సంభాషణల్లో సహజత్వం, వస్తువులో వైవిధ్యం, కథాకథనం లేదా రీతి – కాల్పనిక సాహిత్యానికి ఉండవలసిన కొన్ని ముఖ్య లక్షణాలు అని అంటే అభిప్రాయ భేదం ఉండదనుకుంటాను. అంత మాత్రం చేత వర్ణన, విస్తరణతో కూడిన ‘కథలు’ కథాసాహిత్యంలో ఇమడవు అనడానికి కొంచెం ధైర్యం కావాలి. ఈ లక్షణాలన్నీ పుణికిపుచ్చుకొని రచనలు చేసిన మంచి కథకులు మనకి ఎందరో ఉన్నారు. కొన్ని సందర్భాలలో ఈ లక్షణాలని అధిగమించి రాసిన తెలుగు రచయితలు మాత్రం అరుదుగా కనిపిస్తారు. అటువంటి వాళ్ళ కథలు చదివితే, కథకీ కవితకీ మధ్య ఉండే మట్టి గోడ అసహజంగా కనిపిస్తుంది. ఆ గోడ కరిగిపోతుంది. కనిపించదు. అలా కథకీ కవితకీ తేడా చెరిపేసిన రచనల ఉదాహరణలు కొన్ని ఇస్తాను.

“లేలేత గుండెల్ని కాల్చి
మరోసారి మరోసారి —
పట్టుకున్న పువ్వులదండలు పసరిక పాములయేయి
మరోసారి మరోసారి —
వర్షిస్తాయనుకున్న నీటి మబ్బులు చింతనిప్పుల్నే కురిపించేయి
మరోసారి మరోసారి —
నిండాపాలున్నాయని పట్టుకున్న కుండ
నూనే, నల్లమందులతో నిండా నిండుకుంది.
మరోసారి మరోసారి —
పచ్చనిచల్లని పైరగాలి మంటలుగా మారి మారి బుసలు కొట్టింది
మరోసారి మరోసారి —
పాపంతెలియదనుకున్న పండువెన్నెల్లోకొస్తే
అది సెగలుపొగలుగా రేగి రేగి
లేలేతగుండెల్ని కాల్చి మాడ్చింది.”

ఇది కవిత్వమే, కానీ కథ. రాచకొండ విశ్వనాథ శాస్త్రి గారి ‘రత్తాలు – రాంబాబు’ ^[1]నవల లోది. అలాగే, ఈ కవిత కూడా –

“నరకం ఎలా వుంటుంది?
చీకటి చీకటిగా…..
పైన భగ్గుమండే సూర్యుడు
బైట ఫేళ్ళున కాసే ఎండ
ఎండ ఎలా వుంది?
పులి కోరలా, పాము పడగలా
నరకం ఎలా వుంటుంది?
పులితో పాముతో చీకటిగా…”

ఇదీ రావిశాస్త్రి గారిదే. ఇంత కవిత్వమూ ఆయన కథలో వాక్యమే – ‘మోక్షం’^[2]కథ నుంచి ఇదో మచ్చు తునక.

చలం గారి గురించి నేనేమీ మీకు ప్రత్యేకంగా చెప్పక్కర్లేదు. మీకు తెలుసో లేదో కానీ, వజీర్ రహ్మాన్ ‘కవిగా చలం’ అని ఒక పుస్తకం అచ్చేశాడు. చలం కవితలు రాస్తాడా అని చాలామంది ఆశ్చర్యపడ్డారు కూడానూ. ముందు మాటలోనే రహ్మాన్ మనకు చెప్పేస్తాడు చలం వచనం లోంచి ఏరిన కవిత్వమే ఇది అని. చలం గారు ప్రత్యేకించి కవిత్వం ఏవీ రాయలేదు. ఈ ఉదాహరణలు^[3] చూడండి, రహ్మాన్ ఏం చేశాడో మీకే తెలుస్తుంది.

“ఆకాశాన మబ్బుల్లో
జుట్టువిరబోసుకొని,
నక్షత్రాలు పూలుగా
దిక్కులకి చేతులు జాచి,
వింత అర్ణ్యాంబరం దాల్చి
సముద్రాలే ఘర్మధారలుగా,
మా బాధల్ని, ప్రాణాల్ని, మరణాల్ని
కాళ్ళకి కట్టుకు తాండవించి,
నూతన సందేశాన్ని
సుందర ప్రణయాన్ని
సృష్టికాంతా వినిపించు.”

“సన్నని దీపం వెలుతురు కింద
పద్మం చుట్టూ అల్లుకున్న అలల మల్లే
అన్నివేపులా పరుచుకున్న జుట్టు;
తెడ్లకింద చెదిరే చందమామ ముక్కలవలె
పరుపుకింద జారిన వేళ్ళచివర మెరిసే గోళ్ళు;
ఏవో క్రూరమైన జ్ఞాపకాలతో
భయపెడుతున్న పెదిమల చివర్లు;
వొంపుల్ని అంటుకు ఆవరిస్తున్న
చీర కుచ్చెళ్ళమీద చారలు;
ఆ దీపపు నీడల అందాలుతప్ప
ఏమీ అందవు నా చిన్ని రెక్కల్లో ఆసక్తికి —
ఆ చిన్నిదీపం చుట్టూ
తిరిగే పురుగు నేను!”

ఆఖరు ఉదాహరణ. వచనానికి కవిత్వానికీ తేడా పూర్తిగా చెరిపేయగల్గిన (చెరిపేసిన) కవి దేవులపల్లి కృష్ణశాస్త్రి గారని నేనంటే మీరు కాదనలేరనే నా నమ్మకం. ఇదిగో, అయన రాసిన ‘మా ఊరు పోయింది’^[4] వ్యాసం, కాదు! వచన గీతం నుంచి.

“మా ఊరు వెళ్ళిపోతాను
వెంటనే వెడతా. వెళ్ళి
అక్కడ చక్కని, చల్లని, ఇల్లు కడతా.
పూరిల్లు. ఇంటిచూరులంట
శాంతీ చల్లదనమూ ఎప్పుడూ
నామీదికి జారుతూ ఉంటాయి.”

“మాఊరికి ఉత్తరాన
ఒక చెరువు. దక్షిణాన కూడా
ఒక చెరువు.
గాలి ఊదినప్పుడూ,
మీలు ఎగిరినప్పుడూ,
నీళ్ళు గలగలమంటాయి. అప్పుడు
చెరువు నిద్దరలోనుంచి
ఒళ్ళు విరుచుకున్నట్టనిపిస్తుంది.”

“మా ఊళ్ళో పురాణం
ఇటు రామ శాస్త్రిగారు,
ముందు వ్యాసపీఠంలో
దానిమీద పెద్ద పంచాంగం
నాటికాలపు భారతం. పక్కన
ఆముదంపోసిన ప్రమిదతో
సెమ్మా.

ఎదురుగా చీకటిలో
ముదుక దుప్పటులు కప్పుకొని
ముసుగులు వేసుకొనీ, నీడలలాగా
గ్రామ వాసులు. పైన విశాలాకాశంలో
ధగధగ మెరిసే నక్షత్రాలు,
చచ్చి స్వర్గాన ఉన్న భారతవీరుల్లాగా,
ఈ లోకాన్ని కనిపెట్టే వాళ్ళ చూపుల్లాగా.

ఆ చీకట్లో
శాస్త్రిగారి గొంతు
ద్వాపరయుగంనుంచి వస్తుంది.
ఆయన కంఠరవ పక్షాలమీద
శ్రోతల మనస్సులు ఆదికాలాలదాకా
ప్రయాణం చేస్తాయి.
……
ఆముదం దీపంకూడా
పురాణం ఆలకించడం
నేనెరుగుదును.
ఆలకించి
అటూ ఇటూ
తల ఊపుతుంది.”

“చంద్రపాలేనికి త్రోవ ఇదేనా?
అవును. ఈ రోడ్డక్కడికే పోతుంది.
ఈ బస్సు కూడా అక్కడికే.
అదిగో!
దూరాన ఆ టూరింగు సినిమా డేరా!
అక్కడ నా చంద్రపాలెం లేదు.
మా ఊరు పోయింది!”

వచనానికీ కవనానికీ మధ్య భేదం లేదనిపించేట్లు రాయగల వాళ్ళు చలం, కృష్ణశాస్త్రి, రావి శాస్త్రి అని చూపించడంకోసం ఈ ఉదాహరణలు. సరిగ్గా ఆకోవలో రచనలు చేసిన వాడు స్మైల్ అనడం అతిశయోక్తి కాదు. స్మైల్ రాసిన కథలు వేళ్ళమీద లెక్కపెట్టచ్చు – వల, పృధ్వి, కంబళి (ఉర్దూనుంచి అనువాదం), సిగరెట్, సముద్రం, ఇదీ వరస, ఖాళీసీసాలు.