చారులత పాత్ర ఒంటరితనం
చారులత పాత్ర అనుభవించే ఒంటరితనాన్ని గురించి ఠాగోర్ నవలలో చెపుతాడు. ఆ వర్ణన చాలా బాధగా ఉంటుంది. అలాగే, చారులత పాత్ర అనుభవించే మానసిక సంఘర్షణలు కూడా ఠాగోర్ అతి హృదయ విదారకంగా రాసాడు. కానీ, దాన్ని స్క్రీన్ మీద చూపించటం ఎలాగ? ఉదాహరణకి, చారులత పాత్ర, భర్తతో కలిసి కాపురం చేస్తున్నా, ఒంటరితనం అనుభవించటం, రాయ్ ఒక ఏడు నిమషాల పాటు ఎటువంటి సంగీతం లేకుండా, అప్పటి కాలానికి తగ్గట్టు సరిపడే విధంగా వీధిలోని అరుపుల బాక్‌గ్రౌండులో చూపించాడు. ఒంటరిగా, కిటికీలోనుంచి బయటకు చూస్తూ ఉంటే, బుర్ర మీసాలతో ఒక లావుపాటి వ్యక్తి రోడ్డు మీద నడుస్తూ, ఒక చేత్తో గొడుగు, మరో చేత్తో మిఠాయిల పొట్లం తీసుకెళ్ళటం చారులత పాత్ర చూస్తుంది. వెంటనే తన గదిలోకి పరుగులాంటి నడకతో వెళ్ళి, ఆ కాలంలో బ్రిటీష్ వాళ్ళు ఆపెరాలోని నటీనటులను దగ్గరగా చూట్టానికి వాడే బైనాక్యులర్స్ తెస్తుంది. అలా, ఆమె ఒక కిటికీ నుంచి మరో కిటికీ దగ్గరకు వెడుతూ, ఒక దాని తరవాత మరొకటి చొప్పున ఐదు కిటికీల నుంచి అతన్ని చూస్తుంది. ఇంకొకచోట, కోతుల్ని ఆడించే వాణ్ణి కూడా ఇలాగే చాలాసేపు కిటికీలోంచి చూస్తుంది. రకరకాల కెమేరా కోణాల్లో చారులత పాత్ర ఒంటరితనాన్ని సృష్టించాడు రాయ్. కళా చిత్రాల్లో ఇది ఒక నూతన ప్రయోగం. అత్యంత కళాత్మకంగా, ఆ ఇల్లు, ఆ పరిసరాలు, ఆ పరిసరాలలో జరిగే వింతల తోటి, ఆమె హావభావాలలో, మాటలలో వ్యక్తపరచ లేని మమతాను బంధాలు, తపనలూ, అవమానాలు, మనసు చివుక్కుమనే వైనాలు – చాలా భాగం కెమేరాతో కథ చెప్పిస్తాడు రాయ్. అనేక క్లోజప్ కోణాల్లో ప్రధాన పాత్రల మనోభావాలకి రాయ్ అద్దం పడతాడు. భారతీయ స్త్రీలల్లో ఉండే సహజ గంభీరత్వం, పెదవి విప్పని, మనసు దాటని భావాలతో ఆ గంభీరత్వం పై అప్పుడప్పుడు ఆవరించే భావావేశం, ఇవన్నీ నటి మాధవి ముఖర్జీ ముఖ కవళికలు ప్రదర్శిస్తాయి.
మాధవి ముఖర్జీ – చారులత పాత్ర కోసం రాయ్ ఎంపిక
ఎవరో రాయ్‌ని అడిగారట. “చారు మీకు ఆదర్శ స్త్రీ మూర్తా?” అని. మరే వివరణ ఇవ్వకుందా, “అవును” అని రాయ్ సమాధానం.
మాధవిని చారులత పాత్రకి ఎన్నుకోవటంలో రాయ్‌కి ఎంతటి సూక్ష్మబుద్ధి ఉందో అర్ధం అవుతుంది. మాధవి అందాల నటి కాదు. ఆమె “సహజ నటి”. రాయ్‌లో ఒక పాత్ర గురించి నటీ నటులకి వివరంగా చెప్పగలిగే ఒక మంచి దర్శకుడిని మాధవి చూడగలిగింది. ఈ విషయం మాధవికి ఆశ్చర్యాన్ని, ఆనందాన్ని ఇచ్చింది. సహజనటికి ఎప్పుడైతో ఇలా ఆనందం కలిగిందో, ఆమె నటన అనితర సాధ్యం. నటనలో వాడే ఆయుధాలేమిటో? వాటిని ఎలా వాడాలో? ఆమెకు తెలుసు. అందుకనే, చారులత పాత్రలో కలిగే అంతర్ భావాలని ఆమె అతి తేలికగా తన మొహంలో చూపించ గలిగింది. ఈ సినిమాలో మాధవి మొఖం చూసినట్లయితే, ఆమె మనసులోని భావాలు ఇట్టే తెలుసుకోవచ్చు.
అయితే, మాధవితో ఒక అతి పెద్ద చిక్కు వచ్చింది! పరిష్కారం కష్టమైన సమస్య అది. మాధవి పలువరస బాగుండవు. కొన్ని ఏళ్ళుగా తాంబూలం సేవించడం వల్ల, ఆమె పళ్ళు బాగా గార పట్టి పోయాయి. ముఖ్యంగా, కింది పలు వరస మరీ దారుణంగా ఉండేది. ఎంతో నిపుణతతో ఫొటోగ్రాఫ్ తీస్తే, గార పళ్ళు కనపడకుండా జాగ్రత్త పడొచ్చు. మరి సంభాషణలు చెపుతున్నప్పుడు, పళ్ళు కనపడకుండా, షూట్ చెయ్యలేరు కదా! కెమేరా కోణాలని అతి కిందగా ఉంచి, సంభాషణల్లో ఆమె పళ్ళు కనపడకుండా జాగ్రత్త పడ్డారట.
సౌమిత్ర ఛటర్జీ, శైలేన్ ముఖర్జీ
ఎప్పట్లాగే, సౌమిత్ర తన నటనలో అత్యుత్తమ స్థాయిని చూపెట్టాడు. రాయ్, మొత్తం తీసిన 26 సినిమాల్లో, 14 సినిమాల్లో సౌమిత్ర నటించాడు. ఇతని నటనలో ప్రత్యేకం – ఉత్సాహం, వాక్చాతుర్యం, ఛలోక్తి. భూపతి పాత్రధారి శైలేన్ అప్పట్లో, బెంగాలీ రంగస్థల నటుడు. “చారులత” సినిమాకి ముందు, ఇతనికి సినిమాల గురించి ఏమీ తెలియదు. రాయ్ దగ్గరకు శైలేన్ వచ్చి, “మానిక్‌దా, నాకు సినిమాల గురించి ఏమీ తెలియదు. నీ శిష్యుడిగా నన్ను చేర్చుకుని, సినిమా నటన నాకు నేర్పు” అన్నాడు. సినిమా పూర్తి అయిన తరవాత, రాయ్ “శైలేన్ నటన అంతా చాలా తిన్ననైన నటన. నేను ఎలా నటించమంటే, నన్ను అనుకరిస్తూ అలా నటించాడు. శైలేన్ వప్పుకోడు కాని, తను అనుకున్నదాని కంటే అతడు మంచి నటుడు” అన్నాట్ట.
రాయ్ – ఠాగోర్ – బంకించంద్ర ఛటర్జీ
ఠాగోర్ సాహిత్యం ఆధారంగా, రాయ్ తీసిన రెండవ (మొదటి సినిమా “తీన్ కన్యా”) సినిమా “చారులత”. రాయ్ సినిమాలకి, ఠాగోర్ సాహిత్యానికి ఒక అవినాభావ సంబంధం ఉన్నట్టు అనిపిస్తుంది. ఠాగోర్ సాహిత్యంలో కనపడే పాత్రలకు మల్లే, రాయ్ సినిమా పాత్రలన్నీ ప్రకృతి నుంచి కదలి వచ్చి, బెంగాలీ సంస్కృతిని పుణికి పుచ్చుకున్న సజీవ మూర్తులుగా కనిపిస్తాయి. ఠాగోర్ ప్రభావం రాయ్ పై ఎంత ఉండేదో, బంకించంద్ర ప్రభావం ఠాగోర్ పై అలాగే బలంగా ఉండేది. 1870, 80 దశాబ్దాలలో బంకిం బెంగాలీ సాహిత్యంలో మకుటం లేని మహారాజు. ఠాగోర్‌ని అతి చిన్న వయస్సులో బంకిం గుర్తించి, ప్రోత్సహించాడు. అలాగే, బంకిం సాహిత్య ప్రభావం ఠాగోర్ పై బలంగా ఉండేది. “నష్టనీర్” వంటి నవలను ఆ రోజుల్లోనే అతి ఉత్తమ సాహిత్యపు విలువలున్న నవలగా ప్రాచుర్యం చెందింది. “చారులత” సినిమా రాక పూర్వం, అప్పటికే ఎవరో “నస్టనీర్” పేరుతో ఒక సినిమా తియ్యటం వల్ల (కానీ, ఆ సినిమా కథ వేరు), ఠాగోర్ “నష్టనీర్” నవల్లోని కథానాయకి పాత్ర చారులతనే, రాయ్ తన సినిమాకి పేరుగా నిర్ణయించాడు.
సంగీతం
సత్యజిత్ రాయ్‌కి “చారులత” సినిమాకి ముందు తీసిన “కాంచనజంగ”, “అభిజాన్”, “మహానగర్” సినిమాలతో బాక్‌గ్రౌండ్ మ్యూజిక్‌లో చాలా అనుభవం వచ్చింది. వీటన్నిటికన్నా “చారులత” సినిమాకి చాలా మంచి మ్యూజిక్ ఇచ్చాడు రాయ్. “చారులత సినిమా తీస్తున్నప్పుడు భారతీయ సంగీతం, పాశ్చాత్య సంగీతం – రెండూ ఒక్కటే అని నాకు అనిపించాయి” అని 1980 సంవత్సరంలో రాయ్ అన్నాడు. ఠాగోర్ పాటలు మూడు “చారులత” సినిమా సంగీతానికి మూలం. సినిమా మొదలవుతూనే “చారులత” పాత్ర ఒంటరిగా కూర్చొని ఒక చేతిరుమాలు మీద B అన్న అక్షరాన్ని కుడుతున్నప్పుడు, “మమ సిట్టె, నితి నృత్యే” అన్న పాట బాక్‌గ్రౌండ్ సంగీతంగా వినిపిస్తుంది. ఈ పాట చాల సరళంగా, అందరూ పాడుకోటానికి వీలుగా ఉండే బాణీ. ఠాగోర్ సంగీతంలో, చిన్న వయస్సులో ఉన్న ఆడ పిల్లలకి, డాన్స్ స్టెప్స్ నేర్పిస్తూ పాడే పాట ఇది. రెండో పాట “ఫులే ఫులే”, స్కాటిష్ బాణీలో కట్టిన పాట. ఠాగోర్ మొదటిసారి ఇంగ్లెండ్ వెళ్ళినపుడు విన్న బాణీని, ఠాగోరే ఈ పాటకు బాణీగా వాడుకున్నాడు. “అమల్” పాత్ర కాలేజీ శెలవలకి ఇంటికి రాగానే, తన సామాన్లు సర్ధుకొన్నప్పుడు పాడుకున్న పాట ఇది. తరవాత, “చారులత” పాత్ర కూడా తోటలో ఉయ్యాలపై ఊగుతున్నప్పుడు, ఇదే పాట పాడుతుంది. మూడో పాట, ” అమి ఛినిగొ, ఛినితొ మారే ఒగో బిదేషిణీ” అన్న ఠాగోర్ సాహిత్యానికి, కాదంబరీ దేవి భర్త, ఠాగోర్ అన్నగారి బాణీ. ఈ పాట చాలా ఉత్సాహంగా ఉండి, “చారులత”, “అమల్” పాత్రలు ఒకొరి కొకరు సన్నిహితంగా ఉండే సన్నివేశాలను చూపించటానికి వాడుకోబడింది.
ఈ సినిమాలో సంగీతం, ప్రతి సందర్భానికి తగ్గట్టే ఉండి, కొంచెం వెంటాడుతునట్టు ఉంటుంది. ఈ సినిమాకి వాడిన సంగీతం శాస్త్రీయ సంగీతం కాదు. ఇది కొంచెం ప్రజా సంగీతం లాగ అనిపిస్తుంది. ముఖ్యంగా పల్లెటూళ్ళలో ఇలాంటి సంగీతం ఎక్కువగా వినిపిస్తుంది.
రషోమాన్ – చారులత
ఎంత కూడదని ప్రయత్నించినా, చారులత సినిమా గురించి రాస్తున్నప్పుడు, ప్రఖ్యాత జాపనీస్ సినిమా దర్శకుడు అకిరా కురుసావా తీసిన “రషోమాన్” సినిమా పదే పదే గుర్తుకు రావటంతో, ఈ రెండు సినిమాల మధ్య ఉన్న పోలికలు తేడాలు రాయాలనిపించింది. మొదటి విషయం, తన పై కురుసావా ప్రభావం చాలానే ఉన్నట్టు, రాయ్ చెప్పుకున్నాడు. రషోమాన్ సినిమాలో కథా ఇతివృత్తం ఎంతో సస్‌పెన్స్‌తో సాగితే, చారులత సినిమాలో కథా ఇతివృత్తం పైకి అంత తేలికగా కనపడకుండా జరిగే కథ. మొదటిది గలగల పారే సెలయేరయితే, రెండవది పైకి నిర్మలంగా కనపడే నీటి ప్రవాహం కింద, సుడులు తిరుగుతున్న సుడిగుండాలున్నాయి. రషోమాన్‌లో తాత్విక సంబంధమైన ఆలోచనులుంటే, చారులతలో సున్నితమైన మానవ సంబంధాలు, విలువలు ఉన్నాయి. ఈ రెండు సినిమాలలో ఉన్న ఒక్క గుణం – సినిమా చూసిన తరవాత ప్రేక్షకుణ్ణి ఒక చోట నిలవకుండా, ఆలోచించేట్టు చెయ్యగలగటం.
ముగింపు
చారులత, భూపతి
సినిమా చివరి దాకా, తన భార్య “అమల్” అంటే ఇష్టం (అది ఎటువంటి ఇష్టమో భూపతి పాత్రకు కూడా తెలియదు) చూపుతోందన్న విషయం తెలియని “భూపతి”, “అమల్” దగ్గరనుంచి తనకు వచ్చిన ఉత్తరాన్ని “చారులత” కు ఇస్తాడు. ఆ ఉత్తరం చివర్లో తన వదిన కవిత్వాన్ని ప్రోత్సహించమని తన అన్నకు చెపుతాడు “అమల్”. ఈ ఉత్తరం చదివి ఏకాంతంగా దు@ఖిస్తున్న “చారులత”ని చూసి, “భూపతి” ఎంతో నొచ్చుకొని, ఈ సంఘటనలకి తను ఎంత బాధ్యుడు అనుకొంటూ, తన ఆత్మ పరిశీలనకు అలా తిరిగొద్దామని ఇంటి బయటకు వెడతాడు.
పరిస్థితుల్ని అర్ధం చేసుకొని, భూపతి ఇంటికి తిరిగి వచ్చి, “చారులత” గది తలుపులు తీయగానే, లోపలికి రమ్మని ఆహ్వానిస్తూ “చారులత” చెయ్యి అందించటంతో (భార్యా, భర్తల చేతులు కలవకుండా స్తంభించిపోటం ఆఖరి సీన్) సినిమా పూర్తి అవుతుంది. నవలలో ఠాగోర్ ఈ సంఘటన సందిగ్ధంతో పూర్తి చేస్తే, రాయ్ చెదిరిన గూడు లాంటి వారి కాపురం, తిరిగి సర్దుకుంటుందేమో అన్నట్టు పూర్తి చేస్తాడు.
ప్రశంసలు, బహుమతులు
“చారులత” సినిమా పారిస్‌లో ప్రతి రోజూ కనీసం ఒక ఆట చొప్పున ఒక ఏడాదికి పైగా ప్రదర్శించారు. “చారులత” 1964 లో భారత రాష్ట్రపతి బంగారు పతకం, 1965 లో బెర్లిన్ ఫిల్మోత్సవంలో సిల్వర్ బేర్ (Silver Bear) బహుమతి, 1965 లో రోమన్ కాథలిక్ సినిమాటోగ్రఫి వారి అత్యుత్తమ సినిమా బహుమతి, 1965 లో ఆకపూకో ఫిల్మ్ ఫెస్టివల్ (Acapulco Film Festival) లో గోల్డెన్ హెడ్ బహుమతి గెల్చుకుంది. *
ఈ వ్యాస రచనకు ఉపయోగపడిన పుస్తకాలు, వీడియో
- చారులత డీవీడీ
- “Inner Eye”, Andrew Robinson, University of California Press, 1989 (ఈ పుస్తం నించి చాలా విషయాలు ఈ వ్యాసం కోసం వాడుకోవడం జరిగింది.)
- “Portrait of a Director: Satyajit Ray”, Marie Seton, Indiana University Press, 1971
- The Broken Nest, బెంగాలీ నవల “నష్టనీర్” రవీంద్రనాథ్ ఠాగోర్, అనువాదం మేరీ ఎం. లాగో మరియు సుప్రియ బారీ, మెక్ మిల్లన్ ఇండియా లిమిటెడ్, 1971
[“చారులత” సినిమా పై వ్యాసం రాయమని సూచించి, అందుకు తగిన ఎన్నో వివరాలను అందచేసిన శ్రీమతి చామర్తి కల్పనకు ధన్యవాదాలు. — రచయిత]