రత్నాకరుఁడను, ధనరత్నాకరుఁడను
రత్నాకరుఁడను, గుణరత్నాకరుఁడను

రమ్యంబగు మణిరాజంబుల
వైడూర్యంబుల, వజ్రంబుల,
మాణిక్యంబుల, మౌక్తికముల
నన్నియు నమ్మెడి వ్యాపారిని

హారములందున, అందెలయందున
కమ్మలయందున, కమనీయంబగు
అఖిలాభరణములందున మెఱిసెడి
వన్నియు నాకడఁ గొన్నవె కాదా?

రాజులు, రాణుల రవణంబులలో
తారలరీతిగ తళతళలాడెడు
అరుదగు రత్నము లన్నియు నాకడ
కోరికమీరఁగఁ గొన్నవె కాదా?

ధనవంతుఁడ మఱి గుణవంతుఁడనగు
నన్నును రాజాన్వయములఁ బుట్టిన
వారికి సమముగ భావించుచు సం
భావించుటయే భావ్యము గాదా?

ఏమి వార్తను దెచ్చితి విపుడు నీవు?

క్రొత్తదేమి లేదు కోరుచున్న దొకటె
ఎన్నినాళ్ళనుండొ నిన్ను నేను

పద్మినీపరిణయమా?

అది గాకింకేమిటి? నా
హృదయంబును చక్కగ గ్రహియించితి వన్నా!
అదనిది పద్మిని కొకస
ద్హృదయునితో నుద్వహంబు నింపుగ సలుపన్.

యౌవనభరమున పద్మిని
పూవుంగొమ్మంబలెఁ గడుపొల్పున నలరున్
వైవాహికబంధంబున
నో వరునకుఁ గూర్ప నామె నొప్పగు త్వరగన్

నాదు మిత్రులు, ధనమంత లేదు గాని
కలదు రూపంబు, గుణము, సంస్కారగరిమ;
అట్టివార లుత్తమకులమందుఁ బుట్టి
నట్టి వారు పద్మిని కరం బడుగుచుండ్రి

మందాకిని నీయోచన
సుందరమైనదె; వివాహశోభాన్వితయై
అందము లొల్కెడు పద్మిని
చందము గననెంతు నేను సైతం బైనన్.

ఉండిన చాలునె గుణమే?
ఉండఁగవలదా ధనమును నుచ్చస్థితియున్?
మెండుగ నివి యుంఁడగ, గుణ
మండితుఁడగు సద్వరునకె మత్సుత నిత్తున్.

సమమగు స్థితి గల్గినచో
క్రమముగ కల్యాణమైన కలహంబైనన్
సముపాదేయంబగు, నది
సమకూడని పెండ్లి యెట్లు సలుపఁగవచ్చున్?

ధనవంతుఁడ నగు నన్నును
ఘనులగు సామంతులందు గణుతింపవలెన్
ఘనుఁడగు సామంతుఁడె నా
తనయకు సరియైన వరుఁడు తర్కము లేలన్.

నాదుమిత్రుల కోర్కెను నీదుచెంత
విన్నవించితి నంతయే వేఱు కాదు;
నీవు గోరిన సామంతుఁడే వరింప
సందియంబేల? నేనును సంతసింతు.

నమ్మవె మోహిని! నవ్వుచు నిటుపై
సమ్మోదంబున జంకక జడియక
సంచరియించెడు సమయము వచ్చెను
మబ్బుల మాటున మఱుఁగగు వెన్నెల
మబ్బులు దొలఁగఁగ మంజుతరంబుగ

ప్రబ్బిలు కాలము రానే వచ్చెను
పొదలో పూచిన పూవటు చాటుగ
పరగిన మన పతిపత్నీత్వం బిక
సమ్మాన్యంబగు సమయము వచ్చెను

నీమాటలు తేనియమూటలవలె
ఆమోదకరంబగుచుం దోఁచును
ఐనను మన రహస్యవివాహపు
వైనము నాకతిభయమును గూర్చును

నిరసింపవు గద నీవా పెండ్లిని?

తలపఁగ నైనను దలఁపగఁ దగునా
కలనైనను ఆకరణిం బ్రియతమ?

జంకుల కొంకులనింక స్మరింపక
మన పరిణయ వేళను బూనినయటు
సంతోషంబున సంస్మిత మూనుము

సంస్మితమున్నను శంకయు నున్నది
మన పరిణయమును జనకుఁడు మెచ్చున?
ఎని నాళ్ళాతని కెఱిఁగింపక యిటు
దాతుము మన యుద్వాహపుబంధము?

నమ్ముము ప్రియ! యీనాఁడే తొలఁగును
ఆతెర, ప్రకటితమగు మన బంధము

చేయుము ప్రియ! యది శీఘ్రంబుగనే
ఈప్రచ్ఛన్నత యింకను సాగదు
ఇది నాజనకుని కెటులో తెలిసిన
ఆరంభంబగు ఘోరరణంబే

ఆఱడి కలుగును ఆప్తులచేతను
కావున నీవే కౌశలమేర్పడ
చల్లగ మెల్లగ సమయము నెఱిఁగి
ఆతని చెవికిది యంటింపుము

అటు సేయుటకే ఆయత్తుఁడనై
ఇట నుంటిని ప్రియ!

ఇది వినఁగనె యతఁ డెత్తుగ నెగయును
పగిలెడు నిప్పుల పర్వతమట్లుగ
అది గని యలజడి నందకు మీవును
క్షణమాత్రమె యాతని క్రోధము

ఆతని ధోరణి యట్టిదె ప్రేయసి!

పెనుతరఁగలతో వెఱపును గొల్పెడు
మున్నీటను తెలిముత్యములున్నటు
ఆతని హృదయపులోతులయందున
మధురప్రియతామార్దవ మున్నది

ఇదిగో ప్రియ! కనుమీ పత్రము
సామంతులతో సముఁడే తానని
సంబరపడు నీ జనకుని కియ్యది
సమధికసంతోషంబును గూర్చును

సామంతుండగు నా మిత్రుండిదె
కన్యాశుల్కము కాన్క లొసంగుచు
పరిణయమాడెద పద్మిని నంచును
వ్రాసెను పత్రము పరమాదరమున

ఎంత యదృష్టము! ఇట కేతెంచున
సామంతుఁడు?

కనఁగా నీజనకుని, నీసోదరి
నేతెంచును నతఁడీ దినమందే;
నేనే కూర్చితి నీ సోదరి కీ
సంబంధం బిది సాగిన తోడనె
ప్రకటింపం దగు బంధుజనాళికి
గర్వముతో మన కల్యాణంబును

(ఇంతలో దూరమునుండి రత్నాకరుఁ డచ్చటికి వచ్చుచున్నట్లు చప్పుడులు వినపడును)

త్వరపడవలె నీ పత్రము నొసఁగి
ఘటియింపఁగ నిఁక కార్యము నేను.

కనరాదు జనకుండు మనల నేకాంతముగ
చనఁగానువలె నేను సత్వరమె యిటనుండి

నినుఁ బాసి చనలేను నిక్కముగఁ గాని
పెనుకష్ట మొనగూడు చనకున్ననేను
క్షణములే యుగములౌ నిను వీడి యున్న
కాని ప్రళయంబె కాలూను నీతోడ నున్న

పోకతప్పదు నీకు నాకౌఁగిలిని వీడి
రాకముందే యిటకు రత్నాకరుండు
మనల కౌఁగిటనిట్లు కనుగొన్న నాతండు
వినశించు నాక్షణమె మనయాశ లన్ని

రానుండె ప్రళయంబె కానిపోవఁగ లేను
నేనొక్క క్షణమైన నీకౌఁగిలిం బాసి
క్షణములో సగమైన, సగమైన క్షణములో
సగమైన నిటులె నీసంశ్లేషమున నుందు

కొలది యెడఁబాటునకుఁ గుందంగరాదు
బలపడును విరహంబువలన బంధంబు
కావునం జెలి ! నీకు కన్నీటివీడ్కోలు
నీవక్త్రమును మఱల నేఁజూచువఱకు.

నతశిరస్కులు గాక నడతురు
నాదుముంగిట రాజులంబలె
ఎఱుఁగరో ఈదేశమందున
ధరణినాథుల కరణి ధనికుల
గారవంబునఁ గాంచవలెనని

అరుదెంచుచున్నవాఁడదిగొ రత్నాకరుఁడు
తరుణమియ్యదె యతని కరుణ నార్జించుటకు
సనసన్నగాఁ బల్క వినఁజాలఁ డాతండు
స్వనమెచ్చఁగాఁ బల్కి స్పష్టముగ వచియించి
ఒనగూర్చుకొనఁ బోలు యుక్తిగా కార్యంబు

సుబంధూ! సంగతులేమి?

(కొంచెం మెల్లగా)

సరసుండు సామంతుండు …

(చెవులు నిక్కించి వినుటకు యత్నించి)

సరసంబు లందువా సుబంధూ?

(పెద్దగా) సరసాలు కాదార్య! సరసుండు సామంతుండు.

సామంతుండా? సరసుండా?

ఔను. వినండి …
స్వామీ రత్నాకర! యిదె
సామంతవిభుండగు సరసాఖ్యుఁడు మీకున్
ప్రేమంబున లిఖియించిన
శ్రీమహితంబైన లేఖ, ప్రీతిం గొనుఁడీ!

రానుండెను సామంతుఁడు
మీ నిలయంబున స్వయముగ మిము దరిసింపన్
మానితముగ నాతని నా
హ్వానింపఁగ మీరలింకఁ ద్వరసేయవలెన్

(ఆలేఖను సుబంధుని హస్తమునుండి లాగికొని చదువును)

ఆహ, ఆహ! అద్భుతంబుగ నుండె ఆరంభమెంతొ!
ఓహొ, ఓహొ! మధురంబు, మధురంబు మధ్యభాగంబెంతొ!
ఈహి,ఈహి! శ్రీకరము, స్నేహదము చివరిభాగంబెంతొ।

ఆహ, ఓహొ, ఈహి! అంత అద్భుత మేముండె నార్య?

దూరముంటివేమి? చేరవచ్చి సుబంధు
కౌఁగిలించుకొనుము కౌతుకమున
నీదుపూన్కిచేతనే యిది సమకూడె
సాధు! ధన్యవాదశతము నీకు

చిన్నవిషయమొకటి….

(వీలైనచో తన వివాహమునుగుఱించి చెప్పఁబూని వినయముతో ననును)

చిన్నవిషయంబు కాదు; యాచించుచుండె
మాన్యసామంతవర్యుండు మత్తనూజ
పద్మినీకరము నిపుడు; పట్టె నేఁడు
రాణి యగు భాగ్య మామెకుం బ్రాజ్యముగను

రాణియై యిట్లు పద్మిని రంజిలఁగనె
భాగ్యవంతుని మండలేశ్వరుని నొకని
వెదకి తెచ్చెద మోహినిం బ్రియము మీర
పరిణయంబాడ రాడ్వైభవంబుతోడ.

(తనలో)
హతవిధీ! అనుకున్న దొకటి, అగుచున్నదొకటి

(అని విచారవదనుం డగును)

వంత యేదొ కన్పించు నీవదనమందు
చేదుగాఁ దోఁచెనొ సుబంధు! నాదుమాట?

నాకూ మీకూ… లేదు లేదు

నాకూ, మీకూ… ఏమనుచున్నావు?

నాకూ మీకూతురు పెండ్లి ఆనందకరంగా ఉంది

ఐన పోవోయి నీవింక నరుగుదెంచు
మాన్యసామంతవరుని సమ్మానమునకు
లోటు లేకుండ సర్వమేర్పాటు చేసి
వైభవంబున నాతని స్వాగతింప

అవశ్యముగ

అడుగకుండనె తానె యై అరుగుదెంచె
భాగ్యరమ మత్పురాపుణ్యఫలము కతన
పంచుకొందును నాకుటుంబంబుతోడ
ఈ యదృష్టఫలంబును నీక్షణంబ

పద్మినీ! మోహినీ! మందాకినీ!
సేవకులారా! సేవికలారా!
రండి! రండి! వినండి! వినండి!

ఎందుకీ పిలుపు నాన్నా?

ఏమైన దన్నా?

ఈకోలాహల మెందుకు నాన్నా?

రండి! మూగండి నాముందు రయముగాను
అద్భుతంబును కర్ణపేయంబు నగుచు
నింపుగొల్పెడు వార్త విన్పింపనుంటి
(పద్మినితో)
పద్మినీ! నీదు భాగ్యంబు పండె నేఁడు

క్షాత్రకులశేఖరుండును సద్గుణుండు
సరసుఁడను ఱేఁడు నేఁడె నీకరముగోరి
వచ్చుచున్నాఁడు; క్షాత్రగర్వంబుమీర
తనరుదువు నీవు రాజ్ఞీపదంబునంది.

నీదు కనుసన్న లానలై నిత్యముగను
సేవలందించుచుండ దాసీజనంబు
వైభవంబుగ ప్రాసాదవరములందు
జీవితము బుత్తువిఁక నీవు సేమముగను

ఇట్లు సామంతుఁ డల్లుఁడై యింటనుండ
మనము వీడెద మింక సామాన్యపదము
రాజవర్గములందు గౌరవముతోడ
ఉన్నతంబగు పదమంది యుందు మింక
(మందాకినితో)
మందాకిని! యేమందువు?

(పద్మినితో)

పద్మిని! నీవేమందువు?

(మందాకినీ పద్మినులు గర్వపూరితమైన భావమును ప్రదర్శింతురు)

(అందఱితో)
ఈబాంధవ్యంబున కీవైభవమునకు
కారణ మీరత్నాకరుఁడే
కారణ మీ రత్నాకరుఁడే!
సమయంబిది సంతోషంబున
స్వాగతమొసఁగఁగ సామంతునకు
సమయంబిది, సమయంబిది!

మొగుడుపద్మమువోలె నీముఖ మదేల
చిన్నబోయెను మోహిని! చెన్ను దఱిగి?
ఈర్ష్యయో అసంతృప్తియో యేదొ నిన్నుఁ
గలఁచుచున్నట్లు నీమోము దెలుపుచుండె

చింతసేయవలదు చిన్నారి నాతల్లి!
నీకుసైతమొక్క నృపకులేంద్రు
సుగుణసాంద్రుఁ జూచి శుభవివాహముఁ జేతు
నీదుమదిని ముదము నిండఁ జూతు
(సేవకులతో)
త్వరపడుడిఁక మన భవనమునెల్లను
రాజోచితమగు ప్రాసాదంబుగఁ దీర్చుఁడు
ఇంటికిముందును ఇంటికి వెనుకను
గల తోటల, బాటల నీటుగ దీర్చుఁడు
(కుటుంబముతో)
ఆహా! నాభాగ్యము! నా పద్మిని
రాణీ యని గౌరవముగఁ బిలువంబడు;
తడబడుమాటల తాతా యనుచును
ప్రాకుదురొడిలో రాచనిసుంగులు

ఆనందంబున అంబరమంటుచు
ఆసామంతుని ఆహ్వానింపఁగ
సన్నద్ధంబగు సమయంబిది
సంబరపడియెడు సమయంబిది

నీకు మున్నుగ నే జనించితి
నన్న విషయము నాత్మ నెంచుము
చిలిపిచేష్టలు చికిలిచూపులు
మాని నన్నిఁక రాణికిం దగు
గారవంబునఁ గాంచు మింకను

పూని మ్రొక్కక రాణిగారికి
జేసియుంటిన చెడ్డనేరము?
మనవిసేతును మహారాణికి
నేరమును మన్నింపుమంచును

మానుమీయవమానవాక్కులు
మానుమిఁక నీమడ్డిమాటలు
నేను రాణిని, నీవొ యేమియు
లేనిదానివి, లేకిదానివి

నీదుగర్వము నిశ్చయంబుగ
నాకుఁ గూర్చును నవ్వు మెండుగ
హాహ హీహీ! హాహ హీహిహి!
హాహ హీహీ! హాహ హీహిహి!
నీదు గర్వమె నీదు రాజ్యము
నీదు డంబమె నీకిరీటము
హాహ హీహీ! హాహ హీహిహి!
హాహ హీహీ! హాహ హీహిహి!

ఒక్కతల్లికి నొక్కతండ్రికి
జననమందిన చానలిర్వురు
గర్వమేటికి? కలహమేటికి
మెలఁగలేరా మిత్రులట్టుల?

నాదుతప్పిద మేది యిందున?
పెద్దదానిని, పెద్దయింటికి
రాణియై చనుదాని నించుక
గారవించుట గాదె మంచిది?

ఆమె భాగ్యము నామెపదవిని
ఒక్కయింతయు లెక్కసేయను
కాని గర్వము మాని యించుక
మనిషిచందము మసలుమందును

నీదుమనసున నిండె నీర్ష్యయె
అందుచే నిట్లనుచునుంటివి

లేడు వరుఁడును, లేదు పెండ్లియు
రాణినంచును రభస చేతువు
ఇట్టిరాణుల వట్టిమాటల
కెట్టి యీర్ష్యయుఁ బుట్టనేరదు.

ఇర్వురిర్వురె, యింక యుద్ధము
మాని శాంతముఁ బూని యుండుఁడు
కవుంగిలిలోఁ గలహమెల్లను
కరగఁజేయుఁడు, కనుఁడు స్నేహము

ఆటపట్టించుచుండెనిన్నామె యంతె
కాని నీయందు వైరంబు గలది కాదు;
ఐన పెండ్లియై నీవుందు వామెనుండి
దూరముగ, నుండదిఁక నామె పోరు నీకు

అంకురితమయి యుండె నాయందుఁ గూడ
హృద్యమగు రహస్యప్రణయేచ్ఛ యొకటి
దీని చూచాయగా నీకుఁ దెలుపుచుంటి
ఈరహస్యంబు బయటివా రెఱుఁగరాదు

నీరహస్యంబు నెవరికి నేను జెప్ప
దాఁచుకొందును నాలోనె ధనమువోలె
అంకురించెన తిరిగి పెండ్లాడు కోర్కె?

అంకురించిన యాశ్చర్య మందనేమి?
ధనికురాలను, నింక యౌవనపుశోభ
తరుగకున్నదానను నన్ను పరిణయమ్ము
నాడఁ గోరెడు పురుషులుగూడ లేరె?

ఆతఁ డెవ్వాడొ నేనరయంగ గలన?

అది రహస్యంబు

యౌవనుండా యతఁడు? అందగాడా యతఁడు?

(ఆప్రశ్నకు ప్రియునిరూపు మనసులో మెదలగా నుబ్బిపోవుచు, తనలో నిట్లనుకొనును)

ఆతఁడు సుబంధుఁడని చెప్పివైతునేమొ
నిబ్బరించుకొనవలె నా యుబ్బుపాటు
(ప్రకాశముగ) అన్నియున్నవాఁడె.

రాజన్యుఁడా యతఁడు? రాజబంధువా యతఁడు?

అందఱము రాణులము కాలేము

ప్రియముగ నన్నలరించెడు నన్నయు
స్వయమగు కూతులవలె ననుఁ గను
కోడండ్రును గల్గుదురిటఁ గానీ
వీరలు చూపెడు ప్రేమలకంటెను
పత్యనురాగమె బహుళ ప్రశస్తము

నాకనుసన్నల నందఱు నడచుచు
నను నమ్ముచు పూర్ణంబుగ నుంచిరి
నాపై యింటిని నడపెడి బాధ్యత
కానీ ఈయధికారముకంటెను
ధవుకౌఁగిటిబంధనమే శ్రేయము

పొలఁతికి స్వేచ్ఛాపూర్ణతకంటెను
చెలువుని కౌఁగిటిచెఱయే కామ్యము
త్వరలో పద్మిని! పరిణయవశమున
ఈవిషయంబునె నీవును గందువు
కని తలఁతువు మఱిమఱి నా మాటలు

సామంతునకున్ స్వాగతమీయఁగ
సన్నద్ధులమై సంతోషంబుగ
నుండఁగవలె నిఁక నుల్లాసంబును
పూనుము నీముఖమున మోహిని!

తాల్చఁగవలెనా దరహాసంబును
నామనసందున లేకున్నను?

చింతింపఁగవల దింతయు మోహిని!
అక్కకుఁ బెండిలి యయ్యెనొ లేదో
నీవంతును రానేవచ్చును గద!

(తనలో)
జారుచునున్నది, దిగ
జారుచునున్నది నాస్థితి
నా ప్రచ్ఛన్నతయును
నా మౌనంబును శోకము
నాకుం గూర్చుచు నున్నవి;
ఎందుంటివొ నీవు సుబంధూ!
ఇపుడే నీ యవసర మయ్యెను

ఏదీ! చిందింపు మొక్క చిరునవ్వు నాకొఱకు …

(ప్రవేశించి)
వచ్చియున్నాడు సామంతవర్యుఁడిపుడు
త్వరపడుం డింక నాతని స్వాగతింప

(మోహినితో)
తర్వాతఁ జేత మీభాషణము

ఇదిగొ! మాన్యసామంతవర్యుండు.

భరమగు లాంఛనవరములఁ గోరని
సామాన్యుఁడనగు సామంతుండను
కట్నంబులు కాన్కల నాశింపను
ఆహ్వానోత్సవ మసలే కోరను
సరసాత్ముండను సరసాఖ్యుండను
సామాన్యుఁడనగు సామంతుఁడనూ,
సామాన్యుఁడనగు సామంతుఁడనూ!

(సుబంధునితో)
బంధుతుల్యుండవె నీవు సుబంధూ!

(రత్నాకరునితో)
శ్వశురున కివియే సాదర ప్రణతులు
(మందాకినితో)
సుందరమూర్తికి శుభమును గోరుదు
(పద్మినితో)
శైశిరతామరసంబును బోలిన
నీయందంబును నేను నుతింతును

(మోహినితో)
ఓహో! కలదిట నుజ్జ్వలదీపము
నళినంబుల, హరిణంబులఁ గేరెడు
నయనంబులు గల నవకపురూపము
(సుబంధునితో ఏకాంతముగ)
రతికిని రంభకు ప్రతిరూపం బీ
శతపత్త్రేక్షణ సత్యంబుగ
(రత్నాకరునితో)
శ్వశురోత్తమ! నీ భాగ్యమె భాగ్యము
రత్నంబులకుం బ్రతియగు తనయా
రత్నంబులు సార్థకమొనరించిరి… నీ
రత్నాకరనామము;

ఈరత్నంబుల నీక్షింపఁగనే
సడలెను నాలో సంశయమెల్లను
కలిగెను తృప్తియు కల్యాణార్థము
సఫలంబగు నా సంకల్పంబని

సర్వం బిచ్చట స్వాంతంబునకు
సంతోషంబు నొసంగుచు నుండెను
ఈకారణమున నిచ్చటనుండఁగ
చేకురుచుండెను నాకుత్సాహము

నీసంతోషమె మాసంతోషము
నీయుత్సాహమె మాయుత్సాహము
నీకాతిథ్యము నిచ్చుటయే
మాకానందము.

చక్కని మీసౌజన్యము నాకును
మక్కువ గూర్చెను మానసమందున
నిక్కువముగ నిఁక నేనువరించెడి
చక్కని చుక్కను సన్నిహితంబుగ

గని మాటాడెడి ఘనయోగంబును
గల్పించుట మీ కంగీకార్యమె?

నీ హృదయంబును నేను గ్రహించితి
సఖ్యము మీరఁగ సంభాషించుచు
కన్యాహృదయము గాంచిన ముందుగ
సౌఖ్యము గల్గును జాయాపతులకు
ఈసమయంబున హితముగ నుండదు
వ్రేలాడుచు నిట పితరుం డుండుట
కాన సుబంధుఁడు నేనును నుపవన
మందునఁ గ్రుమ్మరుచుందుము

(మోహినితో)
నా అందాల వధూరత్నమా!

సుంత పొరపాటు గావించుచుంటి రార్య!
తాఁక దటువంటి భాగ్యంపురేక నన్ను
తాఁకు నారేఖ నా సహోదరినె స్వామి!

నీసోదరినే?

ఔను! నా సోదరినే.

ఇటు చూడవలదు; మీరలటు చూడవలెను

(ఆసైగను తప్పుగా గ్రహించి, అతఁడు మందాకినియే వధువనుకొని ఆమెను చూచుచుండును)

(మందాకినితో)

ఎంత పొరపాటు? నీవే నా…

(మందాకినియే వధువనుకొని పలుకబోవును)

ఇదీ పొరపాటే! ఇంకా యత్నించండి.

ఇదీ పొరపాటేనా?

ఔనదీ పొరపాటే! ఇటు చూడండి.
ఎంత హాస్యపరులొ ఎఱుఁగరే వధువును?
ఆవధువును నేనె ఆర్య! కనుడు
మీదుకరముఁ బట్టు మేదురాదృష్టంబు
ప్రాప్తమైనయట్టి భాగ్యవతిని!

(తనలో) ఈ త్రిజటా!
(పైకి వ్యంగ్యంగా) నీవా నావధూమణివి?

సందేహమెందుకు? నేనే మీ వధూమణిని.

ఇది నిజమేనా? కల గనుట లేదు గద!

కల గనుట లేదు; కల్లలాడుట లేదు; నిజమిదియె నూటికి నూరు పాళ్ళు.

అది యథార్థంబు

అక్షరాక్షరంబు

రగిలెడు నా యనురాగజ్వాలిక
శమితంబగు నీ హిమపాతంబున
ఈ తరుణికిఁ గా దాతరళాక్షికె
స్పందించును నాడెందం బిప్పుడు

ముకుళితపద్మము పొలుపుం బూనెను
ఆతని ముఖ మరయంగనె నన్ను
పలువాక్కులు తెల్పఁగఁ జాలని
న్యక్కారమునది వ్యక్తము చేసెను

కుంచించుచు క్రుంగుచుఁ దను గాంచెడు
నాతని వైఖరి కచ్చెరువొందుచు
ఖర్వము కాఁగా గర్వము కొంతగ
నిర్వేదముతో నీమెయుఁ జూచును

పలుకులకందని భావముఁ జూపెడు
వీరల ముఖములు వీక్షింపఁగనే
ఉత్పాతం బెదొ ఉత్పన్నంబగు
సూచన లెన్నియొ తోఁచుచునుండెను

ఈఁదురుగాలికి ఇటునటులూఁగెడు
భూజమువలె నుద్వేజితమగు మది
కలఁగిన ఆమది కానఁగఁజాలదు
రాఁగలదేమియొ కాఁగల దేమియొ

(తనలో)
అనుభవజ్ఞుండు నాకు శ్రేయస్కరుండు
మామకోద్వాహవిషయంబు మామతోడ
నెమ్మదిగఁ దెల్పఁగాఁ జాలు నేస్తకాడు
వచ్చుచున్నాఁడు సామంతవర్యుఁడదిగొ

ఎందుంటివొగద మిత్రమ!
అందిందనకన్నిచోట్ల నరసితి నీకై
అందింపఁగ నొకవిషయం
బందున సాయంబు నాకు నర్హుఁడ వీవే.

నీదు సాయంబుఁ గోరుదు నేను గూడ

అట్లె కోరుము నిస్సంశయంబుగాను
కాని నావిషయము ముందుగాను దెల్పి
కాంచవలె దానికిం బరిష్కార మిపుడు.

అట్లె కానిండు మీవిషయంబె ముందు…

సుమములచందము సుకుమారంబులు
సుదతుల చిత్తము లిది గమనింపుము
యోచింపుము నీ యోచన యేగతి
ఆచెలువకు ప్రాణాంతక మగునో!

పూచునె వలపులు చూచినతోడనె
ఆ చెల్వకు నాయందు సుబంధూ!
నామది మాఱిన నది ప్రాణాంతక
మామెకు నగు ననుమాట యసత్యము

సామంతుండని ధీమంతుండని
శ్రీమంతుండని చేసితి నీతో
నొప్పందము నిది తప్పినఁ గల్గును
గొప్పవిషాదము, తప్పును మన్నన

మనువాడెద నామాటలు వమ్మయి
చనకుండఁగ మన్నన చెడకుండఁగ
చెన్నుగ పద్మిని చెల్లెలినే యిఁక
మన్నన లేగతి మఱుఁగగు మనకు

సుందరులందున సుందరి మోహిని
స్పందించును నా డెందం బామెకె
అభిలషణీయం బామె కరంబే, నా
కభిలషణీయం బామె కరంబే.

(తనలో)
ఈతని ధోరణి యింతింతకు నా
చేతము నెరియఁగఁ జేయుచు నున్నది
ఈతని చేతము నిటు మఱలింపఁగఁ
జేతును నేనొక చిన్న ప్రయత్నము

(ప్రకాశముగా నిట్లనును)

చక్కనిరూపం బొక్కటె చాలదు
చక్కనిగుణముల సంపద యుండిన
చక్కని సంతతి, సౌఖ్యము లొదవును
చక్కగ సాగును సంసారంబును

కరుణయు క్షాంతియు గౌరవకాంక్షయు
వరగుణములు గల వధువే పద్మిని
పరిణయమాడిన పురుషుని కాచెలి
సరగునఁ గూర్చును చిరసౌఖ్యంబులు

ఈ హేతువు లీ హితవాక్యంబులు
నా హృదయంబున నాట వొకింతయు
మోహినియే పరిపూర్ణంబుగ నా
యూహలలో నెలవూనెను స్థిరముగ

పాఱదు నా మది పద్మినియందున
పాఱిన నీవే పరిణయమాడుము
చేరెడుకన్నుల చెలువను మోహినిఁ
జేరుటకే నాచిత్తము గోరును

పంతం బూనుచు త్వరపడుటేలా?
ఎంతగ హితమో ఈ యోచనయే
శాంతంబుగ నీ స్వాంతము నడుగుము
ఇంతయె నిన్నర్థింతును నేను.

ఎంతకు రాడు భర్త, వచియించెనొ లేదొ వివాహవార్త సా
మంతుని, కాతఁ డా విషయమంతయుఁ జెప్పెనొ నాదుతండ్రికిన్?
శాంతముతోడ దాని విని సమ్మతి జూపెనొ తండ్రి, లేక రో
షాంతురుఁడౌచు నగ్గిమల యట్లుగ రాల్చెనొ నిప్పు లక్షులన్?

ఇదె వచ్చును సామంతుం
డది వివరింపంగనొ యిట, కాప్యాయముగా
నెదురుగఁ జని యాతని నడు
గుదుఁ గలవిషయంబు నెల్లఁ గొంచక యింకన్.

(ప్రవేశించి,తనలో)
ఏకాంతంబున నిచ్చట
నీకాంతను జూచు భాగ్య మిప్పుడు గలిగెన్
లేకింతయు దాపఱికం
బీకాంతకుఁ దెల్పికొందు హృద్గత మెల్లన్

(ప్రకాశముగా)
స్నేహముతో గుప్తంబుగ
మోహిని! మాటాడు సమయ మొదవెను నిపుడే!

(సోత్సాహముగా)
నా హృదయంబును నట్లే
యూహించుచు నుండె నార్య! ఉత్కంఠతతోన్

(తనలో)
నాతో నుండుటకా? యిది
చేతోమోదావహమగు చిహ్నమె నాకున్!
(ప్రకాశముగా)
ఆయతనేత్రి! ఈతరుణమందె సుబంధుఁడు నీదుతండ్రి నా
ప్యాయన మొప్పఁ జేరి విషయంబును దెల్పుచునుండె, నిట్టి రా
గాయతమైన బంధమును కాదన డాతఁడు గాన వెల్లడిం
జేయఁగ నొప్పు నిప్పుడె విశిష్టతరంబగు నా యుదంతమున్

ఆకల్యాణోదంతము
సాకల్యంబుగ బయటికి స్పష్టం బైనన్
నాకది మోదావహమగు
ఆకర్ణింపఁగఁ బ్రియమగు నందఱి కదియే

(తనలో)

భళిభళి! నా కార్యము నతి
సులభంబుగఁ జేయుచుండె శ్రోత్రంబులకుం
జెలువయి నీచెలి లలితపుఁ
బలుకు లయాచితవరముల పగిదిం బ్రియమై

ఊహింపఁగ నివి నన్నున్
మోహించుచుఁ బల్కు వాక్యములె యని తోఁచున్
(ప్రకాశముగా)
మోహిని! వినుమిది ప్రియముగ
వ్యాహారింతును మదిఁగల భావము నిపుడే

వచ్చితిఁ బద్మినీకరముఁ బట్టుతలంపునఁ గాని యాత్మకున్
నచ్చనిదాని నే విధమున న్వరియింతును?

ఆర్యా! ఏమనుచుంటిరి?

వచ్చితిఁ బద్మినీకరముఁ బట్టుతలంపునఁ గాని యాత్మకున్
నచ్చనిదాని నే విధమున న్వరియింతును? నీదు సౌరు కే
నచ్చెరువొంది తత్క్షణమె అర్పణచేసితి నామనంబు, ని
న్నొచ్చెములేని ప్రేమమున నుద్వహమాడఁగనెంతు మోహినీ!

ఆర్యా! పొరపడుచుంటిరి.

చేరెడుకన్నుల సౌరును జూచి
ఊరక మోహము నూనుచునుంటిరి

కానీ యర్హత గల్గిన దానను
గానని దానికి నేననుచుంటిని
పాలకకులమున ప్రభవం బందను
బాలను నిష్ప్రతిభాన్వితురాలను

గాత్రమునిండుగఁ గల్గని యందము
నేత్రములందున నిండినఁ జాలునె?
అందము గల్గని యతిసామాన్యను
జెందుట తగునే శ్రీమంతులకు?

భాషలయందున పాండితిఁ గానను
వేషముచేఁ గనువిందొనరింపను
ఒంటెను బోలుచు కుంటుచు నడతును
ఒంటెను బోలుచు కుంటుచు నడతును

ఉన్నతవర్గపు టుద్ధతరీతుల
నెన్నడు నెఱుఁగని నన్నుం జేకొని
యరిగెడు మిమ్ముల నన్యాయంబుగ
పరిహసియింతురు బంధువులందఱు

కౌలీనంబును కౌశల్యంబును
నాలోఁ గలుగవు లీలగ నైనను
ఛలమున నను మీరలు పెండ్లాడిన
కలుగును మీకే గౌరవలోపము.

మాటాడడు ననుఁ గని, మో
మోటమొ యింకేమిటొ ముదమున ననుఁ గనఁడున్,
చాటఁడు ముఖమున భావము,
చేటునె సూచించు నితని చేష్టలు గనఁగన్

అనఁదగు నది నిజమనియే
కన నెప్పుడు నింతవఱకు కన్యాముఖముం
గని కుతుకంబున వదనం
బున దరహాసం బొకింత పూనని వరునిన్!

దారినఁ బోయెడివారల
తీరుగ సామంతులు సుదతిం జూడఁగనే
ధీరతఁ బాసి నగుదురే?
భోరన వదరుదురె త్రాగుబోతులరీతిన్?

సామంతులు గంభీరులు
సామాన్యులకంటె వారి స్పందన వేఱౌ
కామక్రోధములందును
భూమీశులు చూపకుంద్రు ముఖమున వానిన్.

హేమంతాబ్జమునందును
సౌమాసవమున్నయట్లు సామంతునిలో
ప్రేమంబున్నను నాతఁడు
సామాన్యులవలె బయటికి చాటఁడు దానిన్

అందుచే వంత జెందుట యనవసరంబు
అంత సరిగానె సమకూడు నందు నేను.

(ప్రవేశించి, రత్నాకరునితో)

సమకూర్చితి నేనన్నియు
సమధికమైన భవదీయ సన్మాన్యతకున్
సమమగు నట్లుగ, వానిం
గ్రమముగఁ బరికింప మిమ్ముఁ బ్రార్థనసేతున్

కాఁగల శోభనకల్యాణార్థము
బాగుగ సిద్ధంబయ్యెను సర్వము
మనమవ్వానిని కనఁగం ద్వరగా
చనెదము మదులను సమ్మద మొదవఁగ.

చెప్పితిఁ గాదే తమరికి
నొప్పరికించుటయె నన్ను నొప్పుగు నంచున్

అప్పగిదిఁ జేయఁజాలను
చెప్పుము నీకన్యుఁ డొకఁడు చెలువుం డున్నన్

(తనలో)
అక్కట! యథార్థము న్వెలికాడలేని
భూరిదుష్కరస్థితిలోనఁ గూరుకొంటి
(ప్రకాశముగా)
ఇంతమాత్రము తెలుపంగ నెంతు నార్య!
అపహరింపఁడు నామనం బన్యుఁడెవఁడు

ఐన నంగీకరింప మదర్థితంబు
సంశయంబేల చెప్పుమా సారసాక్షి!

చెప్పితిని మున్నె నా చిత్తమును మీకు
చప్పునను దయతోడ నొప్పికొని దాని
పొండి యిటనుండి మీమొండితనము మాని
పొండి యిటనుండి మీమొండితనము మాని

అట్లు సేయంగఁజాల నేనబ్జనేత్రి!
ఇంతవఱ కంకురమువలె నెదను నున్న
ప్రణయలత యిప్డు వృద్ధమై ప్రాకుచుండె
కరుణఁ జూడఁగఁ దగు నన్ను కనకగాత్రి!

మాట దప్పుచు మీర లీమాడ్కినిపుడు
పద్మినికి ద్రోహ మొనరింప పాడి గాదు

మాట దప్పను, ఆమెకు మాఱుగాను
నేను గోరుచునుంటి నీపాణి నిపుడు

సురుచిరంబగు నీరూపుఁ జూచినట్టి
క్షణమునుండియు నామానసంబె నీకు
మందిరంబుగఁ జేసి ప్రేమంబుతోడ
అర్చనము సేతు నిన్ను పద్మాయతాక్షి!

( ప్రవేశించి)

ఎంత మోసం బెంత ద్రోహము!
ఇంతనీచం బింత హేయం
బైన వర్తనకంటె నున్నదె
అధికదోషం బధికపాపము!

కులటయై నా చెలియ లీతని
గలసి చేసెడు కలుషకార్యము
నింటివారికి నెల్లఁ దెలుపఁగ
నిప్పుడే యెలుఁగెత్తి యఱచెద

ఏంతయఱతువొ యంత యఱవుము
త్రాసమొందను దానికింతయు

లేదు మోసము, లేదు దోసము
మాదువర్తనయందు సోదరి!
నాదు పల్కుల నాలకింపుము
క్రోధమొందుచుఁ గుందఁబోకుము.

యెంతయెంతటి నంగనాచివె
యేమి లేదని వాదు సేతువు;
వానికౌఁగిటిపంజరంబున
పక్షివలె నిన్నిపుడె గంటిని.

దోసమెది లేదామెయందు

దోసమెది లేదతనియందు

( ప్రవేశించి)
ఏమిటీ కలవరం బేల యీ కలహంబు?
పీన్గునైనను లేపు పెల్లఱపు లేల?

కామించుచుండె నీసామంతవర్యుండు
నాముద్దుసోదరిం దాముద్దులం దనిపి
ఆమెనే పెండ్లాడ నాయత్తుఁడై యతఁడు
నామోముఁ గనఁడంట నాపేరు వినఁడంట!

ఎట్టి ఘోరంబకట! యిపుడు వినుచుంటి
గట్టిగా దీనికిం గనవలెం గారణము

ఆమె చెప్పున దంత అనృతంబని తెలియు
ఆమె శాంతము నూని యాలించినన్నన్ను.
(సామంతునితో)
మాటాడ విదియేమి? మాయత్తకుం జెప్పు
చేటు నే నేమియును జేయలే దామెకని

నమ్మరాదీకులట నావంచకాగ్రణిని
నమ్మునటు మనవారు నమ్మునటు పెఱవారు
గుమ్మమ్ములో నిల్చి గొంతెత్తి యఱచెద.

చాలు మీ జగడాలు శాంతంబు మేలు
మేలుకొల్పితి రిపుడు మీతండ్రి నకట

చాల కలఁగుచు నతఁడు చనుదెంచు నిటకు
పోలఁగాఁ దగ దిల్లు భోగినీగృహమును
ఆలింపఁ దలఁచుచో నాతనికి విషయంబు
మేలౌను వివరింప మెలమెల్లగాను

(ప్రవేశించుచున్న అతనిఁ జూచి అందఱు మౌనముగా నుందురు. ఇంతలో సుబంధుఁడును ప్రవేశించును)

ఏదో కలకల, మేవో యఱపులు,
ఏదో వాదన లిట వినవచ్చెను;
దీనికి హేతువు తెలియఁగఁగోరెద
కానీ యెవరును గళమును విప్పరు
మాటలు మాని మౌనులమాదిరి
నాటకమాడుదు రేటికొ?

(తనలో)
అనిలాహతమగు అవనీజమువలె
వణకుచు నున్నది పాపము నాప్రియ
అక్కట నల్గురియందున నామెను
అక్కునఁ జేరిచి ఆశ్వాసించెడు
చక్కని భాగ్యము దక్కని పేదను!

(పద్మినిని తట్టుచు పలుకును. ఆమె కోపముతో మోహిని నడుగుమని సైగ చేయును)

అలుకను బూనుచు పలుకవు పద్మిని!
తెలుపుము నీమదిఁ గలఁచెడి దానిని

తెలియక నిజమును కలఁగుచు పద్మిని
కలహించుటచేఁ గలకల మొదవెను
ఈసంరంభముకెల్లను కారకుఁ
డీ సామంతుఁడె యీతని నడుగుఁడు.
(అని సామంతుని జూపును.)

ఆమె వచించెడి దంత యసత్యమె
సామంతుఁ డొకం డేమొనరించును?
ఆమె స్వార్థమె యంతకు మూలము
నామాటకు మేనత్తయె సాక్ష్యము

జరిగినదంతయు నెఱుఁగను గానీ
ఇరువురి మధ్యను నేదో జగడము
జరుగుటమాత్రము నెఱుఁగుదు నేను.

పుడమిని జిందిన పూసల చందము
ఉడుగుచు నర్థము లూరక మీరలు
నుడివెడు పల్కుల నుండిన మతియును
వడివడిగా లోపంబగుచున్నది.

(రత్నాకరుని ప్రక్కకుఁ బిలిచి, ఏకాంతముగా సంభాషించును.)

వచ్చితి నీతొలికూఁతునె
ముచ్చటగాఁ బెండ్లియాడఁ బూనుచుఁ గానీ
నచ్చదు నాకాయమ; మది
మెచ్చుదు నామె చెలియలినె మీననిభాక్షిన్

కారణమిదె శ్వశురోత్తమ!
వారల కలహమునకు, తరువాతను దీనిం
దీరికగాఁ జర్చింతము
వారల శాంతపఱచుట యవశ్యం బిపుడున్.

చఛచిఛఛిఛిచీఛిచఛచచిఛిఛీ
పికపకపకపాపకపికపికపీ
పపపిపిపపపాపపపిపపిపపీ
సమసిమసిమసాసుమసిమసీ
సారవిహీనపు సంభాషణములు
భారములై తల పగులుచునుండెను

నిజమును జెప్పెద నేనే!

నేనే చెప్పెద నిజమును!

నామాటల నాలింపుడు

నాభావము భావింపుడు.

చఛచిఛఛిఛచాఛిఛచఛచిఛఛీ
పికపికపకపాపకపికపికపీ
పపపిపపిపపాపపపిపపిపపీ
సమసిమసిమసాసుమసిమసీ
చాలింపుడు నిస్సారోక్తులు
చాలింపుడు నిస్సారోక్తులు

(తనలో)
గడబిడ చేసిరి ఘనముగ నర్థము
లుడిగిన మాటలు నుడువుచుఁ గానీ
గడుసరి రత్నాకరుఁడు యథార్థము
కడముట్టంగను గనుగొనఁజాలఁడె?

(ఇంతలో సామంతుఁడు ప్రవేశించును. అతనిని జూచి…)

రమ్ము సామంత! రారమ్ము ప్రియమార!
నెమ్మదిగఁ దెల్పుమా నీమనోభావంబు!

అందుకేయేతెంచి తార్య! నేనిటకు
సందియము లేకుండ సర్వంబుఁ దెల్పెద

వినుచుంటి నాస్థతో వినిపింపుమింక!

స్పందింప దింతేని పద్మినికి నామనము
అందుచే పెండ్లాడనందు నామెను నేను.

ఏమంటివేమంటి విపుడామె నచ్చదా?
నీమాటపై నీవె నిల్వంగ లేవ?

అనుమానమే లేదు; అదియె నేనంటిని.

ఈరకమైన నాటకము లేను సహింపను, నీవు పద్మినిన్
వారక పెండ్లియాడవలె;

బాలుఁడఁ గాను, వివేకహీనతన్
మీరల యాగ్రహోక్తులకు మెత్తబడంగలవాఁడఁగాను; చే
కూరదు సౌఖ్యమిర్వురకుఁ గోరని యుద్వహబంధమందునన్.
మీరల యాగ్రహోక్తులకు మెత్తబడంగలవాఁడఁగాను; చే
కూరదు సౌఖ్యమిర్వురకుఁ గోరని యుద్వహబంధమందునన్.

పెండ్లియాడు దీవు పెండ్లాడుదువు నీవు
మార్చఁబోవు మాట మార్చఁబోవు
పెండ్లియాడు దీవు పెండ్లాడుదువు నీవు
మార్చఁబోవు మాట మార్చఁబోవు

పెండ్లియాడ నేను పెండ్లియాడను నేను
మనసులేనియట్టి మగువ నెపుడు
పెండ్లియాడ నేను పెండ్లియాడను నేను
మనసులేనియట్టి మగువ నెపుడు

(కొంచెము శాంతించి పల్కును.)

ఐన విన్నవింతు నన్యవిధంబొండు
చింతసేయుఁడిదియె శాంతముగను

(బింకముతో ననును.)

రత్నమట్లు దృఢుఁడు రత్నాకరుండన్న
ఆడి తప్పువాఁడు గాఁడతండు
ఆడి తప్పువారి అన్యవిధంబులు
ఆలకింపఁజాలఁ డాతఁ డెపుడు

(బింకముతో బదులు చెప్పును.)

మీరలట్టులైన మీకంటె కఠినుండ
వజ్రభేదియైన వజ్రసముఁడ
బింక ముడిగి మీరు విన్నచో నామాట
కలుగు మేలు మీకు; కలుగు నాకు.

(క్షణమాత్ర మాలోచించి…)

కలదందు వేదియో ఘనవిధానంబు
పలుకుమింకను దాని స్పష్టంబుగాను.

ఆడినమాట స్వల్పముగ నైనను నిల్పికొనంగ నేను పెం
డ్లాడెద మీకనిష్ఠతనయన్ ద్విగుణంబుగ శుల్క మిచ్చి, మా
ఱాడక మీరు దీనికి సమాశ్రుతిఁ జూపినఁ జాలు, తోరమై
కూడఁగ రాజవైభవము కూడెద నామెను నుద్వహంబునన్.

పెండిలియాడుదు నంటివె
రెండింతలొసంగి నాదు రెండవకూఁతున్?

పెండిలియాడుదు నంటిని
రెండింతలొసంగి తమరిరెండవకూఁతున్.

కాని యోచింప నిమ్మొక క్షణము నన్ను
(తనలో)
ఇదియుఁ దోఁచును యోచింప హితముగానె
కలుగు బాంధవ్య మున్నతగణముతోడ
రొక్కమున నిండుచక్కగా బొక్కసంబు
ఐన బేరమాడుదునిట్టు లతనితోడ.

(ప్రకాశముగా)
సమ్మతి జూపిన పద్మిని,
ఇమ్ముగ శుల్కమ్ము నాలుగింతలకున్ లో
పమ్మొదవక యిచ్చినచో,
సమ్మతమగు నాకునట్టి సంబంధంబే.

(తనలో)
పాడు కృపణత్వమింతయు వీడఁడితఁడు
అందుకొనఁజూచు శుల్కంబు నవధి లేక
ఐన మోహిని కర్పితంబైన మనము
తుష్టినందంగ నాకిది యిష్టమందు.

(ప్రకాశముగా)
ఏక్షణమున మోహినినిన్
వీక్షణపర్వముగ నేను వీక్షించితినో
ఆక్షణముననుండియె నా
కక్షయమగు వలపు గలిగె నాయమ పైనన్.

కావున కోరిన శుల్కము
నావధువునకై యొసఁగెద నానందముగన్,
నావర్తనఁ గని పద్మిని
యేవరియింపనియటు నటియించెద నింకన్.

(ఈక్రింది పద్యమును పాడుచు ఆప్యాయముగా ఆలింగనము చేసికొందురు)

ఇట్టు లుభయతారకమౌచు గట్టిపడిన
పరమబాంధవ్యసరణిచే మఱల మనము
గాఢసౌహృదసరసిలో గాహమొందు
పరమమిత్రులమైతి మవశ్యముగను.

(తనలో)
నిరసించెడునటు నన్నున్
పరిపరివిధములఁ బలుకుచు పద్మినిమనమున్
మరలించుట నాకుం జే
కురు సులువుగనే యని యనుకొందును నేనున్.

(ఇంతలో సుబంధుఁడు ప్రవేశించును. అతనితో నిట్లనును.)

సమయమునకె వచ్చితివి సుబంధు నీవు!

(తనలో)
అంపునో నన్నెదో వార్త నందఁజేయ!

కరుణించెను విధి నన్నున్
సరసంబుగఁ బల్కి యామె జనకునితోడన్
మురిపంబున మోహినినే
పరిణయమాడఁగ ననుజ్ఞఁ బడసితి నిపుడే

(తనలో)
హతవిధి! వినుచుంటిని యెది,
(ప్రకాశముగా)
అతఁడగ్రజకుం బదులుగ నవరజ నీయం
బ్రతిన యొనర్చెన నీకున్?

అతఁడటులే చేసెను ముదితాంతరుఁడగుచున్.

ఆమెకు త్వరగాఁ దెల్పఁగ
నీ మధురంబైన వార్త యిపుడే చనుమా!
ఏమగునో యను సంశయ
మామెను పీడించుచుండు నది తొలగింపన్.

(తనలో)
కుంపటిని వీడి కొల్మిలోఁ గూలినట్లు
కష్టతరమయ్యె నాస్థితి క్రమముగాను
ఎట్టులీవార్త మోహిని కెఱుకపఱతు?
కొట్టుకొందును కూర్చున్న కొమ్మ నేను?

ఎవరి సాయము నర్థింతు నిపుడు నేను?
ఎవ్వరున్నారు సాయమందించువారు?
(కొంత వితర్కించి)
ఆహ! మఱచితి నన్ను స్నేహానఁ గనెడు
దాని మందాకిని న్మతి దప్పి నేను,
విన్నవించి నాస్థితినెల్ల నున్నయట్లు
ఆమె సాయంబుతో శోక మపనయింతు.

(ప్రవేశించి తనలో నిట్లు యోచించుచుండును)

ఉన్నాఁడితఁ డొంటరిగా
కన్నార్చుచు, నూర్చుచు నెదొ గాఢంబుగ లో
నెన్నుచు, నిదె సమయము లో
నిన్నాళ్ళును దాఁచికొంటి నెది యది తెలుపన్.

(ఆమెను చూచి క్రిందివిధముగాఁ దనలో ననుకొనుచు ఆమెతోమాటాడుటకు సంకోచించుచుండును.)

ఈమందాకిని యిపు డే
మేమో యోచించుచుండె, నేనును నిపుడే
యామెకు నాస్థితిఁ జెప్పుట
క్షేమంబుగఁ దోఁచకుండె చిత్తమునందున్.

( తనలో)
ఎంత సిగ్గరియో సంశయించుచుండె,
ఎదను దాఁగిన వలపును నితఁడు దెలుప!

( తనలో)
ఎటులొ తెగియించి నాస్థితి నీమె కిపుడె
తెలుపకున్న నింకను ముప్పు గలుగు నాకు
(ప్రకాశముగా)
మెలమెల్లఁగ మందాకిని!
తెలుపఁదలఁతు నీకు నామదింగలదానిన్

తెలుపఁగ విలంబ మేలా?
పలుకవు నీవింతయు నను ప్రక్కనఁ గనియున్!

ఎదొ యోచించుచు నుంటివి
అదనో కాదో పలుకఁగ నని యటులుంటిన్

అదనిదె యందును మదిలో
నొదిగిన భావంబుల బయలొనరింపంగన్

ఏదో ప్రణయవిచారము
నీదు మనోరంగము యవనిక చందము నా
చ్ఛాదించుచు నుండెననుచు
నీదుముఖంబును గనఁగనె నేఁగనుగొంటిన్

ఆహ! ఎంతటి పరిశీలనైకశక్తి!
అద్దమునె పట్టితివి మదీయాత్మకీవు

అది స్త్రీస్వభావంబె, ఆశ్చర్యమేమి!
విదితంబు సేయుమిఁక వివరంబుగాను
పదిలంబుగా నింతవఱకును నీదు
మదిలోన దాఁగిన మధురభావంబు

ఇంతకు ముందుగనే నీ
కంతయు వివరించియున్న నంతయు సంతో
షాంతంబయ్యెడి దెప్పుడొ…

వంతేటికి నిప్పుడంత ఫలవంతమగున్

మందాకిని! ఇది నీకా
నందకరంబైనఁ గాని నచ్చున యీ సం
బంధము మీయన్నకు నని
ముందుగ నాతని నడుగుట ముఖ్యము గాదా?

ఆతని నడిగెడి బాధ్యత
నాతలపై బెట్టు మైన నాతఁడు నిన్నుం
జేతంబున శ్లాఘించును
ఏతంటయుఁ బెట్టఁడాతఁ డీవిషయమునన్.

నీవే తగుదువు నిజముగ
వేవేగ నతనికిఁ దెల్ప విషయం బెల్లన్

దానికిని మున్న తెల్పంగఁ దలఁతు నీకు
నీదు ప్రతిపాదనంబును మోద మెసఁగ
సమ్మతించితి నేనంచు స్పష్టముగను

నాప్రతిపాదనమా?

ఔను! నీవివాహప్రతిపాదనమే!
నేనంగీకరించితిని. నేను నీదాని నైతిని.

సందేహమేల సుందర!
అందింపుము నీయధరము; అతిశయమగు నా
నందంబున చుంబించుచు
పొందెద నతులంబగు సుఖముం గౌఁగిటిలోన్.

( తనలో)
రామచంద్రా! నామాట లెట్లు
ఈమె కన్వయ మయ్యె నిట్లు?

( ప్రకాశముగా)
గిరగిర రాట్నము తెఱఁగున నాతల
తిరుగుచునున్నది తిరుగుచు నున్నది
అడుగులు నిలువక తడబడుచున్నవి
తడబడుచున్నవి తడబడుచున్నవి

(అనునయించుచు పాడును)

అటులే యుండును అనురాగంబున
తటుకునఁ గల్గెడు తనువివశత్వము
సరియగు త్రుటిలో సర్వము ప్రియతమ
వెఱవకు చెంతనె ప్రియసతి యుండెను

కనులకు మసకలు గ్రమ్ముచు నున్నవి
తనుపటిమంబును దప్పుచునున్నది
భరమగుచున్నది శ్వాసానిలమును
శిరమును దిమ్మున దిరుగుచు నున్నది

ప్రణయము నందలి ప్రమదోర్మికలం
దనువులు మనములు మునిగిన యప్పుడు
అగపడు నీవిధమగు చిహ్నంబులు
వగవగఁ దగదవి యగపడినంతట

గాలుల తాఁకిడిఁ దాళక యూగుచు
నేలకుఁ గూలెడు తాళముఁ బోలుచు
కూలుచునున్నది నేలకు గాత్రము
కూలుచునున్నది నేలకు గాత్రము

అయ్యో అయ్యో అన్యాయంబుగ
చయ్యనఁ బాయుచు చైతన్యంబును
గుప్పున నీతఁడు గూలెను నేలకు
గొప్పప్రమాదమె యిప్పుడు గూడెను

ఉన్నారా ఇట నున్నారా ఎవరైనా
ఉన్నారా ఇట నున్నారా ఎవరైనా
నన్నిట నాదుకొనంగల వారున్నారా?

(ఆత్రతతో మోహిని ప్రవేశించును. మందాకిని అతనిని జూపుచు ఆమెతో నిట్లనును)

ఈతరుణాననె నాతోఁ బండెను
ఈతని ప్రణయం బిమ్ముగఁ గానీ
అది దుస్సహమై అయ్యో యీతఁడు
కదలక మెదలక కట్టెవలెంబడె

( ఉద్వేగముతో నతనిని దట్టి పరిచర్య చేయుచు పల్కును. అతఁడామె చర్యలకు స్పందింపకుండును)

ఇదియేమి కర్మంబు, ఇంతైన కదలవు
ఎది హేతువో దీని కింతైన పలుకవు
మృదువైన నాపలుకు మృదువైన నాస్పర్శ
ఒదవింపదేమి నీమదియందు స్పందనము?

అనురాగబంధంబు జనియింపఁజేయు
ఘనమతిభ్రమణంబు గావించె నిట్లతని
క్షణములో నీస్రుక్కు శమియించు విరుఁగుడుం
గొనివత్తు నీతనిం గనుచుండు మోహినీ!

ఎంత దారుణ మెంత మోసము
ఇది కనంగనె యెద సమస్తము
ఫట్టుమంచును బగులకుండఁగ
నెట్టులుంటినొ యెఱుఁగనేరను

ఏది కల్లయొ ఏది నిజమో
ఏర్పరుపలే నింతయైనను
వీడి మత్తును ప్రియసఖా!
ఉన్నవిషయము విన్నవింపుము

(లేచి)
అయ్యో మోహిని! ఇటనుండకు, ఇట నుండకు, పొమ్మిటనుండి.

మరులుగొంటివొ యిపుడు మాయత్తయందె
తఱుముచుంటివి నన్నుఁ ద్వరగఁ బొమ్మంచు

అది కాదు మోహినీ! అంతయును వివరింతు
అదనెఱిగి తరువాత సావకాశముగను
అంతయును సరియౌ ననంతరము మనకు
ఇంతకును మించి నేనిపుడేమి యనఁజాల

పలికెదవెదో కాని తిలకింప నిది యెల్ల
వలపన్న నేదియో భ్రమ యన్న నేదియో
తెలియకుండఁగ నాదు తల పగులుచుండె.

(చేతిలో నొకసీసాలో నేదో ద్రావకమును తీసికొనుచు తిరిగి వచ్చి, సుబంధుని ఉద్దేశించి పల్కును)

తిరిగివచ్చితి నేను త్వరగానె కాని,
చరియింతు వీలోన స్వాస్థ్యంబు నంది
ఆనందముగ నింక నాశ్లేష మొనరించి
ఆనంగనిమ్ము నీ యధరంపుమధువు.

తగదిట్టి సాహసము తరుణీసమక్షమున
తగదిట్టి సాహసము తరుణీసమక్షమున

ఎవ్వరుండిన నేమి యిచ్చటం గనుచు
మవ్వముగఁ గాఁబోవు మగనినే కాద!
నేను చుంబింతును, నేఁ గౌఁగిలింతు
దీనికిం భయమొందఁగా నేల నాకు?

ఆమె కొంగును బట్టి అరుగకుంటి వదేల?
ఈమోహినిం గూడి ఇటనుంటివేల?
నామానధనమిట్లు నష్టమై పోవంగ
వ్యామోహమున నీదు వలలోనఁ జిక్కితిని

ఎందఱికి తనువిచ్చి నందింపఁ జేసితివొ?
ఎందఱింగూడి కుసుమేషు నర్చించితివొ?
ఇందుకే కాఁబోలు నింతగోప్యంబుగా
ఇందనుక మనపెండ్లి బంధమ్ము నుంచితివి

చాలింపుమిఁక నీదు సంతాపకథనంబు
ఆలింపుమొకయింత అసలైన విషయంబు

(ఏడ్చుచు)
అసలైన విషయంబు నరయనే యరసితి
విసమైన సేవించి వీడెదను నాతనువు
ఖుసిమీర నామెనే కూడి యుందువుగాని

(ఆమె ననునయించుచు నిట్లనును)

బాసను జేయుచుంటి ప్రియభామిని, ఆమెను నెప్పుడేని నే
నాసపడంగలేదు; నను నారసినంతనె యామె నేఁడు తీ
వ్రాసమబాణవిద్ధహృదయప్రవిచోదితయై పయింబడం
ద్రాసముతోడ మూర్ఛితుని నల్వున ధాత్రికి వ్రాలి నక్కితిన్.

అరసితివిగద! ఆస్థితియందె నన్ను
మున్నుగా నీవు నన్నిటఁ గన్న యపుడు
వీడుమింక నిర్వేదంబు విద్రుమోష్ఠి!
నీవె నాప్రాణధనమింక నెవరు లేరు.

నీవే సతి! సుఖదాత్రివి,
నీవలపులపంజరమున నీడోద్భవమై
ఆవాసించును నామతి;
కావున శంకను త్యజించి కనుమిఁక నన్నున్

ఇచ్చట నింకను నుండిన
హెచ్చగుచుండు నిటువంటి యిడుములె మనకున్
ఇచ్చోటుఁ దొరఁగి పోదము
ముచ్చటగా మఱొకచోట ముదమున నుండన్

నేటి నిశీథమునందలి నిబిడతమంబున
తోఁటకుఁ జేరువ నుండెడి ద్రుమముల నీడన
చకచక పరుగిడు జవనాశ్వంబులు పూన్చిన
శకటం బొక్కటి యుండును సన్నద్ధంబయి

ఎల్లరు నిద్రావశులై యింటను నుండఁగ
అల్లన మనమా శకటము నధిరోహింతుము
అనిలజవంబునఁ బర్వుచునశ్వములంతటఁ
మనలను జేర్చును మధురాపురమునకు

అచ్చట నాకుం బ్రియమగు నత్త వసించును
ముచ్చటదీరఁగఁ గొన్నాళ్ళచ్చట నుందుము
ఆవిధి నిల్కడ గందుము జీవితమందున
ఆవెన్కను భవితవ్యము నాలోచింతుము

నన్నుగుఱించిన విషయము
లెన్నో యున్నవి; యవెల్ల నిపుడే నీకున్
విన్నపము సేతు; పెండ్లికి
మున్నే సర్వము దెలియుట ముఖ్యము గానన్

మోదకరములైన నీదు గుణము లెల్ల
వేచియుంటినార్య! వినఁగ నేను

ఖేదమే యొదవును బాధయుం గల్గును
వీని విన్న నీకు విద్రుమోష్ఠి!

నీకుం దెలియవు నా కుగుణంబులు
నాకున్నవి యవి కోకొల్లలుగా

సరసపు భాషణ సల్పఁగ నేరను
వెఱపును గొల్పెడు విరసోక్తులనే
పలుకుటయందున పాండిత్యంబును
గలిగినవాఁడను, కఠినాత్ముండను ॥నీకుం దెలియవు॥

ఇది నమ్మను నీవింతకు ముందుగ
మధురంబుగనే మాటాడితివి
ఇపుడును నీస్వన మెంతయొ మధురము
కపటులె యందరు కఠినంబది యని

కనికర మింతయుఁ గలుగని నామది
ఘనపాషాణంబును దలపించును
గరువముచే కనుగానని నాస్థితి
గురుపోతులనే గుర్తుకుఁ దెచ్చును ॥నీకుం దెలియవు॥

ఈయవగుణములు హేయములైనను
ఆయవి దలఁచుచు వ్యాకులమొందను
పరిపూర్ణంబగు ప్రణయమునందవి
పరివర్జితమయి బంధము దృఢమగు

పొఱలెద తన్నెద తురగము తెఱఁగున
గుఱకలు వెట్టెద కోల్పులి విధమున
నాతో తల్పమునందునఁ బండుట
నీతరమా? యిది నీవు దలంపుము ॥నీకుం దెలియవు॥

నీవొంటిగ శయనించుటచేతను
ఆవిధమగు నభ్యాసము లబ్బెను
జాయను గూడుచు శయనించినచో
ఆయలవాటులు మాయంబగులే

పలువను తులువను బహువంచకుఁడను
అలసుఁడ మత్తుఁడ నతికుత్సితుఁడను
జారుఁడ భీరుఁడ నారీలోలుఁడ
కోరవు నీవీ కూళను భర్తగ ॥నీకుం దెలియవు॥

(పెద్దగా నవ్వుచూ)
ఇది నిజమని నే నింతయు నమ్మను
ఇది పరిహాసం బివి హాస్యోక్తులు
దోసంబులఁ గాదీ సరసోక్తులు
నీసరసత్వమునే సూచించును

సూటిగఁ జెప్పక ఘాటగు నిజమును
మాటలగారడిమాటున దాఁచఁగ
నది పరిహాసాస్పదముగఁ దోఁచెను
ఇదె వినుమిఁక వచియింతు యథార్థము

అందంబగు నీ యాస్యముఁ జూడఁగ
స్పందింపదు నా డెందం బింతయు
ఇదియే సత్యం బిది హేతువుగాఁ
నొదవదు పరిణయయోగము మనకు

ఏమయ్యెను పద్మిని?
ఈక్షోభంబున కెది హేతువు?

ఈక్షోభంబున కెల్లను హేతువు
సాక్షాత్తుగ నా సహజాతయె
ఆమాయావియె, ఆకులటయె
సామంతునినే స్వాధీనునిగాఁ
గావించుకొనంగా నాతండును
నావంకైనను నవలోకింపఁడు.

ఈ వ్యవహారం బింకను ముదురకముందే
అన్యస్థలమున కామెను బంపుట శ్రేయము

అనుమానము లేదా స్త్రీ యట్టిదె
కనుగొంటి సుబంధునిపై సైతము
కనువేసిన దాకాంతామణి యని

నాకది పట్టదు. ఆసేవకు నాశించిన నాశింపని. సామంతుని విడిచిన చాలును.

నాకది పట్టును. నాకదియె యనిష్టము.
చల్లనిరాయని ద్యుతిలో
వెల్లడియగు రాత్రింబలె
వెల్లడి యగుచుండెను నా
యుల్లములోని రహస్యము

ఎంత నంగనాచి యీమె!
ఒకఁడు కాదిర్వురకు వలలు వేసి వశము జేసికొనఁగఁ జూచు.

ఈ వ్యవహారం బింకను ముదురకముందే
అన్యస్థలమున కామెను బంపుట మేలగు

అన్యస్థలమున కామెను బంపుట మేలగు

(ప్రవేశించి)
విరమింపఁగ జేసెనె పద్మిని!
పరిణయయత్నము సామంతుఁడు నీచేన్?

ఏమనుచుంటిరి నాన్నా!
ఈమాదిరి నడుగుచుంటి రేటికి నన్నున్?
సామంతునితోఁ బెండ్లియె
నామది కింపైనది, యదె నా యభిమతమౌ!

నాకు దక్కకుండ నాతనిం దనవైపు
ద్రిప్పికొనఁగ చెల్లె తివురుచుండె
కాని యామె యాట కడముట్టనీయను
కాచికొందు విభునిఁ గనకమట్లు

ఔను! మోహిని యట్లె మోహార్త యగుచు
ఆచరించుచుండెను నిశ్చయంబుగాను
హద్దుమీరుచు మోహిని గద్దవోలె
తన్నుకొని పోవుచుండెను తనకు నాప్తు
లైనవారల ప్రియులనె, యామె నింకఁ
బంపఁదగును యోగాశ్రమావాసమునకు

మోహాతిరేకమున నిటు
లాహా! వర్తిల్లు నామె కా యాశ్రమ మా
మోహంబు శమించుట కగు
దోహద, మటఁ గొన్నినాళ్ళు దొరఁకొని యున్నన్.

(తనలో)
చేసెను దోసమేదొ యని చిన్నరి మోహినిఁ బంపివేయఁగాఁ
జేసిరి వీరు నిర్ణయము; చెప్పరు,చూపరు సాక్ష్యమొండు వి
శ్వాసము గూర్పఁగాఁ దమదు వాదుకు, నెట్లుబహిష్కరింతు న
య్యో సదనంబునుండి కృపయుం బ్రియమున్విడనాడి మోహినిన్?
(ప్రకాశముగా)
చక్కగ యోచింపక నే
నిక్కట్టులఁ బెట్టఁజాల నిందుముఖి న్నా
మక్కువ కూఁతును మోహిని
నొక్కింతగ సమయమిండు యోచన సేయన్

తప్పదు సోదర! మోహిని
నిప్పుడె పంపఁగవలె నట కిది గాకున్నం
దప్పుకొనియెదను నేనే
చప్పున నిలునుండి నాదు సర్వస్వముతోన్.

ఇది యేదో వదరుట యని
యెదలోఁ దలపంగఁబోకు మేగఁగ నెంతున్
పదిలముగా నిట దాఁచిన
మదశేషధనంబుతోడ మద్గృహమునకున్

(తనలో)
ఎటుల చిన్నారి మోహిని నింటినుండి
ఆశ్రమంబున నుండంగ నంపువాఁడ?
అలరులంబలె మృదువైన యామె తనువు
కర్కశాశ్రమక్లేశమేకరణి నోర్చు?

ఐన నాచెల్లె లటు చేయుమనుచునుండె
దానిఁ గాదన్నఁ దన మూలధనమునెల్ల
నామె యుపసంహరించుకొనంగ నుండెఁ
గాన వేఱొకమార్గంబు కాన రాదు.

(ప్రకాశముగా)

వింటిని సావధానముగ విస్మయమొందుచు మీదుమాటలన్
కంటిని మీదు భావములఁ గాని వచింపక యామెతోడ నే
నొంటిగ నిర్ణయింపఁదగ, దున్నవిధంబును నేఁడు దెల్పి, ఱే
పింటిని వీడనాడి వసియింపఁగఁ బొమ్మను దాశ్రమంబునన్

(నిష్క్రమింతురు)

(చింతాక్రాంతయై అనును)

ఏరీతిగ నగునో మన
కీరాతిరి ననెడు శంక యెదలో నిండెన్
చేరఁగఁ గలమో లేదో
ఈరాతిరిలోన నన్యు లెఱుఁగక యుండన్?

(ఆమెను కౌఁగిటఁ జేర్చుచు పలుకును.)

చింతింపవలదు నీవింతగాఁ జెలియ!
అంతయుం జరుగు నే నన్నటులు రేయి
మనప్రేమయే యౌను మనకెపుడు రక్ష
మనసిజుని కృపచేత మనకంత గుదురు

సన్నద్ధమొనరింతు సర్వ మిపుడేగి
నిన్ను రాతిరిలోన తిన్నగా వచ్చి
కలసికొందును నేను కలత విడనాడి
మెలఁగుచుండుము ధృతి మీరఁగా నీవు

ధృతిమీర నుండుమని యతఁడనెను గాని
మతినిండ శంకలే వెత నించుచుండె
ఎపుడు రాతిరి వచ్చు, నెపు డతఁడు వచ్చు
ఎపుడేమగునొ యంచు నింక మది కలఁగు

ఇంత చింతతోడ నిపుడేల మోహినీ
వ్రాలియుంటి విచట వన్నె దఱిగి
సలుపఁదలఁతు నీకు వలనైన సాయంబు
పలుకు మింక నీవు భయము లేక

పలుకజాలనట్టి బాధతోఁ బడియుంటి
పలుక, జాలి చూపువారు లేరు

అట్లు దలఁప నేల ఆత్మీయుఁ డిటనుండె
నీదు మనసు దెలుపు నిక్కువముగ

స్వార్థరహితమైన సాయంబు చేయంగ
ప్రతిన చేయఁగలవ ప్రభువరేణ్య?

నీదు చెలిమి నిపుడు నిస్స్వార్థముగఁ జూతు
చేతు ప్రతిన నందుచేత నేను
పొనర నీదుకరము ముద్దాడి శపథంబుఁ
జేయుచుంటి నింకఁ జెప్పు మమ్మ

వ్యక్తమయ్యె నిపుడె మీ రహస్యంబు

పట్టుబడితిరింక దాఁగికొనఁగ రాదు

చూడుచూడుఁ డీచెడిపె వర్తనంబు
నీతి రీతి లేక యెట్టి వాని కైన
వలను బన్ని వాని ముద్దువెట్టుచుండు

ఇంతకంటె సాక్ష్య మింకేమి కావలె?
అంపవలయు నీమె నాశ్రమమునకు

నేనొక్కమాట….

మాట లేటికి? చాలు చేతలు.

ఇఁక యోగాశ్రమమునకే, ఇఁక యోగాశ్రమమునకే

రేపుదయంబే, రేపుదయంబే

(తనలో)
నాకే మతి తప్పెనొ, లేకిది ఘోరస్వప్నమొ

చాలింపుఁడు మీ శాసనములు
ఆలింపుఁడు నా యాలాపములు

ఏపాపంబును నెఱుఁగని నాపై
ఆపుడు మీనిందారోపణలు
ఊపిరి పీల్చుట కొసగుఁడు క్షణము
ఊపిరి పీల్చుట కొసగుఁడు క్షణము ॥చాలింపుఁడు॥

నాసోదరికే మోసము జేతున?
ఆసింతున నే నామె పదంబును?
మల్లెలవలె నా మది నిర్మలము
చెల్లదు నన్నిటు చెడిపెగ నెంచుట ॥చాలింపుఁడు॥

(సామంతునితో ననును)

నాపై నిందారోపణ చేయుట
పాపపు కార్యంబని వివరింపుము
నను వీరెల్లరు నమ్మక యున్నను
నిను నమ్ముదురని నా నమ్మకము ॥చాలింపుఁడు॥

ఈచిన్నారియు, నీసుందరి…

నేరమునందున నీ సహచారిణి

(క్రోధధిక్కారములతో నందురు.)

స్త్వైరిణి జారిణి స్వార్థస్వరూపిణి
రాగాంధీకృత భోగపరాయణి
బాగగు నీమెకు యోగాశ్రమమే
ఏగఁగవలె రేపే యట కీమె

బాగగు నీమెకు యోగాశ్రమమే
ఏగఁగవలె రేపే యట కీమె

నేనొనరించిన నేరము శూన్యము
ఐనను పోవుట కాశ్రమవాటికి
కొంచెము వ్యవధిని కోరుచునుంటిని

అది యంగీకార్యము గాదు; అంగీకార్యం బది గాదు.

అరుగుట కయ్యెను నంతయు సిద్ధము
త్వరపడుమిఁక, వరువాతనె యానము

అల్పపుగోరిక, యది కాదందురు
అల్పపుగోరిక, యది కాదందురు

(అభ్యర్థించుచు దీనముగాఁ బల్కును.)

రెండుదినంబులె యిండని వేడెద
కొండలు కోటలు గోరను నేను
రెండుదినంబులె యిండని వేడెద
కొండలు కోటలు గోరను నేను

కాదది యంగీకార్యము
(ధిక్కరింతురు.)

కాదది యంగీకార్యము

ఉన్మాదమె యొదవుండిన నింకిట

(శోకించుచుఁ బాడును)

కరుణ యొకింతయుఁ గానక నాపైఁ
ద్వరపడి చేయని తప్పును మోపిరి
హరిణముఁ దఱిమెడు వ్యాఘ్రంబులవలెఁ
దఱుముచునుండిరి యిరవుననుండియె

యోగాశ్రమమున నున్మాదపు
యోగంబే నాకొనఁగూడును
ఇటనున్నను నీకఠినాత్ములు
అటులే మతిఁ బాయంజేతురు

నావారలె నన్ననుమానించిన
నావారలె నన్నవమానించిన
భారంబగు నాబ్రతుకున నేగతి
సారంబగు సుఖశాంతులు గందును?

నా సామంతుని నాదు నిధానము
మోసంబునఁ దన దాసునిఁ జేసిన
ఆవగలాడికి నాశ్రమవాసమె
కావలసిన శిక్షారూపము

సామంతుని ననఁజాలం బేమియు
ఆమాయావిని ఆకామాతుర
తన కుటిలపువర్తనచే నాతని
ఘనమోహాంధుని గావించెను

తెగు నీ హేయపుఁదగులము ఱేపే
తగ నాయం దాతని డెందంబును
త్రిప్పఁగ నాతనిఁ దప్పక పెండ్లికి
నొప్పింపఁగ వీలొనరును ఱేపే

కార్యభారంబు, కలహంబు గలసి నేఁడు
కటువుగా సాగె దినమెల్ల, క్రమ్ముచుండె
నాదుగాత్రము నెల్ల సాంద్రమగు నిద్ర
ఇంతరాత్రి యయ్యె, సుబంధుఁడేల రాడు!

(ప్రవేశించి)
ఆర్యునకు స్వస్తి యౌను గాక!

(అసమ్మతితో)
వేగ రమ్మన జుణిగితి వింతసేపు
ఆన విననట్టి ఖలుఁడ వజ్ఞానివీవు!

(వినయముతో)
మీదు గుఱ్ఱాలకుం దగు మేత గొనుచు
వచ్చుటకు నింత తడవయ్యె స్వామి నాకు
కినుక మాని చెప్పుడిఁక మీపనుపు నాకు.

మోహినిని మత్ప్రియ పుత్రికను నీవు
స్నేహమునఁ బ్రొద్దు పూచెడిలోగ రేపు
జవనాశ్వములు లాగు శకటంబులోన
అవనీంద్రనగరయోగాశ్రమంబునకుఁ
గొనిపోవలెను గానఁ జని యిప్పుడీవు
ఒనగూర్చికొని యన్ని చనుదెమ్ము మఱల.

(విస్మయవిచారములతో గొణగికొనును)

యోగాశ్రమంబేమి? నాపత్నికీవియోగ మేమి?

ఏమనుచుంటివి? కాదనుచుంటివా?

(తడుముకొనుచు)
ఏమియు లేదు. అట్లే యనుచుంటిని.

(ఆవులించుచు)
అలసినాను. నిద్రాదేవి నన్నావరించినది.
చెప్పినవెల్లయుఁ జేయుము,
చప్పునఁ బోవఁగ సిద్ధము గమ్ము.
(నిష్క్రమించును)

(తనలో)
అంతయును నాదుమేలుకే యగుచునుండె
పోవు గుఱ్ఱము లవనీంద్రపురము వైపు
పోవు నవి ఱేపు మాయత్తపురము వైపు
తెలుపుదును మోహిని కిపుడె దీని నేను

(తనలో)

మోహినివశమైపోయెను నామది
ఆహిమకరముఖి ఆనందార్థము
త్యాగం బెంతటిదైనను జేసెద
ఆగుణశాలిని ఆంతర్యంబును
నేఁ గనఁ గోరెద, నేఁ గనఁ గోరెద

పాములఁ బోలుచు పగలం బూనుచు
నీమెను బందుగులే బాధింతురు
ఈపె విషాదము నేవిధినైనను
బాపఁగఁజాలినఁ బాపుదుఁ దప్పక

(అనుచు పచార్లు చేయుచుండును)

(ప్రవేశించుచు, తనలో)

ఈతఁడు నిద్రాన్వీతుఁడు గాకీ
రాతిరియం దీరీతిగఁ దిరుగును
ఈతీరును గన నేదో శంకయు
నాతురపాటును నన్నుం గలఁచును

(ప్రకాశముగా)
శాంతంబుగ సుఖశయ్యను నుండక
ఇంతటిరాతిరి నిచ్చట నార్యా!
ఏకాకిగఁ జరియించుచు నుంటిరి
నాకుం దెలుపుడు మీకెదియైనను
చేయం గలిగినఁ జేతు నవశ్యము

మధురంబులు నీమాటలు పద్మిని
వృథగానే చరియింతును నేనిట

మీకిట దోడుగ నుండక పోవుట
నాకుచితంబుగ నుండదొ యేమో!

సమ్మాన్యము నీ సద్భావము
నమ్ముము నాకది నచ్చెను మెండుగ
ప్రొద్దయిపోయెను పోదును గూటికి
తద్దయు నిద్రం దనువును ముంతును

శయనింపుడు సుఖశాంతులతోడను
శయనించుటకై చనుదును నేనును

కమ్మని కలలం గనుచు శయింపుము
(తనలో)
వైగుణ్యంబును వైయాత్యంబును
బాగుగఁ గలవీ ప్రమదకుఁ గావున
ఈయమ చర్యల నీనిసిఁ గనుగొనఁ
జేయుదు శయనించినయటు నటనము

(తనలో)
ఈనిసి నంతయు నీతని చర్యలఁ
గానఁగ లేచియె నేనుండెదను
(నిష్క్రమించును)

అదవదచెందక హస్తము గైకొని
పదపద ముందుకు ప్రాణసఖీ!
ఇదె సమయంబీయింటిని వీడుచు
బెదరక స్వేచ్ఛం బ్రదుకం జనుటకు

చేరువనున్నను స్వేచ్ఛాలోకము
ధీరత కొఱవడుఁ జేరఁగ దానిని
వడఁకుచునున్నవి పదములు కరములు
నడపింపుము నను తడబడకుండఁగ

మఱుఁగున దాఁగిన మనదాంపత్యము
మెఱయుచు వెలియగు తరుణము వచ్చెను
ఇది మనమదిలోఁ గుదురుగ నిల్పినఁ
గుదురును ధైర్యం బెదురగు గమ్యము

మనసిజకృపయును, మనధైర్యంబును
మనప్రణయంబున ఘనవిశ్వాసము
మనకుం దోడయి మనయానంబును
అనపాయంబుగ నొనరించునులే
అనపాయంబుగ నొనరించునులే

(ఆలించి)
హుష్! నిశ్శబ్దము! ఏదో అలజడి! ఏదో శబ్దము!

వచ్చుచునుండిరి యిచ్చటి కెవరో
ఇచ్చట నుండిన నెదురగు మోసము
చెచ్చెర గదికిం జేరుట శ్రేయము
చెచ్చెర గదికిం జేరుట శ్రేయము

(ప్రవేశించుచు)
వింటిని యిట నెటువంటిదొ శబ్దము
కంటికి నెవరిం గానను గానీ
యేవో గుసగుస లేవో పదరుతు
లేవో తల్పులు దీసిన రవములు

ఏమగుచుండెనొ ఏదియొ హేతువు
ఈమర్మము నే నిపుడే విప్పెద
ఈమర్మము నే నిప్పుడె విప్పెద

(పద్మిని వారి తల్పు దగ్గర చెవి యొగ్గి విని)

విసవిసనగవులు ప్రియముగ సాగెడు
గుసగుసలాటలు గురువగు శ్వాసలు…
ఇవియెల్ల నిరూపించును లోపల
నెవియొ యకృత్యము లొదవెడి వైనము

ఆసామంతుఁడు, ఆదుర్జాతుఁడు
నా సోదరి యందాసక్తుండై
నసగూటితనంబున నామెను
రసికుండై యీరాత్రిని గూడెను

పద్మిని నా పేరైనం
బయలగు నీగుట్టిపుడే
బయలగు నీగుట్టిపుడే
(మందాకిని తల్పును దట్టుచు)
లెమ్మా అత్తమ్మా! లెమ్మా అత్తమ్మా!

ఎవ్వారలు ఈరాత్రిని?

నేనే పద్మినినీ
(రత్నాకరుని తల్పును దట్టుచు)
నాన్నా! నాన్నా!

ఏమయ్యె నేమయ్యె? ఈగోల యేల,
క్షేమముగ నిదురింప కీయపరరాత్రి?
త్రాసంబొ మోసంబొ తస్కరభయంబొ
ఏసేగి కారణం బీగోల కిపుడు?

నమ్మకద్రోహము జరిగెను, పెను
నమ్మకద్రోహము జరిగెను, అవమా
నమ్మున క్రుంగెడు కార్యము జరిగెను

అయ్యో! అయ్యో। ఏమందును
శయ్యాలయమున సామంతుఁడు
సయ్యాటలఁ గూడుచుండె నా
తొయ్యలి మోహినితో నిప్పుడు

నాకై వచ్చిన సామంతుని అ
స్తోకంబగు మోహభరంబున
లేకింతయుఁ ద్రప నాచెలియలె
చీకటిలోఁ గవయుచు నుండెను
చీకటిలోఁ గవయుచు నుండెను

( మోహిని శయనగృహము ముందు నిల్చి పల్కుదురు)

సామంతుఁడ సామంతుఁడ దు
ర్ధీమంతుఁడ దుర్జాతుఁడ దుష్టుఁడ
నయదూరుఁడ, నీవిందుంటివి
బయటికి రమ్మిఁక బయటికి రమ్మిఁక

నీవేషము వైదొలఁగెను
నీవంచన బయలయ్యెను
నీవైభవమడుగంటెను
రమ్మిఁకబయటికి, రమ్మిఁక బయటికి

(తన శయనగృహమునుండి వెలువడి పల్కును)

ఏమీ దుర్భాషలు, దూఱులు
ఏమీ యఱపులు, అపనిందలు
ఏమీ యున్మాదపుచేష్టలు
మీమతి చలియించుచు నుండెన?
మీమతి చలియించుచు నుండెన?

సామంతుఁడ! క్షమియింపుము
మేము వివేచింపక త్వరపడి
నీమాన్యతనే శంకించితిమి
మామాన్యతనే కోల్పడితిమి
క్షమియింపుము సామంతుఁడ! క్షమియింపుము మమ్ముల!

మదిరం ద్రాగితి రేమో! మతిదప్పితిరందఱు!
వదరుచునుంటిరి పరుషపుదూఱులు!

(పద్మినిని జూపుచు పల్కును)

ఇదియంతయు పద్మిని కృత్యమె
ఇదియంతయు పద్మిని కృత్యమె

ఏమన్నను సరియే నను
ఆమోహిని యొక్కనితో
శయ్యామందిరమందున
సయ్యాటలలో నున్నది

ఏయాధారము లేదని
ఈయభియోగంబునకును
ఈయమ సిగ్గునఁ గ్రుంగుగ
నీయెడ నిర్ధారింతుము

(శయ్యాగృహము తల్పును దట్టుచు పల్కుదురు)

తలుపు దీయుము మోహినీ!
తలుపు దీయుము తత్క్షణంబె
నలుగురెదుట వచ్చి నిలువు
కల నిజంబును గాంచ నిమ్ము!

ఎంత చెడిపె యీమె!ఎంత జఱభి యీమె!
ఎంత మానహీన, యెంత కులట యీమె!
ఎంతధైర్య మెంత దురితవర్తనంబు!
ఎంత ఘోర మెంత దారుణంబు!

(రత్నాకరుని కాళ్ళపైఁబడి ప్రార్థింతురు)

అనుకంపను గనుడని యీ దీనుల
వినయంబున మిము వేఁడెద మార్యా!

ఎందుకీ నక్కవినయాలు?

ఎందుకీ వేషాలు?

మీరలు మన్నింపఁగవలె
తోరపుఁ బ్రేమయె చేసెను
మాదు వివాహము రెండగు
మాసంబులకుం బూర్వమె

రహస్యవివాహమా?

ఔను. ప్రచ్ఛన్నపరిణయమే.

ఎంతమోసకారులౌర మీరు,
ఇంత చేసి ఇంట నుంటిరేమి?
పొండుపొండు మీర లీక్షణంబె
పొండు పొండు ఇంట నుండవలదు

పొండు పొండు పొండు పొండు
పోయి బిచ్చ మెత్తుకొండు
నేను తండ్రి నింకఁ గాను మీకు
నేను శాత్రవుండ, బద్ధ శాత్రవుండ

మీదు మోము లింకఁ గనఁగ లేను
మీదు వేడుకోలు వినఁగ లేను
పొండు పొండు పొండు పొండు
పోయి బిచ్చ మెత్తుకొండు

గాఢంబగు ప్రేమయె తండ్రీ!
గూఢవివాహపు హేతువు
మోసము చేయ మెవారికి
మోదంబున మము దీవింపుము

మోసం బెందుకు లేదు
మోసంబే కలదంతయు
నీయనుమతిలేకుండనె
ఈయుద్వాహంబాడిరి

ఇరవున నుండఁగనీయక
తఱుమఁగవలసినదే యీ
దురితాత్ముల నిర్దయతో
దురితాత్ముల నిర్దయతో

గౌరవంబు నెల్ల గట్టుకెక్కఁజేసి
నేరమేమి లేని వారి తీరు నున్న
మిమ్ము నమ్మలేను, మిమ్ము నమ్మలేను
మిమ్ముఁజూడ లేను, మిమ్ముఁ జూడలేను

పొండుపొండు మీర లీక్షణంబె
పొండు పొండు ఇంట నుండవలదు
పొండు పొండు పొండు పొండు
పోయి బిచ్చ మెత్తుకొండు

ఐనది యేదో యైనది
దానిన్మఱలుప జాలము
కావున కరుణను తండ్రీ!
దీవింపుము మమ్మింకను

పంతంబులతో ఫలితము శూన్యము
శాంతించినచో సర్వము సాధ్యము
దీనిని విప్పఁగ నేను వచించెద
మానితమగు నొక మార్గంబును

అల మోహినిపై గల ప్రియమున
సలిపెద నేనొక శపథము రూఢిగ
మీరాచెలిని క్షమించిన నేనును
పేరిమిఁ బద్మినిఁ బెండిలియాడెద

(సంతోషంతో)
మతికింపగు సామంతుని మాటలు
అతిభవ్యంబగు నాతని ప్రతినయు
కరుణింపుము సోదరి నిఁక తండ్రీ!
సరి యని యామెను సంభావింపుము

ఔదార్యముతో మాదెసఁ జూడుఁడు
మాదోసంబును మన్నింపుఁడు

(మందాకినితో)
నీవేమందువు?

జరిగినదానిని మఱలుపజాలము
సరి యని యొప్పుటె సరసపుమార్గము

మన్నింపుఁడు, మన్నింపుఁడు వీరిని

పలువలు కూళలు పాలసులు ఖలులు
తులువలు తుంటరు లలసులు వెకలులు
మీరైనను …..మీ నేరము నెంచక
గారాముగ మిము కౌఁగిటఁ జేర్తును

అతులితవైభవమలరఁగ జరుగును
సుతలిర్వురికిని శుభకల్యాణము

చివరకు ప్రేమకె చేకురె విజయము
పువువలె విరిసెను నవమోదము

సురభిళసుమముల సుందరమాలల
వరమణిఖచితస్వర్ణాసనముల
మించులవలె భాసించెడు దివ్వెల
నంచితమగు వివహాంగణమందున ॥అతులిత॥

మంగళఘోషలు చెంగట మ్రోయఁగ
మంగళహారతు లంగన లీయఁగ
బంగరుసొమ్ములు పట్టువస్త్రములు
రంగుగఁ దాలిచి రాగ దంపతులు ॥అతులిత॥

సంబరమారఁగ చక్కని సొమ్ములు
అంబరములు నుపహారంబుగఁ గొని
బందులు మిత్రులు పరిణయముం గన
సందడి చేయుచు సరసనఁ జేరఁగ ॥అతులిత॥

పేరిమిమాటలు, కూరిమివిందులు,
తోరపుఁ గాన్కలతో ప్రముదితులై
ఆదట నాగతు లాశీస్సులతో
హ్లాదము గూర్పఁగ నాలుమగలకు ॥అతులిత॥