లా సెర్వ పద్రోనా

లా సెర్వ పద్రోనా (La Serva Padrona) అనునది జెన్నర్ ఆంతోనియో ఫ్రెదెరికో (Gennar Antonio Frederico) అను రచయిత ఇటాలియను భాషలో వ్రాసిన గేయరూపకమునకు ఇటాలియను సంగీతకర్త యగు జ్యోవానీ బత్తిస్తా పెర్గొలేసీ (Giovanni Battista Pergolesi (1710-1736)) అను నతడు సంగీతరచన చేసిన 50 నిమిషముల నిడివి గల లఘుసంగీతరూపకము (Operetta). క్రీ.శ.1733లో నేపుల్స్‌ నగరంలో ప్రదర్శింపబడిన ఇల్ ప్రిజియొన్తెరొ సుపెర్బో (Il Prigiontero Superbo, గర్వితబంధితుడు) అను దీర్ఘమైన ఆపెరాలోని విరామకాలములో ప్రదర్శించుటకై పెర్గొలేసీ ఈ లఘుసంగీతరూపమును రూపొందించియుండెను. కాని అనంతరకాలములో ఆ దీర్ఘరూపకము విస్మృతమై ఈ లఘురూపకము మాత్రము స్వతంత్రముగా ప్రదర్శింపబడుచు ప్రసిద్ధమైనది. దీనికథ (ఇంగ్లీష్ అనువాదము) సంగ్రహముగా నిట్లున్నది.

స్పెయిన్ దేశంలో ఉబెర్తో అను అవివాహితుడైన మధ్యవయస్కుడైన ధనవంతుడున్నాడు. అతనికి సెర్పీనా అను యువతి ఇష్టమైన సేవికగా నున్నది. వెస్పోనె అనునతడు సేవకుడుగా నున్నాడు. ఒకనాడు సెర్పీనా అతనికి చాకొలెటు పానీయమును సకాలమునకు ఈయకుండుటయే కాక చాల దురుసుగా ప్రవర్తించినది. అందుచేత ఉబెర్తోకు ఆమెపై అత్యంతాగ్రహము కల్గినది. ఎంతో విసుగు జనించినది. ఈమె దురుసుతనమునుండి తప్పించుకొనుటకు తనకు వివాహము కొఱకై ఒక వధువును వెదకి తెమ్మని అతడు వెస్పోను నాదేశించినాడు. కాని తననే పెండ్లాడుమని సెర్పీనా అతనిని కోరినది. అతడు నిరాకరించినాడు. ఇంతటితో ప్రథమాంకము ముగిసినది.

సెర్పీనా వెస్పోనెకు ఆశ కల్పించి అతనితో గూడి తననే ఉబెర్తో పెండ్లాడునట్లు ఒక పథకము పన్నినది. వెస్పోనెకు భయప్రదుడైన సైనికుని వేషము వేసి, అతనిని తాను పెండ్లాడుచున్నట్లు ఉబెర్తోకు చెప్పి, సమక్షములో భయప్రదుడైన ఆ సైనికుని ప్రవేశపెట్టినది. వెస్పోనె ఎక్కువ మాట్లాడకుండ తాను సెర్పీనాను పెండ్లాడుటకు అధికమైన వరకట్నమును చెల్లించవలెనని ఉబెర్తోను నిర్బంధము చేసినాడు. ఉబెర్తో దానిని తిరస్కరించినాడు. అట్టి తిరస్కారము ప్రాణములకే ముప్పు తెచ్చునని వెస్పోనె ఉబెర్తోను ఇంకను భయభ్రాంతుని చేసినాడు. ఆ ముప్పునుండి తప్పించుకొనుటకు తాను కోరిన వరకట్నము నీయని పక్షమున ఉబెర్తోయే సెర్పీనాను పెండ్లాడవలెనని నిర్బంధము చేసినాడు. ఉబెర్తో సెర్పీనాను పెండ్లాడుటకు అంగీకరించినాడు. ఉబెర్తో సెర్పీనాల పెండ్లితో కథ ముగిసినది. వస్తుతః ఈపెండ్లి ఉబెర్తోకు అనిష్టమైనది కాదు. ఆమె అప్పుడప్పుడు దురుసుగా ప్రవర్తించినను, అతని కామెపై లోలోపల ప్రేమయే యున్నది. పెండ్లితోబాటు రెండవ అంకము గూడ ముగిసినది.

ప్రస్తుతప్రయత్నము

ఈ ఇతివృత్తము భారతసంస్కృతికి సరిపడునట్లు మార్చుట కనువుగా నున్నను, నాకు రెండవ అంకములోని ఇతివృత్తము బొత్తిగా నచ్చలేదు. మూలములోని మూడుపాత్రలే కాక మఱొక పాత్రను కల్పించిన మొత్తము నాటకమును మఱింత పరిపుష్టముగా చేయవచ్చు ననిపించినది. నా అనుసృజనలో ఉబెర్తో స్థవిరుడైనాడు. వెస్పోనె భద్రుడైనాడు. సెర్పీనా భామిని యైనది. ఈ ముగ్గురికిని, అందులో ముఖ్యముగా స్థవిరునికి, మిత్రునిగా సిద్ధార్థుడను నాల్గవవ్యక్తి ప్రవేశపెట్టబడినాడు. ప్రథమాంకములోని మొదటి దృశ్యములో స్థవిరుడు వివాహమునకు విముఖుడైనట్లును, సిద్ధార్థుడతని సుముఖునిగా జేయ యత్నించుచున్నట్లు కల్పించినాను. రెండవదృశ్యములో సిద్ధార్థుడు భామిని స్థవిరునియం దిష్టురాలైనదని గ్రహించినాడు. స్థవిరుని కోపోద్రిక్తుని జేసి, విసిగించి, అతనిని వివాహమునకు సుముఖునిగా జేయునట్లుగా ఆమెతో పథకమును బన్నినాడు. ఈ రెండు దృశ్యములును అమూలకములైన కల్పనలు. తర్వాత మూలమునందలి ప్రథమాంకములో నున్నట్లుగనే ఆమె అతనికి ప్రాతరుపాహారము నందీయక దురుసుగా ప్రవర్తించి, అతనియందు వివాహకాంక్ష కలిగించినది. అప్పుడతడు తనకై వధువును వెదకవలసినదిగా సిద్ధార్థు నాదేశించినాడు.

రెండవ అంకము పూర్తిగా అమూలకమైన కల్పన. ముందుగా వేసికొన్న పథకము ప్రకారము సిద్ధార్థుడు భామినికి మాఱువేషము వేసి, ఆమెకు భావిని యని పేరిడి, ఆమె నొక తోటలో నుంచినాడు. తానుత్తమమైన వధువు నొకదానిని వెదకినానని, ఆమెను తోటలో చూడవచ్చునని స్థవిరుని భావిని యున్న తోటకు తీసికొని వచ్చి, వారికి పరస్పరపరిచయము చేసి, తానచ్చటినుండి ఉపాయముగా తప్పుకొన్నాడు. భావిని తన ఒయ్యారముచే స్థవిరుని మనసును కరగించినది. అతని తనయందనురక్తుని చేసికొన్నది. వారిర్వురు తోటలో విహరించుచుండగా పొదలోనుండి ఒక పాము బయటికి ప్రాకినది. దానినుండి భావినిని రక్షించి, ఆమెతోగూడ స్థవిరుడు తోటలోని శిలాపీఠముపై కూర్చొన్నాడు. అప్పుడామె పాముబాధ కలుగదను మూఢనమ్మకముతో చిన్నప్పుడే తన అఱకాలిలో పామురూపమున ఒక పచ్చ పొడిచినారని ఆ పచ్చను (కావలెననియే) స్థవిరునికి చూపించినది. ఆ పచ్చను భామిని అఱకాలియందాత డిదివఱకే చూచియుండుటచేత, మాఱువేషములో నున్నను ఆమె రూపురేఖలను, కంఠధ్వనిని, పాదమునందలి పచ్చను సమన్వయించుకొని ఆమె భామినియే యని గుర్తించి అతడు కోపగ్రస్తు డగుచుండును. అదే సమయమునకు సిద్ధార్థభద్రు లచటికి వత్తురు. సిద్ధార్థుడు స్థవిరుని చల్లబఱచును. భామినిగా గూఢముగను, భావినిగా ప్రకటముగను భామినియం దాసక్తుడై యుండుటచే స్థవిరుడామె నిప్పుడు పెండ్లాడుట కంగీకరించుటతో కథ శుభాంతమగును.

ఇందులోగల పాత్రల పేర్లన్నియు పాత్రల స్వభావమును వ్యంజించునవిగా గమనింపవచ్చును. బహుకాలం తిష్ఠతీతి స్థవిరః, ష్ఠా గతినివృత్తౌ అనగా చాలాకాలమునుండి ఉన్న (వయసైన)వాడు, స్థిరముగా (పెండ్లి వలదను విషయమున) నున్నవాడు అని ఈ వ్యుత్పత్తుల నన్వయించుకొనవలెను. ప్రథమాంకములో కోపముతో దురుసుగా వర్తించినది గనుక నాయికకు భామిని అను పేరు సార్థకమైనది. కోపనా సైవ భామినీ అని అమరకోశము. భామ్యతి, కుప్యతీతి భామినీ, భామ క్రోధే–కోపస్వభావము గలది అని వ్యుత్పత్తి. అట్లే మాఱువేషములో నున్న ఆమెకు భావినీ–భావశ్శృంగారచేష్టా సోఽస్యాస్తీతి భావినీ–శృంగారచేష్టలు గలది అను పేరు తన శృంగారచేష్టలచేత నాయకుని మనస్సు హరించుటచే సరిపోయినది. స్థవిరుని వివాహమునకు సుముఖుని చేయుటలో సిద్ధార్థుడైన సిద్ధార్థుని కాపేరు సరిపోయినది. భామిని పెట్టు భాధకోర్చి భద్రకార్యమునకు సహకరించుటచేత భద్రుని కానామము అర్థవంతమైనది.

లోగట ఈమాటలో ప్రచురింపబడిన నారెండు ఆపెరాలవలెనే, ఇందులో గూడ సర్వసామాన్యముగా వచనమునకు చేరువగాగల సులువైన పదములుగల కంద, గీత, ఆటవెలదులను, ఖండ, త్ర్యస్ర, మిశ్ర, చతురస్రగతులలో గల గేయములను వ్రాసినాను. గేయములలోను యతిప్రాసలను పాటించినాను. చాలా అరుదుగా, ‘యతిర్వాప్రాసో వా’ అను నియమముతో సరిపెట్టుకొన్నాను. సందర్భానుసారముగా ఆఱుచోట్ల వృత్తములను వ్రాసినాను. కొన్నిచోట్ల విసంధి చేసినాను.

పాత్రలు

స్థవిరుఁడు: 40 సంవత్సరములు దాటిన అవివాహితుఁడైన ధనవంతుఁడు
భామిని: 24 సంవత్సరముల అందకత్తె యైన స్థవిరుని సేవిక
భద్రుఁడు: స్థవిరుని సేవకుఁడు
సిద్ధార్థుడు: పై ముగ్గురికిని స్నేహితుఁడు

ప్రథమాంకము

మొదటి దృశ్యము: స్థవిరసిద్ధార్థులు

రెండవ దృశ్యము

(భామిని స్థవిరునియందు తన వలపును దెలుపు పాట పాడుచుండును. ఆపాటను చాటునుండి విని అది ముగియుచుండగా సిద్ధార్థుఁడామె గమనించకుండా వెనుకనుండి ప్రవేశించును)

(నిష్క్రమింతురు.)

మూఁడవ దృశ్యము

(స్థవిరభద్రులు, తర్వాత భామినీసిద్ధార్థులు)