వివరంగా చెప్పకపోతే మకుటం దగ్గిరే పేచీ రావచ్చు. అందుకని, ముందుగానే, నా ఉద్దేశంలో “ప్రజా కవి” అంటే ఎవరో నిర్థారణ చేయటం మంచిది. పద్యం పదిమందినోటిలో పడి, నలిగి, పదికాలాలపాటు ప్రజలు నెమరువేసుకుంటూ ఆనందించగల కవితలు రాసిన వాడు నిజమైన ప్రజాకవి. అయితే ఈ ప్రజలు ఎవరు? అన్న ప్రశ్న రాక మానదు.

నేను గత వంద సంవత్సరాల తెలుగు సాహిత్య చరిత్ర గురించే ప్రస్తావించదలచుకున్నాను కాబట్టి, నా నిర్ధారణలు ఆ వంద యేళ్ళకే పరిమితం. పదకొండో శతాబ్దంలోకో, పన్నెండో శతాబ్దంలోకో వెళ్ళి తెలుగు సాహితీ చరిత్ర తరచి చూస్తే నా వివరణ నిలబడక పోవచ్చు. పాట ప్రజలనోటిలో ఉన్నదని నాకు తెలుసు. అయితే, ఆ రోజుల్లో సాహితీ చరిత్ర నిర్దిష్టంగా చెప్పగలిగినప్పుడు, నా definitions సవరించుకుంటాను. ప్రస్తుతానికి గత నూరేళ్ళ పరిధిలోనే ఉండి ప్రజలు ఎవరూ, అన్న ప్రశ్న వేసుకుందాం.

ఈ ప్రజలు, శ్రీశ్రీని కంఠతా పట్టి వల్లించే వాళ్ళా? కాదు. వాళ్ళూ ప్రజల్లో ఒక భాగమే; కాదనను. అయితే వీళ్ళు విద్యావంతులైన ప్రజలు. తెలుగునాట ఇప్పటికీ ఈ ప్రజలు చాల కొద్దిమంది. వీళ్ళు మైనారిటీయే! పోతే, నన్నయనో, పోతననో, కాకుంటే సమయానుకూలంగా ఒక చాటు కవినో అడక్కండానే అప్పజెప్పే వాళ్ళా? కాదు. వీళ్ళని వేళ్ళమీద లెక్కవెయ్యొచ్చు. అంటే, ఈ జాతి ప్రజలు కూడా ఒక చిన్న మైనారిటీ అన్నమాట. ఇకపోతే, ఎవరయ్యా నీ ప్రజలు అని నిలదీసి అడిగితే, నా సమాధానం: వీధి బడికెళ్ళి చదువుకోని వాళ్ళు, వీధిబడికి కూడా వెళ్ళలేని వాళ్ళు, ఏ రకంగానూ చదువుకోటానికి అవకాశంలేని వాళ్ళు, ఏదో ఒక చిన్న బడికెళ్ళి ఓ న మా లు నేర్చుకోని కాస్తోకూస్తో చదవడం చాకలిపద్దు రాయడం నేర్చుకున్న వాళ్ళు. వీళ్ళు అసలు సిసలైన ప్రజలు. మన మహానగరాలు, పెద్ద పెద్ద పట్టణాలూ వదిలేస్తే, నూటికి డెబ్భైమందో, ఎనభైమందో నేను పైన నిర్థారించిన ప్రజలకిందే జమా కట్టచ్చు. ఈ ప్రజల్లోకి వెళ్ళి బలపడ్డ కవిత్వం ప్రజా కవిత్వం. ఈ ప్రజలని ఉత్తేజ పరిచి, వాళ్ళకి ఉత్సాహాన్నిచ్చిన కవిత్వం రాసిన వాళ్ళు ప్రజా కవులు.

ఈ దృష్టితో చూస్తే, మనకి నిజమైన ప్రజాకవులు తిరుపతి వెంకట కవులు. ఈ ఇద్దరు కవులూ, పెద్ద చదువులు చదువుకున్న పట్నవాసులకి, తెలుగు పద్య సాహిత్యంపై అభిరుచి క్షీణిస్తున్న కాలంలో, తిరిగి అభిరుచి కలిగించే ప్రయత్నం చేశారు, అవధాన ప్రక్రియద్వారా! అది ఒక యెత్తు. అంతకన్న గొప్పవిశేషం : అడివిలో అబ్బా అంటున్న సంప్రదాయ సాహిత్యాన్ని నాటక ప్రక్రియ ద్వారా మెజారిటీ ప్రజల్లోకి అత్యద్భుతంగా తీసుకెళ్ళారు.

గత పాతికేళ్ళుగా ఈ నాటకాలకి మద్దతు లేకపోవడం కొంత విచారించ తగినదే. ఈ ప్రక్రియ మరుగున పడటానికి కారణాలు చాలా ఉన్నాయి; ఆ కారణాలపై చర్చ మరో వ్యాసానికి సంబంధించినది. ఇప్పుడు, ఈ వ్యాసంలో ఆ నాటకాలలో పద్యాలనీ, మీకు గుర్తుకు తేవడం నా ముఖ్యోద్దేశం. వాటితో జోడించి, నాకు తెలిసిన కొన్ని nostalgic పిట్టకథలు కూడా చెప్పుతాను.

1999 జూన్ జులై నెలల్లో, తెలుసా అనే internet సాహితీ వేదికలో ఈ పద్యాల గురించి, “మనవాళ్ళు మరిచిపోతున్న పద్యాలు,” అన్న శీర్షిక కింద రాశాను. ఆ ప్రస్తావనలని కొద్ది మార్పులతో, మరికొన్ని కొత్త చేర్పులతో మీ ముందుకి తీసుకొని వస్తున్నాను.

తిరుపతి వెంకట కవులు రాసిన పద్యనాటకాలలో ప్రసిద్ధి కెక్కినవి రెండే రెండు నాటకాలు. మొదటిది శ్రీ పాండవోద్యోగము, రెండవది శ్రీ పాండవ విజయము. ఈ రెండింటినీ కలిపి, కుదించి, పాండవోద్యోగ విజయములు అన్న పేరుతో గత శతాబ్దంలో (1935-1975) దగ్గిర దగ్గిర నలభై సంవత్సరాలు విరివిగా ప్రదర్శించేవారు. నిజం చెప్పాలంటే, ఉద్యోగ విజయాలు అనేపేరుతో ప్రదర్శించే నాటకంలో, మొదటి నాటకం, శ్రీ పాండవోద్యోగము లోని భాగాలే చాల ఎక్కువ; రెండవనాటకంలో, ఏడవ అంకంలో కొన్ని పద్యాలే ప్రదర్శనలో భాగమయ్యేవి.

గత శతాబ్దంలో పద్య నాటకాలు చాలా వచ్చాయి. కొన్ని పౌరాణికం, మరికొన్ని సాంఘికం. ఉదాహరణకి రామాంజనేయ యుద్ధం, గయోపాఖ్యానం, భక్త ప్రహ్లాద, మయ సభ, సత్యహరిశ్చంద్ర, కృష్ణార్జున యుద్ధం, చిత్రనళీయం తోపాటు, చింతామణి, వరవిక్రయం, వగైరా అన్నీ పద్య నాటకాలే! ఈ పైనాటకాలన్నీ, చాలా పెద్ద పేరున్న నటీనటులే ప్రదర్శించేవారు. యడవల్లి సూర్యనారాయణ, కపిలవాయి రామనాధ శాస్త్రి, సి.యస్.ఆర్. ఆంజనేయులు, చిత్తూరు నాగయ్య, సూరిబాబు, వేమూరి గగ్గయ్య, మాధవపెద్ది వెంకట్రామయ్య, అబ్బూరి వరప్రసాద రావు, పులిపాటి వెంకటేశ్వర్లు, రామతిలకం, పీసపాటి నరసింహమూర్తి, బందా కనకలింగేశ్వర రావు, షణ్ముఖి ఆంజనేయ రాజు, ఎ. వి. సుబ్బారావు మొదలైన హేమాహేమీలు ఈ నాటకాలు వేశారు. అయినా, ఉద్యోగవిజయాలకొచ్చిన పేరు, జనాదరణా వీటికి రాలేదు (షణ్ముఖి ఆంజనేయ రాజు గారి రామాంజనేయ యుద్ధం మాత్రం కొన్ని ప్రాంతాలలో బహుజనాదరణ పొందింది). ఒక కారణం కథ కావచ్చు. రెండో కారణం ఉద్యోగవిజయాల్లోని పద్యాల భాష, దాని సౌలభ్యం. అంటే, ఒక్కసారి వినంగానే, గుర్తు ఉండటం. ఈ సౌలభ్యం చిత్రనళీయానికి లేదు, చింతామణికి లేదు, వరవిక్రయానికి అసలే లేదు. అందువల్ల, నటీనటులు ప్రఖ్యాతి వహించిన జగజ్జట్టీ లయినప్పటికీ, ఆ నాటకాలు అదృశ్యమయిపోయినాయని అనుకుంటాను.

ఇకముందు ఈ వ్యాసంలో, ఉద్యోగవిజయాల్లో చాలా ప్రసిద్ధికెక్కిన పద్యాలే కాకుండా, కొన్ని చక్కని సులువైన పద్యాలని గురించి కూడా ముచ్చటిస్తాను.