1. కొరగానితనం
బారెడు పొద్దెక్కిన ఎండ ఆఫీసు బిల్డింగుల పొడుగాటి నీడలని తీసుకొచ్చి దారి మధ్యలో పడేసింది. వాటి సందుల్లోంచి ఫాన్సీ సామాన్ల కొట్ల అద్దాల మీద పడి తిరిగి లేచోచ్చి దారికటూ ఇటూ ఫుట్పాత్ మీద హడావిడిగా నడుస్తున్న వారి కళ్ళలో అదాటున పడి వాళ్ళను కళ్ళు చికిలించుకునేట్టు చేస్తున్నది. అంత రద్దీలోనూ వాళ్ళతో అది అలా ఆటలాడుతూనే ఉంది.
నేను మొదటి సారి ఆ తేనె కళ్ళ మనిషిని చూసినప్పుడు అతను ఆ కూడలి దగ్గర నడుస్తున్నాడో, నిలబడున్నాడో నాకు సరిగ్గా గుర్తులేదు. అతనన్నా నావైపు నడిచొస్తుండాలి, లేదూ నేనే అతని వైపు నడుస్తూ ఉండుండాలి; నాకు రాను రానూ దగ్గరవుతున్నాడని మాత్రం గుర్తుంది. సన్నగా, పొడుగ్గా ఉన్నాడతను. లాల్చీ లాంటి పొడుగాటి తెల్లటి చొక్కా, నేరుగా వెనక్కు దువ్వుకున్న జుట్టు, కోల ముఖం; అతని వయసెంతో పోల్చుకోడం కష్టం. ఒత్తయిన కనుబొమ్మల నీడలో తేనె రంగు కళ్ళు, ఎంత పెద్ద కళ్ళో! ఏ భావమూ లేకుండా సూటిగా చూసే కళ్ళు. కంటి కొసల్లో ఏదో మెరుపున్నట్టు అనిపిస్తుంది. అతని కుడి చంకలో చుట్టేసిన గొడుగు; ఎడమచేతిలో ఒక పుస్తకం. గుర్తు కోసం అనుకుంటా, ఏదో పేజీలోకి చూపుడు వేలు జొనిపి గుండెకు దగ్గరగా పట్టుకుని వున్నాడు.
హటాత్తుగా అతను నన్నే చూస్తున్నాడని నాకనిపించింది. మామూలుగా చూడటం కాదు. అతని చూపులు సూటిగా, అటూ ఇటూ తొణక్కుండా నన్ను ఆపాదమస్తకం శ్రద్ధగా చదువుతున్నట్టుగా, అక్కడితో ఆగకుండా లోపల్లోపలికి చొచ్చుకొనిపోయి నా వీపుని కూడా ఒదిలిపెట్టకుండా, నా శరీరాన్ని బైటా లోపలా కూడా శల్యపరీక్ష చేస్తున్నట్టుగా, అబ్బ! చటుక్కున చూపు తిప్పుకున్నాను. నాలుగడుగులేశానో లేదో, అప్రయత్నంగానే అతని వైపు మళ్ళీ చూశాను. అదే చూపు. వెంటనే తల తిప్పుకున్నాను. మళ్ళీ ఇదే తంతు. ఎందుకలా చూడకుండా ఉండలేకపోతున్నాను? చూసిన ప్రతీసారీ అతను నాకు మరింత దగ్గరికొస్తున్నాడని, నన్నలానే చూస్తున్నాడనీ మాత్రం నాకు తెలుస్తోంది. అతను చివరికి నాకు ఎదురుగా నిలబడినప్పుడు కళ్ళెత్తి అతని కళ్ళలోకి చూడక తప్పలేదు. సన్నటి పెదాలు ఉండీ లేనట్టుగా, నవ్వబోతున్నట్టుగా కొంచెం ఒంపు తిరిగి, అతని చూపు మాత్రం నా మీద అలానే. కుడిచేతి చూపుడు వేలును సూటిగా నా కాళ్ళకేసి గురిపెట్టి, మర్యాద నిండిన గొంతుతో:
“ఐ బెగ్ యువర్ పార్డన్. మీ షూ లేస్ ఊడిపోయింది” అన్నాడు, నిదానంగా.
నిజమే! నా షూ లేసు ఒకటి ఎప్పుడూడిపోయిందో ఏమో, కొసలు దుమ్ముకొట్టుకుని నలిగిపోయి షూకి అటూ ఇటూ వేలాడుతున్నై. నా మొఖం కొంచెంగా ఎర్రబడ్డది. లోగొంతుకతో “థాంక్‌యూ” అని గొణిగి, ముందుకు ఒంగి ముంగాలిపై కూర్చున్నాను.
ఫుట్పాత్ మీద షూ లేస్ కట్టుకోటం ఎంత చిరాకైన పనో కదా! మన కాలు ఎత్తి పెట్టుకోటానికి ఏ గట్టో, మెట్టో, బెంచీనో ఏదీ లేకపోతే ఇంకా ఇబ్బంది. నిలబడి ఒంటి కాలి మీద కట్టుకోవాలంటే ఆ రద్దీలో కుదరదు. ఆ తడబాటులో ముందుకు పడిపోతామేమో అనే భయం మనకుంటుంది. మనమేమో ఒంగో, ఒంటికాలిపై కూర్చునో ఉంటాం. వచ్చీ పోయేవాళ్ళు హడావిడిలో మనల్ని గమనించుకోనప్పుడల్లా మనల్ని తట్టుకొని పడబోయి పక్కకు జరిగిపోతుంటారు, లోపల్లోపలే ఏదో సణుక్కుంటూనో, లేకపోతే మనమీదోసారి చిరాగ్గా ఓ చూపు విసిరేసో.
ఆ తేనెకళ్ళ మనిషి సన్న గొంతుతో యూ ఆర్ వెల్కం అనో, విత్ ప్లెజర్ అనో ఏదో అనేసి ఆ రద్దీలో కలిసి మాయమైపోయాడు.
నాకు రాసిపెట్టి ఉందేమో అతన్ని మళ్ళీ కాసేపట్లోనే కలవాల్సి వస్తుందని. లేకపోతే నేనతన్ని పావుగంట కాకుండానే మళ్ళీ ఎలా కలుస్తాను? ఈసారి ఏదో షాపు ముందు నిలబడి అద్దాలగుండా లోపలికి చూస్తూ కనపడ్డాడు. ఎందుకో నాకే తెలీదు. అతనికి కనపడకుండా చటుక్కుమని వెనక్కు తిరిగి నడుద్దామనో, అతను నన్ను గమనించకముందే అతణ్ణి దాటుకుని వెళ్ళిపోదామనో, ఆపుకోలేని కోరిక ఒకటి నన్ను పట్టి ఊపేసింది. కానీ, జరగవల్సిన ఆలస్యం అప్పటికి జరిగే పోయింది. అతను తల తిప్పి నన్ను గమనించడం, నాకు ఏదో చెప్పాలనుకుంటున్నట్టుగా మళ్ళీ అదే చూపు చూడడం, తేరుకునేటప్పటికి అతని ముందే నేను నిలబడి ఉండడం ఎంతో మామూలుగా జరిగిపోయినై.
“చూడండి. అది మళ్ళీ ఊడిపోయింది.” అన్నాడు, మరింత మర్యాద నిండిన గొంతుతో.
చెప్పొద్దూ, నాకైతే ఉన్నపళాన మాయమైపోతే బాగుండు ననిపించింది. మాటామంతీ లేకుండా మళ్ళీ ముంగాలి మీద కూర్చున్నాను, షూ లేసు బిగించుకోడానికి. నామీద నాకే కోపమొచ్చింది. నా చెవుల్లోంచి వెచ్చగా ఆవిరి, గుయ్యిమంటున్న చప్పుడు. నా చుట్టూ ఇప్పుడు నడుస్తూ తట్టుకొని పడబోయి పక్కకు జరిగిపోతున్న వాళ్ళు కొత్తవాళ్ళు కానట్టు, ఇంతకుముందు వీధిలో నన్ను అక్కడ తట్టుకొని పడబోయిన వాళ్ళే అయినట్టు, వాళ్ళు నన్ను ఇక్కడ గుర్తుపట్టి వెటకారంగా ఏదో అనుకుంటూ వెళ్ళిపోతున్నట్టు నాకనిపించింది.
ఏమైతేనేం, షూ లేసు గట్టిగా బిగించాను. ఇక చస్తే ఊడదు. తలెత్తి చూస్తే అతనెక్కడా కనపడలేదు. నేనూ హాయిగా ఊపిరి పీల్చుకొని కాస్త నిబ్బరంగా నడవడం మొదలు పెట్టాను. కొంచెం గర్వంగా కూడా అనిపించింది. నిజానికి అతను ఇంకోసారి కనపడితే బాగుణ్ణనీ, పోయిన నా పరువు మళ్ళీ కొంచెంగా దక్కించుకోవచ్చనీ నాకు కొంచెం ఆశ కూడా పుట్టింది.
పట్టుమని పదినిమిషాలు కూడా కాలేదు. నేను కోరుకున్నట్టే జరిగింది. అలా నడుచుకుంటూ చౌరస్తా దాటి పక్క వీధిలోకి తిరిగాను అంతే. నాలుగంటే నాలుగడుగుల ఎడంగా నిలబడున్నాడు. అతన్ని చూడగానే నా నిబ్బరం ఇట్టే మాయమైపోయి ఎందుకో తెలీని భయం, తడబాటు కలిగినై. అతని చూపేమీ మారలేదు గానీ అతని మొహంలో కొంచెం విచారం లాంటిదేదో కనిపించింది. మన అదుపులోలేని మహా శక్తి ఏదో మనల్ని ఆడిస్తున్నదని, మనం కేవలం నిమిత్తమాత్రులమని మనకు తట్టినప్పుడు మనం వైరాగ్యంతో తల ఊపుతామే, అలా చిన్నగా తల అడ్డంగా ఊపుతూ అతను నా దగ్గరగా వచ్చాడు. మళ్ళీ గానీ షూ లేసు ఏమైనా ఊడిపోయిందేమో అన్న అనుమానంతో లోపల్లోపలే కుంచించుకొని పోతూ నేనూ అడుగు ముందుకేశాను. కానీ దాని ముడి గట్టిగానే ఉంది. అతను ఎందుకలా తల అడ్డంగా ఊపుతున్నాడో నాకర్థం కాలేదు.
“ఇప్పుడా షూ లేసు ఊడిపోయింది” అన్నాడు అదే మర్యాద నిండిన గొంతుతో.
మీకెప్పుడైనా ఇలాంటి పీడకల వచ్చిందా? కలలో మనం చిక్కుకుపోయుంటాం. మనకు ఊపిరి ఆడకుండా ఉక్కిరిబిక్కిరి అయిపోతుంటాం. ఆ కలలోంచి బైటకు రావాలని ఎంత ప్రయాసపడుతున్నా రాలేకపోతుంటాం. నిద్రలేస్తే బాగుండునని అనుకుంటుంటాం కానీ లేవలేకపోతుంటాం. నా పరిస్థితి అలాగయింది. నోట్లోంచి బూతుకూత ఒకటి రాబోయింది. పెదవి కొరుక్కొని దాన్ని ఆపి, దారి మధ్యలో మళ్ళీ ముంగాలి మీద కూర్చున్నాను. కసిగా షూ లేసుని గుంజి గుంజి లాగి గట్టిగా కట్టుకుని తల దించుకొని అలాగే లేచి నిలబడ్డాను. నా చుట్టూ ఉన్నవాళ్ళ చూపులు నన్ను తూట్లు పొడుస్తున్నట్టుగా అనిపించింది. వాళ్ళందరికీ కనపడకుండా తీసికెళ్ళిపోమని మనసులో ప్రార్థించుకున్నాను కానీ అలాంటిదేమీ జరగలేదు.
నా కష్టాలిక్కడితో ఆగిపోతే బాగానే ఉండేది కానీ ఈ రోజు నాకింకా పొద్దు వాలినట్టులేదు. ఈసురోమంటూ ఇంటికేసి నడిచాను. వీలైనంత తొందరగా వెళ్ళిపోదామని పదడుగులు గట్టిగా వేశానంతే. నా షూ ముళ్ళు జారిపోయి క్రమక్రంగా వదులైపోతున్నటనిపించింది. ఇలా కాదని – కాస్త నిదానంగా నడిస్తే అడుగు తీసి వేసేప్పుడు ముడి మీద ఒత్తిడి పడదేమో, అది మరింత వదులై పూర్తిగా ఊడిపోకుండా అలానే ఉంటుందేమో ఇల్లు చేరేదాకా – కొంచెం నడక వేగం తగ్గించాను. ఊహూ, ఏమీ లాభం లేదు, నేను ఇంటి దరిదాపులకు కూడా రాలేదు. లేసు ముళ్ళు పూర్తిగా విడిపోయి వాటి కొసలు కాళ్ళకటూ ఇటూ పడి నేలను దేకడానికి ఎంతో సేపు పట్టలేదు. నాకు ఊపిరాడలేదు. ఏదో భయంతో నన్నెవరో తరుముతున్నట్టుగా పరిగెత్తాను. భయం, అతను మళ్ళీ నాకెదురౌతాడేమో నన్న భయం.
మా ఊరేమన్నా మహానగరమా! ఉన్నవే నాలుగు పెద్ద కూడళ్ళు. ఊరి కిటునంచి అటుపోవాలన్నా, అటు నించి ఇటు రావాలన్నా ఎటునుంచి ఎటు నడిచినా ఆ వాటిలో దేన్నో ఒకదాన్ని దాటుకునిపోక తప్పదు. మీరు గానీ వాటిని కలిపే ఆ వీధుల్లో అటూ ఇటూ నడిస్తే ఒక గంటలో ఆ రోడ్లమీద చూసిన మొహాలే మళ్ళీ కనపడచ్చును. మీ పరిస్థితిని బట్టి అదృష్టం బాగుండో, లేదు ఖర్మ కాలో, ఒకే మొఖం ఒక్కోసారి మూడు నాల్గు సార్లు కూడా ఆ రోజు మీక్కనపడచ్చు. ఊరు అలాంటిది మరి, నేను పరిగెత్తడం ఎందుకో అర్థమయే ఉంటుంది మీకు. నా షూ లేసులు ఊడిపోయినై అని మళ్ళీ ఎవరైనా (అతనే) గమనిస్తే అదొక అవమానం. వీధి మధ్యలో మళ్ళీ ఇంకోసారి ముంగాలి మీద కూర్చోవలసి రావడం మరొక అవమానం. ఊళ్ళోవాళ్ళందరి చూపులూ నన్నే తూట్లు పొడుస్తున్నట్టు అనిపించి ఇక తట్టుకోలేక, అక్కడే కనిపించిన ఒక ఇంటి ముంగిట్లోకి నక్కి దాక్కున్నాను. అమ్మయ్య, ముందు గుమ్మం మూసేసి ఉంది. నడవా స్తంభానికి ఆనుకొని ఒక్కసారి గట్టిగా ఊపిరి తీసుకొని నిదానంగా వదిలిపెడుతూ తల తిప్పి చూశాను. నడవా గుమ్మానికి అటూ ఇటూ ఇంటి వెడల్పూతా ఉండి దానికి నడుమెత్తు పిట్టగోడ కూడా ఉంది. నడవా ఆ చివరన తన గొడుగు జాగ్రత్తగా పట్టుకొని ఆ తేనె కళ్ళ మనిషి నాకోసమే ఎదురు చూస్తున్నట్టు, పిట్టగోడకు చేరగిలబడి ఉన్నాడు.
గుడ్లప్పగించి అతని వైపే కాసేపు చూశాను. భయం లోంచి ఆశ్చర్యం, అందులోంచి నిస్సహాయత పుట్టి, తప్పు చేస్తూ దొరికిపోయిన పిల్లవాడిలా ఒక వెర్రి నవ్వు ఒకటి నవ్వుతూ, అతని కేసే చూస్తూ నా కాళ్ళ కేసి నేనే వేలు చూపించుకున్నాను, అతనికి వేలెత్తి చూపే అవకాశం ఇవ్వకుండా. అతని మొఖంలో అంతకు ముందున్న విచారమే మళ్ళీ కనిపించింది. మళ్ళీ అదే అడ్డంగా తల ఊపడం.
“అవున్నిజమే,” అన్నాడతను, “ఇప్పుడు రెండు లేసులూ ఊడిపోయినై.”
నిజానికి ఆ పిట్టగోడ మీద కాలు పెట్టి షూ లేసులు కట్టుకోడం చాలా చులాగ్గా చేయగల్గిన పని. కానీ, గోడ మీద సుఖంగా కాలు పెట్టుకొని కూడా, తడబడకుండా లేసులు ముడేసుకోవడం నా వల్ల కాలేదు. అతని చూపులు నన్ను నిశితంగా పరిశీలిస్తున్నాయనీ, అవి నా వేళ్ళ ప్రతి కదలికను ఏమరకుండా గమనిస్తున్నాయనీ నేనతనివైపు చూడకపోయినా నాకు స్పష్టంగా తెలుస్తోంది. ఇంతా జరిగింతర్వాత ఇంకేముందిలే అన్న తెగింపు వచ్చేసి నాకెందుకో భయం పోయింది. కాస్త ధైర్యం గూడా వచ్చి మనసు తేలిక పడినట్లనిపించింది. సన్నగా కూనిరాగం తీస్తూ రెండు షూ లేసులనీ తాపీగా చక్కగా కట్టుకున్నాను.
అతను అలానే మౌనంగా ఉండి ఉంటే నా కథ సుఖాంతమై వుండేది. కానీ, అతను చిన్నగా గొంతు సవరించుకొని, ముందు తటపటాయించినా కాస్త స్పష్టంగానే అన్నాడు.
“ఐ బెగ్ యువర్ పార్డన్. కానీ మీరిప్పుడు కూడా షూ లేసులు సరిగ్గా కట్టుకోలేదు.”
నా కాలింకా పిట్టగోడ మీదే ఉంచి అతని వైపు తల తిప్పి చూశాను. నా మొఖం ఎర్రబడింది.
“మీకు తెలీదనుకుంటా” అన్నాన్నేను. “నాకు లేసులు కట్టుకోడం రాదు. నా వల్ల కాదు. చిన్నప్పట్నించీ అంతే. ఎవరైనా నేర్పబోయినా నేను నేర్చుకోలేదు. నేను లేసులు విప్పి కట్టుకోను ప్రతిసారీ. ముడి తీయకుండానే షూ లోకి కాలు ఎక్కిస్తాను. అవసరమైతే గరిటెకాడతో మడమను లోపలికి నెడతాను. అంతే కానీ లేసులు మాత్రం కట్టుకోలేను. గజిబిజిగా అయిపోతాను ముడేయాలంటే. నేనింతే! మీరు నమ్మినా నమ్మకపోయినా!”
కాలు కిందికి దించి అతని వైపు తిరిగి నిలబడ్డాను చేతులు నడుమ్మీద పెట్టుకొని. అతనో మాటన్నాడు. ఒక ముక్కూ మొఖం తెలియని వ్యక్తి అలా అడుగుతాడని నేనసలు ఊహించలేదు.
“మరి మీకే షూ కట్టుకోడం రాకపోతే, మీ పిల్లలకి ఎలా నేర్పిస్తారు? మీకు పిల్లలే గనక ఉంటే.”
అసలు ఊహించకపోయినా, అదేం విచిత్రమో, ఈ ప్రశ్న నన్నెవరో అడుగుతారని నాకింతకు ముందే తెలిసి, ఆలోచించి సమాధానం తయారుచేసి పెట్టుకున్నట్టు – ధీమాగా సమాధానం చెప్పాను, నాకే తెలీకుండా.
“నా పిల్లలు ఎలా షూ లేసులు కట్టుకోవాలో అది తెలిసిన వాళ్ళనుండి నేర్చుకుంటారు.”
అతను తిరిగి నాతో అన్నది, మరింత విచిత్రంగా అనిపించింది.
“సరే, బాగుంది. ఉదాహరణకు మహాప్రళయం వచ్చి ఉన్నట్టుండి ఈ విశ్వమంతా ముణిగిపోయిందే అనుకుందాం. జీవరాశి అంతా నశించిపోయి కేవలం మీరు, మీ పిల్లలు మాత్రమే సృష్టి మొత్తంలో రక్షింపబడి మిగిలిపోయిన మానవులు అనుకుందాం. అప్పుడేం చేస్తారు మీరు? అప్పుడు మీ పిల్లలకి షూ లేసులెలా కట్టుకోవాలో ఎలా నేర్పిస్తారు? ఎప్పుడైనా ఆ విషయం గురించి ఆలోచించారా? ఒకవేళ అలానే జరిగితే మళ్ళీ ఎన్ని యుగాలు రావాలో, ఎంత కాలం పడుతుందో ముడి అనేదాన్ని మనుషులు ఇంకోసారి కనుక్కోడానికి, ముడి అంటూ ఎలా వేయాలో నేర్చుకోడానికీ, ఎప్పుడైనా ఊహించారా?”
మహాప్రళయమెక్కడ, నా షూ లేసుల ముడెక్కడ! ఈ తలా తోకా లేని అసందర్భపు ప్రశ్నలేమిటి? నాకు సరిగ్గా అర్థం కాలేదు. అలా అని నేను ఊరుకోనూ లేదు.
“ఏం, నేనే ఎందుకు రక్షింపబడాలి? నేనేమైనా అవతార పురుషుడినా? నాకు షూ లేసులు కట్టుకోడం కూడా రాదే? మరి అలాంటి నేను, నేనే కారణ జన్ముణ్ణి ఎందుకు కావాలి?” మొండిగా ఎదురు తిరిగాను.
ఎండ ఏటవాలుగా అతని మొఖం మీదుగా మా మధ్యపడుతోంది. ఆ వెలుగులో అతను మానవుడి అవతారమెత్తిన దేవతలా కనిపిస్తున్నాడు. నాకెందుకో ఒళ్ళు జలదరించింది.
“నేనే ఎందుకు? మీరంతా అడిగే ప్రశ్నే ఇది. ఆలోచించే తీరే ఇది. ప్రతీ వాడి కాలికీ ఒక ముడి ఉంటుంది. అయినా ఎవరికీ అది ఎలా కట్టుకోవాలో తెలియదు. ఈ చేతకాని తనమే మనుషుల్ని ఒకళ్ళ నొకళ్ళకు దగ్గరగా చేరుస్తోంది. ఈ చేతకాని తనమే వారిమధ్య బంధుత్వం కలుపుతోంది. ఈ కొరగాని తనపు పునాదుల మీద, అరాకొరా సమర్ధతలకి అసమానతలకి ఎలా కుదిరితే అలా కుసి వేసి నిలబెట్టిన చితుకుల మేడ మీ నాగరికత. మరి మహాప్రళయమే వచ్చి ఈ విశాల ప్రపంచమంతా పూర్తిగా నాశనమైపోతే, ఒక్కడంటే ఒక్కడు, మళ్ళీ ప్రపంచాన్ని తిరిగి నిర్మించడం దాకా ఎందుకు, కనీసం ఆవైపుగా ఒక చిన్న ప్రయత్నం కూడా చేయలేడు. తనంతట తానుగా ఇసుక గూడు లాంటిది కట్టుకొని మొదటి అడుగు కూడా కనీసం వెయ్యలేడు. తనని తానే బ్రతికించుకోలేడు. దేవతలు మొట్టమొదట పుట్టించిన మనిషి మనువు. ఒంటిచేత్తో ఓడను తయారు చేసుకొని, మహాప్రళయం వచ్చి భూమి ముణిగిపోతున్నప్పుడు, సమస్త జీవరాశిని కాపాడుకొని పోగొట్టుకున్న తన ప్రపంచాన్ని మళ్ళీ నిర్మించుకున్నాడు. కేవలం ఒక మనిషి. ఒక సమర్ధుడైన మనిషి. అలాంటి మనిషి ఒక్కడంటే ఒక్కడు ఇప్పుడెంత ప్రయాసపడినా దొరకడు. కాదా? మీరే చెప్పండి. మీకు లేసులు ముడేసుకోడం రాదు. ఇంకొకడికి చక్రం తిప్పడం రాదు. ఒకడికి చెక్కపని చేయడం రాదు, ఇంకొకడికి బంకమన్ను పిసకడం చేతకాదు. ఒకడికి చదవడం రాదు, ఇంకొకడికి దుక్కి దున్నటం రాదు. ఎవరికీ ఒకటొస్తే ఇంకోటి రాదు. ఎన్నేళ్ళ నుంచి వెతుకుతున్నానో ఒక్క మనిషి కోసం, మీకేం తెలుసు? ఈ వెతుకులాట ఎంత కష్టం, నిజంగా! ఇది ఎంత పెద్ద కష్టమో మీకు అర్థం కాదు కదూ? నా ప్రయత్నం ఇలా వృధా ప్రయాసగా మిగిలిపోతుంటే ఎంత బాధగా ఉందో మాటల్లో చెప్పలేను. మీరంతా ఇంతే. ఒక గుడ్డివాడు, వాడి భుజాలమీదొక కుంటివాడు ఒకడు లేకుండా ఇంకొకడు ఎటూ కదలలేనట్టే, మీరంతా కూడా. కానీ పెడసరిగా వాదించడంలో మాత్రం ఏమీ తీసిపోరు. అదొక్కటే మీ అందరికీ చాతనయింది. నాకు తెలుసు. మహా ప్రళయం వస్తే మానవజాతి సమూలంగా నాశనమైపోతుంది. పూర్తిగా తుడిచిపెట్టుకుని పోతుంది. ఖచ్చితంగా ఇదే చివరికి జరిగేది.”
ఆఖరి వాక్యం పూర్తి అయీ కాకముందే అతను వీధిలోకి అడుగేసి మాయమైపోయాడు. అంతే, ఇక మళ్ళీ నాకెప్పుడూ అతను కనిపించలేదు. అతనో పిచ్చివాడైనా అయి వుండాలి లేదూ ఏ దేవతైనా అయి వుండాలి అని అనుకున్నాను. కాకపోతే ఇలా ఏళ్ళ తరబడి ప్రపంచమంతా తిరుగుతూ మన మధ్యలో రెండో మనువు కోసం వెతికేవాడిని ఇంకెవరని అనుకోను?
(Good for Nothing, 1945-46.)
2. పడిగాపులు
ఎండాకాలంలో రాత్రులు బాగుంటాయి, ఆకాశాలు చుక్కలతో నిండిపోయి మిలమిల్లాడుతుంటాయి. తోకచుక్కలు మా ఊరి ఆకాశంలో పడమటి దిక్కున పెద్ద నక్షత్రం పక్కనుంచి తూర్పు వైపుగా దూసుకొని పోతుంటాయి, కొన్ని అటునుంచి ఇటు వస్తుంటాయి. కాకుంటే అవి తోకచుక్కలు కావు. మిసిలీలు.
మా తండా బతికేది ఇప్పటికీ పూరిగుడిసెల్లోనే; మట్టి గోడలు, కొబ్బరిమట్టలతో నేసిన పైకప్పులు. మా బతుకుతెరువు అడవి కొబ్బరికాయలు కొట్టుకురావడం. పగలంతా అడవిలో తిరిగి కొబ్బరికాయలు కొట్టుకొచ్చి అలసిపోయి సాయంకాలం తండాకి రాగానే, మా గుడిసెల ముందు చేరగిలపడిపోయి ఆకాశాన్ని చూడ్డం మాకు అలవాటు. కొందరు గుమ్మాల మీద కూర్చుని, కొందరు చింకిచాపలేసుకుని వాటి మీదా, ఇంకొందరు గొంతుక్కూర్చుని, మా మధ్య గోసిమొలతో బానపొట్టలేసుకుని పిల్లలు ఆడుకుంటూ ఉంటే ఆకాశం కేసి శుక్లాలు పాకిపోయిన కళ్ళేసుకుని మేమంతా అలా ఆకాశం కేసి చూస్తూ వుంటాం. ఇదేమీ మాకు కొత్త కాదు. ఎన్నో తరాలుగా మా తండా అలా ఆకాశం కేసి చూస్తూనే ఉంది. ఒకప్పుడు మరీ ఇంతగా కాదు కానీ ఆకాశంలో తోకచుక్కల హడావిడి ఎక్కువైన దగ్గర్నుంచీ మేము చూడ్డం కూడా ఎక్కువైంది. విమానాలు, తెల్లగా పొగతో గీతలు గీసుకుంటూ రాకెట్లతో మొదలైంది. ఇప్పుడు తోకచుక్కల్లా మిసిలీలు కూడా. అవి ఎంత ఎత్తులో పోతాయో, ఎంత వడిగా పోతాయో తెలీదు కానీ, పడమర ఆకాశంలో కింది అంచున పెద్ద నక్షత్రం పక్కగా కళ్ళు చికిలించి జాగ్రత్తగా చూస్తే ఉన్నట్టుండి ఒక చిన్న రవ్వలాగా, మిణుక్కుమని మెరిసి తూర్పు వైపుకు రయ్యిమని దూసుకుంటూ పోయి మాయమై పోతుంటాయి. మా తండాలో వయసెళ్ళినవాళ్ళు ఆ మెరుపును చూస్తే చాలు, దాని గురించి చెప్పగలరు, “ఒరే! ఈ మిసిలీది కనీసం గంటకు వెయ్యి మైళ్ళ వడిరా! నా లెక్క తప్పుకాకపోతే పోయిన గురువారం మిసిలీ కంటే కొంచెం వేగిరంగానే పోతున్నట్టుంది.”; “పోయిన మాసికంలో, అమాశ రోజు పోయిందిరా అదీ మిసిలంటే, కడిమికి చూసుకున్నా కనీసం రెండువేల మైళ్ళుంటదేమో దాని వడి.” ఇలాగా మాట్లాడుకుంటారు.
ఈ మిసిలీలంటే మాకు బోల్డంత ఉత్సాహం. ఎందుకంటే, మా తండా స్వాములు ఎప్పణ్ణుంచో మాకు చెప్తుందొకటే. వాళ్ళకొకసారి దేవుడు కనిపించి చెప్పాడట ఒక మంచి శకునం కోసం ఎదురు చూడమని. ఏదో ఒకరోజు పడమటి ఆకాశంలో పెద్ద నక్షత్రం పక్కగా ఒక తోకచుక్క మెరుపులా మెరిసి తూర్పు దిక్కు వెళుతుందిట. అదిట ఆ మంచి శకునం. అప్పుడు తండాకి మంచిరోజులొస్తాయిట. తరతరాలుగా వస్తున్న ఈ దరిద్రం వుండదట. ఈ కోండలూ, ఆ ఏరు పారే లోయా, ఇవన్నీ మా సొంతమైతాయట. అలా అని దేవుళ్ళంతా వరమిచ్చారట. ఈ జోస్యం మా తాతలూ నమ్మారు, మా నాన్నలూ నమ్మారు. వినీ వినీ మాకూ నమ్మకం పడిపోయింది. అందుకేనేమో, ఇప్పుడున్న దరిద్రం నుంచి బైట పడ్డానికి ఇంక దారి వెతుక్కోవచ్చేమో అని కూడా తట్టదు మాకు. ఎందుకూ అనవసరంగా ప్రయాస! మా స్వాములకు ఎట్లానూ తెలుసు, ఆ తోక చుక్క ఏదో, అది ఎప్పుడొస్తుందో. వచ్చినప్పుడే చెప్తారు మా అందరికీ. ఇప్పటికైతే మనం చేయగలిగింది ఆకాశం కేసి చూస్తుండటమే. మా తండాలో మాత్రం అందరికీ ఇప్పుడదే ధ్యాస. అందరూ మిసిలీల గురించే మాట్లాడుకుంటున్నారు. ఒకపక్క కొడవళ్ళు, మడ్డుకత్తులతో అడవి కొబ్బరికాయలు కొడుతున్నప్పుడు కూడా మా మాటలన్నీ మిసిలీల గురించే.
వీళ్ళేదో అడవుల్లోంచి కొబ్బరికాయలు కొట్టుకొచ్చే తండా, వీళ్ళకింతకన్నా ఏం తెలుసు అనుకుంటున్నారేమో. అబ్బే, మాకన్నీ తెలుసు. బైట లోకంలో ఏం జరుగుతున్నయో మాకు బాగా తెలుసు. పెద్ద పెద్ద పట్నాల్లో గొప్పోళ్ళు, బాగా చదువుకున్నోళ్ళు, వాళ్ళ నాయకులు ఉంటారనీ, వాళ్ళు చాలా లావాదేవీలు చేస్తారనీ తెలుసు. మాకు రాకెట్లు, విమానాలు వుంటాయని తెలుసు. అణ్వాయుధాలని ఉంటాయని, వాటిని మోస్కెళ్ళి ముందుగా చెప్పిన చోటన మాత్రమే పడేసే మిసిలీలుంటాయని కూడా తెలుసు. అవి చాలా ఖరీదని కూడా తెలుసు. ఇంకా చాలా చాలా తెలుసు. మీకింకో విషయం చెప్పనా. ఆ మిసిలీలు పడ్డప్పుడు పోయేది ఆ ఒక్కచోటే కాదు, ఆ చుట్టుపక్కలంతా కూడా దోకుడుపారతో దోకినట్టుగా మొత్తం ఊడ్చిపెట్టుకుపోతుందని మాకే కాదు, మా తండా గురువులకీ తెలుసు. అవి పిశాచ శక్తులనీ అవి చేసే నాశనం అంతా ఇంతా కాదనీ తెలుసు కాబట్టే, వాళ్ళకలా దేవుడు మరి చెప్పాడు కాబట్టే, మా గురువులు అవి కనిపించగానే పెద్దగా తిడుతూ వాటికి శాపాలు పెడుతుంటారు, ఒక్క క్షణం కూడా అవేదో మంచి చేసేవని మేమెవరమూ నమ్మం. కాకపోతే, ఆ మిసిలీనే దేవుడు కలలో చెప్పిన చెప్పిన తోక చుక్క శకునం అయుండచ్చునేమో అనేది మా స్వాములు కూడా కాదనలేని నిజం. ఏదేదో మాకైతే తెలీదు. మరి, ఆ పోయేది తోకచుక్కే అనుకుంటే కాస్తలో కాస్త ప్రాణం ఊరట పడుతుంది కదా. అది ఆ తోకచుక్కేమో అనే నమ్మకం చాలుగా మాకు మా కష్టాలు మర్చిపోడానికి, ఈ రోజు గడిచిపోడానికి, మళ్ళీ నిద్దర్లేచి అడవిలోకి పోడానికి.
మరి మంచి రోజులింకా ఎందుకు రాలేదా? పడమటి నక్షత్రం పక్కనుంచి మెరుపు మెరిసి తూర్పు వైపుకు తోకచుక్కో మిసిలీనో పోయిన కాసేపటికే అటునించి ఇంకో తోకచుక్కో మిసిలీనో పడమటి వైపు కొస్తుంది. ఇలా జరగడం ఈ మధ్య మరీ ఎక్కువైంది. ఇది అపశకునంట. పడమటినుంచి తూర్పుకెళ్ళే తోకచుక్క మంచి శకునమైతే, తూర్పు నుండి పడమటికొచ్చేది చెడ్డ శకునం కాక మరేమౌతుంది? అది చేయబోయే మంచిని ఇది మింగేసి ఆపైన ఇంకా చెడు చేస్తుందట. అందుకే మాకు ఉన్నట్టుండి ఆనందం, వెంటనే ఏడుపూ వస్తుంటాయి. మా స్వాములు చెప్పేదాకా మేమంతా ఇలా అటునుంచి ఇటూ, ఇటునుంచి అటూ పోయే మిసిలీలలో మా మంచిరోజుల్ని వెతుక్కుంటూ ఆకాశంవైపు చూస్తూ రోజులు గడుపుతుంటాం. మేం తొందరపడి, ఏడ్చి దిగులు పెట్టుకుని చేయడానికేమీ లేదు. నిండా పెద్దడవి కప్పుకున్న కొండలకీ చివరకున్న తండా మాది. ఇక్కడేదీ మారదు, కొండలకు అటువైపుగా ఏమైతోందో గానీ ఇటు మావైపు మాత్రం ఎప్పుడూ ఏమీ మారలేదు, దేవుడు చెప్పిన జోస్యం నిజమైతే తప్ప ఏదీ మారదు కూడా.
ఇంతకు ముందైతే అప్పుడప్పుడు పెద్ద లారీ వెంటేసుకోని ఒకాయనొచ్చేవాడు. ఆయన రాకపోతే ఇంకొకాయన. మేం కొట్టుకొచ్చిన అడవి కొబ్బరి కాయలు కొనుక్కొనిపోడానికి. కొన్నిసార్లు ధర తక్కువ చెప్పి వాళ్ళు మమ్మల్ని మోసం చేస్తే కొన్నిసార్లు ఓటి కాయలు కలిపేసి మేం వాళ్ళని మోసం జేసేవాళ్ళం. వచ్చినప్పుడే వచ్చేవాళ్ళు. ఎన్నుంటే అన్నే తీస్కొని పోయేవాళ్ళు. ఇప్పుడలా జరగట్లేదు. ఆదివాసీ సంక్షేమ సమితి అని ఒకటొచ్చింది. అడవుల్లో తండాలు కొట్టుకొచ్చే కాయలు, గింజలు, పూలు అన్నీ కొనుక్కుపోయే వాళ్ళంతా కలిసి తండాల మంచి కోసం పెట్టుకున్నదట. అందుకని మా తండా వైపుకింకెవరూ రాకూడదట. వాళ్ళొక్కళ్ళకే మేమమ్మాలట. వాళ్ళే అన్నీ చూసి ధర చెప్తారట. మా కాయలన్నీ గుత్తగా తీస్కుంటారట. సరేననక ఏం జేశాం? ఇప్పుడు వాళ్ళెంత చెప్తే అంతే. అంతకు ముందు కంటే మాకు పనెక్కువైంది కూడా. వాళ్ళు ఎన్ని కాయలు, ఏ రోజుకల్లా కావాలంటే, అన్నీ కొట్టుకురావల్సిందే, ముందే ఒప్పుకొన్నట్టు. పగలూ రాత్రుళ్ళు కూడా అడవిలోకి పోతున్నాం చాలా సార్లిప్పుడు. అయినా సరే, మా తండాలో కొందరికి దేవుడు చెప్పిన మంచిరోజులు దగ్గర్లోనే ఉన్నాయని గట్టి నమ్మకం. ఆకాశంలో జోస్యం నిజమైతుందని కాదట. ఆ సమితి వాళ్ళు అన్నీ పన్లూ మిషిన్ల తోటే చేస్తారు గదా. వాటికొక రోజు రోగమొస్తుందట. అవి ఉన్నట్టుండి పని చేయవట. కానీ తండా కలాంటి మిషిన్లు లేవు కాబట్టీ, మనమాటే చివరకు నెగ్గి మనకు తొందర్లో మంచి రోజులొస్తాయట.
చెప్పడానికేం కబుర్లే కదా! ఎన్నయినా చెప్పచ్చు. కానీ సమితి బాబుల మాటకెదురే లేదు. మునపటిలా కాదు. వాళ్ళిక్కడికి రారు. ఇప్పుడు మేము కొట్టుకొచ్చిన కాయల్ని మేమే ఏటి గట్టు దాకా మోస్కెళ్ళి ఇచ్చిరావాలి. అక్కడేగా వాళ్ళ ఓడ ఉండేది. ఎప్పుడెళ్ళి చూసినా చలువ కళ్ళద్దాలు పెట్టుకొని, టేబుళ్ళ మీద దర్జాగా కాళ్ళు చాపుకొని, చేతిలో సీమసారా గ్లాసులతో హాయిగా కబుర్లు చెప్పుకుంటూ ఉంటారు. “ఓ! మై! రాత్రి పోయిన మిసైల్ స్పీడ్ మినిమం వెయ్యి మైళ్ళేనా ఉంటుంది. ఇఫ్ అయాం నాట్ రాంగ్, పోయిన గురువారం చూసిన మిసైల్ కంటే కొంచెం వేగం ఎక్కువే అనుకుంటా.”; “లాస్ట్ మంత్, అమావాశ్య రోజు పోయింది చూడూ, బాయ్! ఓ బాయ్! అదీ మిసైల్ అంటే. హీనపక్షం రెండు వేల మైళ్ళుండదూ దాని స్పీడ్.” ఇలా వాళ్ళూ మిసిలీల గురించే మాట్లాడుకుంటారు. మాకూ, వాళ్ళకూ ఇదొక్కటే పోలిక, మేమంతా మాట్లాడుకొనేది వాటి గురించే. సమితి బాబులైనా, మా తండా స్వాములైనా అనుకునేది ఆ తోకచుక్కల మీదే మా జీవితాలు ఆధారపడి ఉన్నాయని కాబోలు.
నేను కూడా, అప్పుడప్పుడూ నా గుడిసె ముందు పడుకుని రాత్రిళ్ళు ఆకాశం కేసి చూస్తూ, నక్షత్రాల మధ్య వాటిమల్లేనే మిణుక్కుమని మెరిసి దూసుకెళ్ళే తోకచుక్కలని గమనిస్తూ ఉంటాను. ఈ మిసిలీలన్నీ వెళ్ళి సముద్రంలో పడి చేపలన్నిటినీ చంపేస్తాయని, సముద్రం అంతా విషమైపోతుందనీ నాకెందుకో ఊహలొస్తుంటాయి. పెద్ద పెద్ద పట్నాల్లో మిసిలీకీ మిసిలీకీ మధ్యలో అవి ఒకళ్ళ మీద ఒకళ్ళేసుకొనే పెద్దోళ్ళంతా కలిసి, మీరు బాగున్నారా అంటే మీరెలా ఉన్నారంటూ, సమితి బాబుల్లా నవ్వుకుంటూ మాట్లాడుకుంటారనీ, నాకెందుకో అనిపిస్తూ ఉంటుంది. అందరూ అనుకునేట్టుగా ఈ తోకచుక్కలేనేమో చివరికి మా తండా బతికుంటుందో, తుడిచిపెట్టుకుపోతుందో చెప్పేది. దేవుడు మా తండాకు రాసిపెట్టింది ఈ తోకచుక్కల్లో నిజంగానే ఉందనే నాకూ అప్పుడప్పుడూ నమ్మాలని ఉంటుంది. ఇవన్నీ ఆలోచించేకొద్దీ వీటన్నిటి గురించి నాకింకా చాలా నేర్చుకోవాలని, ఎంతో తెలుసుకోవాలని ఉంటుంది.
…కానీ, ఒక్క నిజం మాత్రం నాకిప్పటికే తెలిసిపోయింది; తోకచుక్కల మీదనే పూర్తిగా నమ్మకం పెట్టుకుని బతికే మా తండా, అవెప్పుడొచ్చి ఏం మంచి చేస్తాయో తెలిసినా తెలీకపోయినా, అది ఉన్నంత కాలం అడవికొబ్బరికాయలను అమ్మాల్సిన ధరకంటే చాలా తక్కువకే అమ్ముకుంటుందని.
(The tribe with its eyes in the sky, 1957.)