూ/సూ – సూ/ఇం, సాంధ్యగీతి, 5-15; 12 జగతి 2795

కోరండి వచ్చునంచుఁ – గ్రొత్త లోకముల్
మీరింక నేర్వ రండి – మేలు శాస్త్రముల్
చేరండి దూరమందుఁ – జెల్గు తారలన్
తారాశశాంకభూమి – తాకి రండహో!

2) చమరీచరము – న/న/ర/న/ర, యతి (1, 10), III III UIU III UIU సూ/సూ/ఇం – సూ/ఇం, లలితగీతి, 5-12; 15 అతిశక్వరి 11968

విరహ మదియు బాధయే – వెతల గాథయే
మురిపె మిచట లేదుగా – ముదము చేదుగా
స్వరము లవియు నెల్గులో – వఱలు మూల్గులే
విరులు వలదు నాకిఁకన్ – వెలుఁగు లేదిఁకన్

3) విరేకి – ర/న/ర/ల 10 పంక్తి 699 UIU III – UI UI ఇం/సూ – సూ/సూ, శిశిరగీతి, 4-15

ఆమనీ కనదె – హర్ష మెందు
కోమలీ మనసు – కుందె నిందు
ఏమియో బ్రదుకు – లిట్టు లాయె
కామినీ కలలఁ – గాన వాయె

UI UI – IIUI UI సూ/సూ – ఇం/సూ, చారుగీతి, 4-12

సొంపులీను – శుకపాళి లేదు
కంపులీను – కమలమ్ము లేదు
అంపశయ్య – యయె భూమి చూడు
చంపుచుండెఁ – జలి నన్ను నేఁడు

4) ముకులితకలికావలీ – ర/న/న/ర; 12 జగతి 1531;

UIU III – III UIU ఇం/సూ – సూ/ఇం, తుంగగీతి, 4-7

మానసోత్కళిక – మఱల విచ్చునో
వేణు సద్రుతము – వినఁగ వచ్చునో
తేనియల్ ఝరిగఁ – దియగ పారునో
వానగన్ గురిసి – వలపు ముంచునో

UI UII IIII UIU సూ/ఇం – ఇం/ఇం, 4-2

గానలోలుని – గలయఁగఁ నెంచఁగా
మానసమ్మున – మరులను బెంచఁగా
నేను నీకను – నిజమును గాంచఁగా
మేను వేచెను – మృదుమధురమ్ముగా

5) గీతికా – స/జ/జ/భ/ర/స/లగ, యతి లేక ప్రాసయతి (1, 11) IIUI UII UIU – IIUI UII UIU ఇం/ఇం/ఇం – ఇం/ఇం/ఇం, 6-1; 20 కృతి 372076

విరబూయు పూవుల గంధమై – విరిబోణి యిచ్చెను ఛందమై
హరివిల్లు వెల్గుల రంగులై – మురిపించు నీరధి పొంగులై
సురనారి నాట్యపు చిందులై – స్వరరాగ శోభల విందులై
సరసాన మల్లెల మాలతో – నరుదెంచు మిప్పుడు శ్రీలతో

6) సిద్ధి – ర/స/న/ల 10 పంక్తి 987

UIU IIUI III ఇం/ఇం/సూ, 3-5

పుష్పమై విరబూయు నెనరు
బాష్పమై కనుజారు ననరు
పుష్పమై విరబూయు నగవు
బాష్పమై కనుజారుఁ దగవు

UI UII – UI III, సూ/ఇం – సూ/సూ, తరళగీతి, 4-14

సిద్ధిఁ బొందితిఁ – జేర నిపుడు
శుద్ధిఁ బొందితిఁ – జూడ నిపుడు
బుద్ధి గల్గెను – భూమిపయిన
బుద్ధుఁ డిచ్చును – బోధనలను