“ఏమిటింతలా చిక్కిపోయావ్? నిన్నూ, నన్నూ పక్కపక్కన చూసిన వాళ్ళెవరూ మనం క్లాస్‌మేట్ల మనుకోరు!” అన్నాడు వెంకటరెడ్డి.

“కృష్ణుడి పక్కన కుచేలుణ్ణి చూసినవాళ్ళు కూడా అలాగే అనేవాళ్ళే. నేను ఎంత తలకు రంగేస్తే మాత్రం, మీరు అమెరికా నుంచీ అనీ, నేను ఇండియా సరుకనీ చూసేవాళ్ళకి ప్రత్యేకంగా చెప్పాల్సిన విషయమా?” అన్నాను జాగ్రత్తగా. కోట్లకి పడగెత్తిన వాడినీ, రిటైరయిన తరువాత ట్యూషన్ సెంటర్లు రాల్చే పైసలకోసం రానూ, పోనూ రెండు గంటలసేపు బస్సులో నిల్చొని ప్రయాణం చేసే నన్నూ క్లాస్‌మేట్లని ఎవరనుకోగలరు? ఎంత ఎలిమెంటరీ స్కూల్లో మొదలుపెట్టి హైస్కూల్ దాకా ఒకే క్లాసులో కలిసి చదువుకున్నా గానీ, యాభయ్యేళ్ళ తరువాత కలుస్తున్నాం. డబ్బు మా మధ్య నిలిపిన అఖాతం వుండనే వున్నది. “అదేమిటిరా, మీరు అంటావు, నువ్వు అని అనకుండా?” అని వాడు గదిమితే అప్పుడు చూసుకోవచ్చు.

“లింక్డ్ఇన్లో నీ హైస్కూల్నించే నంటూ నిన్నది చూపిన తరువాత నీనుంచి ఫ్రెండ్ రిక్వెస్ట్ వచ్చింది. నీ ఫోటో చూసి ఆశ్చర్యపోయాను ఇంతలా మారిపోయావేమిటని!” అన్నాడు రెడ్డి. సంబోధనలో నేను జాగ్రత్త పడడం మంచిదే అయింది. “రామరాజుని కలిశాను అని చెప్పకపోతే నన్నిలా కలిసేవాడివా?” మనసులోని ప్రశ్నని బయటకు రానివ్వకుండా అడ్డుకున్నాను.

పైకి మాత్రం, “రిక్వెస్టుని ఆక్సెప్ట్ చేస్తారో లేదోనని అనుమానమే,” అని జవాబిచ్చాను.

“నీ రిక్వెస్ట్ ఆక్సెప్ట్ చేస్తూ, నీకు రామరాజు జాడ తెలుసా అనడిగి మంచిపని చేశాను!”

“రాజుని కలవడం వల్ల మిమ్మల్ని కలిసే అదృష్టం కలిగింది!” అన్నాను, అసలు అందామనుకున్న ‘నిన్ను కలిసినందుకు సంతోషంగా వుంది,’ అన్న వాక్యం గొంతులో ఫిల్టర్ చెయ్యబడ్డంవల్ల. దానికి కారణం, మొదట ‘మిమ్మల్ని’ అన్నప్పుడు వెంకట రెడ్డి అడ్డం చెప్పకపోవడం. పైగా, నా మనవళ్ళ గూర్చో, మనవరాళ్ళ గూర్చో భవిష్యత్తులో వాడిని సహాయం చెయ్యమని అడిగే అవకాశం మిగలాలంటే ఈమాత్రం జాగ్రత్త ఇప్పుడు అవసరం.

“రేపు నాతో కలిపి ఆరుగుర్ని నువ్వు రామరాజుండే చోటుకు తీసుకెళ్ళాలి. కార్ ఏర్పాట్లూ అవీ అయిపోయాయి గానీ, ఆ డ్రైవర్‌కి శ్రీకాకుళం అడవి మార్గాలేవీ తెలియవుట. పైగా, ఒకచోట కార్లు వెళ్ళగలిగే రోడ్ కూడా ఏదీ లేదు, కాలి నడకన వెళ్ళాలన్నావు గూడా. నాతో బాటు వచ్చే యునైటెడ్ నేషన్స్ డెలిగేషన్‌కి నువ్వు తోడు రాకపోతే వాణ్ణి కలిసే అవకాశమే లేదు.”

“యునైటెడ్ నేషన్స్ డెలిగేషనొస్తోందా వాణ్ణి చూడ్డానికి? పైగా, సెక్యూరిటీ ఏర్పాట్లేవీ లేకుండా!” ఆశ్చర్యపోయాను.

“ఏదో చిన్నతనపు చనువుతో జోక్ చేశాను. అంతే! నేనిట్లా అన్నానని నువ్వెక్కడా అనవనుకో. వచ్చేవాళ్ళల్లో నాతో బాటు ఇంకొక ఇండియన్, అంతే. అంటే, అదే – నాలాగే ఇండియా ఆరిజిన్ వాడు. మిగిలిన వాళ్ళల్లో ఒకడు నల్లవాడు. ఒకామె కొరియన్. ఇంకొకతను అర్జెంటీనా నుంచి. మరొకతను తెల్లవాడు. ఇది నానాజాతి సమితి గాక మరేమిటి?”

“వీళ్ళందరూ మీ కంపెనీలో పనిచేస్తారా?”

“ఒక్క లిండా, హోర్హే మాత్రమే. రవి యూనివర్సిటీలో ప్రొఫెసర్. డేవిడ్ వాడి దగ్గర పిహెచ్.డి పూర్తి చేస్తున్నాడు. జేమ్స్ ఇంకా హైస్కూల్ పూర్తి చెయ్యకుండానే ఒక ఐఫోన్ యాప్ తయారు చేస్తే మా కంపెనీ మిలియన్ డాలర్లిచ్చి కొనుక్కుంది. రవి వుండే యూనివర్సిటీలో, కాకపోతే స్టాన్‌ఫర్డ్‌లో జేరతాడు బాచిలర్స్ చెయ్యడానికి.”

“వీళ్ళంతా రాజుని కలవడానికి ఇండియా వచ్చారా!”

“అంత లేదులే. ఒక్క జేమ్స్ తప్ప అందరం హైదరాబాద్లో కాన్ఫరెన్స్‌కి వచ్చాం. మొదటి రోజున అక్కడ కీనోట్ స్పీచ్ ఇచ్చాను. అదవగానే వైజాగ్ వద్దామని ముందునించీ అనుకున్నదే. ఇక్కడ మా బ్రాంచ్ ఒకటి ఓపెన్ చెయ్యడానికి ఏర్పాట్లకోసం కొందరిని కలవాలి. మూడురోజుల క్రితం నీతో మాట్లాడాను కదా. అప్పుడే రాజు ఎక్కడున్నాడో నీకు తెలుసని, నువ్వు అక్కడికి తీసుకెళ్ళగలవని చెప్పగానే ఆ రోజు వాళ్ళకి చెబితే ఎగిరి గంతేసి ఇంత దూరమొచ్చి వాణ్ణి కలవకపోతే ఎలాగన్నారు. ఈ సంగతి తెలిసి జేమ్స్ కూడా ఫ్లయిటెక్కాడు. పొద్దున్న దిగి వుంటాడు హైదరాబాద్‌లో. ఈ రాత్రికి అందరూ ఇక్కడకి చేరతారు. అవునూ, ఇంత హడావుడి పడి మేమెడితే వాడు అక్కడ దొరుకుతాడా లేక ఎక్కడి కయినా వెళ్ళాడంటారా? అలా జరిగితే ఇంత ట్రిప్పూ వేస్ట్ అయిపోతుంది.”

“వాడికి అక్కణ్ణించి బయటపడి జనారణ్యంలోకి అడుగు పెట్టడం ఇష్టంలేదు. ఇంతమంది వాణ్ణి కలవడానికి వస్తున్నారంటే ఆశ్చర్యంగా వున్నది.”

“ఎవరి పిచ్చి వాళ్ళ కానందం అన్న సామెత వీళ్ళకోసమే పుట్టించి వుంటారు. అందరికన్నా అతి పిచ్చివాడు రాజు. కాదు కాదు. చిన్నప్పుడేదో ఒక శ్లోకం చెప్పేవాడు మన తెలుగు మాష్టారు – ఆకాశంలోంచి ఊడి పడ్డ గంగాదేవి అంటూ తెలివి లేనివాళ్ళకి ఉదాహరణగా చూపిస్తూ. నువ్వు తెలుగు పంతులుగా చేసే రిటైరయ్యా నన్నావు గదా, నువ్వూ చెప్పేవుంటావ్. గుర్తుందా?”

“ఆకాశంబున నుండి శంభుని శిరంబందుండి శీతాద్రి సు
శ్లోకంబైన హిమాద్రి నుండి భువి భూలోకంబు నందుండి య
స్తోకాంబోధి బయోధి నుండి పవనాంధోలోకముం జేరె గం
గా కూలంకష పెక్కు భంగులు వివేకభ్రష్ట సంపాతముల్”

“కరక్ట్. అదే పద్యం. సంపాతముల్ అంటే ఏమిటి? మర్చిపోయాను.”

“ఇక్కట్లండీ. వివేకం భ్రష్టుపట్టిపోతే వచ్చే ఇక్కట్లని ఉదాహరణగా చూపిన ఏనుగు లక్ష్మణ కవిగారి పద్యం, భర్తృహరి భావమూ నండీ అది.”

“ఆకాశంలో వుండే గంగాదేవి శివుడి శిరస్సు మీదికి దూకింది. అక్కణ్ణుంచీ హిమాలయం మీదికీ… తరువాత ఏమిటీ? ఆ పదాలేవీ నాకు నోరు తిరిగే అవకాశమే లేదు.” పెద్దగా నవ్వాడు వెంకటరెడ్డి.

“గంగమ్మ తల్లి నదిగా ప్రవహించి సముద్రంలో కలిసి, అక్కణ్ణించీ పాతాళానికి జేరినట్లు…”

“అద్గదీ. ఈ పోలిక సరిగ్గా సరిపోతుందయ్యా రాజుకి. మా కంపెనీకి బిలియన్ డాలర్ బ్లాక్‌బస్టర్ డ్రగ్ ఇంచుమించుగా అందించినవాడు శ్రీకాకుళం అడవుల్లో పడి తిరుగుతున్నాడంటే వినడానికే కష్టంగా వుంది. వాడికిష్టమైన టాపిక్స్ మీద రిసర్చ్ వద్దన్నానని కోపం వచ్చింది. వాడు చేరిన దాదాపు పదేళ్ళ తరువాత అనుకుంటా, లిండా పిహెచ్.డి. అవగానే మా కంపెనీలో చేరింది. కలిసే పనిచేసేవాళ్ళెప్పుడూ. ఏవో రూమర్లు పుట్టాయి. లాబ్‌లో కలిసి డిస్కషన్లు చేస్తూ, కాన్ఫరెన్సులకి కలిసి వెడుతూ – ఎవరికయినా అనుమానమొస్తుంది. వాడి భార్యకీ వచ్చింది. డైవోర్స్ తీసుకుని పిల్లలతో వెళ్ళిపోయింది. రాజు మా కంపెనీని విడిచి వెడుతున్నప్పుడు ముందు బాధేసినా, పోన్లే, యూనివర్సిటీలో ప్రొఫెసర్‌గా చేరుతున్నాడు గనుక అక్కడ రీసర్చ్ చేస్తాళ్ళే అనుకున్నా.”

“ఆకాశంబున నుండి – అంటారు మీరు!”

“కాదూ మరి? వాడు లేకపోతే ఏమిటిట? తరువాత లిండా ఒక్కతే ఆ బిలియన్ డాలర్ల డ్రగ్ పరిశోధన పూర్తిచేసింది. దానికి పేటెంట్స్ అప్లయ్ చేస్తున్నప్పుడు ఇది రాజు చేసిన రీసెర్చ్ ఎక్స్‌టెన్షనే కదా వాడి పేరుని కూడా జతచేస్తానన్నది అప్లికేషన్‌లో! ఐ పుట్ మై ఫుట్ డౌన్. నో అన్నాను. ఇప్పుడామె మా కంపెనీ సీఈఓ. కాకపోతే హోర్హేని తయారు జేసినందుకు మాత్రం వాడికి థాంక్స్ చెప్పుకోవాలి. చాకులాంటి బుర్ర. రాజు దగ్గర పిహెచ్.డి. అవగానే లాగేశాం. వాడిప్పుడు మా రీసెర్చ్ హెడ్. అలా ఇంకొందరిని తయారు చేస్తాడని ఆశ పడ్డాను. రెండేళ్ళు కాగానే అది వదిలేసి, అక్కణ్ణుంచి ఏదో కమ్యూనిటీ కాలేజ్‌లో చేరాట్ట.”

“అంటే, శంభుని శిరంబందుండి శీతాద్రి!”

“ఆ పోలికని మాత్రం నే నొప్పుకోను. గొప్పగా వుండేవాటికి హిమాలయాలతో పోలిక పెట్టాలి గానీ కమ్యూనిటీ కాలేజీని దానితో ఎలా పోలుస్తాం?”

“కమ్యూనిటీ కాలేజీ అంటే – వొకేషనల్ స్కూల్స్ అంటాం, అలాంటివా?”

“కొంచెం అలాంటివే. చిన్నసైజు కాలేజీలనుకో. యూనివర్సిటీల్లో అడ్మిషన్ రానివాళ్ళూ, అక్కడి ట్యూషన్ ఫీజులు కట్టలేని వాళ్ళూ జేరతారందులో. మొదటి రెండేళ్ళు అక్కడ చదువుకుని ఆ క్రెడిట్లు తీసుకుని యూనివర్సిటీకొస్తారు డిగ్రీ పట్టా కోసం. పెద్ద యూనివర్సిటీ ఒదిలేసి లోకల్ కాలేజీలో అలాంటి కుర్రాళ్ళకి పాఠాలు చెప్పుకోడం అదేం పిచ్చి? వాడి గూర్చి ఇంక పట్టించుకోకూడదనే అనుకున్నా.

ఒక రోజున నేను, లిండా కూర్చుని మాట్లాడుతున్నప్పుడు హోర్హే తను ఇంటర్‌వ్యూ చేస్తున్న కేండిడేట్‌ని తీసుకుని వచ్చాడు – గెస్ హూ హాజ్ ది మోస్ట్ ఇన్‌ఫ్లుయెన్స్ ఆన్ దిస్ జెంటిల్మన్ హియర్! అంటూ. రాజు! అన్నాడు తనే మళ్ళీ. వెన్ విల్యూ స్టార్ట్? వుయ్ విల్ బీట్ ఆల్ ది అదర్ ఆఫర్స్! అన్నాన్నేను. రవి – అది ఆ కాండిడేట్ పేరులే – మా ఆఫర్ వారం తరువాత రిజెక్ట్ చేశాడు, యూనివర్సిటీలో టీచ్ చెయ్యడం తన ధ్యేయమంటూ. రవి ఈజ్ స్మార్ట్. సో, వుయ్ ఆఫర్‌డ్ టు ఫండ్ హిస్ రిసర్చ్.”

“రాజుని రవి ఎలా కలిశాట్ట?” అడిగాను.

“రాజు కమ్యూనిటీ కాలేజీలో టీచ్ చేసేవాడని చెప్పాగా! రవి అక్కడ చదివింది రెండేళ్ళు. మిగతా రెండేళ్ళూ యూనివర్సిటీలో పూర్తిచేశాడు. ఆ తరువాత ఎంత లేదన్నా పి.హెచ్.డి. పూర్తి చెయ్యడానికి అయిదేళ్ళు పడుతుంది. అంటే మొత్తం తొమ్మిదేళ్ళు. రాజు అన్నేళ్ళనుంచీ అక్కడే ఉన్నాడా అని ఆ కాలేజీ వాళ్ళకి ఫోన్ చేస్తే వాడు అక్కడ పనిచేసింది రెండేళ్ళే నన్నారు. అక్కణ్ణించి హైస్కూల్లో టీచర్‌గా చెయ్యడానికి వెళ్ళాట్ట! తల తిరిగిపోయిందనుకో!”

‘ఆకాశంబున నుండి-‘ అన్న పద్యాన్ని వెంకటరెడ్డి ఎందుకు అడిగాడో అప్పటికి చాలా వరకూ అర్థమై, “సుశ్లోకంబైన హిమాద్రి నుండి భువి -” అన్నాను.

“చెప్పాగా, కమ్యూనిటీ కాలేజీకీ, హిమాలయాలకీ పోలిక లేదని! కానీ, నా కంపెనీలో రిసర్చ్ హెడ్ నుంచి బడిపంతులు ఉద్యోగానికి…”

ఫోన్ మోగింది. “హలో! ఇప్పుడా?” అని వాచీ వైపూ, నా వైపూ చూసి, “సరే,” అని ఫోన్ పెట్టేశాడు. “మినిస్టర్‌ నించి కలవడానికి రమ్మనమని ఫోన్. నీ అడ్రసూ ఫోన్ నంబరూ రాసివ్వు. రేప్పొద్దున్నే కారు పంపిస్తాను,” అని డ్రస్ చేసుకోవడానికి తయారవుతుంటే లేచి బయలుదేరబోయాను.

“ఇంతకీ, నువ్వు ఆ అడవుల్లో దారి తప్పి మమ్మల్ని ఇబ్బందుల్లో పెట్టవు గదా?” అపనమ్మకాన్ని నిద్రపుచ్చేటందుకు అడిగాడు.

“మీకా భయం అక్కర్లేదు. గత అయిదారేళ్ళల్లో చాలాసార్లు వెళ్ళొచ్చాను,” అని బయటపడ్డాను.

మరునాడు పొద్దున్న బయలుదేరడం ఆలస్యమైంది. దానికి కారణం వెంకట రెడ్డి చేసిన బందోబస్తుని వదిలించుకోవడం. నేను వెళ్ళేటప్పటికి సెక్యూరిటీ కోసం ముందొక జీపూ, వెనకొక జీపూ బయలుదేరదీసి అరడజను మందిని ఆయుధాలతో సహా వాటిల్లో ఎక్కించాడు. సాయుధ నక్సలైట్లు తిరిగే చోటికి అలా వెడితే మనం ప్రాణాలతో వెనక్కు రావడం అసాధ్యమని అనేటప్పటికి వెంకటరెడ్డికి వాళ్ళని వద్దని పంపడం తప్పలేదు.

అందరిలో చిన్నవాడు జేమ్స్. డ్రైవర్ పక్కన కూర్చున్నాడు. లిండా, వెంకట్ మధ్య వరుసలో కూర్చున్నారు. వాళ్ళ వెనుక వరుసలో నేనూ, రవి. మా వెనగ్గా చివరి వరుసలో కూర్చున్నారు హోర్హే, డేవిడ్. నేను వీళ్ళ వయసుల గూర్చి వేసిన అంచనాలు దాదాపు సరిపోయాయి. జేమ్స్‌కి పధ్ధెనిమిదేళ్ళుంటాయి మహా అయితే. కొరియన్లు ఎలా వుంటారో, వాళ్ళ వయసులని అంచనా వెయ్యడమెలాగో నాకు తెలియకపోయినా, ‘లిండా రాజుకంటే దాదాపు పదేళ్ళు చిన్న’ అని వెంకటరెడ్డి అనడం గుర్తుంది. హోర్హేకి వయసు యాభై చేరుతూ వుండాలి. రవి వయసు ఇంకా నలభై చేరలేదని అతణ్ణి చూడగానే అనిపించింది. పిహెచ్.డి. చేస్తున్న డేవిడ్ వయసు 26-28 మధ్యలో వుండొచ్చు. వాన్ ఎక్కే ముందరే అందరినీ వెంకటరెడ్డి నాకు పరిచయం చేశాడు.

“నిన్న రాత్రి మేమందరం ఎవరి కెంత కాలం రాజుతో ఇంటరాక్షన్ వున్నదో లెక్కేశాం. యూ హావ్ ది లాంగెస్ట్ టైమ్ విత్ హిమ్!” లిండా వెనక్కు తిరిగి నాతో అన్నది వాన్ బయలు దేరిన తరువాత. ఆవిడ ఇంగ్లీషు యాక్సెంట్ అర్థం చేసుకోవడం కొంచెం కష్టమైంది.

“నో. ఐ టోల్డ్ యు! అయామ్ ది లక్కియెస్ట్ వన్. రిమెంబర్! నేను వాడితో హైస్కూల్లో ఒక ఏడాది ఈ చలపతి కంటే తక్కువ వుంటేనేం, తరువాత రాజు నా కంపెనీలో దాదాపు పదేళ్ళు పనిచేశాడు! దెన్, దేరీజ్ ది బిలియన్ డాలర్స్ డ్రగ్!” గర్వంగా అన్నాడు వెంకటరెడ్డి.

“డబ్బు మాటటుంచితే, నీ కంపెనీలో రాజు పనిచేసినంత కాలంలో నువ్వు అతనితో గడిపిన దెంతసేపో చెప్పు? కంపెనీ మీటింగులు లెక్కలోకి రావు. అంతా కలిపితే రెండు గంటల కన్నా మించదని పందెం కాస్తాను!” అన్నది లిండా. పాతికేళ్ళకి పైగా వెంకట రెడ్డి కంపెనీలో పనిచెయ్యడం వల్ల వచ్చిన చనువో, ధైర్యమో. రాజు కన్నా పదేళ్ళు చిన్నదయిదేతేనేం, నిన్న వెంకట రెడ్డి అన్న మాటల వల్ల ఆ పిల్లి కళ్ళల్లో రాజు ఏం చూసి వుంటాడన్న ప్రశ్న నన్ను వెంటాడింది.

“యస్. యు ఆర్ రైట్. అయామ్ నాట్ ఎ వుమన్, సో…” కినుకతో అన్నాడు వెంకటరెడ్డి.

“ఐ నో వాట్ యు ఆర్ ఇంప్లయింగ్. మా యిద్దరి గూర్చి వున్న రూమర్స్ గూర్చి నాకు తెలుసు. హౌ ఐ విష్ దేర్ వజ్ ట్రూత్ ఇన్ దెమ్! ఒక డైమండ్ నీ చేతిలో ఉంటే దాని విలువ దాని విలువ నీకు తెలుసు గానీ, దాని విలువ దానికి తెలీదు. తన విలువని పట్టించుకోకపోవడంవల్ల అది నీ గుప్పెట్లోంచి ఎప్పుడు జారిపోతుందో నన్న భయం నిన్ను అనుక్షణం వేధిస్తూనే వుంటుంది. ఒకవేళ దాన్ని పోగొట్టుకుంటే కలిగే బాధని నువ్వు తట్టుకోలేవు. అందుకే ఐ నెవర్ ట్రైడ్ టు బి క్లోస్ టు హిమ్ పర్సనల్లీ,” అన్నది లిండా. ఆమె గొంతులో జీర కదలాడింది.

రాజుని వజ్రంతో పోల్చిన ఆమె పక్కన, వాడి గొప్పదనాన్ని గుర్తించని నా స్నేహం ఏపాటిది? ఆ పదేళ్ళూ చిన్నప్పటివి గాబట్టి అని సర్దిపుచ్చుకోవాలి. నేనామె పిల్లికళ్ళని గమనించడం దగ్గరే ఆగిపోయానని గుర్తించేసరికి నాకు సిగ్గేసింది.

“చిన్నప్పుడే కాదు తెలియనిది. దాదాపు అయిదారేళ్ళుగా కలుస్తూనే వున్నా, గత రెండు మూడేళ్ళల్లోనే రాజు వజ్రమని తెలిసింది,” అన్నాను.

“ఎలా తెలిసింది?” అందరూ దాదాపు ఒకేసారి అన్నారు.

“అది చెప్పే ముందర రాజుతో మీ పరిచయం గూర్చి వినాలనుంది. నిన్న వెంకట్ చెబుతుండగా ఫోన్ రావడం వల్ల అది మధ్యలోనే ఆగిపోయింది. రాజుని మీరు ఎంతో గౌరవించకపోతే తప్ప ఇలా బయల్దేరరు. రవీ, మీరు మొదలుపెట్టండి!” అన్నాను.

“అయిదేళ్ళుగా ఆయనతో మాట్లాడుతున్నా నన్నారు గదా, మా గూర్చి ఆయన ఏమీ చెప్పలేదా?” రవి ఆసక్తిగా అడిగాడు.

“గురువులు శిష్యుల గొప్పలు తప్ప మరేం చెప్పరని మీకు తెలుసు కదా!”

రవి చిన్న నవ్వు నవ్వి మొదలుపెట్టాడు.

“అమ్మా, నాన్నా డాక్టర్లు. నా గూర్చి పట్టించుకోవడానికి వాళ్ళకి ఎక్కువ టైమ్ వుండేది గాదు. చదువంటే బొర్ కొట్టింది. ఎలానో హైస్కూల్ పూర్తి చేశాను. డబ్బులకి లోటులేదు గనుక ఇండియాకో, రష్యాకో, జమైకాకో పంపి మెడిసిన్ చదివిద్దామన్నది అమ్మ. నేను పోనన్నాను. నాకు ఏ మంచి యూనివర్సిటీలోనూ అడ్మిషన్ వచ్చే ఛాన్సే లేదు గనుక కమ్యూనిటీ కాలేజీలో రెండేళ్ళు చదివి ఆ తర్వాత యూనివర్సిటీకి ట్రాన్స్‌ఫర్ చేసుకోవచ్చు అని అని నన్నక్కడ చేర్పించారు.

“నా అదృష్ట మేమిటంటే, తీసుకున్న మొదటి కోర్సులోనే రాజు టీచరవడం. ఆయన నాలో చదువంటే ఆసక్తిని కలిగించారు. అది ఇంకొకళ్ళకోసం కాదనీ, చదువుకోవడ మనేది ఊపిరి పీల్చడం లాగా, నీళ్ళు తాగడం లాగా ఎవరికి వాళ్ళు చెయ్యలసిన పని అనీ చెప్పారు. అంతటితో ఆగకుండా, ఊపిరి పీల్చడం వల్ల, నీళ్ళు తాగడం వల్ల, నువ్వొక్కడివే లాభపడతావు. అదే, చదువు నీకు విజ్ఞానాన్ని అందిస్తే దానివల్ల నీ చుట్టుపక్కల సమాజానికి తోడ్పడే అవకాశాన్ని అంది పుచ్చుకుంటావు అని చెప్పారు. ఇంక పాఠాలు చెబితే – ఏ సబ్జెక్ట్ అయినా సరే, ఆయన టీచ్ చేసేవి కాకపోయినా సరే, సందేహాలొస్తే నెక్స్ట్ క్లాస్ కల్లా సమాధానాలు రెడీగా వుంచేవారు. చదువుకోవడం అనే ఒక ప్రాసెస్ ఎంత గొప్పగా ఉంటుందో నేర్పించారు. ‘ఇఫ్ ఐ కెన్ డూ యిట్, యు కెన్ డూ యిట్!’ అని ఆసక్తితోబాటు ఆత్మవిశ్వాసాన్ని కూడా కలిగించారు నాలో. మా పేరెంట్స్ నేను బాచెలర్స్ డిగ్రీ పూర్తి చేస్తేనే ఆశ్చర్యపోయారు. పిహెచ్.డి. పూర్తి చేసిన తరువాత వాళ్ళ ఆనందానికి హద్దుల్లేవు. అయామ్ వాట్ అయామ్ జస్ట్ బికాజ్ ఆఫ్ హిమ్!”

“ఐ వజ్ ప్లెయిన్ లక్కీ!” అని మొదలుపెట్టాడు హోర్హే.

“ఐ వజ్ హిజ్ ఫస్ట్ రీసెర్చ్ స్టూడెంట్. ఇద్దరం ఒకేసారి చేరాం యూనివర్సిటీలో. పైగా, ఆయన ఒక డ్రగ్ కంపెనీలో పనిచేసి వచ్చారని కూడా తెలిసింది. ఆయనతో రీసెర్చ్ చేస్తే పెద్ద డ్రగ్ కంపెనీలో మంచి ఉద్యోగం గారంటీ అనుకున్నాను. ఆయనతో పనిచెయ్యడం మొదలయిన తరువాత, ఉద్యోగ మెవడికి కావాలి, ఇలానే రీసెర్చ్ చేస్తూనే వుంటే బావుంటుం దనిపించింది. ఆయన గొప్పదన మేమిటంటే, ఏ సబ్జెక్ట్ టీచ్ చేసినా రాసుకున్న నోట్స్ నుంచి చెప్పేవారు కాదు. ది మోస్ట్ ఎమేజింగ్ టీచర్ ఐ ఎవర్ హాడ్! మొదట్లో గ్రాడ్యుయేట్ క్లాసులు మాత్రమే టీచ్ చేసేవారు. రాను రానూ అడిగల్లా మొదటి సంవత్సరం అండర్‌గ్రాడ్యుయేట్ విద్యార్థులకి మాత్రమే పాఠాలు చెబుతూ గడిపారు. స్టూడెంట్స్ లాభపడ్డారు గానీ రీసెర్చ్ మీద దృష్టి తగ్గించడం యూనివర్సిటీకి నచ్చక ఆయన కాంట్రాక్ట్ రెన్యూ చెయ్యలేదు. ఒక కొలీగ్ ‘టీచింగ్ మాత్రమే చెయ్యాలనుకుంటే కమ్యూనిటీ కాలేజీ కెళ్ళచ్చు,’ అని అనడంతో రాజు నిజంగానే కమ్యూనిటీ కాలేజ్‌కి వెళ్ళిపోయారు. అప్పటికి నా పిహెచ్.డి. పూర్తయింది. నేను కూడా టీచింగ్ ప్రొఫెషన్ లోకే వెడతానన్నాను. ఆయన, ‘నీ స్ట్రెంగ్త్ రీసర్చ్ చెయ్యడం,’ అని చెప్పి లిండాని కాంటాక్ట్ చెయ్యమన్నారు. అప్పటికే ఆవిడకు నా రిసర్చ్ తెలుసు. షి వెల్కమ్డ్ మి!”

“నేనూ రాజు దగ్గర చాలా నేర్చుకున్నాను. మూడు సంవత్సరాల, తొమ్మిది నెలల, ఇరవైరెండు రోజులు రాజుతో నా సాన్నిహిత్యం. పరిశోధనలో నాకు తెలియని ఎన్నో కోణాలని చూపించాడు రాజు. అంత అనుభవం వున్నదనే రాజు వెళ్ళిన తరువాత అయిదేళ్ళు పూర్తి కాకుండానే ఒక బ్లాక్‌బస్టర్ డ్రగ్ కనుక్కుంటానని వెంకట్ నామీద చాలా ఆశలు పెట్టుకున్నాడు. పదిహేనేళ్ళు పట్టింది. అది కూడా, రాజు చేసిన పరిశోధనలో, ఆయన చూపిన మార్గంలోనే ముందుకు వెళ్ళడంతోనే సాధ్యమయింది,” అన్నది లిండా.

“నిన్ను నువ్వే తక్కువ చేసుకుంటున్నావు. ఆ డ్రగ్‌కి ముందు ఇంకొన్ని కనుక్కున్నావు, వాటిని మార్కెట్ చేశాం కూడా కదా!” అన్నాడు వెంకటరెడ్డి.

“అవేవీ నాకు శాటిస్‌ఫాక్షన్ ఇవ్వలేదు. ఇట్స్ నాట్ ది మానిటరీ ఆస్పెక్ట్. ఇట్స్ ది ఎక్సయిట్మెంట్ యు ఫీల్ వెన్ యు ఆర్ ది వన్ షోయింగ్ ది పాత్ ఫర్ అదర్స్. పైగా, అది హోర్హే వేలుపెట్టకుండా వుంటే జరిగేదే కాదు,” అన్నది లిండా.

“అయామ్ లక్కీయర్ దేన్ రావీ – ఐ స్పెంట్ ఫోర్ యియర్స్ విత్ హిమ్ ఇన్ హైస్కూల్,” అని మొదలు పెట్టాడు డేవిడ్. ఆ మాట అంటూ రవి వైపు చూపించకపోయివుంటే ఆ రావీ ఎవరో నాకు అర్థమయ్యేది గాదు. ‘నిన్న రెడ్డి గుర్తుచేసిన భర్తృహరి పద్యంలో ఇది రాజు గడిపిన భూలోక మయ్యుండాలి!’ అనుకున్నాను.

“అప్పటికి ఒకటి, రెండేళ్ళబట్టీ రాజు అక్కడ టీచ్ చేస్తున్నార్ట గానీ మా బాచ్ నించే నైంత్ స్టాండర్డ్ నుంచి సీనియర్ యియర్ దాకా ప్రతీ ఏడాదీ ఆయన టీచ్ చేశారు. రవి చెప్పినట్టుగా ఏ డౌట్ అడిగినా ఎంతో చక్కగా ఎక్స్‌ప్లెయిన్ చేసేవారు. అలానే డౌట్ వచ్చినప్పుడు ఎలా క్లారిఫై చేసుకోవాలో ఆ ఇన్వెస్టిగేటివ్ మెథడ్ చూపించేవారు. దట్ వజ్ ఎ గ్రేట్ ఫౌండేషన్. హి గేవ్ అజ్ ది టూల్ వుయ్ నీడెడ్ మోస్ట్ – హౌ టు థింక్! ఓన్లీ రావీ కెన్ సే వెదర్ అయామ్ సక్సెస్ఫుల్ ఆర్ నాట్!” అని రవి వైపు చూశాడు.

రవి చిరునవ్వుతో సమాధాన మిచ్చాడు గానీ, “హి ఈజ్ ప్రౌడాఫ్ యు! ఐ కెన్ టెల్యూ దట్. హి ఈజ్ లక్కీ టు హావ్ యు యాజ్ ఎ స్టూడెంట్!” అన్నది లిండా.

“ఐ వజ్ ది లీస్ట్ ఫార్ట్యునేట్ ఇన్ మై సెకండ్ గ్రేడ్,” అన్నాడు జేమ్స్. ‘హైస్కూల్నించీ ఎలిమెంటరీ స్కూల్‌కి మారడం – భూలోకంబునందుండి యస్తోకాంబోధి-‘ అనుకున్నాను రాజుని తల్చుకుంటూ.

“నాకు అమ్మా నాన్నా లేరు. నన్ను తాతయ్య, అమ్మమ్మ పెంచారు. స్కూల్లో ఫ్రీ లంచ్ అక్కర కొచ్చింది. రాజు నన్ను మాగ్నెట్ లాగా అట్రాక్ట్ చేశారు. స్కూల్ అయిన తరువాత కూడా నాతో చాలా సమయం గడిపేవారు. హోమ్ వర్క్ చేయించేవారు. బాస్కెట్ బాల్, ఫుట్‌బాల్, మ్యూజికల్ ఇన్‌స్ట్రుమెంట్స్, టెక్నాలజీ ఇలా అన్నిటికీ నన్ను ఎక్స్‌పోజ్ చేశారు. నాలుగవ తరగతిలో అందరం మ్యూజికల్ ఇన్స్ట్రుమెంట్స్ తీసుకోవాలి. స్కూల్ వాళ్ళే వాటిని ప్రొవైడ్ చేసేవాళ్ళు. ఇంటిదగ్గర కూడా నేను ప్రాక్టీస్ చెయ్యడంకోసం నాకు రాజు ట్రంపెట్ కొనిపెట్టారు. తొమ్మిదవ తరగతిలో ఉన్నప్పుడు మ్యూజిక్ కాంపిటీషన్‌లో అది వాయిస్తేనే బహుమతిగా ఐఫోన్ ఇచ్చారు.

“ఆఫ్రికన్ అమెరికన్స్‌లో మగవాళ్ళకి బ్లడ్ ప్రెషర్ మేజర్ ప్రాబ్లం. ఎమర్జెన్సీ అయితే తప్పితే ఎవరూ డాక్టర్ దగ్గరికి వెళ్ళరు. హెల్త్ ఇన్స్యూరెన్స్ లేకపోవడం ముఖ్య కారణం. తాతయ్యతో బార్బర్ షాపుకి వెళ్ళినప్పుడల్లా అక్కడికి వచ్చేవాళ్ళు తమ రోగాల గూర్చి చెప్పుకోవడం విన్నాను. అన్నీ బ్లడ్ ప్రెషర్‌కి సంబంధించినవే. అయితే, ఎవరూ రెగ్యులr^gA చెక్ చేసుకోరు, చెకప్ కోసం వెళ్ళరు. అందరి దగ్గరా ఎలానూ స్మార్ట్ ఫోన్లుంటున్నాయి. అప్పుడు ఐడియా వచ్చింది. గ్రోసరీ స్టోర్లల్లోనూ, ఫార్మసీలల్లోనూ బి.పి. ఎంతో చెప్పే మెషీన్లుంటున్నాయి గానీ, బార్బర్ షాపుల్లో ఎందుకు పెట్టకూడదూ అని! ఆ రీడింగ్స్ వాళ్ళ స్మార్ట్ ఫోన్‌కి పంపవచ్చు. వాటిని ట్రాక్ చేసే యాప్ తయారు చేస్తే రెడ్డీస్ కంపెనీ కొనుక్కుంది. ఐ కెన్ యూజ్ ది మనీ, ఐ నీడెడ్ ఇట్ బట్ ఇట్స్ నాట్ వాట్ దట్ కౌంటెడ్. ఒక అనారోగ్య సమస్యని మొదట్లోనే కనుక్కుని తుంచెయ్యడానికి సహాయం చెయ్యగల్గడం తుంచెయ్యగలిగేలా చేయడం… అయాం ప్రౌడ్ ఆఫ్ ఇట్. ఆల్ డ్యూ టు డాక్టర్ రాజు!”

“నౌ యువర్ టర్న్!” అన్నది లిండా నన్ను చూసి.

“నా దురదృష్టం రాజుని దాదాపు యాభయ్యేళ్ళపాటు మిస్సవాల్సి రావడం,” అంటూ నాకొచ్చిన కొద్దిపాటి ఇంగ్లీష్‌లో మొదలు పెట్టాను.

“అదృష్టం, ఆ గాప్ వున్నా గానీ, వాడు నాతో చిన్నప్పటి లాగానే ఏమాత్రం గర్వం లేకుండా మాట్లాడ్డం. వాణ్ణి కలవడం, మా అక్కయ్య మనవణ్ణి అమెరికా పంపడానికి ఎయిర్‌పోర్టుకు వెళ్ళినప్పుడు జరిగింది. వాడు బయటకు వస్తున్నాడు. వయసు ముదిరినా పెద్దగా మారలేదు. భార్య పోయిందని తెలిస్తే వెళ్ళి పిల్లలనీ, వాళ్ళ కుటుంబాలనీ పరామర్శించి వస్తున్నాట్ట. వాడు వుండేది ట్రైబల్ ఏరియా కాబట్టి వాళ్ళు రాసిన ఉత్తరం రాజుకు చేరేటప్పటికి ఆవిడ పోయి నెలరోజులు దాటిందట. ‘నే నిక్కడికి వచ్చిన తరువాత వాళ్ళని ఇదే చూడడం. మళ్ళీ వాళ్ళు నన్ను చూస్తారో లేదో నని వెళ్ళివచ్చాను,’ అన్నాడు.

“మేముండే చిన్న యింటికి తీసుకెళ్ళాను. అమెరికాలో అన్నేళ్ళు గడిపినా మా ఇంట్లో ఏమీ ఇబ్బంది పడనట్లే ఉన్నాడు. ఒకరోజు వున్న తరువాత నన్ను తనతోబాటు రమ్మన్నాడు. మా కోచింగ్ సెంటర్‌లో సెలవు లనేవి ఇవ్వరు. అయినా సరే, తెగించి రెండ్రోజులు వెళ్ళాను. ఆ వాతావరణాన్నీ, వాళ్ళు రాజు కిస్తున్న గౌరవాన్నీ, వీడు వాళ్ళతో కలిసిపోవడాన్నీ చూశాను. వాడు చదువు చెప్పే పధ్ధతి పిల్లలెవరికీ విసుగుని కల్పించలేదు. పైగా, అది వాళ్ళల్లో ఆసక్తిని రేకెత్తించింది. ఆ పిల్లలకి రాజు గురువు, మిత్రుడు. వాళ్ళ తల్లిదండ్రులకి రాజు దైవం.

తరువాత చాలాసార్లు వెళ్ళాను. మెల్లగా వాడి మాటల్లో వాడి జీవన ప్రయాణాన్ని అర్థం చేసుకున్నాను. మీ గూర్చే కాక ఇంకా చాలామంది శిష్యుల గూర్చి గొప్పగా చెప్పాడు.

నిన్న రాజు గూర్చి వెంకట్ ఒక ఫేమస్ పద్యాన్ని గుర్తుచేశాడు. ఆకాశంబున నుండి…” అంటూ ఆగి, “వెంకట్, ప్లీజ్ టెల్ దెమ్ ది మీనింగ్ ఇన్ గుడ్ ఇంగ్లీష్!” అన్నాను. వెంకటరెడ్డి చెప్పిన తరువాత ఇంతకు ముందుకులాగే నా హైస్కూల్ ఇంగ్లీష్ భాషలో కథ కొనసాగించాను.

“రాజు తన జీవితం గురించి చెప్పిన తరువాత నాకు కూడా అదే పద్యం గుర్తొచ్చి, అమెరికాలోని ఎలిమెంటరీ స్కూల్నించీ ఇక్కడ అడవుల్లోకి రావడం అంటే సముద్రంలోని నీళ్ళు పాతాళానికి చేరినట్టుగా కాదా అని అనిపించి వాణ్ణడిగాను. ‘ఇండియన్లు అమెరికా జేరడమంటే ఆకాశాన్నందుకోవడమేనని నిర్ధారిస్తే, నువ్వేమిటి ఇలా ఆకాశాన్నుంచీ మెట్లు దిగుతూ వచ్చి ఇక్కడ అడవుల్లో చేరావ్? వెంకట్ కంపెనీలో కాకపోతే ఇంకొక కంపెనీలో జాయిన్ అవ్వచ్చు. ఒక యూనివర్సిటీ వాళ్ళు కాదంటే నీకున్న పేరుతో ఇంకో యూనివర్సిటీకి వెళ్ళచ్చు. అలాగే, ఒక కాలేజీ వాళ్ళు కాదంటే ఇంకొక కాలేజీకీ, ఒక హైస్కూల్ నచ్చకపోతే ఇంకొక హైస్కూల్ వెళ్ళి వుండచ్చు గదా?’ అని వాణ్ణడిగాను,” అని ఆగి ఊపిరి పీల్చుకున్నాను.

‘వాళ్ళెవరూ ఇందుకు కారణం కాదు. వెంకట్‌తో సహా!’అన్నాడు రాజు.”

“వాట్?” ఆశ్చర్యపోయాడు వెంకట్.

“ఏ కంపెనీలో అయినా రీసర్చ్ అనేది ఒంటరిగా కూర్చుని చేసేది కాదు. మా టీమ్‌లో వున్నవాళ్ళ ఆలోచనా విధానాలు – సబ్జెక్ట్ గూర్చే చెబుతున్నాను సుమా – నన్నిబ్బంది పెట్టాయి. ఒక్క లిండా తప్ప. షి వజ్ బ్రిలియంట్. మళ్ళీ అందరూ పేరున్న యూనివర్సిటీల నుంచి పెద్ద పెద్ద డిగ్రీలతో వచ్చినవాళ్ళే. వాళ్ళ పరిధిని దాటి అర్థం చేసుకుందామని ప్రయత్నించరు. ఇలా ఎందుకవుతోందో తెలుసుకుందామనీ, వీలయితే మార్చడానికి నా వంతు ఏమయినా చెయ్యగలనేమోననీ యూనివర్సిటీకి మారాను వెంకట్ కంపెనీని వెరీ కేపబుల్ లిండా చేతుల్లో పెట్టి – అన్నాడు రాజు.”

లిండా కళ్ళు తుడుచుకుంది. “ఐ నో యు విల్ బి అప్సెట్. బట్ హి డిడ్‌నాట్ లీవ్ బికాౙాఫ్ యు!” అన్నది వెంకట్ చేతిమీద తడుతూ.

“యూనివర్సిటీలో తనకు నచ్చనివి రెండు అంశాలన్నాడు. మొదటిది, ‘ఎవరయినా పాఠాలు చెప్పగలరు, నువ్వు రీసర్చ్ మీదా, దానికోసం ఫండ్స్, గ్రాంట్స్ తేవడంమీదా కాన్సన్ట్రేట్ చెయ్యి!’ అని అడ్మినిస్ట్రేషన్ అనడం మొదటిది. ‘మిడ్-టర్మ్ ఎగ్జామ్‌లో ఇవాళ్టి పాఠం కూడా వుంటుందా? ఫైనల్ ఎగ్జామ్‌లో మిడ్-టర్మ్ తరువాతి నించీ వున్న మెటీరియలేనా లేక సెమెస్టర్ మొదటినించీ చెప్పినదంతా వుంటుందా?’ అని స్టూడెంట్స్ వేధించడం రెండవది; ఇంకొక విధంగా చెప్పాలంటే, గ్రేడ్ల మీద వున్న ఆసక్తి సబ్జెక్ట్ తెలుసుకోవడం మీద ఆ విద్యార్థుల్లో కనిపించకపోవడం. పిహెచ్.డి. చేస్తున్న వాళ్ళతో మొదలుపెట్టిన అతని టీచింగ్, ఆలోచనా మార్గానికి సరయిన త్రోవని చిన్నప్పుడే చూపాలి అని అతననుకోవడంవల్ల ఫస్టియర్ అండర్గ్రాడ్యుయేట్ చేస్తున్న వాళ్ళదాకా చేరింది. అయితే, స్టూడెంట్సులో అన్నిచోట్లా ఇదే యాటిట్యూడ్ కనిపించడం అతనికి నచ్చలేదుట. అప్పటికీ, ‘మీలో కొంతమంది డాక్టర్లవచ్చు, లేక మైక్రో చిప్ డిజైనర్లో పెద్ద బ్రిడ్జ్ డిజైనర్లో కావచ్చు. ఏదయినా అంశాన్ని పరీక్షలో వదిలేస్తే అదే తరువాత జీవితంలో ఎదురయితే ఏం చేస్తారు?’ అని ప్రశ్నించాట్ట. ‘టీముల్లో పనిచేస్తాం కదా, నాకు తెలియనివి ఇంకొకళ్ళకి తెలుస్తాయి, వాళ్ళకి తెలియనివి నాకు తెలియవచ్చు గదా!’ అని ఒక తుంటరి అంటే నవ్విన కొందరి అభిప్రాయం కూడా అదేనని వాడికి చిరాకేసి, కమ్యూనిటీ కాలేజీకి మారాడట.”

“నాకూ ఆ రెండు అంశాలూ నచ్చనివే. వాటిని రోజూ ఎదుర్కొంటూనే వుంటాను!” అన్నాడు రవి.

“కమ్యూనిటీ కాలేజీలో ఇంకొంతమందిని ప్రభావితం చెయ్యగలిగానన్నాడు గానీ, అక్కడ కూడా అసంతృప్తి చెంది, హైస్కూల్లో సరిగా ఫౌండేషన్ పడకపోవడమే దీనికి కారణ మనిపించి అక్కడికి మారాట్ట.”

“దట్ వన్ వజ్ ఫర్ మై బెనిఫిట్!” అన్నాడు డేవిడ్.

“అక్కడి ప్రెషర్స్ అక్కడా వున్నాయన్నాడు. తొమ్మిదవ తరగతిలో చేరినప్పటి నుండీ మంచి గ్రేడ్స్ రాకపోతే మంచి కాలేజీలో సీటు దొరకదని వాటికోసం పిల్లలే కాక వాళ్ళ తల్లిదండ్రులు కూడా ఒత్తిడి పెట్టారట. అందుకని, ఎలిమెంటరీ స్కూల్లో గ్రేడ్స్ పట్టించుకోరు గనుక ఎక్కువ మందిని సరయిన ఆలోచనా మార్గంలో పెట్టే వీలవుతుందనుకుని అక్కడికి మారాట్ట. అయితే, అక్కడ కూడా, టీచర్లు సరిగ్గా చెప్పడం లేదనీ, లేకపోతే, వాళ్ళ పిల్లలకి సహాయం కోసం కాక గ్రేడు లెవల్ కన్నా ఎక్కువ స్థాయిలో వుండేలా చూడడం కోసమని, కోచింగ్ సెంటర్లల్లో పిల్లలని జేర్పించి ప్రెషర్ పెడుతున్నారని తెలుసుకున్నాట్ట. ‘మనం ఎలిమెంటరీ స్కూల్లో వున్నప్పుడు రోడ్ల మీద గోళీలూ, గిల్లీ దండా ఆడుకోలేదూ? అవేమయినా మన చదువులకి ఆటంకాన్ని కలిగించాయా, తెలివితేటలని దగ్గరకు రానియ్యకుండా అడ్డుపడ్డయ్యా?’ అని నన్నడిగాడు. వెంకట్ విల్ ప్రొవైడ్ ది ఆన్సర్!” అన్నాను నవ్వుతూ.

“ఇండియాలో పట్నాల్లో ఎలిమెంటరీ స్కూల్స్‌లో పరిస్థితి అంతకంటే భిన్నంగా వుంటుందనుకోను! కొరియా, వియత్నాం, తైవాన్, చైనా, మలేషియా – డెవలప్డ్ కంట్రీస్ కంటే థర్డ్ వరల్డ్ కంట్రీస్‌లో ఇంకా అధ్వాన్నంగా వుంటుంది పరిస్థితి!” అన్నది లిండా.

“ఇక్కడ ఇప్పుడు గ్రామాల్లో కూడా ఇదే పరిస్థితి!” అన్నాన్నేను.

“అందుకనా వాడు అడవిలో చేరి తపస్సు చేసుకుంటున్నది?” వ్యంగ్యంగా ప్రశ్నించాడు వెంకటరెడ్డి.

“అడవుల్లో వుండే వాళ్ళంతా తపస్సు చేసుకుంటా రనుకోవడం తప్పు. హెమింగ్‌వే రాసిన ఓల్డ్ మేన్ అండ్ ది సీ చదివారా ఎవరయినా?” అనడిగాను. ఒక్క రెడ్డి తప్ప అందరూ చేతులెత్తారు.

“మా కది హైస్కూల్లో రిక్వయిర్డ్ రీడింగ్,” అన్నాడు డేవిడ్.

“అలాంటి నవలే ఒకటి తెలుగులో కేశవరెడ్డి రాశాడు ‘అతడు అడవిని జయించాడు,’ అన్న శీర్షికతో. అడవిని బోర్డర్ చేస్తూ వున్న గ్రామంలోని ఒక పాడి జంతువు అడవిలోకి వెడితే దానికోసం రాత్రంతా అడవిలో గడిపి, అక్కడ రకరకాల జంతువులతో పోరాడి గెలిచిన పశువుల కాపరి కథ అది. గూగుల్ చెయ్యండి. ఇంగ్లీషులో అనువాదం వచ్చివుండచ్చు. ఓల్డ్ మేన్ అండ్ ది సీ లో బాగా అనుభవజ్ఞుడయిన ఒక జాలరికి మాత్రమే తెలిసిన చేపల తత్వం లాగా అడవిలో జంతువుల తత్వాన్ని ఆకళింపు చేసుకున్న మనిషి జీవితాన్ని కేశవరెడ్డి మనముందుంచుతాడు. థామస్ హార్డీ పంధొమ్మిదవ శతాబ్దంలో రాసిన ‘ఫార్ ఫ్రమ్ ది మాడింగ్ క్రౌడ్’లో కూడా, రాబోయే ఈదురు గాలులతో కూడిన పెద్ద వర్షాన్ని గూర్చి గొర్రెలూ, చిన్నప్రాణులూ ఇచ్చిన సంకేతాలను గూర్చిన వివరాలున్న య్యన్నాడు రాజు. అలాంటి వివరాలు ఈనాడు ఎంతమందికి తెలుస్తున్నాయి? అంతా నాగరికత ప్రభావం. అదొక చిరుతపులి లాంటిది. పిల్ల ముద్దుగా వున్నది గదా అని తెచ్చుకుంటే అది పెద్దయిన తరువాత వాళ్ళని కబళించక మానదు! నాగరికత ప్రకృతిని మనిషికి దూరం చేస్తోంది!” అన్నాను.

“అయామ్ సారీ. యూ కన్‌ఫ్యూజ్డ్ మి. రాజు అడవుల్లోకి వెళ్ళడానికి కారణం నాగరికతని తప్పించుకోవడానికా లేక ప్రకృతి నర్థం చేసుకోవడానికా?” హోర్హే అడిగాడు.

“రాజు దిగినట్టు కనిపిస్తున్న మెట్లకీ ఆ రెండింటికీ సంబంధం కనిపించడం లేదు.” రవి.

“సముద్రం మీద వున్నాడంటే చేపలు పట్టడానికి మాత్రమే అనుకోవక్కర్లేదు!” జేమ్స్.

“ఆఫ్‌షోర్ ఆయిల్ డ్రిల్లింగ్ ప్లాట్‌ఫామ్ మీదున్నాడని అనుకోవచ్చుగా?” డేవిడ్.

“ఐ రిట్రాక్ట్ మై స్టేట్‌మెంట్!” అన్నాడు వెంకట్.

“ఓ.కె. తపస్సు చెయ్యడానికి కాదు రాజు అడవిలో వున్నది. అయితే, నాగరికత లేకపోతే, మందులు కూడా వుండవు కదా!” అన్నది లిండా.

“అంటే, నాగరికత లేకుండా ప్లేగు లాంటి రోగాలొచ్చి లక్షలమంది చస్తూ వుంటే బావుంటుందంటావ్! ఇప్పుడు రాజు కూడా అనాగరికంగా బ్రతకుతున్నాడన్నమాట!” అన్నాడు వెంకటరెడ్డి విచారంగా.

“ప్రభుత్వ యంత్రాంగం వెళ్ళడానికి బధ్ధకించే చోట్ల స్వంత డబ్బులతో వేక్సినేషన్లు వేయిస్తూనూ, చిన్నచిన్న రోగాలకి మందులు యిస్తూనూ, నాగరికతని ఊరవతలే వుంచాలన్న వాళ్ళ ఆశయంతో సహకరిస్తున్నాడు. నాగరికత అంటే బండి పట్టే వెడల్పున్న రోడ్డు. అది గనుక పడ్డదా, అది ఆ జీవనశైలి అంతానికి ఆరంభం.” అన్నాను కారాగారి యజ్ఞం కథ గుర్తుకొచ్చి.

“మరి, పిల్లలకి జ్ఞానబోధ గూర్చిన ఆశయాన్ని రాజు ఏం చేసినట్లు?” ప్రశ్నించింది లిండా.

“ఆ పిల్లలని అలానే అజ్ఞానంలో వుంచుతున్నాడా?” అన్నాడు వెంకట్.

“మీరు అనుకోకుండా నయినా సరే అవిద్య అనకుండా అజ్ఞానం అన్నారు. వాడిలో నేనర్థం చేసుకున్నదేమిటంటే, పిల్లలకి పొట్టపోసుకోవడానికి మాత్రమే పనికొచ్చే విద్యనిస్తూ, జ్ఞానాన్నందివ్వడంలో తను విఫల మవుతోందన్న సంగతిని సంఘం గమనించడం లేదని. చీకట్లో చెట్లమీదకి ఎగబాకాలనే పిల్లల మనస్తత్వాలని ఆధారం చేసుకుని, రాత్రిపూట చెట్ల చిటారు కొమ్మల మీదకి వాళ్ళతో బాటు ఎగబాకి నక్షత్రాలని చూపిస్తూ ఆ పిల్లలకి ఆస్ట్రానమీ నేర్పిస్తాడు. భూమి తిరుగుతోందన్న సత్యాన్ని మారుతున్న నక్షత్ర మండలపు పొజిషన్ ఆధారంతో ఋజువు చేస్తాడు. చంద్రుడిలో మచ్చల గూర్చి చెప్పకుండా చంద్రమండలం మీద అడుగు పెట్టిన మనుషుల గూర్చీ, అదెలా సాధ్యమయిందీ అన్న విషయం గూర్చీ చెబుతాడు. పక్షులని చూపించి విమానాల గూర్చి చెబుతాడు,” అని ఆగాను.

“అడవిలో ఒక ద్రోణాచార్యుడన్నమాట!” అన్నాడు వెంకటరెడ్డి కొచెం సేపాగి.

“ద్రోణుడికంటే గొప్పవాడు. మొదటి కారణం, జనారణ్యంలో కాకుండా అడవిలోనే వుండడం. రెండవది, అందరు విద్యార్థులనీ ఏకలవ్యుడు, అర్జునుడు అయ్యేలా తీర్చి దిద్దుదామన్న ఆశయ సాధనకై నిరంతరం కృషి చెయ్యడం. మూడవది, అందరికీ విలువిద్యని మాత్రమే బోధించడం గాకుండా, తత్వాన్ని అర్థం చేసుకుని ఎవరికి సరిపడే మార్గాన్ని వాళ్ళకు చూపడం – ఆ మార్గాలకి ఫిజిక్స్ అనీ, కెమిస్ట్రీ అనీ, మేథమేటిక్స్ అనీ పేర్లేవీ పెట్టకుండా! అన్నింటికన్నా ముఖ్యం, సమాజంలో ప్రతి ఒక్కళ్ళకీ ఒక ప్రత్యేక మయిన స్థానం వున్నదనీ, దాన్ని వేరొకళ్ళు భర్తీ చెయ్యడం సాధ్యం కాదనీ అందరికీ అర్థమయ్యేలా చెప్పడం. అలాగని, తనకే అన్నీ తెలుసు ననుకోకుండా, అడవిని చదువుతూ అందులో మనగలగడం గూర్చీ, అది చెప్పే రహస్యాలని ఎలా వినాలీ అన్నదాన్ని గూర్చీ, వాళ్ళ నుంచీ తనూ నేర్చుకుంటూ నిరంతరం తెలుసుకోవడానికి ప్రయత్నించడం – ఇవేవీ ద్రోణుడు చేసినట్లుగా నేనెప్పుడూ చదవలేదు!” అన్నాను.

“ఇంత నాగరికతని గూర్చి వివరిస్తున్నప్పుడు, కనీసం నాగరిక ప్రపంచంలోని కొన్ని మందులని వాళ్ళకి అందుబాటులో వుంచుతున్నప్పుడు, రోడ్డు రావడాన్ని ఎందుకు ప్రతిఘటిస్తున్నాడు?” అడిగాడు రెడ్డి.

“కోయల జాతులు ఎన్నో వేల ఏళ్ళ నుంచీ మూలికలనించి తయారు చేసిన ఓషధులతోనే జీవనాన్ని సాగిస్తున్నాయని గుర్తుంచుకోండి. మీకు తెలియని చాలా మందులు వాళ్ళ దగ్గరున్నాయి. అలాగే, వాళ్ళ పూర్వీకులు అడవిలోనే వుంటూ, కౄరజంతువులతోనూ, ఇతర వనచరాలతోనూ మనగలిగారని అర్థం చేసుకుంటే చాలు. నాగరికత రాకూడదని కోరుకుంటున్నాడు తప్ప దాని రాకని ప్రతిఘటించడానికి ఏ దండునీ తయారు చెయ్యట్లేదు.”

“హి ఈజ్ వర్కింగ్ టు మేక్ దట్ సొసైటీ రిచర్!” అన్నాడు రవి.

“ఇట్స్ ఎ లాబ్ ఫర్ హిమ్! ఐ హావ్ నో డౌట్ దట్ ది ప్రాడక్ట్స్ విల్ బి వెరీ వేల్యుబుల్!” అన్నది లిండా.

“వాట్స్ ది యూజ్? ఆ అడవి బయట వుండే వాళ్ళెవరికీ ఆ ప్రాడక్ట్స్ వల్ల లాభమేమీ వుండదు! ఉదాహరణకి, ఒక కాన్సర్ క్యూర్ చేసే డ్రగ్!” అన్నాడు వెంకటరెడ్డి.

“అలా క్యూర్ చేసే ఎర్బ్ ఏదో మనకు తెలిస్తే, దాని కోసమని ఆ అడవిని కొల్లగొట్టకుండా ఆగం. దాన్ని వేరే చోట పెంచినా దానివల్ల లాభం రాకపోతే అది పెరిగిన నేలలో ఆ శక్తి వున్నదేమోనని ఆ అడవిని తల్లకిందులు చెయ్యకుండా వుండం. అలాకాక, అక్కడి వాళ్ళకి కాన్సరే రాదని మనకు తెలిస్తే మనమేం చేస్తాం? ముందుగా వాళ్ళు ఏం తింటారు, ఎలా తింటారు, ఎంత తింటారు, వాళ్ళ దిన చర్య ఏమిటీ, ఆ అడవిలోనే ఎవరికీ అర్థం కానిదే మయినా కెమికల్ వాళ్ళకు తెలియకుండానే వాళ్ళకి ఆ బెనిఫిట్ చేకూరుస్తుందా అని ఆలోచించి, ఆ అడవిని మొత్తం ధ్వంసం చేసి పెట్టి వదిలేదాకా ఆగం!” అన్నాడు హోర్హే.

“వాటె వేస్ట్ ఆఫ్ సచ్ ఎ గ్రేట్ టాలెంట్! వాటెవర్ ఈజ్ దట్ సంపాతముల్! దేర్ ఆర్ మెనీ వేస్ టు గో డౌన్ ఫర్ ది డమ్బ్ వన్స్!” అన్నాడు వెంకట రెడ్డి. అది రాజుని గూర్చే అన్నాడని అందరికీ అర్థమయింది.

“బట్ హి ఈజ్ నాట్ డమ్బ్! ఫార్ ఫ్రమ్ ఇట్!” లిండా ప్రతిఘటించింది.

“నాకు చిన్నప్పటినించీ ఆ పద్యం నచ్చేది కాదు. ఎందుకంటే, గంగాదేవి ఆకాశంలో గానీ, ఎంత గొప్పదయినా సరే శంభుని శిరం మీద గానీ వుండిపోతే, ఎవరికీ లాభం లేదు. శీతాద్రి మీదకి చేరడం ఆమెకు భూమి మీద పారే శక్తి నిచ్చింది. దానితో భూమి మీద వందల మైళ్ళు ప్రవహిస్తూ, ఆ నది పరీవాహక ప్రాంతాలని సస్యశ్యామలం చేస్తోంది. చివరకు సముద్రంలో కలిసిన తరువాత పాతాళానికే జేరుకున్న దనుకున్నా, అలా చేరడం వల్ల ఆ నదీ తీరాలకి దూరంగా వున్నవాళ్ళకి గూడా అత్యంత అవసర మయిన నీటిని బావుల ద్వారా చేరుస్తోంది. ఇంత గొప్ప చరిత్ర వున్న గంగాదేవికి వివేక భ్రష్టత నాపాదించడం సమంజసమెలా అవుతుంది? అందుకే, ఆ పద్యంలోని చివరి పాదాన్ని ‘వివేకద్యుమ్న సంభావనల్’ అని మార్చా లంటాను! సంస్కృత శ్లోకంలో నయితే, ‘వివేకద్యుమ్నానాం భవతి సుమభావః శతముఖః,’ అనీను,” అన్నాను.

“అర్థం చెప్పు!” అన్నాడు వెంకటరెడ్డి.

“ద్యుమ్నము అంటే సంపద. సంభావనలు అంటే మంచి ఆలోచనలు. వివేకమనే ధనాన్ని పోగు చేసుకున్న వాళ్ళ ఆలోచనలు ఇంత గొప్పగా వుంటాయని అర్థం!” అన్నాను. వెంకట్ తప్ప అందరూ చప్పట్లు కొట్టారు.

“నువ్వు సూచించిన మార్పు బాగానే వున్నది గానీ, రాజుకి గంగానదితో పోలిక పెట్టడం అతణ్ణి తక్కువ చేసినట్లవుతుంది. ఎందుకంటే, ఆవిడ ఆకాశంలోనూ, లేక శివుడి నెత్తిమీదా వున్నప్పుడు ఎవరికీ ప్రయోజనం లేదన్నావు. నిజమే! రాజు మాత్రం మా కంపెనీలో వున్నప్పుడు మాకు లాభాలు ఎలా చేకూర్చాడంటావు? ఆ మందుని వాడి ప్రయోజనం పొందిన వాళ్ళ వల్లే గదా! అలాగే, యూనివర్సిటీలో వున్నప్పుడు కూడా విద్యా బోధన చేశాడు, రీసర్చ్ చేశాడు, హోర్హేని సరయిన మార్గంలో గైడ్ చేశాడు. అంటే, రాజు ఏ స్టేజిలో గూడా కనీసం ఒక్కరికయినా తనవల్ల ప్రయోజనాన్ని చేకూర్చకుండా లేడు. నా ఉద్దేశంలో రాజు మా కంపెనీలో వున్నన్నాళ్ళు మాత్రమే మానవాళికి ఎక్కువ ప్రయోజనాన్ని చేకూర్చాడు! ఎందుకంటే, గత పాతికేళ్ళల్లో ఆ మందువల్లే కాక, దాని ఆధారంగా తయారయిన మందుల వల్ల కూడా లక్షలాది మంది బాగు పడ్డారు కదా!” అన్నాడు వెంకట రెడ్డి.

నేను ఖంగు తిన్నాను. ఏమనాలో తోచలేదు.

“నువ్వు చెప్పిన ఆ భర్తృహరి ఇంకొకటి మరిచిపోయాడు!” అన్నాడతనే మళ్ళీ. నేను ఆశ్చర్యపోయి చూశాను.

“గంగానది సముద్రంతో కలిసిన తరువాత ఆవిడకి పాతాళం ఒక్కటే గమ్యం కాదు. ఆవిరై మబ్బుగా మారడం కూడా. అట్లా మళ్ళీ హిమాలయాలని చేరుతుంది!”

“రాజుని మళ్ళీ ఆకాశానికి చేర్చాలనుకుంటున్నారేమిటి?” రవి ఆశ్చర్యపోయి అడిగాడు. వెంకట రెడ్డి చిరునవ్వు నవ్వాడు.

“ఎలా?” అన్నది లిండా. రాజుని మళ్ళీ కంపెనీలోకి తీసుకురావడానికి వెంకట రెడ్డి ఏదో పథకం వేస్తున్నాడంటే ఆమెకి కూడా అది నమ్మశక్యం కావడం లేదు.

“అయిదేళ్ళకి పైగా ట్రైబల్ పీపుల్‌తో గడిపాడు గనుక మానవుల్లోని వైవిధ్యం ఆ గుంపు శాంపుల్ సైజ్ ఎంత చిన్న అయినా గానీ, ఆ శాంపుల్ ఏ మూల నించీ వచ్చినా గానీ కనపడక తప్పదని రాజుకీ పాటికి అర్థమయే వుండాలి. అదే – అందరూ ఐన్‌స్టైన్లు కాలేరన్న సంగతి. నా ఊహే నిజమయితే, అతణ్ణి మనతో రమ్మనమంటే రాకపోతే ఆశ్చర్యపడాలి. ఎందుకంటే, రాజుది స్వతహాగా అందరికీ మంచి చెయ్యాలనే మనస్తత్వం గనుక కోయజాతి వాళ్ళ దగ్గర మూలికల గూర్చి తెలుసుకున్న వివరాలని అందరికీ అందజెయ్యాలన్న తపన అతనికి వుండక తప్పదు. ఆఫర్‌ని స్వీట్ చెయ్యడానికి అక్కడి పిల్లల్లో అతడు బాగా మెచ్చినవాళ్ళని మనతో తీసుకుపోయో, లేకపోతే ఇక్కడేనో ప్రత్యేక శిక్షణ నిచ్చేలా చూడవచ్చు. నా ఊహ తప్పని ఋజువవుతే మాత్రం…” అని టెన్షన్ని పెంచడం కోసం ఆగి చిరునవ్వు నవ్వుతూ చుట్టూ చూసి అడిగాడు. “నీరు ఆవిరవ్వాలంటే వేడి కదూ, కావలసింది?”

వేడి పెట్టి రాజుని బయటకు రప్పించడం, కలుగులో వున్న ఎలుకని బయటకు రప్పించడానికి పొగ బెట్టేటటువంటిదేగా! నాకు ఆ ఆలోచనే గిట్టడం లేదు. కానీ, నేను చెయ్యగలిగిందేమయినా మిగిలి వున్నదా?

“వాళ్ళుండే చోటికి కారు పట్టే వెడల్పుండే రోడ్డు వస్తే సరిపోదూ? తారు రోడ్డే అక్కరలేదు. మట్టి రోడ్డు చాలు!” వెంకటరెడ్డి చాలా మామూలుగా అన్నాడు.

“యు ఆర్ గోయింగ్ టు పుట్ దిస్ యాజ్ ఎ కండిషన్ ఆన్ ది స్టేట్ గవర్నమెంట్ ఫర్ స్టార్టింగ్ యువర్ ఫాక్టరీ ఇన్ వైజాగ్?” లిండా అడిగింది.

“రోడ్డు శాంక్షన్ అయిందనీ, పని త్వరలో మొదలుపెడతారనీ చెబితే చాలదూ? హౌ డజ్ హి క్రాస్ చెక్?”

‘సమయానికి తగు మాటలాడి! నయాపైసా ఖర్చు లేకుండా వేడి పెట్టడం!’ అనుకున్నాను మనసులో.

రాజు ప్రశాంతతనీ, బలమయిన ఆశయాలనీ మంటగలపడానికి సహకరిస్తున్నానని అర్థమై, వాళ్ళకి రాజు ఎక్కడున్నాడో చెప్పనని మొండికేసి, కారుని వెనక్కు తిప్పిద్దామనుకున్నాను గానీ, రాజు కనుక్కున్న మందుని వాడి క్రానిక్ డిసీజ్ కలిగించే బాధనించి ఉపశమనాన్ని పొందుతున్న పేషెంట్లల్లో నేనూ ఒకణ్ణనని గుర్తొచ్చింది. ఆ సంగతి రాజే చెప్పాడు నా కొకసారి. నీరు ప్రవహించడానికి భూమిలో ఒకవైపు పల్లం వుండాలి. అలాగే ఆవిరి కావాలంటే వేడి సెగ తగలాలి. ఆ పల్లాన్ని గానీ వేడిని గానీ ప్రతిఘటించడం నీటి స్వభావం కాదు. వెంకటరెడ్డి అన్నట్టు ఆకాశంలో వుంటేనే రాజు ఎక్కువ మందికి మంచి చెయ్యగలుగుతాడని ఒప్పుకోక తప్పట్లేదు.

అడ్డు చెప్పడానికి నాకేం మిగల్లేదు. ఎవరూ ఏమీ మాట్లాడలేదు. వ్యాన్ గమ్యం వైపుకు సాగిపోయింది.