[రజనీకాంతరావుగారు వాద్య (కథా) చిత్రాలకు ఒక ఒరవడి, రూపం దిద్దినవారని చెప్తూ ఆదికావ్యావతరణం, మేఘసందేశం, కామదహనం రూపకాలని వాటికి ఉదాహరణలుగా పేర్కొన్నాను. ఇక్కడ మీకు వినిపిస్తున్న ‘మేఘసందేశం’ సంస్కృత సంగీత రూపకం 1978లో బెంగుళూరు రేడియో కేంద్రం ద్వారా ప్రసారితమయ్యింది. అప్పట్లో రజనిగారు బెంగుళూరు స్టేషన్ డైరెక్టరుగా పనిచేసేవారు. దీని సంస్కృత రచన (మూలం మేఘదూత నుండి తీసుకున్న రెండు శ్లోకాలను మినహాయిస్తే), సంగీత నిర్వాహణ చేసినది రజనిగారే. ఆయన గొంతును కూడా వినవచ్చు. యక్షునిగా ప్రధాన గాత్రధారి శ్రీ మంగళంపల్లి బాలమురళీకృష్ణ. 1958-59 ప్రాంతంలోనే వీరిద్దరి కలయికలో మేఘసందేశం అన్న తెలుగు సంగీత రూపకం విజయవాడ కేంద్రం ద్వారా ప్రసారితమయ్యింది. కానీ ఆ రికార్డింగు మనకీరోజు అందుబాటులో లేదు.
దీనిని ఈ సంచికలో మోహనరావుగారు మందాక్రాంత వృత్తం పైన రాసిన ఆషాఢస్య ప్రథమ దివసే అన్న వ్యాసానికి అనుబంధంగా అందిస్తున్నాను. మోహనరావుగారే ఈ రూపకానికి మొదటిలో రజనిగారు కన్నడంలో మాట్లాడిన మాటలకు, ఆ పైన సంస్కృత శ్లోకాలకు తెలుగులో క్లుప్తంగా అర్థాన్ని కూడా అందించారు. అంతేకాకుండా తగిన చోట ఎంతో శ్రమతో ఈ రూపకంలో గీతాలకు మూలమైన శ్లోకాల సంఖ్యతో ఈమాట గ్రంధాలయంలోని మేఘదూత ప్రతికి అనుసంధించారు. వారికి నా హృదయపూర్వక కృతజ్ఞతలు. నాగమురళి గారు రూపకపు సంస్కృత పాఠాన్ని అందించడమే కాకుండా మోహనరావు గారి అనువాదానికి తోడ్పడ్డారు. వారికీ నా కృతజ్ఞతలు.]
రూపక పాఠం
శ్రీరస్తు శుభమస్తు విజయోస్తు
చిరవియోగ పీడితదంపత్యోః
శీఘ్రసంయోగసంసిద్ధిరస్తు
స్వాస్థ్యమస్తు సౌఖ్యమస్తు
సదా సుఖీరస్తు శుభమస్తు విజయోస్తు
మహాకవి కాళిదాస గ్రథితస్య
మేఘసందేశ శ్రవ్య కావ్యస్య
శృంగార గేయ సుందర గాథా
రూపకీకృత రజనీకాంతాభిధేయేన
బుధజనవిధేయేన
సరసహృదయసమ్మతిమ్ ప్రాప్నుయాత్
విశ్వ జనయశస్వితామాప్నుయాత్||
కశ్చిత్కాన్తా విరహగురుణా స్వాధికారాత్ప్రమత్తః
శాపే నాస్తంగమితమహిమా వర్షభోగ్యేణ భర్తుః
యక్ష శ్చక్రే జనకతనయా స్నానపుణ్యోదకేషు
స్నిగ్ధచ్ఛాయాతరుషు వసతిం రామగిర్యాశ్రమేషు||
కశ్చిత్ స్వాధికారాత్ ప్రమత్తో హేమమాలీ నామాంకితః యక్షః కాన్తా విరహ గురుణా వర్ష భోగ్యేణ భర్తుః కుబేరస్య శాపేన అస్తంగమితమహిమా దండకావనే రామగిరి ఆశ్రమేషు జనకతనయా స్నాన పుణ్యోదకేషు స్నిగ్ధచ్చాయా తరుషు వసతిం చక్రే||
గతో ఋతుర్వసంతః గ్రీష్మోప్యాగతః. తస్మిన్ అవసరే దుష్కరస్య గ్రీష్మస్య చ దుస్సహస్య వియోగస్య ఉభయో[స్తావె] దందహ్యమానాయాం అవస్థాయాం నాయకో యక్షః||
కేవలం తే నిరుపకారీ మేऽపి కించిన్న సుఖకారీ
సోగతోऽద్య వసంత సమయః
వై న భవతి వై న భవతి వై న భవతి ప్రియతమే
హృదయభేదీ వియోగశాపః దేహదాహక గ్రీష్మ తాపః
దహ్యమాన జగత్సమంతాత్ ధరతి జ్వాలాతోరణం ఖలు
వై న భవతి వై న భవతి వై న భవతి ప్రియతమే
నిశీథిన్యాం నిదాఘేऽస్మిన్ రుద్యతే తుహినేపిశశినా
వనేऽస్మిన్నపి కుసుమ గన్ధః వమ‌తి దావాగ్నిస్ఫులింగాన్
వై న భవతి వై న భవతి వై న భవతి ప్రియతమే||
నానుభోగ్యో విప్రలంభః [జ్ఞాతుం వరం] కథా ప్రారంభః
యక్ష విభునా కథం ప్రదేయః జాయా వియోగ దుస్సహ శాపః?
యక్ష ప్రియానురక్తిః కిమభూత్? శిక్షాయితాపరాధః కిమ్ తత్?
యత్ర ఉన్మత్తభ్రమరముఖరాశ్చ నిత్యపుష్పాశ్చ పాదపాః హంసశ్రేణీరచితరశనాశ్చ నిత్యపద్మాశ్చ సాకారాః కేకోత్కణ్ఠాః నిత్యభాస్వత్కలాపాశ్చ భవనశిఖినో తత్ర కుబేరస్య రాజధాన్యాం అలకాపుర్యాం ఉపవన్యాం శాపాత్పూర్వం ప్రమోదయన్తీ యక్ష దంపతీ||
సఖి తిష్ఠావ సఖి మే గృహి హేమ తామరసాని
ఇత ఇత ఆగచ్చ ఉపవనమందిరమేతత్
కుల్యాశ్చ నికుంజానిచ మా తీర్యంతాం పరితం
కిమ్ నహి గతమఖిలవనం కిమిదానీం శ్రాంతోऽసి
మానససరోత్ఫుల్లాని మాన్య కనక కమలాని
స్వాంగుళీనాల‍ంక్రియంత సఖి త్వదీయ ధమ్మిల్లే
కయిషే విన్యసితుమ్ ఉత్సుకోసి క్షణమత్ర విరమ
లజ్జా మాం గ్రసతి వనే శుక పికేక్షితౌ నావితి||
తదాతిక్రాన్తస్సమయశ్చన్ద్రశేఖరమర్చితుమ్ ఇదానీమపి నానీతాని స్వర్ణ కమలాని మానసాత్ యక్షేణాద్య స్వామికార్యాత్ ప్రమత్తేన కిమిర్థమితి కృద్ధోభూదలకాధీశో యక్షస్వామీ కుబేరః||
రాజదూతస్య ఆగమనం చ ఉద్ఘోషణం చ నోపలక్షన్తీ యక్ష దంపతీ ఇతోధిక ప్రణయప్రమోదే సన్తీ||
ముకురం దర్శయ మే ముఖే మమ పత్ర భంగ చిత్రణం కరోమి
దర్పణ ఏష ప్రియే ప్రేంఖావత్ డోలాయతే తవ వదన శశినం
సీమన్తే మమ తిలకం క్రియతాం నిష్కంపిత త్వదీయ కరాభ్యామ్
ముక్తాస్తే కిం స్వేదవారిణా ముఖమపావృతం కిమాచమ్యతాం.
ముక్తారోచిత పత్ర లేఖనం స్వేదభ్రమయా మాపమార్జతాం
శోషయితుమార్ద్రపత్ర లేఖనం కపోలయుగ్మే నిశ్వసామి కిమ్
మాతావత్ భో స్రుతిత తుషారం ఆచ్చాదయతి ముకురగత మూర్తిమ్||
హేమమాలిన్ హే యక్ష హేయం భర్తు రవజ్ఞా కథమ్ ఖలు త్వయాద్య విస్మరితా రాజాజ్ఞా
సఖి ప్రదేహి సత్వరం ఇతో దేహి కమలాని
ప్రభవే శివార్చనాయ ప్రదేయాని ఇమాని
అపరాధో[చయం] కృతః తథాపి స్వీకుర్విమాని.
దూతం ద్రుతం తం ప్రేష్య తతః త్వాం గమిష్యామి
హా ధిక్ పూజాసమయః కియచ్చిర‌మతిక్రాన్తః
ఆర్య రాజదూత, అద్య అన్యమనస్కోऽభవమ్
ఇమాని సుమాని ప్రభవే త్వమేవ త్వరితం ప్రదేహి||
అతిక్రాన్తోऽప్యభూత్ ప్రభోః పూజాసమయమిదానీమ్| కథమపి దాస్యామ్యేతాని| కాగతి: స్యాత్ యువయో: ఖలు| శోభిత ప్రణయ ప్రమోదే పునరపి యక్ష దంపతీ||
వదనమధురిమా అపాంగమహిమా కటీకుటిలతా గమనచతురతా
వినా త్వద‌ఖిలం క్వ మే జీవనమ్
సఖి త్వాం వినా క్వ మే జీవనమ్
అరాళాలకా, స్వరోల్లాసికా మృదులాంగులికా, చతురవైణికా||