5.44 తథా శకారసకారవ్యవేతం సర్వాదిషు |

తాత్పర్యం: అలాగే మధ్యలో శకార, సకారాలు వస్తే ఇది ఎప్పుడూ వర్తించదు.

ఉదాహరణలు:
పరి-శయానం = పరిశయానం (ఋగ్వేదం 3.32.11)
అద్రి-సానో = అద్రిసానో (ఋగ్వేదం 6.65.5)

5.45 పూర్వపదాంతగం చ |

తాత్పర్యం: ఋకార, రేఫ, షకారాలు సమాసంలో పూర్వపదం చివరలో వస్తే అవి ఉత్తరపాదంలోని న-కారాన్ని మూర్దన్య ణ-కారంగా మార్చలేవు.

ఉదాహరణలు:
కర్మన్-కర్మన్ = కర్మన్కర్మన్ (ఋగ్వేదం 10.28.7)

5.46 నాభినిర్ణిక్ప్రవాదాదీ |

తాత్పర్యం: అలాగే నాభి, నిర్ణిక్ అనే పదాంశాలలోని ప్రథమ న-కారం ణ-కారంగా మారదు.

ఉదాహరణలు:
వృష-నాభినా = వృషనాభినా (ఋగ్వేదం 8.20.10)
చంద్ర-నిర్నిక్ + మనః-ఋంగా = చంద్రనిర్ణిఙ్మనఋంగా (ఋగ్వేదం 10.106.8)
వర్ష-నిర్నిజః = వర్షనిర్ణిజః (ఋగ్వేదం 3.26.5)

5.47 యకారస్పర్శసంహితం |

తాత్పర్యం: య-కారంతోనూ, స్పర్శ వర్ణాలతో సంయుక్తాక్షరంగా ఉండే న-కారం మూర్ధన్యం కాదు.

ఉదాహరణలు:
హరిమన్యు-సాయకః = హరిమన్యుసాయకః (ఋగ్వేదం 10.96.3)
ప్రఘ్నతాం-ఇవ = ప్రఘ్నతామివ (ఋగ్వేదం 9.69.2)
వృత్ర-ఘ్నే = వృత్రఘ్నే (ఋగ్వేదం 9.98.10)
పురు-సంత్యోః = పురు-షంత్యోః (5.30) = పురుషంత్యోః (ఋగ్వేదం 9.58.3)
సు-సుమ్నా = సు-షుమ్నా = సుషుమ్నా (ఋగ్వేదం 10.132.2)

5.48 కర్మనిష్ఠాం దీర్ఘనీథే |

తాత్పర్యం: కర్మనిష్ఠ, దీర్ఘనీథే అన్న పదాలలో న- కారం ణ-కారంగా మారదు.

ఉదాహరణలు:
కర్మనిః-స్థాం = కర్మనిష్ఠాం (ఋగ్వేదం 10.80.1)
దీర్ఘ-నీథే = దీర్ఘనీథే (ఋగ్వేదం 8.50.10)

5.49 భానుశబ్దే |

తాత్పర్యం: భాను శబ్దంలో న- కారం ణ-కారంగా మారదు.

ఉదాహరణలు:
చిత్ర-భానుః = చిత్రభానుః (ఋగ్వేదం 7.9.3)
స్వః-భానోః = స్వర్భానోః (ఋగ్వేదం 5.40.6)

5.50 హినోమి చ |

తాత్పర్యం: హినోమి శబ్దంలో న- కారం ణ-కారంగా మారదు.

ఉదాహరణలు:
పరి-హినోమి = పరిహినోమి (ఋగ్వేదం 7.104.6)

5.51 హ్రస్వోదయం త్వేషపుర్వేవమాదిషు |

తాత్పర్యం: త్వేష, పురు శబ్దాలతో మొదలైన సమాసాలలో హ్రస్వాచ్చుతో ఉన్న న-కారం, ణ-కారంగా మారదు.

ఉదాహరణలు:
త్వేష-నృమ్ణః = త్వేషనృమ్ణః (ఋగ్వేదం 10.120.1)
పురు-నృమ్ణాయ = పురునృమ్ణాయ (ఋగ్వేదం 8.45.21)
పురు-నీథే = పురుణీథే (ఋగ్వేదం 1.59.7)

5.52 త్రిశుభ్రయుష్మాదిషు చ ఉభయోదయం |

తాత్పర్యం: త్రి, శుభ్ర, యుష్మా శబ్దాలతో మొదలైన సమాసాలలో హ్రస్వాచ్చుతోనైనా, దీర్ఘాచ్చుతోనైనా ఉన్న న-కారం, ణ-కారంగా మారదు.

ఉదాహరణలు:
త్రి-నాకే = త్రినాకే (ఋగ్వేదం 9.113.9)
శుభ్ర-యావానా = శుభ్రయావానా (ఋగ్వేదం 8.26.19)
యుష్మా-నీతః = యుష్మానీతః (ఋగ్వేదం 2.27.11)

5.53 అహకారేషు అధిక్త్ర్యక్షరేషు చ పురఃపునఃదుశ్చతుర్జ్యోతిరాదిషు |

తాత్పర్యం: హ-కారంలేక, మూడు అక్షరాలకంటే ఎక్కువ ఉండి, పురః, పునః, దుః, చతుః, జ్యోతిః అనే శబ్దాలతో మొదలయ్యే సమాసాలకు ఈ సూత్రం వర్తించదు.

ఉదాహరణలు:
పురః-యావానం = పురోయావానం (ఋగ్వేదం 9.5.9)
పునః-నవ = పునర్నవ (ఋగ్వేదం 10.161.5)
దుః-నియంతుః = దుర్నియంతుః (ఋగ్వేదం 1.190.6)
చతుః-అనీకః = చతురనీకః (ఋగ్వేదం 5.48.5)
జ్యోతిః-అనీకః = జ్యోతిరనీకః (ఋగ్వేదం 7.35.4)
పునః-హనః = పునర్హణః (ఋగ్వేదం 10.34.7)
దుః-నామా = దుర్ణామా (ఋగ్వేదం 10.162.1)

5.54 ఉస్రయామ్ణే అనుస్రయామ్ణే సుషామ్ణే వృషమణ్యవః అధిషవణ్యా ప్రణ్యః |

తాత్పర్యం: ఉస్రయామ్ణే, అనుస్రయామ్ణే, సుషామ్ణే, వృషమణ్యవః, అధిషవణ్యా, ప్రణ్యః వంటి పదాలలో న- కారం ణ-కారంగా మారుతుంది.

ఉదాహరణలు:
ఉస్ర-యామ్నే = ఉస్రయామ్ణే (ఋగ్వేదం 4.32.24) (exception to 5.47)
ప్ర-న్యః = ప్రణ్యః (ఋగ్వేదం 3.38.2) (exception to 5.47)

5.55 దూఢ్యదూణాశదూలభప్రవాదాః దుః దూభూతం అక్షరం తేషు నంతృ |

తాత్పర్యం: దుర్- ధాతువు నుండి నిష్పన్నమైన దూఢ్య, దూణాశ, దూలభ మొదలైన శబ్దాల తరువాత వచ్చే న-కారం ణ-కారంగా మారుతుంది, దుర్- లోని ర-కారం వల్ల.

ఉదాహరణలు:
దుః-ధ్యః = దుర్-ధ్యః = దూఢ్యః (ఋగ్వేదం 1.94.8)
దుః-నశః = దుర్-నశః = దూణాశః (ఋగ్వేదం 9.63.11)
దుః-దభ = దుర్-దభ = దూ-డభ = దూళభ (ఋగ్వేదం 7.86.4)