దక్షిణ భారత దేశంలో కర్ణాటక సంగీత దిశానిర్దేశక విషయ ప్రస్తావన వస్తే రామామాత్యుడు మొదలుకొని, అన్నమయ్య, క్షేత్రయ్య, రామదాసు, త్యాగయ్య ఇలా ఒకరేమిటి ఎంతో మంది తెలుగు వారు తమ సర్వస్వాన్నీ సంగీతానికి ధారపోశారు. ఈనాడు కర్ణాటక సంగీతం సశాస్త్రీయంగా, శుద్ధంగా ఉండడానికి కారణం వీరే. వీరందరి పేర్లు మనకి చిరపరిచితమే. కానీ నిశ్శబ్దంగా, నిర్విరామంగా సంగీతానికి తొంభయ్యేళ్ళకి పైగా కృషి చేసిన ఒక మహానుభావుడి గురించి మనలో చాలామందికి తెలియకపోవచ్చు. ఈ వ్యాసం ప్రధానోద్దేశ్యం – మన మధ్యే ఉన్న ఆ శతవసంతాల సంగీతచూడామణి అందించిన సంగీత సర్వస్వం గురించి ముచ్చటించడం.

ఆ మహా మనీషి డా. శ్రీపాద పినాకపాణి.

డా. శ్రీపాద పినాకపాణి

సంగీత ప్రపంచంలో ఆయన గురించి తెలియని వారుండరు. నూరేళ్ళ సంగీతయానం ఆయనది. వృత్తి రీత్యా వైద్యుడయినా సంగీతజ్ఞుడినని చెప్పుకోవడానికే ఇష్టపడే అరుదైన వ్యక్తిత్వం ఆయనది. ఆయన కేవలం గాయకుడే కాదు; కేవలం వైణికుడే కాదు. సంగీత శాస్త్రాన్ని క్షుణ్ణంగా ఆపోశన చేసిన వాగ్గేయకారుడు. సంగీతమూ, విజ్ఞానమూ పదిమందితో పంచుకున్నప్పుడే అది పదికాలాలపాటూ నిలుస్తుందని నమ్మిన ఆయన ఎంతో మంది శిష్యుల్ని ఆణి ముత్యాలుగా మలిచారు. సంగీత కళానిధి నేదునూరి కృష్ణమూర్తి, ఓలేటి వేంకటేశ్వర్లు, నూకల చినసత్యనారాయణ, శ్రీరంగం గోపాలరత్నం, మల్లాది బ్రదర్స్, ప్రసిద్ద సినీ గాయని ఎస్. జానకి, ఇలా ఎందరో మహామహులు ఆయన వద్ద సంగీతం నేర్చుకున్నారు. వారందరూ శ్రీపాద వారి గురించి అనే ఒకే మాట – ఆయన గురువులకే గురువని.

శ్రీపాద పినాకపాణి ఆగస్ట్ 13, 1913న శ్రీకాకుళంలో ప్రియాగ్రహారంలో ఒక సంగీత కుటుంబంలో జన్మించారు. తండ్రి కామేశ్వరరావు, మైసూర్ బి. లక్ష్మణరావు గార్ల వద్ద 11వ యేట మొదటి పాఠాలు నేర్చుకున్నారు. ఆయన నేర్చుకున్న మొదటి కృతి గజానన సదా. ఆ వయసులోనే ఆ కృతికి స్వరరచన చేసిన శ్రీపాద ఆ తరువాత ఎన్నో కృతులకు తనదైన పద్ధతిలో స్వరరచన చేసుకొని నేర్చుకున్నారు. ప్రముఖ వయొలిన్ విద్వాంసులు ద్వారం వేంకటస్వామి నాయుడు, శ్రీరంగ రామానుజ అయ్యంగార్ల వద్ద శిష్యరికం చేసి సంగీతంలో ప్రావీణ్యత సాధించారు. 1938లో ఆంధ్రా యూనివర్శిటీ మెడికల్ కాలేజీనుండి వైద్యంలో పట్టా తీసుకున్నారు. ఈయనకి రాగాలు కట్టాలన్నా, రోగాలు కట్టాలన్నాఒకటే మక్కువని అప్పట్లో అందరూ అనుకునేవారట.

శ్రీపాద స్వర్ణకంకణం

సంగీతంలో ఈయన చేసిన కృషికి భారత ప్రభుత్వం పద్మభూషణ్‌తో, సంగీత నాటక అకాడమీ పురస్కారంతో, మద్రాసు సంగీత సభ వారు సంగీత కళానిధి బిరుదుతో, ఆంధ్ర విశ్వవిద్యాలయం వారు కళాప్రపూర్ణతో సత్కరించారు. ఇటీవల ఆంధ్ర ప్రదేశ్ రాష్ట్ర ప్రభుత్వ సాంస్కృతికశాఖ, తిరుమల తిరుపతి దేవస్థానం సంయుక్తంగా ఆయనకు స్వర్ణకంకణాన్నీ, గానవిద్యా వారిధి బిరుదునూ ఇచ్చి, ఆయన గౌరవార్థం కర్నూలులో శత జయంత్యోత్సవ వేడుకలు నిర్వహించారు. గత ఎనిమిదేండ్లుగా ఆయన మంచం పట్టి ఉన్నా, ఆయన మేధ ఏమాత్రమూ పదును తగ్గలేదనీ, ఇప్పటికీ ఆయన ఎంతో ఆసక్తితో సంగీతం గురించి చర్చిస్తారనీ వారి శిష్యులు చెప్తుంటారు.

మన పూర్వీకులు సంగీతాన్ని రెండు రకాలుగా విభజించారు. మొదటిది మార్గ సంగీతం – అంటే భరతముని ప్రవచించిన సంగీత పద్ధతి. రెండోది దేశీయ సంగీతం – దేశకాల సంబంధమైన జనరంజక సంగీతం. ప్రస్తుతం మన సంగీతాన్ని దేశీయ సంగీతమనే వ్యవహరిస్తాం.

మూడు తరాలు – శ్రీపాద, నేదునూరి
మల్లాది బ్రదర్స్ (లోకాభిరామం బ్లాగ్ నుంచి)

జనరంజకమయిన పాటకు కూడా ఒక మార్గము, పద్ధతి ఉంటాయి. కూనిరాగం కావచ్చు, లేదూ జానపదం, శాస్త్రీయం కావచ్చు; ఏ పాట అయినా, లయబద్ధమై ఉంటుంది. పాటకి లేదా శబ్దానికి ఆ లయకు తోడుగా, రూపం, నడక కలిసినప్పుడు అది జనరంజకం అవుతుంది. ఆ శబ్దప్రకరణాన్నే రాగం అన్నారు. అంటే వివిధ శబ్దాలను ఒక పద్ధతిలో ఒక నడకకి నప్పితే అదొక రాగం అవుతుంది. ఇక్కడ శబ్దం అంటే స్వరంగా భావించాలి. మన పూర్వీకులు అలా పొడిపొడి శబ్దాలు లేదా స్వరాల నడకకి సరైన మాటలు లేదా పదాలు అమర్చీ, వారికిష్టమైన భావాలు ఆయా పదాల్లో చొప్పించీ పాడేవారు. దీన్నే గీతం లేదా పాట అనేవారు. ఈ పాట ఒకరి నుంచి మరొకరికి వినికిడి ద్వారానో లేదా అనుసరణ ద్వారానో చేరేది. ఇటువంటి చక్కని గీతాన్నే సంగీతం అన్నారు. సంగీతం అంటే సమ్యక్ గీతం – అంటే ఒక చక్కని పాట.

సంగీత శాస్త్రానికి ప్రథమంగా శార్ఙ్గదేవుడు సంగీత రత్నాకరం రచించి ఒక పద్ధతిని సూచించాడు. తరువాతి కాలంలో రామామాత్యుడు తాను వ్రాసిన ‘స్వరమేళ కళానిధి’ లో రాగ లక్షణాలను బట్టి వాటిని ఒక శాస్త్రీయపద్ధతిలో కూర్చడానికి ప్రయత్నించాడు. తరువాత వేంకటమఖి ఆ ప్రతిని సరిదిద్ది, కొత్త ప్రతిపాదనలు చేస్తూ 72 మేళకర్తరాగ విభజన చేసి సంగీతానికి ఒక శాస్త్రీయత చేకూర్చాడు. ఈ పద్ధతినే ప్రస్తుతం మనం అనుసరిస్తున్నాం.

ఇదంతా 16, 17 శతాబ్దాల్లో జరిగింది. రాగవిభజన చేసి సంగీతానికి ఎంత శాస్త్రీయత చేకూర్చినా, వాగ్గేయకారుల రచనలు మాత్రం గురుముఖంగానే నేర్చుకోవల్సి వచ్చేది. ఈ క్రమంలో కృతీ, వర్ణమూ వంటివి అటూ ఇటూగా రూపాంతరం చెందేవి. ఏది సరైనదన్న ఒక నిర్ధారణకి రాలేక సంగీతజ్ఞులు సందేహంలో మునిగిన సందర్భాలు అనేకం ఉన్నాయి. కాలక్రమేణా సంగీతంలో చాలా మార్పులొచ్చాయి. ముఖ్యమైన మార్పు ఏమిటంటే పాటకి రాగాన్ని అనుసరించి స్వరం రాయడం. దీన్నే మనం స్వరరచన (Notation) అని అంటాం.

మన పూర్వీకులయిన ఎంతో మంది వాగ్గేయకారుల రచనలు స్వరరచన లేకపోవడం, స్వరాలు తెలియకపోవడం వలన పాట తీరూ, రూపమూ తెలుసుకోవడం కష్టమవుతుంది. ఇలా నొటేషను లేకుండా ప్రస్తుతం మనకి లభించిన అనేక క్షేత్రయ్య పదాలూ, జావళీలూ, అన్నమయ్య సంకీర్తనల వంటివాటికి ఆ వాగ్గేయకారులు ఎలా స్వరపరిచారో, ఏ విధంగా పాడేవారో తెలియకుండా పోయింది. అప్పటికీ, ఇప్పటికీ రాగాల పేర్లలో మార్పులు రావడంతో ఈ ప్రయత్నం మరింత కష్టతరమయింది. ఈ కారణాల వల్ల అనేక సంగీత రచనలు మరుగున పడిపోయాయి.

ఇదంతా ఎందుకు చెప్పాల్సి వచ్చిందంటే మన మధ్యనే ఉంటూ ఇటువంటి సంగీత రచనలనీ ఏర్చి కూర్చి, వాటికి వాగ్గేయకారులు నిర్దేశించిన రాగాల్లో స్వరాలు వ్రాసి, వాటిని ముందు తరాలకి అందించిన శ్రీపాద పినాకపాణిగారి బృహత్కార్యాన్ని పరిచయం చెయ్యడం కోసం. ఒకటీ రెండూ కాదు, 1500 పైచిలుకు వాగ్గేయకారుల కృతులకి స్వరరచన చేసి ఒక చోట పుస్తకంగా అచ్చు వేయడానికి ఒక జీవితకాలం కావాలి. శ్రీపాద తన జీవితకాలాన్ని ఇందుకే వెచ్చించారు.

కర్ణాటక సంగీతానికి పినాకపాణి వారు అందించిన విలువైన కానుకలు ఆయన రాసిన పుస్తకాలు: పల్లవి గాన సుధ, మేళరాగమాలిక, మనోధర్మ సంగీతం, సంగీత సౌరభం (నాలుగు సంపుటాలు). కొద్దికాలం క్రిందట ప్రచురించబడిన స్వరరామం, అభ్యాసం, ప్రపత్తి అనే మూడు పుస్తకాలు సంగీత విద్యార్థులకి ఎంతో ఉపకరించేవి.

శ్రీపాదతో కృష్ణమూర్తి, శివానందమూర్తి

ఇవి కేవలం పుస్తక రూపేణా అందించిన సంగీత రచనలు. ఇవికాక స్వరాలు లభ్యంకాని ఎన్నో కృతులకు సశాస్త్రీయంగా రాగ బద్ధంగా కూర్చిన స్వరరచనలు మరికొన్ని మచ్చుతునకలు. అన్నింటికన్నా గొప్ప విషయం తన వద్దకి వచ్చినవారికి కాదనకుండా సంగీతం నేర్పడం; తనకున్న సంగీత జ్ఞానాన్ని పరిపూర్ణంగా అందించడం. విశాల హృదయం ఉంటే తప్ప నిష్కల్మషంగా సంగీత బోధన జరగదు. ప్రముఖ వైణిక విద్వాంసురాలు మేడూరి సుబ్బలక్ష్మి కర్నూలులో ఆయన వద్ద మూడేళ్ళు సంగీతం నేర్చుకున్నారు.

సంగీతం – ఒక ప్రశంస – శ్రీపాద పినాకపాణి

“త్యాగరాజునీ, దీక్షితారునీ, శ్యామశాస్త్రినీ నేను చూడలేదు. వాళ్ళ పాటలు వినడమే తప్ప వ్యక్తిగతంగా మనకి వారు తెలియదు. పినాకపాణి గార్ని చూస్తే ఓ త్యాగరాజూ, ఓ దీక్షితారూ, ఓ శ్యామశాస్త్రీ – ఈ ముగ్గురి రూపం ఒక మనిషిని ఆవహించిందా అనిపిస్తుంది. చాలా మంది గురువులు సంగీత పాఠం చెబుతారు. పినాకపాణిగారు మాత్రం అలా కాదు. నేర్చుకునే వారికి అది సంపూర్ణంగా, క్షుణ్ణంగా వచ్చే వరకూ తాపత్రయపడతారు. సంగీత పాఠం చెప్పడంలో శిష్యులకుండాల్సిన శ్రద్ధ, జిజ్ఞాస కంటే వందరెట్లు ఎక్కువగా ఆయనలో కనిపిస్తుంది. అటువంటి వారి వద్ద నేర్చుకోవడం ఒక అదృష్టం. ఆయన వట్టి గురువు కాదు. గురువులకే గురువు. గురువంటే ఇలా ఉండాలి అన్న దానికి ఆయనే ఒక పెద్ద నిర్వచనం,” అని పినాకపాణి గారి గురించి మేడూరి సుబ్బలక్ష్మి అంటారు.

ఇది కేవలం వారి అభిప్రాయమే కాదు, ఆయన వద్ద శిష్యరికం చేసిన ప్రతీ వారూ అనే మాటే ఇది. “గొప్ప వ్యక్తులు పుట్టుకతో గొప్పవారు కారు. వారి సంస్కారం, ఎదుటివారి ఎడల చూపించే ప్రేమల వల్ల గొప్పవారవుతారు,” అని సుబ్బలక్ష్మి చెప్తారు.