అరియానా! అరియానా! నా
యాఱవప్రాణమ అరియానా!

అంబుధివిహరణ నలరెడు వేళను
అంబుధిచోరుల హస్తములం బడి
నీవపహృతి నందిన దాదిగ నా
జీవిత మయ్యెను చీకటిమయమే.

తిరుగుచు నీకై దేశము లెన్నియొ
నరయుదు నిన్నిట నని యాశించుచు
చనుదెంచి నినుం గనుగొన వెదకుచు
క్షణమే యుగముగఁ గడపుచునుంటిని.

నినుఁ గూడినచో మన జీవితముల
ననయును మఱలను నవ్యానందము
చెదరును ముదిరిన చీకటు లనుచును
వెదకుచు వచ్చితి ప్రేయసి! నీకయి

నినుఁ గొనిపోవఁగ నీరధితటమున
నొనరించితిఁ దరణిని నాయత్తము
అనుకూలించిన నన్నియు నీవీ
దినమే స్వేచ్ఛను గనెదవు ప్రేయసి!

పాట (ఖండగతి)
అనుకూలవతి యైన అందాల బరిణనుం
గనుగొన్న రసికుండు నెనరార నామెనుం
బొదివి గాటంబుగా హృదయంపుగూటిలో
కొదలేని ముద్దులం గుఱిపించి సొగయించి

అకలంకమోహంపుటంబుధిం దేలించి
సుకియింపఁగాఁ జేసి సుకియింపవలెఁ దాను!
లాలలా సాలలా సాలలా లాలలా
లాలలా సాలలా సాలలా లాలలా!

(తనలో) వీని నడిగి ఆమె ఆచూకిని కనుగొందునేమొ!
(సమీపించి) హే మాలీ! ఇది పాషా సలీం భవనమేనా?

(అతనిని విస్మరించి పూర్వమువలెనే పాడుచు పనిచేయును)
కాని చలియించు మేఘంబు చందంబు
మానినీప్రేమంబు మాఱుచుండు సతంబు
క్రొత్తవిటులం గూడి క్రొత్తరుచులం జూడ
చిత్తంబు తమకించు చెల్వలకు నిరతంబు

అందుచే నుంచవలె మందిరాంతరమందె
ఇందీవరాక్షులను నితరులం గనకుండ
లాలలా సాలలా సాలలా లాలలా
లాలలా సాలలా సాలలా లాలలా!

(మఱల) వృద్ధమిత్రమా! ఇదేనా పాషా సలీం ప్రాసాదం?

(మఱింత నిర్లక్ష్యంతో అతనిని విస్మరించి ఇంకను పాడుచు పనిచేయును)
పండువెన్నెలరేల పడఁతివర్తన లెల్ల
దండిగా గమనించుచుండవలె నేమరక
ఏమరిన నెవ్వఁడో ఇచ్చకంబుల నాడి
ఆమెనుం గొనిపోవ యత్నించుచుండు

దానితో నింటికిం దాళంబు లుండఁగనె
స్తేనవశమైపోవు లోనున్న సొమ్మెల్ల!
లాలలా సాలలా సాలలా లాలలా
లాలలా సాలలా సాలలా లాలలా!

²చాలించి నీదువికృతాలాపములొకింత
ఆలింపవోయి నా యభ్యర్థనము నింత!

⁹ఏల యఱతువు కాకివోలె నెల్గెత్తి?
నే లేను పనిలేక నీగోడు వినఁగ
ఏగంగనుంటి నేనిప్పుడే గాన
నీగోడు వినిపించు వేగంబుగాను

ఇదేనా పాషా సలీం భవనం?

ఐతే కావచ్చు. దానితో నీకేం పని?

అదే అతిముఖ్యం!

ఏం కన్నం వేయుటకా? కొల్లగొట్టుటకా? కన్నెల నపహరించుటకా?

అదేం కాదు. చెప్పు, ఔనా కాదా అంతే!

(అనాదరంతో) పాషాభవనమే యిది.

ఐతే ఇందులో నాప్రియమిత్రుఁ డున్నాడు

త్వరగా ముగించు. నెనేఁగవలె నింక!

వాని పేరు పెడ్రిలో!

ఆదుర్మార్గుడా? వాని నిప్పుడే ఉరికంబ మెక్కించవలె!వాని పేరును నేనెత్తను.(తనలో) వీఁడు గూడ అటువంటివాఁడే!
(మఱలి, భవనములోనికి పోఁబోవును)

ఆగు మొకక్షణము. అది నీ అపోహ, వాడుత్తముఁడు, నమ్మఁదగిన వాఁడు!

ఔను. ఇప్పుడే ఉరికంబ మెక్కింపఁ దగినంత ఉత్తముఁడు!

(తనలో) ‘వీడెంత క్రూరుఁడు!’ (ప్రకాశంగా) నీవు వాని నెఱుఁగవు. వాఁడు నిజంగా మంచివాఁడు!

వాఁడు మంచివాఁడే, నీవూ మంచివాఁడవే! ఇద్దఱూ ఒకేసారి ఉరిదీసి నీటనెట్టఁ దగినవారు. (మఱల లోపలి కేఁగఁ బోవును.)

ఆగు మొక్కక్షణము. నేను…

ఔనౌను. అంతిపురిలోనఁ దూరి, ఇంతులన్ హరియింప నెంతువంతేనా? అందుకొఱకేనా?

⁵ఇట్టివారల కాల్సేతు లిపుడె కట్టి
నెట్టవలె లోయలోనికి గట్టునుండి!

అంతక్రౌర్యమేల, నామాట వినవేల?

(మఱింత క్రౌర్యంతో)
మాటలాడ కెక్కువ! పోపొమ్మిటనుండి! నీముఖ మింక నాకుఁ జూపకు.

(తనలో) ఇంక వీనితో లాభం లేదు. ఇచ్చటనే దాఁగి, పెడ్రిలో కన్పడునో యేమో వేచి చూస్తాను. (పోయి ఒక పొదచెంత దాఁగును)

(తనలో) పరమదుర్మార్గుఁడు పెడ్రిలో ఒక్కఁడు చాలడా? వానికిఁ దోడుగ వీనినిఁ గూడ కట్టుకొనవలెనా? వీరి నిర్వాకమేమి, ఆ బానిసప్రియురాండ్రను నానుండి అపహరింపఁజూచుట దక్క? ఒక్క ఱాయి చాలదా తల బాదుకొనుటకు? రెండు ఱాలు గావలెనా?

(ప్రవేశించి) ఏం ఉస్మాన్ ఎట్లున్నావు? పాషా ఇంకా సముద్రవిహారంలోనే ఉన్నాడా?

(కోపంతో) నన్నెందుకు అడుగుతావు? నీవే తెలిసికొనలేవా?

⁷పనిలేని యట్టి పలువలె
పనివారల పనుల నిట్లు భంగము సేతుర్
పనియేమి నీకు సలీం
జనపతితోఁ, దలఁతువిట్లు సమయముఁ బుచ్చన్

⁶ ప్రజ్వలించు నగ్నిపర్వతంబును బోలి
మండిపడుదువేల మఱలమఱల
నేను చేసినట్టి నేరమేమియు లేదు
వరలలేమె మిత్రవరుల మగుచు?

నేరమేమియు లేదా? నీముఖం చూపడమే ఒక నేరం. పాషా కిష్టుఁడ వైనందు కింకా బ్రతికే ఉన్నావు. లేకున్న ఎప్పుడో నీ మొండెం తల నుండి వేఱయ్యెడిదే!
పాట (చతురస్రగతి)

పలువలు తులువలు పంచనఁ జేరుచు
చెలువల, మాచెలువలఁ జేకొనఁ జూతురు

వలపులు గుప్పుచు వనితలఁ దమకున్
సులభులుగ నొనర్చుకొనం జూతురు
పనులను మాలుచు వనితలఁ జూచుచు
దినము వ్యయించుచుఁ దిరుగుచు నుందురు

అమితంబగు శ్రద్ధాసక్తులతో
శ్రమియించెడు నస్మాదృశులకు నీ
యలసుల తీరుల నవలోకించిన
వలగొను కినుకను వపువే మండును

మోసంబులతో ముఖసంస్తుతితో
పాషాకరుణం బడయుచు నుందురు
అది యండగఁ గొని అభికత్వముతో
ముదితలఁ జూచుచు మురియుచునుందురు

ఈకామాంధులు నీస్త్రీలోలురు
సాకల్యముగా సమయుటె శ్రేయము
అల్లాకృపచే నదియే జరిగిన
నుల్లాసముతో నురకలు వైతును

ఎంత క్రూరుఁడవీవు, నిష్కారణంబుగా నన్ను దూషింతువు.

⁵కలదు నీముఖమం దురికంబ మెక్క
దండితుండగువాని వక్త్రంబునందు
గల్గు కళయేను, చాలు నాకారణంబె
దూష్యునిగ, ద్వేష్యునిగ నిన్నుఁ దూలనాడ!

(పాడును)

¹మొదటను నీతల ఖండితమగును
పదపడి యది ఉరి దీయంబడును
అటుపై చర్మం బొలువఁగఁ బడును
తటుకున నిప్పులఁ గాల్పంబడును
గట్టిగ త్రాళులఁ గట్టంబడును
తుట్టతుది న్నీటను నెట్టంబడును
(కోపంతో భవనంలోనికి నిష్క్రమించును.)

(తనలో)

⁵నీవె పాషావయిన యట్లు నిష్ఠురముగ
మాటలాడెదవేల ఉస్మానుఖాను!
ఎవరు గెల్తురొ, ఓడెద రింక నెవరొ
కాలమే తెల్పు, ఆగ్రహమేల నీకు?

(పొదచాటునుండి వెడలి, పెడ్రిలోను సమీపించి) పెడ్రిలో పెడ్రిలో! ప్రియమైన పెడ్రిలో!

(సంభ్రమాశ్చర్యాలతో అమాండో కడ కుఱికి, అతని నాప్యాయంగా కౌఁగిలించుకొని) స్వామీ! స్వామీ! ఏమాశ్చర్యం? ఇది మీరేనా? నా జాబులు మీకందినవా?

నేనే నేనే ప్రియపెడ్రిలో! ముందుగా చెప్పు. నా ప్రేయసి అరియానా జీవించే ఉన్నదా?

ఆమె సజీవంగానే ఉన్నది. ఇతరాశలన్నీ వమ్మైన యామె నీ పున ర్దర్శనాశతోడనే జీవిస్తున్నటు లున్నది. మా ఓడ పడవదొంగల పాలగుటవల్ల మేమెన్నో ఇడుమలఁ బడినాము. చివరి కొక చిన్నఆశా రేఖ పొడసూపినది. నన్ను, నాప్రేయసి బెలిండాను, అరియానాను పాషా సలీం కొన్నాడు. అప్పటినుండి ఇక్కడే ఉన్నాము మేము. ముఖ్యంగా అరియానా ముఖాన్ని గన్నప్పుడెల్లా పాషా సలీం ముఖం మక్కువతో పున్నమనాటి చంద్రునివలె వికసించడం గమనించినాను.

హా! ఏమేమి? ఏమంటున్నావు? ఆమెయందు పాషా సలీం ప్రత్యేక మైన మక్కువ చూపుతున్నాడా? ఆమెను ప్రేమిస్తున్నాడా? ఆమె ఆతని వశమై పోయిందా?

శాంతించు, శాంతించు! అది నీవనుకొన్నంత ఘోరమైన వార్త కాదు. ఆమె ఇంకను అధముల హస్తగతమై ఉంటే ఆమెకష్టాల కంతము లేక పోయేది. పాషా సరసుఁడూ, సజ్జనుఁడూ! పశువాంఛతో బలవంతంగా పడఁతులపై నతఁడు తన ప్రేమను రుద్దడు. ఐనా, నేనెరిగినంత వఱకు అరియానా అతనిని స్వీకరింప లేదు. అందుచేత అంత ఉద్రేకపడకు.

ఆమె నాయందింకా అనురక్తురాలయ్యే ఉన్నదా?

ఆ సందేహ మెందుకు నీకు?

⁵ఏల యామెను శంకింతు వీవు స్వామి!
అసితపక్షమందున శశి నరయకున్న
విశదపక్షానికై వేచు నిశను బోలె
ఆమె నీరాకకై వేచు ననుదినంబు!

కాని ఇక్కడినుండెట్లు పరారీ ఔతామనేదే ప్రధానమైన సమస్య!

ఆ విచారం నీకనవసరం. ఓడరేవులో ఇక్కడనుండి పాఱిపోవడానికి నా ఓడను సిద్ధముగా నుంచినాను.

మఱి స్త్రీలు? వారినీ అంతఃపురంనుండి ప్రచ్ఛన్నంగా తీసికొని పరారీ కావడం సులభం కాదు.

⁵వత్స పెడ్రిలో! సరగున వారి నెట్లొ
చేరుకొను తీరొకింత యోచింపుమింక
అతితరోత్కంఠతో నరియానఁ గాంచ
కొట్టుకొనుచుండె నాగుండె బిట్టుగాను!

మన మత్యంతమగు అప్రమత్తతతో వ్యవహరించవలెను. ముఖ్యంగా కంటకతుల్యుఁడైన ఉస్మాను కంటఁబడక మన కార్యమును గావించు కొనవలెను. ఇప్పుడు పాషా జలవిహారమునుండి తిరిగి వచ్చు వేళ యైనది. అతనికి సుందరోద్యాన, సుందరభవన నిర్మాణములందు మిక్కిలి మక్కువ. నిన్నతనికి నిపుణుఁడైన ఉద్యానవనశిల్పిగా పరిచయం చేస్తాను. కాని ఇప్పుడు మాత్రం నీవు పొదచాటున ఉండు.

(కొంత దూరమున పొదచాటున నొదిగి, అరియాను దలంచుచిట్లు పాడును
పాట (చతురస్రగతి)

అరియానా! ప్రియురాలా అరియానా!
నీయెడబాటును మోయఁగఁ జాలక
నిరతము దలఁచుచు నిన్నే మదిలో
ఎటులో గడపితి నిన్నిదినంబులు
అరియానా! ప్రియురాలా అరియానా!

ఇప్పు డిట న్నిన్నెప్పుడు గందునొ
యను తహతహ హృదయంబును వడిగా
పరువెత్తించుచుఁ దఱుముచు నున్నది
అరియానా! ప్రియురాలా అరియానా!

ఆమని దోఁచని ఆరామమువలె
నినుఁ గానని నామనుగడసైతము
వికసితసుఖసుమవికలిత మయ్యెను
అరియానా! ప్రియురాలా అరియానా!

నీరుచిరాకృతి నిర్వర్ణనమే
నాయార్తినిఁ బోనడచెడి మార్గము
దానినిఁ గనుటకె నేనిట వేచితి
అరియానా! ప్రియురాలా అరియానా!

 
¹జయజయ జయహో సలీము పాషా!
జయజయ జయహో సద్గుణభూషా!
అనుచుం దుర్కీ జనపతి సంస్తుతి
ఘనకుతుకంబున గాన మొనర్తుము
సరసత్వంబున సౌందర్యంబున
సరిలేని సలీం సంస్తుతి చేతుము

రసికత్వంబున రాజత్వంబున
అసదృశుఁడౌ నీ యవనీనాథుని
స్తుతిరావంబులె క్షితితలమందున
ప్రతినాదింపఁగఁ బ్రస్తుతిఁ జేతుము

జయ కోమలభాషాశోభితునకు
జయ సతతస్త్రీజనసేవితునకు
జయ సద్గుణభూషాలంకృతునకు
జయ తుర్కీరాజ్యశ్రీయుతునకు
జయజయ జయహో సలీము పాషా!
జయజయ జయహో సద్గుణభూషా!

(పై మేళము సాగుచుండఁగా పాషా సలీం, అరియానాలు చేతులు పట్టుకొని, సవిలాసముగా ప్రవేశింతురు. పాషా సంకేతము ననుసరించి, బ్యాండు మేళము నిష్క్రమించుచుండును. అప్పుడు పాషా అరియానాను చుంబింపఁబోవును. ఆమె చాకచక్యముతో అతనిని వారించి అటనుండి నిష్క్రమింప యత్నించును. పాషా మృదువుగా నామె హస్తమును గ్రహించి, ప్రక్కనున్న కుర్చీలో నామెను కూర్చుండఁబెట్టి తానామె ప్రక్క కుర్చీలో కూర్చొనును.)

అరియానా! సఖి అరియానా! ఇంకను నిస్సంతోషపు చాయలె నీ ముఖమందు వహింతువు. పరికింపు మీ ప్రమదవనమందలి అపూర్వమైన ప్రకృతి యందము. పుష్పితవల్లరు లిమ్ముగఁ దరుకాండమ్ముల నాయకులను నాయికలవలె కౌఁగిలించుచున్నవి. తరువులపై పరిపరివిధముల పక్షులు పాడుచు వారలసంగము నభినందించుచు నున్నవి. ప్రక్కన జలయంత్రపు ధారలు శృంగారరసధారల తీరున నంబరము నంటుచు లేచుచు నున్నవి. నీచిత్తము నలరించుట లేదా యివి యెవ్వియు అరియానా? ఇంకను నీముఖ మెందుకు సంతోష విహీనమై యున్నది?

(అతనికి జవాబీయక పెద్దనిట్టూర్పుతో తన అసమ్మతిని ప్రకటించును.)

చూడు ప్రియసఖి అరియానా!

⁵అంతిపురినున్న అందాలఅతివలందు
నిన్నె మిన్నగ నేను మన్నింతుఁ జాల
అనుభవింపక ననుఁగూడి హాయి నేల
తామసించెద విట్లు వ్యర్థముగ నీవు

⁵అంతిపురిలోన వసతుల కరిది లేదు
మీదునాదరమున కేమి లేదు లోటు
కాని స్వేచ్ఛనే ప్రాణసంకాశముగను
గాంచు నా కంతిపురి చెఱగానె తోఁచు.

పడవదొంగలపాలై, పలవించునప్పుడెట్టి స్వేచ్ఛ నీకుండెను? అంతః పురమున అతివలు నిన్ను సేవించుచుండ సుఖముగా నుండక ఏల యీనిర్వేదము? అదంత యటుంచి ఇప్పటి కర్తవ్యమాలోచింపుము.

⁵త్యక్త మొనరించి స్వేచ్ఛ లేదన్న చింత
నాదు ప్రేమను గ్రహియించి నన్నుఁ గూడి
రాణులందఱికిని శిరోరత్నమగుచు
వాసమొనరింపుమింక నాభవనమందె.

అది సాధ్యము నామనస్సందులకు సుముఖముగా నున్నచో. కాని నా దురదృష్టమో లేక మీ దురదృష్టమో నామనమందుకు సుముఖముగా లేదు.

చెప్పు అరియానా! నీ విముఖత్వమునకు కారణ మేదో. నీకన్ని వసతులు గూర్చి సుఖముగా నుంచితిని గదా! నీయందు కరుణతో వ్యవహరింతును గదా! వినుమొక్కమాట!

⁵ప్రసభవృత్తిచేఁ బడయంగవచ్చు నిన్ను
కాని యాతీరు నాతీరు గాదు తరుణి!
కోరి స్వచ్ఛందముగ నీవె కూర్మిమీర
చేరఁగావలె నన్నంచుఁ గోరుకొందు;
నిండుమనసుతో నర్పించు నీదువలపు
నందె నేను సార్థక్యంబు నంద నెంతు
అందుచే నీమనస్సు మారుటకై నిరీక్షించుచున్నాను.

నామనస్సు సంగతి మీకుఁ దెలియనే తెలుసు. నాకు ఏకైక ప్రియుఁడైన అమాండోకు దక్క నాప్రేమ అన్యుని కంకితము గాదు.

⁵అనుపమంబె మీప్రేమ, అట్లైనఁ గాని
అతని వంచించి అన్యునియందు నేను
సౌఖ్యముం గనలే నిది సత్య మార్య!
కాన నర్థింతు మన్నింపఁగాను నన్ను.

⁵అనుభవించితి ప్రేమంబు నతనియందె
సౌఖ్యమొందితి నతని సంస్పర్శయందె
కాని క్షతినందె సర్వంబు క్షణమునందె
ప్రాప్తమయ్యెను శోకంబె ప్రస్తుతంబు.

⁵మున్ను హర్షబాష్పంబులే యున్న కంట
దుఃఖబాష్పంబులే నేఁడు దొరలుచుండె
అతని నిఁకఁ గందునో లేదొ యన్న చింత
కలఁచుచుండెను నన్ననుక్షణమునందు.

ఆచింత స్వాభావికమే. కాని నీవిట నుంటివని అతఁడెఱుఁగునా? ఎఱింగినను సాగరము దరించి అతఁడిటకుఁ జేరుకొనునా? ఇట్టి పగటికలలతో ప్రయోజనమేమి? పండిన ఫలమువలె సిద్ధముగా ఎదుట నున్న సుఖమును స్వాగతింపుము.

⁵మన్యుసంతప్తమైన నామానసంబు
సాధుపథమును జింతింపఁ జాల దిపుడు
అందుచే నిండు కొంతగా వ్యవధి నాకు
నామనోవిక్లబంబు శాన్తమగుదాఁక

అట్లే కానిమ్ము.
⁵‘కోరి స్వచ్ఛందముగ నీవె కూర్మిమీర
చేరఁగావలె నన్నంచుఁ గోరుకొందు;
నిండుమనసుతో నర్పించు నీదువలపు
నందె నేను సార్థక్యంబు నంద నెంతు!’

అని ఇదివఱకే తెల్పితిని గదా!
( ఆమె భవనములోనికి నిష్క్రమించును)

ఈమె శీలము, విశ్వాసపాత్రత అత్యంత శ్లాఘనీయ మైనవి ఈలక్షణ ములతోడ నీమె నాచిత్తమును మఱింత ఆకట్టుకొనుచున్నది. అరి యానా! సలీం గూడ ప్రేమించగలడు. అతనికిని హృదయ మున్నది. అది నీ కవగతమైనయెడల నతనియందు నీవిముఖత్వము సడలును.
(అని యోచించుచు అతడు పరధ్యానమగ్నుడై యుండును. అప్పుడు పెడ్రిలో అమాండో సహితంగా అతనిని సమీపించి పల్కును. )

అభివాదములు సలీం ప్రభుపుంగవులకు (ఎక్సలాసరు పషా సైలిమె సలామ్‌లాష్)!

ఏం పెడ్రిలో, నీవెందు కిక్కడ ఉన్నావు?

(అమాండోను చూపుతూ) ఇతఁడు నాకు సుపరితుఁడైన ఉద్యానవనశిల్పి. ఇతనిపేరు అమాండో. ఇటలీలో ఈవిద్యలో చక్కగా తర్ఫీదు పొందినాఁడు. ఉద్యానవనా లందు తమకుఁ గల విశేషమైన ఆసక్తినిగుఱించి విని తన నైపుణ్య మును తమకర్పించు నుత్సాహంతో వచ్చినాఁడు.

(వినయంతో) జహాఁపనా! తమరి సేవాభాగ్య మబ్బుట నాభాగ్యంగా పరిగణిస్తాను. నా కళాభిజ్ఞతను తమరి కర్పించు అవకాశము కల్గుట నా అపూర్వమైన అదృష్టంగా భావిస్తాను.

సరే! నీవేమి చేయఁగలవో రేపు చూస్తాను. అంతవఱకు నీవు పెడ్రిలో తోడనే ఉండు.
(అని నిష్క్రమించును.)

మన ప్రథమప్రయత్నం ఫలవంతమైంది. ఇక ముందుకు సాగవచ్చు.
(ఉత్సాహంతో పల్కును)

ఇది నీవల్లనే సాధ్యమైంది పెడ్రిలో! నాప్రియురాలిని దూరమునుండి చూచినాను. వారి మాటలు గూడ కొంత అస్పష్టంగా విన్నాను. కాని ఆమెను గాంచియు ఆమెతో మాటాడ లేని అభాగ్యుఁడను.

¹⁰ఎప్పుడు నాసఖి న్మఱల నీక్షణముల్ దనివారఁ గాంతునో
ఎప్పుడు తన్మనోజ్ఞవచనేక్షురసంబును గ్రోలఁ గందునో
ఎప్పుడు తద్వరాంగిఁ బ్రియమెచ్చఁగ మత్తనువందుఁ జేర్తునో
అప్పటిదాఁక నామె విరహంబును నేగతి నోర్చికొందునో!

⁵ఆమెఁ గాంచియు నొక్కమాటైనఁ గాని
పల్కలేని దౌర్భాగ్యంబు ప్రాప్తమగుచు
వ్రణమునందుఁ జిలికిన కారంబువోలె
అధికమొనరించె నావిరహార్తి నకట!

ఇది నిర్వేదమునకు సమయము గాదార్యా! ఉత్తరకార్యము నాలోచింపవలెను.

అదియు నిజమే. చెప్పినాను గదా పాఱిపోవుటకై రేవులో నోడను నేను సిద్ధముగా నుంచినానని. బెలిండాఅరియానాలను అవరో ధమునుండి విడుదల చేసికొన్నచో వెంటనే పాఱిపోవచ్చును.

అదియే అన్నింటికంటె కష్టము. ముఖ్యముగా దుర్మార్గుఁడు ఉస్మానుముష్కరుని కంటఁబడక అది సాధించుకొనవలెను.

నీవే ఇందలి లోతుపాతు లెఱిఁగినవాఁడవు. నీసాయ మిందులో చాలా అవసరము.

అట్లే కానిండు. ఇర్వురము కలిసి దీనిని సాధింప నుద్యమింతము.

ఎక్కడికి మీ చొరబాటు?

ఇంకెక్కడికి? భవనంలోనికే!

నీవు సరే, నీవెంట నున్న వీఁడెవఁడు?
(అనుచు ఇర్వురిని బయటకుఁ ద్రోయును.)

నీ ఔద్ధత్యమునకు శిక్ష ననుభవింతువు. ఇతఁడు పాషా సేవలో నున్నాఁడు. తప్పక లోనికిఁ బోవలెను.
(ఇర్వురతని దాఁటిపోవ యత్నింతురు.)

ఉరిదీయు తలారి యైనచో వీఁడామడదూర ముండవలసిందే. వాని కిక్కడ ప్రవేశం లేదు.
(ఇర్వురిని బయటికి నెట్టును.)

ముసలినక్కా! ఇతఁడు పాషా నియమించిన ఉద్యానవనశిల్పి. ప్రక్కకు జరిగి లోనికిఁ బోనిమ్ము.

⁴ చేరరాకు చోరముఖమ!
పాఱిపొమ్ముదూర మిపుడె
అంతిపురమునందు దూరి
ఇంతులను హరింప నెంచు
తస్కరుండ దరికి రాకు
ముష్కరుండ పొమ్ము పొమ్ము! (అనుచు వారిని ద్రోయును)

³తొలఁగుఁడంచును ద్రోతువేటికి
ఖలుఁడ! మమ్ములఁ గనఁగలేవే
మేము పాషా కామితంబును
ప్రేమతోఁ గావింపనుంటిమి
దానికై త్వరగాను నిప్పుడు

లోని కేఁగఁగఁ బూనినారము
నిలుపఁజాలవు నీవు మమ్ముల
నిలుపఁ బూనిన నీకె ముప్పగు
ఉడిగి నీదగు నుద్ధతత్వము
వడిగ మమ్ములఁ బంపు లోనికి

(అనుచు వారు లోని కేఁగఁజూతురు. అప్పు డుస్మాన్ క్రిందిరీతిగా బల్కుచు, అమాండోను ప్రక్కకు ద్రోయును.)

⁴దూరముండు దూరముండు
చేరువైన చేటు నీకె
చెంతఁ జేరి శిల్పినంచు
అంతిపురమునందు నున్న
స్త్రీల తస్కరింపఁ జూచు
బాలిశుండ ప్రక్కకుండు

(క్రిందివిధముగాఁ బాడుచు, అతనిని బలవంతముగా ప్రక్కకు నెట్టివేసి లోనికిఁ బ్రవేశింతురు)

⁴చాలుచాలిఁక, చాలుచాలిఁక
బాలిశుఁడ నీ వ్యర్థయత్నము
నీదుకట్టడి నూది గాలికి
పోదుమిప్పుడె, పోదుమిప్పుడె
లేదు మాకవరోధమెందును!
లేదు మాకవరోధమెందును!
పోదుమిప్పుడె పూని లోనికి
పోదుమిప్పుడె పూని లోనికి!

పాట (చతురస్రగతి)
సరసపుమాటలు, చక్కనికాన్కలు
వరమణిఖచితస్వర్ణాభరణములు
అతిరుచ్యంబగు నాహారంబులు
పతియెడ బెంచును పడఁతులరక్తిని

అతివ ముదంబునె ఆత్మముదంబుగ
అతివ సుఖంబునె ఆత్మసుఖంబుగ
మతిలోనెంచుచు మక్కువ చూపెడు
నతనికె యంకితమగు స్త్రీచిత్తము

అంతియె కానీ ఆగ్రహమూనుచు
కాంతను సేవికగా భావించెడు
నతనికి లోఁబడి యతివలు మెలఁగరు
అతనిం బ్రియునిగ నవలోకింపరు

కావున కాంతల దేవతలంబలె
సేవించినచో సేమము గల్గును
ఇదె కాంతలఁ బ్రేమించు విధానము
ఇదె వారల మురిపించు రహస్యము

(తేనీరు సేవించుచు, బిస్కెట్లు దినుచు నామె పాటను విని ఔద్ధత్యముతో నవ్వుచు నెగతాళిచేయుచు) వారెవా! ఏమంటున్నావ్? ఇంతిని దేవతవలె సేవింపు మంటున్నావా? తుర్కీలో అది సాగదు. మఱవకు – నీవు దేవతవు గావు, నా సేవికవు. నామాట జవదాటక నన్నాదింపఁజేయుటయే నీకర్తవ్యం, నీమనుగడ కవశ్యం.

ఏమేమీ, నేను నీసేవికనా? ముదుసలి మ్లేచ్ఛబకమా, నేను నాలుక లేని తుర్కీసేవిక ననుకొంటున్నావా?

మఱచినావా? నిన్ను దాసిగా, సేవికగా పాషా నాకు ప్రదానం చేసినాఁడని.

పాషా గీషా! ఆపాషా, ఈపాషా! దానం చేయుటకు స్త్రీలేమీ గొఱ్ఱెలు, బఱ్ఱెలు కారు. నేను స్వేచ్ఛాజీవినైన ఆంగ్లవనితను. నేనెవ్వరి ఆజ్ఞలకు లొంగను.

మఱవకు. నన్ను సేవింపుమనీ, ప్రేమింపుమనీ నేను నిన్ను శాసింపఁ గలను. నేననవలె, నీవు వినవలెనంతే. దానికి తిరుగులేదు.

నీ శాసనం నాయెడ వర్తించదు. నిన్ను ప్రేమింపుమని నన్ను శాసింపలేవు.

అవధి దాటుచున్నది నీ అవిధేయత, వెంటనే లోనికి బొమ్మని నేనాజ్ఞాపిస్తున్నాను.

నేనొక్క అంగుళమూ కదలను.

బలప్రయోగం చేసే అవకాశం నాకు గల్పింపకు.

నేనూ బలప్రయోగం చేయఁగలను. నా స్వామిని అరియానాయే నన్నిటకుఁ బంపినది. అందుచే నన్ను నీవు పొమ్మన లేవు.

⁵ఇష్టురాలామె పాషాకు నెంతగానొ,
ఆమె మాటయె చాలు, నీకతనివలన
బడితెపూజయె బాగుగా ప్రాప్తమగును,
పిండియగు మేను రొట్టెలపిండిపగిది.
అర్థమైందే? నేను పోను గానీ, నీవే పో లోనికి.

(తనలో) నిజంగా ఇదొక పెనుభూతమే!
(ప్రకాశంగా) నేను పోతాను సరే. నీవుమాత్రం ఆ దుర్మార్గుడు పెడ్రిలోను దరిదాపుల్లో ఉండనీయకు.

నన్నేమీ ఆజ్ఞాపింపకు. నీకుఁ దెలియును నీ ఆజ్ఞకు పుల్లాకుకున్నంత విలువ ఉందని, అది పాటింపఁబడదని.

నా ఆజ్ఞ పాటించనిదే నేనిక్కడనుండి కదలను.

నీవు సామ్రాజ్యాధినేతవైనా నీమాట వినను నేను.

విననిదే నేనిటనుండికదలను.
పాట (ఖండగతి)
మీకర్మ మేమందు మింగ్లీషుజనులార!
ఈకాంతలను మీర లేరీతిఁ దాళుదురొ?
రండు తుర్కీకి నీఱాగలను నేవిధము
దండించి సరిచేయఁ దగునొ చూపెదము!’

స్వైరితం జరియించు జలజాక్షులెపుడు
కోరుకొన రెవ్వారి కారుణ్యభిక్ష
సేవికావృత్తితో స్వేచ్ఛనుం బాసి
భావింపరెప్పుడును జీవింప వారు

ఇఁకనైన దెలిసిందా, నాయందు నీ ఆజ్ఞ పాఱదని, నాముందు నీ ఆటలు సాగవని…ఇప్పుడైనా తప్పుకో, తప్పుకో యిటనుండి…

ఎంత తెంపరివె నీవు, నన్నే శాసిస్తున్నావు. నీమాట నేను వినను. ఇటనుండి కదలనే కదలను.

(అతని కనులను పెఱకబోవు చున్నట్లు నటించి, అతనిని వెఱపించుచూ)

⁶కాచుకొమ్ము నీదు కనుల కపాయంబు
కలుగనుండె నిపుడు ఖలవరేణ్య!
ఆలసించితేని అంధత్వమే నీకు
ప్రాప్తమగును, దృష్టి లుప్తమగును.

⁶చాలుచాలు నీదు సత్కార మిఁకఁజాలు
చనుదు చనుదు నేను సత్వరముగ
(అనుచు నిష్క్రమించును.)

⁵కృష్ణపక్షమందలి చంద్రరేఖవోలె
సఖుని బాసిన వంతచే సగము క్రుంగి
మొగుడు కంజంబునుం బోలు ముఖముతోడ
కాననగు నీమె అతిదైన్యకలిత యగుచు!

పాట (చతురస్రగతి)
అమాండో! అమాండో!
నానాథుఁడ వీవె అమాండో!
ఇపుడైనను, వేఱెపుడైన అమాండో,
నానాథుఁడ వీవె అమాండో!

కడపితి నీతోఁ గడు సౌఖ్యముతో
ఎడపక యెన్నో యేడులు మున్నుగ
అకస్మికముగ నది యంతంబై
నాకు మిగిల్చెను శోకమె యిప్పుడు

నీసఖ్యంబే నిస్తులనిధియై
నీసన్నిధియే నిర్జరజగమై
ఉన్న దినంబుల నూహించినచో
కన్నీరిప్పుడు గారును జడిగా

దరహాసముతో పరిహాసముతో
సరసంబులతో సరసోక్తులతో
సాగిన కాలపు స్మరణం బిప్పుడు
ఆగని యశ్రుల నక్షులఁ గార్చును

నీకూరిమికే నిలయం బగుచును
నీకంకితమై నెగడెడు నామదిఁ
గోరును మూరుఁడు కొల్లగొనంగను
ఏరీతిని నీ ఘోరము సైతును?

(మూరుఁడు= Moor= ఓపెరాలలో ముస్లిములకు నీచార్థంలో వాడే పదం.)

ఏదేవున కెఱిగింతును నావ్యథ
ఏదేవుఁడు నన్నాదుకొనంగల
డీదిక్కుల నిండిన నాదైన్యపు
నాదంబును విను నాథుం డెవ్వఁడు?

(అరియానాను సమీపించి)
అయ్యొ స్వామిని! చంద్రుని బాయని కళంకమట్లు నీముఖచంద్రుని సంతాపచిహ్నంబు పాయకుండె నేమి?

⁵కడచె నింకొక్క రాత్రియుఁ గాని కనను
నా ప్రియుండరుదెంచు చిహ్నంబు నేను
బలిపశువువోలె నిఁక సలీం పాలఁ బడక
తప్పదను బాధ నాకెంతొ తలఁకు గూర్చు. (తలఁకు=చింత,దుఃఖము)

ఈదినమింకను శేషించియే యున్నది. మన భాగ్యము బాగున్నచో మేలు కలుగవచ్చును. ధైర్యముతో నుండుట మంచిది. (దూరమునుండి వస్తున్న పాషాను చూచి) పాషా ఇటకే వస్తున్నాడు. నేను నిష్క్రమించుట మంచిది. (నిష్క్రమించును)

అరియానా! నీవు నిర్ణయించుకొన్నావా? నీకిచ్చిన గడువు త్వరలో అంతమౌతున్నది. ఆలోపల నీవు నిర్ణయించుకొనక తప్పదు.

ఏమన్నారు? తప్పకుండానా? ప్రేమించుమని ఒకరిని శాసించడం సాధ్యమా? మనసులో లేని ప్రేమ శాసించినంతమాత్రాన పుట్టగొడుగు వలె పుట్టుకొస్తుందా?

⁵ఇంకునే వార్ధి శాసింప నింకుమనుచు?
ఎక్కునే నీరు మిట్టపై కెక్కుమనిన?
పుట్టునే రవి పడమటఁ బుట్టుమనిన?
కురియునే వాన శాసింపఁ గురియుమనుచు?

⁵అటులె శాసించి నాప్రేమ నంద లేవు,
అరసితిని నీదు సరసత నందుచేత
గారవింతును, మన్నింతుఁ గాని నిన్ను;
లేని ప్రేమను నీయందుఁ బూనలేను.

(క్రోధోద్రేకాలతో)
నీ తాత్పర్యం మీదేశంలోవలె ఈదేశంలో మాస్త్రీలు స్వీయాభీష్టంతోఁ గాక శాసితులయ్యే మమ్ము సేవిస్తున్నారనేనా?వారు సుఖంగా లేరనేనా?

అది సర్వత్ర సత్యం గాకపోయినా ఇదిమాత్రం నిజం. ఈదేశంలో మీ కిష్టమైన స్త్రీలను బందిఖానాలవంటి అంతఃపురాలలో నుంచి వారిని వాడుకొంటారు.

ఈదేశంలో ఉన్నంతవఱకు నిన్నుకూడ వారివలెనే ఆదేశింవచ్చునని నీకుఁ దెలియదా? అట్టి ఆదేశమంటే నీకు భయం లేదా?

నేనెంతమాత్రం భయపడను. నేనట్టి ఆదేశాన్ని పాటించక పోతే చేకూరే కఠినాతికఠినశిక్ష మరణమే కదా! దానికి నేను సిద్ధంగానే ఉన్నాను.

అమాయకురాలవు. మరణంకంటె దారుణమైన చిత్రహింసయే నీకు పడవచ్చు.

భయపడను నేను దానికిఁగూడ. నేనన్నిటికీ సిద్ధమే. (ఆమె పట్టుదలకు క్రుద్ధుఁడై అతడామెను గ్రహించి బలవంతంగా చుంబించును. కొంతసేపట్లు గడచిన తర్వాత ఆమె విడిపించుకొని క్రిందివిధముగా పాడును.)

పాట (చతురస్రగతి)
తర్జించిన నను దండించిన
గర్జించిన నను గర్హించిన
భర్జించిన నను తైలంబున
వర్జింపను నా శీలంబును

మరణంబన్నను మండనమన్నను
వరియింతును నేను సమంబుగనే
మరణముకంటెను దారుణమైనది
తరుణులకున్ శీలక్షతి యందును

ఆలింపుము నాయభ్యర్థనమును
చాలింపుము నీ స్త్రీలౌల్యంబును
భావింపక అతివల ప్రతిమలవలె, సం
భావింపుము లలనల మనుజులవలె!

(అని మహోద్రేకంతో సాభినయంగా పాడి ఆమె నేలకొరుఁగును. తుర్కీసేవిక లామె నెత్తుకొని క్షేమముగా నుంచుటకు గొనిపోవుదురు.)

(తనలో)

¹⁰ఎచ్చటినుండి ఈయబల కింతటి తేఁకువ వచ్చె, నన్నె తాన్
జెచ్చెర ధిక్కరించి తనశీలము గూర్చిన సూక్తులెన్నొ వా
క్రుచ్చును, లేదు తర్జనల క్రోధములన్ఫల, మింక నీమెకున్
నచ్చెడిరీతిఁ బైకి నటనంబొనరించుచు నొంపఁ జూచెదన్.

(నిష్క్రమించును.)

బెలిండా! ఓడరేవు నిర్జనంగానే ఉందా?

ఆ సంగతి నీకెందుకు?

దానికి కారణముంది. అది వింటే ఆనందిస్తావు నీవు.

చెప్పు త్వరగా ఉత్కంఠతో నన్ను జంపకుండా!

అమాండో వచ్చినాఁడు. అతనిని గొప్ప ఉద్యావనశిల్పిగా నేను పాషాకు పరిచయం చేసినాను. అతఁడిప్పుడు భవనంలోనే ఉన్నాడు.

(ఆశ్చర్యంతో) ఎంత సువార్త! నేనిది తప్పక అరియానాకుఁ జెప్పవలె.

అంతేకాదు. పాఱిపోవడానికి రేవులో ఓడను సిద్ధముగా నుంచినాడు.

ఈవార్తకిదో నా కానుక (ఆతనిని గాటముగా చుంబించును) ఆహా! ఇది వింటే ఆమె ఎంత సంతోషంతో ఉబ్బిపోతుందో!

¹⁰ఇంకను నుంటి నిచ్చటనె యేటికి? వెంటనె యేఁగి యామెకున్
సంకటముం బరాస్తముగ సల్పెడు నీ శుభవార్తఁ దెల్పి, ని
శ్శంకగ గొప్పకాన్కలను సత్వరమే గ్రహియింపకుండఁగన్,
అంకిలి దీఱునింకనని ఆమె ముదంబున నుబ్బిపోవఁగన్!

(అని యామె ఉఱికిపోవ నుద్యమించును. పెడ్రిలో ఆమె నాపి పల్కును.)

అప్పుడే ఉఱుకకు. విషయం పూర్తిగా విను. మధ్యరాత్రిలో అమాండో ఒక నిచ్చెనను దెచ్చి అంతఃపురగవాక్షం ముందుంచుతాడు. అప్పుడు నేనుకూడ అక్కడుంటాను. అందఱం గలసి ప్రచ్ఛన్నంగా ఓడలో పరారీ ఔతాము.

అది సరే కాని, ఆ దుర్మార్గుడు ఉస్మాన్ సంగతి?

దానికి సిద్ధమయ్యే ఉన్నాను. నిద్రమత్తు గొల్పే మందుతో గూడిన ద్రాక్షాసవాన్ని (మార్ద్వీకాన్ని) అతనిచేత త్రాగించి అతని బాధ తప్పిస్తాను. ఇప్పుడు నీవరియానా కిదంత తెల్పి పాఱిపోవుట కామె నాయత్తం చేసి రాత్రి మాకొఱకు నిరీక్షించుచుండుత్కంఠతతో.
(ఆమె నిష్క్రమించును. అతఁడు క్రిందిపాట పాడుచు ద్రాక్షాసవమును సిద్ధము చేయును.)

పాట (ఖండగతి)
ఎంతబాగెంతబా గిది యెంతబాగు!
ఎంతబాగెంతబా గిది యెంతబాగు!

ఉదధిపై నోడలో నూర్జస్వలంబుగా
ముదితలిర్వురు గూడి ముదమార రాఁగా
పదిలంబుగా నేఁడె పాఱిపోగల్గిన
ఎంతబాగెంతబా గిది యెంతబాగు!
ఎంతబాగెంతబా గిది యెంతబాగు!

కట్టుబాటుల నెల్ల గంగలోఁ గల్పి
గట్టికౌఁగిలిలోన కాంతలను జేర్చి
ముదమార వారలన్ ముద్దులం గొనుచు
పదిలంబుగా నేఁడె పాఱిపోగల్గిన
ఎంతబాగెంతబా గిది యెంతబాగు!
ఎంతబాగెంతబా గిది యెంతబాగు!

పట్టుబడుదు మటన్న భయము నావలకు
నెట్టి ధైర్యముతోడ నెలఁతలం గూడి
తిరిగి భవ్యమగు మన దేశమును జేర
శరనిధిం దరియించి చనినచో నేఁడె
ఎంతబాగెంతబా గిది యెంతబాగు!
ఎంతబాగెంతబా గిది యెంతబాగు!

(ఉత్కంఠతోప్రవేశించి) ఏం చాలా ఉల్లాసంగా ఉన్నావు. అన్నీ నీవనుకొన్నట్లుగా సాగుతున్నట్లుగా ఉన్నవి!

అంతా మార్ద్వీకప్రభావం. మధురమైన మార్ద్వీకం ఎట్టి వంతనైనా నెట్టివేసి హాయినిస్తుంది. నిజమే మీ మహమ్మదు ప్రవక్త దీని మహత్తు నెఱుఁగకుండా మీకిది నిషేధించినాడు. నిరర్థకమైన ఈ నిషేధం ఒక్క సారికి కాదనుకుంటే నీవూ నాతోఁగూడి దీని ననుభవింపవచ్చు.

ఆ ద్రాక్షాసవమా? ఛీ. ఛీ. ఆవిషమా?

ఆమాటెందుకూ? ఒక్కసారికి కాదనుకో నిషేధం. చక్కగా నాతోఁ గూడి దాని మజా తెలిసికో!

(పెడ్రిలో చేతిలోనుండి ఆసారాసీసాను లాగుకొని దానిని ఎగదిగా బాగుగా పరిశీలించి, మఱల ఆసీసాను పెడ్రిలో చేతికిచ్చి, తనలో) చూచుటకైతే చాలా బాగానే ఉంది. మఱి ఈతని మాటను నమ్మఁ వచ్చునా? (సందేహించును.)

సందేహింప నక్కఱ లేదు. ప్రవక్త నిద్రనొంది యుగాలే సాగిపోయినాయి. ఐనా ఉస్మానుపై నిఘా ఉంచడంకంటె ఉత్తమమైన పనులతని కెన్నో ఉన్నాయి.

(దగ్గరికి వచ్చి, సీసా మూతదీసి ద్రాక్షాసవం వాసన చూచి, నచ్చినట్లు నటించి) కాని నీవందఱికి చాటిస్తే…?

ఆసీసా సాక్షిగాప్రమాణం చేస్తున్నాను. అట్లాంటిది జరుగనే జరుగదు.
(సారాయితో పానపాత్రను నింపి అతని కొసఁగి, అతఁడు త్రాగుచుండగా పాడుదురు.)
యుగళగీతం(చతురస్రగతి)

సందేహింపకు సందేహింపకు
దేవతలెల్లరు దివమునఁ ద్రావెడి
మార్ద్వీకంబిది, మధురంబియ్యది
మార్ద్వీకంబిది, మధురంబియ్యది

అది యట్లుండని, అల్లా నన్నుం
జూచున సేవించుచునుండఁగ నిది?
ధైర్యముఁ జేతున? తటుకున దీనిం
గటగుటజార్తున గళనాళంబున?

అటమటమేటికి? తటుకునఁ బీల్చుము
అందలి మధురిమ నాస్వాదించుము
సురలే దీనినిఁ జొక్కచు ద్రావఁగ
వ్యర్థములేకద అల్లా ఆంక్షలు!

(త్రాగును)
చేసితిధైర్యము, చేసితి ధైర్యము
అస్వాదించితి ఆసవ మధురిమ
కడచిన యౌవనకాలము నవముగ
మొలచిన యటులన్ మోదంబందితి

దనుజారులకై, మనుజావళికై
దేవుఁడు చేసిన దివ్యామృతమిది
దీనిని మించిన దేదియు జగమున
లేదు నిజంబుగ లేదు నిజంబుగ

(పానపాత్రను బట్టుకొని విశృంఖంగా నటిస్తూ)
ఆహా… హాసవం…దరక్షా.. హాశవం
దరక్షా రిక్షా దరక్షా దరక్షా
దరక్షా రిక్షా రిక్షా దరక్షా
దరక్షా దరక్షా హాసవం హాశవం
హాశవం హాసవం దరక్షా దరక్షా
హాసవం హాశవం దరక్షా దరక్షా

(తనలో) ఇఁక వీనిని విసర్జించడం ఉత్తమం. (ప్రకాశంగా) వృద్ధమిత్రమా! ఇక నిద్రింతమా?

నిద్రా…?

ఔను. నిద్రే. పోదాం పద. ఏక్షణంలోనైనా పాషా రావచ్చు. అతడు మనల నీస్థితిలో చూస్తే బాగుండదుగదా! పోదాం పద!
(అనుచు మతిదప్పి తూలుచున్న ఉస్మానును భవనంలోనికిఁ జేర్చి పెడ్రిలోతిరిగి వచ్చును)

అరియానా రాలేదా ఇంకా?

వస్తూనే ఉన్నదామె.

(ప్రవేశించి) అమాండో! అమాండో! ఎన్నాళ్ళకు నీసుందరముఖ దర్శనం! ఎన్నాళ్ళకు నీ ఆలింగనసౌఖ్యం!

ప్రియురాలా అరియానా! నా ప్రాణధనమా అరియానా! (ఇర్వురు గాఢముగా కౌఁగిలించుకొందురు.)

నీకన్ను లశ్రుమయమౌతున్నవి.

నీకన్నులూ అశ్రులు గార్చుచున్నవి.

ఔనవి ఆనందబాష్పాలు.
యుగళగీతం(చతురస్రగతి)

యౌవనవంతుల జీవితమందున
అనురాగంబను ఆరామంబున
ఆనందంబను అలరులు గురిసెడి
మధురసబిందులె మన యశ్రువులు

ఆయారామము నందున వెలసిన
మధుమాసంబే మనసంశ్లేషము
ఆమాసంబున నలరు నశోకమె
అనుపమమై తగు మననిశ్శోకము

ఈయాశ్లేషం బీయానందము
లెన్నిదినంబుల కెన్నిదినంబుల
కొదవుచు నున్నవి?ఇదియే నిజముగ
ఘనమగు పండుగ మనజీవితముల

దొంగలపాలై దుఃఖాశ్రువులే
కన్నులఁ గారఁగ కష్టములందితి
వానిం గాదని ఆనందాశ్రులె
ఈనాఁడొదవుట యెంత అదృష్టము!

విరహము తావున వెలసెను నేఁడే
సంశ్లేషంబును సంతోషంబును
ఇది మన బ్రతుకుల నెప్పుడు వీడక
నిల్చును గావుత నిశ్చలమగుచును

⁵అంబుదావృతమైన కాలాంబరాన
క్షణికముగఁ దోఁచు చంచలకరణి నీదు
దర్శనం బబ్బెఁగాని ఆ తమమునుండి
ముక్తమగుటెట్లు, దీని కేయుక్తి కలదు?

(ఇంతలో బెలిండా ప్రవేశించును.)

చీకటిరాత్రివంటి యీనిర్బంధమునుండి తప్పుకొనుటెట్లని అడుగుచున్నావా? దాని కేర్పాటు చేసియే ఉన్నాను. సర్వసన్నద్ధంగా నా ఓడను రేవుకడ నుంచినాను. దానిలో పాఱిపోవుటకు మధ్యరాత్రి నిచ్చెనపై నీకిటికీ ముందుంటాను. నీవు కిటికీగుండా నన్నుఁ జేరు కొంటావు. అట్లే బెలిండాకూడ పెడ్రిలోతో చేరుతుంది. అందఱమూ కలిసి ఓడలో పరారీ ఔతాము.

బెలిండా! విన్నావుగదా! నీవూ సిద్ధంగా ఉన్నావా?

ఇంతవఱకే నీవిది అన్నావుగదా! నేను సిద్ధంగానే ఉన్నాను.

⁵ఈతమోవిముక్తిని గందుమింకమనము
వేకువగు లోఁగ సాగరవీచులందు
సాగుచుందుము జలపక్షిసంఘమట్లు
సంబరంబున మాతృదేశంబుఁ జేర!

(నిష్క్రమింతురు)

⁵ఎంత అలజడి చెందు నాహృదయమిపుడు!
అరుగుసమయంబు చేరువ యైనకొలది
తీవ్రమగు నది అరియాన, తీవ్రమగును
తరుణి! మనప్రేమ మనమార్గదర్శియగుత!

పాట (ఖండగతి)
రాజ్యములఁ గూల్పంగ రాజ్యముల నిల్ప
ప్రాజ్యమగు నీశక్తి ప్రస్తుత్యమెంతొ
ఓప్రేమ, ఓప్రేమ నీప్రేమ కొంత
నాప్రియం గొనిపోవు నాపైనిఁ జూపు

నీపరమసత్త్వంబు నింత నాకొసఁగి
నాపూన్కి సఫలమౌనట్లు దీవించు
ఓప్రేమ, ఓప్రేమ నీప్రేమ కొంత
నాప్రియం గొనిపోవు నాపైనిఁ జూపు

(ప్రవేశించి) అందఱూ గాఢనిద్రలో ఉన్నారు. అంతా నిశ్శబ్దంగా ఉంది.

మఱి నిచ్చెన యెక్కడ?

అంత తొందర పడకు. నేను స్త్రీలకు సమయమైందని సంకేత మీయ వలె. కొంచె మోపిక పట్టు. (చేతిగడియారమును చూచి) మధ్యరాత్రి యగుచున్నది. నేనిక్కడ సంకేతార్థము పాడుతాను. నీవు ఎవరైన ఉన్నారేమో తోఁటలో నిఘా ఉంచి చూస్తుండు.
(అమాండో చూచుటకుఁ దొలఁగును. పెడ్రిలో మాండలీనుపై సంకేతార్థమిట్లు పాడును.)

యుగళగీతం(చతురస్రగతి)
బంధితురాలై పడఁతుక యోర్తుక
తప్పించుకొనం దలుపును దట్టును
తట్టినఁగానీ దరిదాపులలో
కావఁగ నామెను కనరారెవ్వరు

అవ్విధి నాయమ అలజడి చేయఁగ
వినియెను దానిని వీరుం డొక్కఁడు
తగువేళను నిను దప్పక ప్రోచెద
నని ప్రతినం జేసెను అతఁడామెకు

ఆతండిఁక నెపు డరుదెంచునొ యని
క్షణమొక యుగముగ గణియించుచు నా
సుదతి ప్రతీక్షించును నాత్రముతో
తాను దివారాత్రము లాతనికై
(ఇంతలో నిఘా ఉంచుటకు ప్రక్కకు దొలఁగిన అమాండో తిరిగి వచ్చును)

ఏం స్పందన లేదా వారినుండి?

కిటికీలో దీపపుకాంతి లేదు, వారి జాడ లేదు.

ఏమరుపాటున నిద్రిస్తున్నారో?

లేక నాపాట వినలేదో?

మఱికొంచెం పాడఁగలవా?

అంతట నొకనాఁ డాతఁడు మున్నుగ
ప్రతిన యొనర్చిన వితమును దప్పక
కడిమి తలిర్పఁగ నడురాతిరిలో
ముదితను బంధవిముక్తను జేయుచు
గొనిచనె తనతో గుప్తముగా
అతఁడెవఁడో కాడజ్ఞాతంబగు
నాకృతినుండిన ఆమె ప్రియుండే!
(అరియానా తన కిటికీతల్పును దెరచును. ఆమె గదిలో వెలుఁగు కాననగును)

అదృష్టం, మన అదృష్టం! అమె తల్పును దెరచుచున్నది.
(అతఁడామె కిటికీముందర నిచ్చెన నుంచును. అమాండో దానిపైఁ బ్రాకి అరియానాతోఁగూడ క్రిందికి దిగును.)

నాహృదయమెంత దడదడలాడుచున్నది. క్షేమంగా పోగల్గిన ఎంత బాగుండును!

మనం మఱల ఏకమైనాము. మనల నాపఁగల వాఁడెవ్వఁడూ లేడు.

సరే! మాటలు మాని కార్యం కానీయండి.ఉఱుకండి త్వరగా రేవుకు.
(వారిర్వు రటనుండి ఉఱికిపోతారు. పెడ్రిలో నిచ్చెనను బెలిండా కిటికీ ముందుంచి దానిపై ప్రాఁకుతాడు.)
బెలిండా, బెలిండా! త్వరపడు, త్వరపడు.
(ఇంతలో చీకటిలో కన్పడకుండా నల్లముసుగును కప్పుకొన్న నిఘాదారుఁ డొకఁడు వారిని గమనించి ఉస్మానును లేపుతాడు. ఉస్మాను లేచి అలజడితో..)

ఏం సంగతి? ఏమౌతున్నదీ రాత్రిలో?
(నిఘాదారుఁడు నిచ్చెనవైపు చూపును.)

ఏమౌతున్నది? నిచ్చెనపై ఎవరున్నారు? ఎవరు చొరబడు తున్నారు? ఎవరు కొల్లగొడుతున్నారు? ఎవరీ చోరులు, గజ దొంగలు, బందిపోటులు. వెంటనే భటులను పిల్చుకొని రా! ఆలోపల వీరి విషయం నేను చూచుకొంటాను.
(ఉస్మాన్ పరుగెత్తి గుట్టుగా నిచ్చెన వెన్క వేచి, క్రిందికి దిగుతూనే పెడ్రిలో బెలిండాలను పట్టుకొని పెద్దగా అఱచి భటులను పిలుచును.)

దొంగలు దొంగలు, దోపిడీదారులు. దుర్మార్గుడా పెడ్రిలో ఇంక నీ మొండెముపై తల ఉండదు.

దేవుఁడా! ఇదే మా అంతం.

ఉస్మాన్, కాస్త వినోదం చూడలేవా? నేను నీభార్యను తోఁటలో విహారానికై తీసుకపోతున్నానంతే! ఇంత రభసెందుకు దీనికి?
(ఇంతలో కొందరు భటులు అమాండో అరియాలను పట్టుకొని తీసికొని వత్తురు.)

(పెనగులాడుచు భటులతో)
విడువండి విడువండి దుర్జాతులార మమ్ము. విడువండి, విడువండి.

ఈవనశిల్పి కూడా విహారానికే పోతున్నాడా?

ఈ గొడవంతా ఎందుకు? ఇదో. ఈసంచిని చూడు. నిండా బంగారు దీనారాలే ఉన్నాయి. తీసికొని మమ్ము వదలు.

నీకు పిచ్చి తలకెక్కిందంతే! నీ దీనారాలకు మేమాశపడం. మా కక్కఱ లేవు. కావాలంటే మేమే వాటిని నీనుండి గుంజుకొంటాము.
(క్రిందిపాటను పాడుచు వారియెదుట ఉస్మాను విశృంఖలముగా నర్తించును)

పాట (ఖండగతి)
ఎంత సంతోషమో యెంత సంతోష,మిపు
డెంత సంతోషమో యెంత సంతోషమో!

కర్కశంబుగ నురికంబ మెక్కించి యీ
ఖలుల కంఠములందు గట్టిగా నురితాడు
బిగియించు దృశ్యంబు వీక్షించుటకు నెంత
సంతోషమో , నాకెంత సంతోషమో!

పందికొక్కులభంగి ప్రమదానివాసమున
దూరి కన్నము వేయ దొరకొన్న వీరిఁ
బట్టుకొని పరిమార్చు పర్వంబుఁ గన నెంత
సంతోషమో నాకెంత సంతోషమో!

దొంగలై యేతెంచి, ద్రోహంబు లొనరించి
అవరోధమున నున్న అంగనల హరియించు
ఈదుండగులు పొందు హింసలం గన నెంత
సంతోషమో నాకెంత సంతోషమో!

(భటులా నల్వురిని అటనుండి కొనిపోదురు)

ఏమీ అలజడి, అల్లరి? ఏమౌతున్నది?

మహాప్రభూ! మన ప్రాసాదంలో మహాదుర్మార్గులు, రాజద్రోహులు, విశ్వాసఘాతకులు!

విశ్వాసఘాతకులా? రాజద్రోహులా?

ఆ దుర్జాతులైన క్రిష్టియన్ సేవకులు మనస్త్రీల నపహరించుకొని పోతున్నారు. మీకిష్టుఁడైన ఆ వనశిల్పి ఇంకెవరినో కాదు – సాక్షాత్తుగా మీప్రియురాలిని అరియానానే ఎత్తుకపోతున్నాడు.

వెంటనే పిలువు భటులను. నేనిక్కడనే వేచి ఉంటాను.
(భటులు అరియానా అమాండోలను గొనివచ్చి సలీమెదుట నుంతురు)

(అరియానాతో) రాజద్రోహీ! ఇందుకొఱకేనా నీవు నన్ను నిరీక్షింపుమన్నది? నాకుద్రోహం చేయుటకే నా ఔదార్యాన్ని వినియోగించుకొన్నావా?

(అమాండోను చూపుచు)
నేను మీదృష్టిలో నిజంగా ద్రోహినే, దుష్టురాలినే! కాని ఆదినుండి నాహృదయనాథుఁడైన ప్రియుఁడీతఁడు. నా దోషమునకు నాకు మరణం వేసినా సరే. కాని ఇతనిని మాత్రం కాపాడండి.

అవినీతిపరురాలా! ద్రోహివైన నీవు నీద్రోహంలో భాగస్వామి యైన ఇతనికి రక్షణ గోరుకొంటున్నావా?

నేనంతకంటె అధికంగానే అభ్యర్థిస్తున్నాను. నేనతనికొఱకై నా ప్రాణముల నర్పింపఁ గోరుకొంటున్నాను.

(కాళ్ళపైఁబడి) జహాఁపనా! ఇంతవఱ కెవ్వరినీ నేను దైన్యంతో యాచించ లేదు. కాని ఇప్పుడు మీకు మోకరిల్లి మీకనికరాన్ని యాచించు చున్నాను. నేనొక ఉన్నతమైన స్పెయినుదేశపు లాష్టడోస్ రాజసంత తికి చెందినవాఁడను. మమ్ములను క్షమించినందులకు మీకెంత పారి తోషికమైనను నాకుటుంబం చెల్లించగలదు. కనికరించి మాకు క్షమా భిక్ష దయచేయండి.

ఆశ్చర్యం! నేనేమి వింటున్నాను? నీవు లాష్టడోస్‌ రాజవంశీకుఁడవా? నీకు మిలిటరీ నాయకుఁడు ఓరాన్ తెలియునా?

అతఁడే నాతండ్రి. నేనతని ఏకైకపుత్రుఁడను.

అతఁడే నీతండ్రి! ఎంత ఆశ్చర్యం!ఇదెంత శుభదినం! నా బద్ధశత్రువు కుమారుఁడు నాదయాభిక్షనర్థిస్తూ నాకు మోకరిల్లడ మెంత విశేషం! చూడు దౌర్భాగ్యుఁడా! నీతండ్రివల్లనే, అతని క్రూరత్వంవల్లనే నేను నాదేశంనుండి బహిష్కృతుఁడ నైనాను. అమితమైన అతని దురాశా లోభములే నాప్రియురాలిని, నా ఆస్తిపాస్తులను, నాపదవిని, అన్నిం టినీ హరించినాయి. ఒక్కమాటలో, నాసమస్తమైన ఆనందాన్ని, అభ్యుదయాన్నీ అవి మట్టిపాలొనరించినాయి. ఎంత విడ్డూరం! ఇప్పుఁడాతని ఏకైకపుత్రుఁడు నా అధీనంలోఁ జిక్కి నాకు మోకరిల్లు చున్నాడు. చెప్పు అమాండో నీవే నాస్థానంలో ఉంటే ఏంచేస్తావో?

(అత్యంతదైన్యంతో) నా పరిస్థితి చెప్పలేనంత దారుణంగా ఉంటుంది.

సరే, అదే నిజమగు గాక! అతఁడు నాయెడ వర్తించినట్లే నేను నీయెడ వర్తించడం సరిగానే ఉంటుంది. (ఉస్మానుతో) నాతో రా ఉస్మాన్!
(ఉస్మానుతో నిష్క్రమించును.)

(అమాండో నిర్వేదముతో నిట్లు పాడును)

¹⁰ఎంతటి క్రూరమైనదొకొ యీవిధి, అంత విరుద్ధమౌచు నా
కెంతయుఁ గూర్చు శోకమును, ఇంతికి సైతము నాకతంబునన్
అంతములేని శోకగతి ప్రాప్తిలుచుండె, నికేమి సేతు, దే
హాంతమె నాదువంతలను నంతమొనర్ప సమర్థమయ్యెడిన్.
అరియానా! అయ్యో! నామూలంగా నీకు మరణమొందు దౌర్భాగ్యము కల్గుచున్నది గదా!

⁵నన్నుఁగూర్చిన చింత యనవసరంబు
మరణ మన నేమి? శాంతికిన్ మార్గ మదియె,
అందునను నినుగూడి దేహాంత మొంద
గల్గుటగును మద్భాగ్యరేఖాఫలంబు!

⁵దేవదూతికవలె పల్కుదీవు చెలియ!
నీదువాక్కు లమోఘముల్ నిజముగాను
క్షుబ్ధచిత్తంబులకు నవ్వి సుఖము గూర్చు
మరణభీతినిఁ బోఁద్రోలు మంత్రములవి

ఎంత క్రూరుండనో కదా! యిపుడు నిధన
మొంద నాతోడ నిను గొనిపోవుచుంటి.

⁵పొలియుచుంటివి నీవు నామూలమునను
అట్టి నీతోడఁ జనుట న్యాయంబె నాకు
బ్రతుకులోననె కాక మరణమునందు
గూడ నీతోడ నుండుట గొప్పవరము!

⁵నీకొఱకు బ్రతుకుటయె యీలోకమందు
నాదుజీవితలక్ష్యంబు, నాదు సౌఖ్య,
మదియె కఱవైన జీవితం బగును నాకు
సతతశోకప్రదము, ధ్వాంతసంవృతంబు.

⁵మృతియె ననుఁ బిల్చుచుండెను మృదువుగాను

అదియె ననుఁబిల్చు నిప్పు డాప్యాయముగను

సిద్ధముగ నుంటి మరణంబ, చేర నిన్ను!

సిద్ధముగ నుంటి మరణంబ, చేర నిన్ను!

⁵మరణమా! నీవు మము వేఱుపఱుప లేవు
కలసివత్తుము నినుఁజేర వలదు చింత!
బ్రతికియున్నపుడున్నట్టి వితముగానె
ప్రమదయుతముగ నినుఁజేర వత్తు మింక!

దౌర్భాగ్యులారా! మీరిఁక శిక్షార్థము వేచియున్నారా? చేరువైన మరణమును దలఁచికొనుచు పరితపించుచున్నారా?

(సలీం ఎదుట మోకరిల్లి) తప్పక ప్రభూ! నాతండ్రి చేసిన కీడుకు ప్రతీకారం తీర్చుకొనండి. నేనెంత ఘోరదండనకైనా సిద్ధమయ్యేఉన్నాను. నిస్సంకోచంగా ఘోరాతిఘోరమైన దండన నాకు విధించి సాంతంగా మీ ప్రతీకారం తీర్చుకొనండి.

అతనితోఁబాటు నాకదియే అనుగ్రహించండి మహాప్రభూ!

దౌర్భాగ్యుఁడా అమాండో! నీవు పరిపూర్ణంగా పొరపడుతున్నావు. నీతండ్రిని నేనెంత తీవ్రంగా ద్వేషిస్తానంటే అతని ఘాతుకత్వాన్ని నే నవలబింప నిచ్చగించను. అందుచేత నీకు పరిపూర్ణస్వేచ్ఛను ప్రసా దిస్తున్నాను. నీతోబాటు అరియానానుకూడ తీసికొని నీదేశాని కింక నిర్గమించు. నీవు నా యెదుట దోషిగా, శిక్షాధీనుఁడవై నిల్చియుంటి వని, కాని పరిపూర్ణస్వేచ్ఛతో వదలిపెట్టఁబడితివని నీతండ్రికిఁ దెల్పు. అపకారాన్ని ప్రతీకారంతోఁ గాక ఉపకారంతో దీర్చుకొనుట అధికా నందప్రదమౌతుందని అతనికి వివరించు. నీవు నీతండ్రివలె గాక, దయాహృదయుఁడవైతే అదే నాకమూల్యమైన పారితోషికం. ఆలస్య మెందుకు? ఇప్పుడే బయలుదేరు నీదేశానికి.

ప్రభూ! నన్ను క్షమించండి. ఇంతవఱకు మీసరసత్వౌదార్యాలనే నేను చవిచూచితని గాని, మీరింతటి….

చాలించు నీ వదరులు. నీవు నాప్రేమను తిరస్కరించినానని ఎప్పుడూ వగవకుందువు గాక! నేను గోరుకొనునదంతే!
(నిష్క్రమింప నుద్యుక్తుఁడై లేచును.)

(అతని కాళ్ళపై వ్రాలి, బెలిండానుకూడ చూపుచూ)
ప్రభూ! ఈదౌర్భాగ్యుల కిర్వురికిని మీకరుణ ప్రసాదింపరా?

(అతనిని బలవంతంగాఁ బట్టుకొని వెన్కను లాగుచు)
ఇతని నక్కవినయం మిమ్ముల ప్రక్కత్రోవ పట్టించుచున్నది ప్రభూ! అల్లాపై ఆన. ఈదుర్మార్గుఁడు చిత్రహింసచేత చంపఁదగినవాఁడు.

ఐతే ఆ సత్కారం స్వదేశంలోనే అతనికి జరుగనిమ్ము. (భటులతో) ఈ నల్వురిని వారి ఓడదగ్గర వదలివేయండి.
(ఆమాట విని బెలిండాపెడ్రిలోలు సంతోషంతో కౌఁగిలించుకొందురు.)

(విద్వేషంతో) ఏం వీఁడు నాబెలిండానుకూడ లేవదీసికొని పోతున్నాడా ?

(విలాసంగా) వృద్ధసేవకా నెమ్మదించు కొంత. సరసత్వంచేత, కరుణచేత గెల్చుకొనలేనివారిని త్యజించుటయే మంచిది.

పాట (ఖండగతి)
గళమందు ప్రాణంబు నిలిచియుండెడు దాఁక
మఱవజాలము మీదు మానసోన్నతిని పాష!
ఏదేశమందున్న ఏభూమియందున్న
మీగుణగణంబులే మేము కీర్తించెదము
ఎవ్వాఁడు మఱచునో ఇట్టి ఔదార్యంబు
ఆతండు నిజముగా అధమాధముండిలను

గళమందు ప్రాణంబు నిలిచియుండెడుదాక
మఱవజాలము మీదు మానసోన్నతిని పాష!

చెలికాని ప్రేమతో చేతంబు నిండినను
అందులో నొకమూల ననిశంబు నివసించు
నాకృతజ్ఞత్వంబు మీకృపాసాంద్రతకు
జోహారు ప్రభుపాష! జోహారు పాషా!

గళమందు ప్రాణంబు నిలిచియుండెడుదాఁక
మఱవజాలము మీదు మానసోన్నతిని పాష!

మరణంబు దప్పించి మాకుస్వేచ్ఛనొసంగి
మమ్ముఁ గాచిన మీదు మానసౌదార్యంబు
తులలేనిదని నేను స్తోత్రంబుఁ గావింతు
ఎలుగెత్తిచాటెదను నలుదెసల మీకీర్తి

గళమందు ప్రాణంబు నిలిచియుండెడుదాక
మఱవజాలము మీదు మానసోన్నతిని పాష!

ముసలియౌ ఉస్మాను ముష్టిబంధమునుండి
కరుణతోఁ దప్పించి కాచినందుకు నన్ను
నాపెడ్రిలోవశము ననుజేసినందులకు
శతకోటి దండాలు సార్వభౌమా పాష!
(ఇదిపాడుచున్న బెలిండాను ఉస్మాన్ గుఱ్ఱుగా చూచి కోపంతో నిట్లు పాడును.)

²ఈధూర్తశునకాల నిప్పుడే దహియించి
తప్పింపవలె గొప్పముప్పు ముస్లిములకు
మోసంబు గావించి పాషాను మెప్పించి
తప్పించుకొని వీరు తరలిపోవుచునుండ్రి

¹వేయఁగవలె వీరికి శిక్షలు
తఱుగన్వలె శిరములు మున్నుగఁ
ఉరి దీయంగావలె పిమ్మట
ఒలువగవలె చర్మము లాపై
కాల్చఁగవలె నిప్పుల నటుపై
త్రాళులఁ గట్టఁగవలె మీదట
నీటను నెట్టఁగవలె తదుపరి
పిండిగఁ గొట్టఁగవలె తుదిగా
(ఇట్లు ఉద్రేకంతో అర్థరహితంగా పల్కి క్రోధంతో అటనుండి ఉఱికిపోవును)

¹అతులితకరుణను అరులకు సైతము
హితమునె సేయఁగ నెంతురు సుజనులు
వారల మేలును భావన సేయని
వారు కృతఘ్నులు పాపులు ద్రోహులు

అతులితకరుణను… పాపులు ద్రోహులు

పాట (చతురస్రగతి)
విజయము నీకున్ విమలినచరితా!
విజయము నీకున్ విశ్రుతచరితా
కరుణాకారా కావఁగ మమ్ముల
చిరముగ మనుమిఁక ధరణీపతివై

నాలుగుచెఱఁగుల నేలను నీగుణ
జాలమునే జనులాలాపింపఁగ
పాలితజనులకు భద్రము గూర్చుచు
ఏలుము తుర్కీనేలను పాషా!

మేదినిలో నృపమండలి కెల్లను
ఆదర్శంబయి నీదుచరిత్రము
వరలుచునుండఁగఁ బరిపాలింపుము
స్థిరముగ తుర్కీధరణిని పాషా!

విజయము నీకున్ విశ్రుతచరితా!
విజయము నీకున్ విమలినచరితా!
విజయము విజయము విజయము నీకున్
విశ్రుతచరితా! విమలినచరితా!