[ఈమాటలో లోగడ డా. లక్ష్మన్న రాసిన వ్యాసానికిది ఆడియో అనుబంధం. హిందోళం/మాల్కౌఁస్ రాగలక్షణాలను గురించీ, వివిధ లలిత గీతాల్లో ఈ రాగపు విన్యాసాలను గురించీ ఆ వ్యాసంలో వివరణలున్నాయి. ఔత్సాహికులు ఈ రాగపు సంగీతాన్ని విని ఆనందించటానికీ, రాగాన్ని గుర్తించే ప్రయత్నం చెయ్యటానికీ ఈ అనుబంధం పనికొస్తుంది. — రచయిత]
మామూలుగా మనమంతా విని ఆనందించే హిందోళంలో స గ1 మ1 ధ1 ని1 అనే స్వరాలే ఉంటాయి. (ఎవరైనా రిషభం పలికిస్తే శంకరశాస్త్రులు ‘శారదా’ అని గద్దించే ప్రమాదం ఉంటుంది!) హిందూస్తానీ శాస్త్రీయ సంప్రదాయంలో ఈ రాగాన్ని కచేరీల్లో అర్ధరాత్రి దాటాక వినిపించాలి. మాల్కౌఁస్ అనేది మాళవకౌశిక అనే పేరుకు వికృతి అంటారు. కౌశికధ్వని (కౌశీధనీ) అనే రాగం ఒకటి స గ2 మ1 ధ2 ని2 స అనే స్వరాలతో ఉంది కనక ఇది నిజమే అయిఉంటుంది. కర్ణాటకపద్ధతిలో ఈ రాగంలో సామజవరగమనా, నీరజాక్షి మొదలైన ప్రసిద్ధ రచనలున్నాయి. మనసులోని మర్మము తెలుసుకో అనే త్యాగరాజ కీర్తనను మాత్రం కొందరు విద్వాంసులు శుద్ధధైవతానికి బదులుగా చతుశ్రుతి ధైవతంతో (ధ2) పాడతారు. ఈమని శంకరశాస్త్రిగారు ఈ పద్ధతిలో వీణమీద వాయించగా నేను విన్నాను. దీనికి ఆధారమేమిటో తెలియదు.
కింద ఉదహరించిన కొన్ని సినీగీతాల్లో (*గుర్తు) పంచమం (కొండొకచో రిషభంకూడా) వినిపిస్తుంది. ఘంటసాల కంపోజ్ చేసిన పాటలన్నిటిలోనూ ఇది గమనించవచ్చు. నిజానికి జయంతశ్రీ అనే మరొక రాగంలో (మరుగేలరా కీర్తన) అవరోహణలో పంచమం వేస్తారు. (స గ1 మ1 ధ1 ని1 స – స ని1 ధ2 ప మ1 గ1 స). (దీన్ని హిందూస్తానీలో పంచమ్ మాల్కౌఁస్ అంటారు). అలా కాకుండా తమకిష్టమైన చోటల్లా పంచమం వాడి ‘కలుషితం’ చేసే హక్కు ఉపశాస్త్రీయ సంగీత రచయితలకు ఉంటుంది.
హిందోళం కర్ణాటక గాత్రసంగీతం:
- హరి రసమవిహారీ (బాలమురళీకృష్ణ అన్నమాచార్య కీర్తన)
- సామజవరగమనా (జి.ఎన్.బాలసుబ్రహ్మణ్యం)
- హిందోళం తిల్లానా (జాన్ హిగిన్స్)
కర్ణాటక వాద్యసంగీతం:
- సామజవరగమనా (టి.ఎన్. రాజరత్నంపిళ్ళై నాదస్వరం)
- సామజవరగమనా (యు. శ్రీనివాస్ మేండొలిన్)
- భజరే గోపాలం (ఎన్. రమణి వేణువు)
మాల్కౌఁస్ హిందూస్తానీ గాత్రసంగీతం:
- మందిర్ దేఖ్ డరే (బడేగులాం అలీఖాన్)
- ఆజ్ మోరే ఘర్ (అమీర్‌ఖాన్)
- మేరో మన్ (గంగూబాయి హానగల్)
- పగ్ ఘుంఘరూ (డి.వి.పలూస్కర్)
హిందూస్తానీ వాద్యసంగీతం:
తెలుగు సినీగీతాలు:
(* : పంచమం లేదా రిషభం)
- సందేహించకుమమ్మా (లవకుశ) *
- కలనైనా నీ తలపే (శాంతినివాసం)
- నారాయణా హరి (చెంచులక్ష్మి)
- పగలే వెన్నెల (పూజాఫలం)
- నేనే రాధనోయీ (అంతా మన మంచికే)
- పిలువకురా (సువర్ణ సుందరి)
- మోహనరూపా గోపాలా (కృష్ణ ప్రేమ)
- వీణ వేణువైన (ఇంటింటి రామాయణం) (అన్యస్వరాలు)
- చూడుమదే చెలియా (విప్రనారాయణ)
- సామజవర గమనా (శంకరాభరణం)
- రాజశేఖరా (అనార్కలి) *
- అందమె ఆనందం (బ్రతుకుతెరువు) *
- శ్రీకర కరుణాలవాల (బొబ్బిలియుద్ధం) *
- రామకథను వినరయ్యా (లవకుశ) *
- మనసే అందాల బృందావనం (మంచి కుటుంబం)
- సాగర సంగమమే (సీతాకోక చిలుక)
- ఓం నమశ్శివాయ (సాగర సంగమం)
- అంతా రామమయం (శ్రీ రామదాసు)
- చిలిపి నవ్వుల నిను చూడగానే (ఆత్మీయులు) (అన్యస్వరాలు)
- కొండలలో నెలకొన్న (అన్నమాచార్య)
హిందీ సినీగీతాలు:
- మన్ తడపత్‌ (బైజు బావరా)
- ఆధాహై చంద్రమా (నవ్రంగ్)
- నిర్బల్‌సే లడాయీ (తూఫాన్ ఔర్ దియా)
- అఁఖియన్ సంగ్ అఁఖియాఁ (బడా ఆద్మీ)
- దీప్ జలాయే (కలాకార్)
- పంఖ్ హోతేతో (సెహరా)
- తూ ఛుపీహై కహాఁ (నవ్రంగ్) (అన్యస్వరాలు)
- బల్‌మా మానేనా (ఒపేరాహౌజ్)
కీబోర్డుమీద అంతగా భయపడకుండా ఈ రాగాన్ని వాయించాలంటే బొమ్మలో చూపిన నల్లమెట్లను మాత్రమే వరసగా వాయిస్తే సరిపోతుంది. దీనికి ఆధారశ్రుతి ఆరున్నర (ఏ షార్ప్) అని గమనించాలి. ఈ పద్ధతిలో ‘పగలే వెన్నెలా’ మొదలైన పాటలను తెల్లమెట్ల జోలికి పోకుండానే పలికించవచ్చు.
ఈ రాగం గురించి వ్యక్తిగతంగా చెప్పాలంటే నాకు అయిదారేళ్ళ వయసు ఉన్నప్పుడు నేను మొదటగా గుర్తించిన రాగం మాల్కౌఁస్. అప్పుడు నేను విన్నది ఒక పాత మరాఠీ పాట; 78ఆర్‌పీఎం రికార్డు. దీనానాథ్ మంగేశ్కర్ (1900-1942) ఆడవేషం కట్టి పాడిన ‘రణదుందుభి’ అనే మరాఠీ నాటకగీతం దివ్యస్వాతంత్ర్యరవి.
ఆ పాట ఆనాడు నామీద ఎంత ప్రగాఢమైన ముద్ర వేసిందో నేను వర్ణించలేను. హిందూస్తానీ పద్ధతిలో వీరరసప్రధానమైన ఈ రాగపు స్ఫూర్తి అంతకన్నా ఎక్కువగా నేను మరెక్కడా ఈనాటికీ వినలేదంటే అతిశయోక్తిగా అనిపించవచ్చు. చిత్రమేమిటంటే ఈ పాట చరణంలో గాయకుడు బుద్ధిపూర్వకంగా ఎన్నో స్వరాలను చేర్చినప్పటికీ అది అద్భుతంగానే అనిపిస్తుంది. ఇన్ని దశాబ్దాలుగా గాత్రంలో బడేగులాం, అమీర్‌ఖాన్, సితార్‌మీద విలాయత్‌ఖాన్ మొదలైన మహామహుల మాల్కౌఁస్ విన్నాక కూడా నా అభిప్రాయం మారలేదు.
