తెలుగు లెస్స

అప్పట్లో తంజావూరు రాజ్యంలో చాలా భాషలు వాడుకలో ఉండేవి. తమిళ దేశం కావడం వల్ల తమిళం మాట్లాడేవారు. పండిత భాషగా, రాజ భాషగా తెలుగూ వ్యవహారికంగా నడిచేది. బ్రిటీషు వాళ్ళ ధర్మమాని ఇంగ్లీషు వచ్చి పడింది. ఇంకో పక్క ముస్లిం పాలకులు, హైదరాలీ, తదనంతరం టిప్పు సుల్తాన్ల ఆక్రమణలతో ఆ ప్రాంతంలో ఉర్దూ భాషా చెలామణీ అయ్యింది. ఇలా ఇన్ని భాషల మధ్యా, ఇన్ని వైవిధ్య భరితమైన మత సంస్కృతుల మధ్యా, త్యాగరాజు తెలుగు భాషలో చేసిన కృషి అజరామరం. ఎన్నో వందల కృతులు రచించాడు. అందులో కొన్ని సంస్కృతంలో ఉన్నాయి. కొన్ని సంస్కృతమూ, తెలుగూ కలిపున్నాయి. స్వతహాగా తమిళ భాషలో ప్రవేశమున్నా, ఒక్క కృతీ అందులో రచించలేదు. అంతే కాదు పరాయి భాషా పదాల్ని కూడా ఎక్కడా రానీయ లేదు. మొత్తం కృతులన్నీ పరిశీలిస్తే కేవలం రెండో, మూడో ఉర్దూ పదాలూ, ఒకే ఒక్క ఆంగ్ల పదం దొరికింది. అవేమిటో చూద్దాం.

శంకరాభరణ రాగంలో స్వరపరిచిన ‘ఎదుట నిలిచితే నీదు సొమ్ములేమి పోవురా’ అనే కీర్తన ఒక చరణంలో హరామి అన్న ఉర్దూ పదం వాడాడు.

పల్లవి: ఎదుట నిలిచితే నీదు సొమ్ములేమి పోవురా
అనుపల్లవి: నుదుటి వ్రాత కాని మట్టు మీరను
నా తరమా తెలిసి మోస పోదునా (యెదుట)

చరణం: తరాన దొరకని పరాకు నా-
యెడను రామ జేసితే సురాసురులు
మెత్తురాయిపుడుయీ హరామి తన-
మేలరా భక్త త్యాగరాజ నుత నా (యెదుట)

అలాగే, ముఖారి రాగంలో ‘కారుబారు సేయువారు గలరే’ అనే కృతిలో కారుబారు అన్న పద ప్రయోగానిక్కూడా కార్-ఓ-బార్ అన్న ఉర్దూ పదం మూలం! వాడుకలో ఇది కాస్తా కారుబారుగా తయారయ్యింది.

పల్లవి: కారుబారు సేయువారు
గలరే నీవలె సాకేత నగరిని
అనుపల్లవి: ఊరివారు దేశ జనులు వరమును-
లుప్పొంగుచును భావుకులయ్యే (కా)

చరణం: నెలకు మూడు వానలఖిల విద్యల
నేర్పు కలిగి దీర్ఘాయువు కలిగి
చలము గర్వ రహితులు గాలేదా
సాధు త్యాగరాజ వినుత రామ (కా)

ఎన్నో అర్ధాలున్నా, ‘రాముని కన్నా గొప్పగా సాకేతనగరినెవరు పరిపాలించగలరు?’ అన్న అర్ధంతో ఈ పదాన్ని వాడినట్లనిపిస్తుంది. నాయకి రాగంలో ‘దయ లేని బ్రతుకేమి దశరథ రామ’ కీర్తనలో రాజీ అనే పదం వాడుక కనిపిస్తుంది. ఈ పదానికి కూడా మూలం ఉర్దూ భాషే! రాజీ అంటే ఒప్పుట లేదా అంగీకరించుట అనే అర్థంలో వాడుతాం.

పల్లవి: దయ లేని బ్రతుకేమి దశరథ రామ నీ
అనుపల్లవి: వయసు నూరైనయీ వసుధనేలిన గాని (ద)

చరణం: రాజాధిరాజ రతి రాజ శత లావణ్య
పూజ జపముల వేళ పొందుగానెదుట
రాజిల్లి లోకాంతరంగ మర్మము దెలిపి
రాజీ సేయని త్యాగరాజ సన్నుత నీదు (ద)

ఈ రాజీ అన్న పదం, పంతువరాళి రాగంలో ‘నిన్నే నెర నమ్మినానురా’ అనే కృతి లోనూ కనిపిస్తుంది (ఈ జన్మమున నిన్ను రాజీ జేసుకొన లేక రాజిల్లరని త్యాగరాజ రాజ రాఘవ). పైన పేర్కొన్న కృతుల్లో పదాలు మామూలుగా వాడకంలో వున్న పదాలు. త్యాగరాజు కాలంలో హైదరాలీ యుద్ధాల పేరుతో అమాయక ప్రజల్నెలా బలిగొన్నాడో చరిత్రలో ఉంది. కానీ ఇవేమీ తన కృతుల్లో ప్రస్తావించలేదు. మొత్తం కృతుల్లో ఒకే ఒక్క చోట ముస్లిం మతానికి చెందిన పద ప్రయోగం వాడాడు. అసావేరి రాగంలో ‘సమయము తెలిసీ’ అన్న కృతి ఒక చరణంలో తురక అన్న పద ప్రయోగం కనిపిస్తుంది.

పల్లవి: సమయము తెలిసి పుణ్యములార్జించని
కుమతి ఉండియేమి పోయియేమి
అనుపల్లవి: సమత తోడి ధర్మము జయమే కాని
క్రమముతో మనవిని వినవే ఓ మనసా (స)

చరణం: తురక వీథిలో విప్రునికి పానక పూజ
నెరయ జేసియేమి సేయకుండియేమి
ధరణిని ధన కోట్లకు యజమానుడు
తా బ్రతికియేమి దయ్యమైననేమి (స)

ఇవే నా పరిశీలనలో దొరికిన ఉర్దూ మూలంలో ఉన్న పదాలు. ఈ తురక అన్న పదం వాడుక గురించి విలియం జాక్సన్ తన Tyagaraja: Life and Lyrics పుస్తకంలో ప్రస్తావించాడు. మిగతావి రాయలేదు.

‘సొగసుగా మృదంగ తాళము’ అనే కృతిలో సొగసు అన్నది తమిళ పదమనీ, అది తెలుగులోకి వచ్చిందనీ సాంబమూర్తి గారు అభిప్రాయ పడ్డారు. కానీ సొగసు అన్నది తెలుగు పదమే! అదే రూపంలో ఈ పదం తెలుగు, తమిళ భాషలు రెండిట్లోనూ వాడుకలో ఉంది.

ఇప్పుడు మనకి లభ్యమైన త్యాగరాజ కృతుల సంఖ్య 800 పైగానే ఉన్నది. వీటన్నిటిలో ఒకే ఒక్క కృతిలో, ఒకే ఒక్క ఆంగ్ల పదం వాడాడు. తోడి రాగంలో ‘ఏమి జేసితినేమి’ అనే కృతి ఒక చరణంలో లాంతరు అన్న పదం వాడాడు. ఇది lantern అనే ఆంగ్ల పదం. త్యాగరాజు ఈ పదం వాడడానికొక కారణం కూడా ఉంది. సరిగ్గా ఆ కాలంలోనే కిరసనాయిలు (kerosene) వాడుకలోకి వచ్చింది. కిరసనాయిలుతో వెలిగే దీపాన్ని ఇంగ్లీషు వాళ్ళు లాంటెరన్ అనేవారు. లాంటెరన్ కాస్తా లాంతరుగా తెలుగులోకి రూపాంతరం చెందింది. వ్యవహారికంలో ఉన్న పదాన్నే త్యాగరాజు తన కృతిలో ఉపయోగించాడు.

పల్లవి: ఏమి జేసితేనేమి శ్రీరామ
స్వామి కరుణ లేని వారిలలో
అనుపల్లవి: కామ మోహ దాసులై శ్రీరాముని
కట్టు తెలియ లేని వారిలలో (ఏ)

చరణం: మేడ కట్టితేనేమి అందున లాంతరు
జోడు కట్టితేనేమి
చేడియలను మెప్పించ తెలిసితేనేమి
ఈడు లేని రాముని దయ లేని వారిలలో (నే)

ఇవి తప్ప పరాయి భాషా పదప్రయోగాలు త్యాగరాజ కృతుల్లో కనిపించలేదు. అన్నమాచార్య కీర్తనల్లో అప్పట్లో వాడుకలో ఉన్న ముస్తాబు, గోరీ, ఫిరంగి వంటి ఉర్దూ పదాలు కొన్ని కనిపిస్తాయి.

దయ సేయవయ్యా

తను స్వయంగా కానుకలతో ఆహ్వానం పంపితే, త్యాగరాజు తిరస్కరించడంతో శరభోజి మహారాజు మండిపడి ఉన్నపళంగా త్యాగరాజుని రాజాస్థానమ్ముందు హాజరు పరచమని ఇద్దరు సైనికాధికారుల్ని పంపాడనీ, వెంటనే శరభోజికి విపరీతమైన కడుపునొప్పి వచ్చిందనీ, త్యాగరాజుని బంధించడానికి పూనుకోడం వల్లే ఇదొచ్చిందని ఆస్థాన జ్యోతిష్కులు చెప్పారనీ, త్యాగరాజు రామ మందిరంలో ఉన్న తులసి తీర్థం భటులకిచ్చి పంపితే అది పుచ్చుకున్నాక శరభోజి మహారాజు కడుపునొప్పి తగ్గిందని ఒక కథ ప్రాచుర్యంలో ఉంది. ఈ కథ సాంబమూర్తి ది గ్రేట్ కంపోజర్స్ లోనూ, టి. సుందరేశ శర్మ రాసిన త్యాగరాజ చరిత్రం లోనూ కనిపిస్తుంది.

ఆ తరువాత త్యాగరాజు నిర్వహించిన శ్రీరామ నవమి ఉత్సవాలకీ, కచేరీలకీ శరభోజి వచ్చేవాడనీ రాసారు. మొదటి రెండు ప్రచురణలూ తప్ప, శరభోజి శ్రీరామనవమి ఉత్సవాలకి విచ్చేసిన విషయం త్యాగరాజు జీవిత చరిత్ర రాసిన అందరూ చెప్పారు. ఆ తరువాత మరలా త్యాగరాజు జీవిత చరిత్రలో శరభోజి రాజు పేరు వినిపించదు. ఆయన అల్లుడు మోతీ రావు మాత్రం తరచు త్యాగరాజుని సందర్శిచేవాడనీ రాసారు. త్యాగరాజుకి రాముడి కృప ఉందని చెప్పడానికీ, హరికథ భాగవతార్లకి ఈ సంఘటన బాగా ఉపయోగపడుండవచ్చు.

శ్రీరామ నవమి

తంజావూరు రాజాస్థానంలో సుమారు 300 మంది పైగా ఆస్థాన విద్వాంసులుండేవారు. ప్రతీరోజూ సంగీత కచేరీలు జరిగేవి. ఆస్థాన సంగీత విద్వాంసులుగా చేరడానికి పండితులు నానా కష్టాలు పడేవారు. తెలుసున్న పెద్దలచేత రాజుగారికి చెప్పించేవారు. అలాంటిది శరభోజి మహారాజు గారే తానుగా కానుకలతో ఆహ్వానం పంపితే వద్దని తిరస్కరించడంతో త్యాగరాజు పేరు వాడ వాడలా పాకింది. అది ఎంతవరకూ వెళ్ళిందంటే మద్రాసు నగరంలో కూడా ఈ విషయం చర్చకొచ్చింది. ఆనోటా ఈ నోటా ఈ విషయం వాలజపేటలో ఉన్న వెంకటరమణ భాగవతార్ చెవిన పడింది. ఈ వాలాజపేట వెల్లూరి సమీపంలో ఉంది. వెంకటరమణ భాగవతార్ పూర్వీకులది (తల్లి వైపు పుట్టిల్లు) తంజావూరు దగ్గరున్న అయ్యంపేట. ఇక్కడే వెంకట రమణ భాగవతార్ పుట్టాడు. ఈయన తండ్రి నన్నుస్వామి భాగవతార్ హరికథలు చెప్పేవాడు.

హరికథలు చెప్పడానికి సంగీత ప్రవేశం తప్పనిసరిగా ఉండాలని అతని తండ్రి చిన్నతనం నుండీ సంగీతం చెప్పించాడు. ఇరవై ఏళ్ళ వయసులో త్యాగరాజు గురించి విని ఆయన వద్ద సంగీతం నేర్చుకోవాలన్న ఉత్సుకత బయల్దేరింది. తాతగారింటికని అయ్యంపేట వచ్చి రోజూ పదిమైళ్ళు కాలినడకన బయల్దేరి తిరువయ్యార్ వచ్చేవాడు. త్యాగరాజు వెంకట రమణ భాగవతార్ స్థాయిని పరీక్షించాక అతన్ని ప్రాధమిక స్థాయి విద్యార్థులతో చేర్చాడు. త్యాగరాజు మెచ్చుకునే స్థాయికెదగడానికి వెంకటరమణ భాగవతార్కి చాలా కాలమే పట్టింది. ఎంతో శ్రద్ధతో చివరకి సాధించాడు. ఇప్పటి వరకూ లభించిన త్యాగరాజ కృతులు ఇతని పుణ్యమే! స్వరాలతో సహా పొందు పరిచాడు. దాదాపు నలభై ఏళ్ళు త్యాగరాజు దగ్గర శిష్యరికం చేసి అనుంగు శిష్యుడయ్యాడు.

వెంకటరమణ భాగవతార్ మొట్టమొదట తిరువయ్యార్ వచ్చిన సమయంలోనే వెంకట సుబ్బయ్యర్ అనే ఆయనా త్యాగరాజు వద్ద శిష్యుడిగా చేరాడు. ఇతను త్యాగరాజుకి బావ వరసవుతాడు. రామబ్రహ్మం ఆఖరి చెల్లెలు కొడుకితను. వీళ్ళు తంజావూరు జిల్లాలో మనంబుచవాది అనే ఊళ్ళో ఉండేవారు. ఇతన్నే మనంబుచవాది వెంకట సుబ్బయ్యర్ అని కూడా పిలిచేవారు. ఇతను త్యాగరాజు కన్నా వయసులో పదిహేనేళ్ళు చిన్న. ఇతనూ ఇరవయ్యో ఏటే తిరువయ్యారొచ్చాడు. త్యాగరాజు శిష్యుల్లో ప్రముఖుడు. తంజావూరు రామారావూ, వెంకటరమణ భాగవతారూ, వీణ కుప్పయ్యరూ, మనంబుచవాది వెంకట సుబ్బయ్యరూ, వీరు నలుగురూ త్యాగరాజుకి ప్రియ శిష్యులు. వీళ్ళల్లో సంగీత జ్ఞానపరంగా, వీణ కుప్పయ్యరంటే వల్లమాలిన అభిమానం చూపేవాడనీ వెంకట రమణ భాగవతార్ చెప్పారు. వీణకుప్పయ్యర్ కూడా స్వయంగా రాసుకున్నాడు.