నిప్పు ఆటవస్తువు కాదు. కెలికితే కరిచి గీకేస్తుంది. మాంసాన్ని కాల్చి తినేస్తుంది. నిప్పు ఒక మృగం. వింత ఏంటంటే నిప్పు క్రూరమైనదే కాదు, అద్భుతమైనది కూడా. అది గాలిపటం. కందిరీగ లాగా చిన్నది, పసుపు పచ్చనిది, అది కరిచిన చోట గాయమైపోతుంది.
పదిహేను లక్షల సంవత్సరాల కిందటి మాట ఇది. అప్పట్లో మనుషులు గుహల్లో తండాలుగా ఉండేవారు. అడవిలో మృగాలకి భయపడి చెట్లెక్కి నిద్రపోయేవారు. కలుగుల్లో దాక్కుని జీవించేవారు. మనుషులకీ మృగాలకీ అట్టే తేడా ఉండేది కాదు. మనిషి మృగాలను వేటాడేవాడు. మృగాలేమో మనుషులని వేటాడేవి. ఎవరు ముందు చంపగలిగితే వారిది పైచేయి. మనుషులూ, మృగాలు పెద్దపెద్ద గుంపులుగా అడవుల్లో తిరుగుతూ ఉండేవారు.
అలాంటి రోజుల్లో ఒక తండాలోని ఒక మనిషి ఆలోచించేవాడు, “చీకటెందుకవుతుంది? ఈ సూర్యుడు ఎక్కడికి వెళ్తాడు? కొండల వెనుక అతడి ఇల్లుందేమో? కానీ పొద్దున్నే వచ్చేటప్పుడు సముద్రం ఉన్న వైపు నుండి ఎందుకు వస్తాడు?”
ఆ మనిషి పేరు హాబూ. అతడు అనుకునేవాడు, “సూర్యుడు స్నానానికని సముద్రంలోకి వెళ్ళుంటాడు కాబోలు. కానీ ఏ దారిన వెళ్ళుంటాడు? దాక్కొనా? లేక, నగ్నంగా వెళ్తాడేమోలే! అసలు సంగతి తెల్సిన రోజున తప్పక వెళ్ళి కలుస్తాను. అతడు తొడుక్కోడానికి ఒక పచ్చితోలుని కూడా తీసుకెళ్తాను. కొండల్లోనే ఇల్లు కట్టుకోమని చెప్తాను. అప్పుడు మనకి ఎప్పుడూ వెలుగు ఉంటుంది.”
మనిషికి, మృగానికి మధ్య ప్రధానమైన భేదం మనిషి ఆలోచించగలడు. మృగం ఆలోచించలేదు.
రాత్రి తండాలో పడుకొని ఉండగా, హాబూ ఆకాశానికేసి చూస్తుండేవాడు. ఎంతో దూరాన అతడికి నక్షత్రాలు కనిపించేవి. అప్పుడప్పుడూ చంద్రుడు కూడా కనిపించేవాడు. వెన్నెల రాత్రుల్లో అడవిలో కాస్త అయినా వెలుగుండేది.
క్రూరమృగాలనుండి కాపాడుకోవడానికి ఆ మాత్రం వెలుతురు సరిపోయేది.
“చంద్రుడు సూర్యుడి చిన్నతమ్ముడేమో? లేక కొడుకేమో? నక్షత్రాలన్నీ అతడి జాతి అయ్యుండచ్చు, మాలాగా! సూర్యుడు ఆ జాతికి నాయకుడు అయ్యుండచ్చు.” అతడు వాళ్ళ అమ్మకీ విషయాలన్నీ తెలిసుంటాయని అనుకున్నాడు. అమ్మ అంది, “బాఖాను అడుగు. ఆయనకు తెల్సుండచ్చు.”
బాఖా ఆ తండాకు నాయకుడు. అందరి అన్నపానాదుల సంగతి చూసుకునేవాడు. వారి సంరక్షణకై చర్యలు తీసుకునేవాడు.
“వాళ్ళందరూ దేవతలు. ఆకాశంలో ఉంటారు. మనలాగా వాళ్ళకీ తండాలు ఉంటాయి!”
“అక్కడ జంతువులు కూడా ఉంటాయా? ఉండవా?”
“ఉండవు.”
“వాళ్ళేం తింటారు మరి?”
“ఏమీ తినరు.”
“అయ్యో! మరి చనిపోరా?”
“ఊహు.”
హాబూ ఆలోచించీ, అలోచించీ అలిసిపోయేవాడు. ఎన్నో వేల ప్రశ్నలు అతడి మెదడులో మెదులుతుండేవి. అన్నీ గుర్తు కూడా ఉండేవి కావు.
ఒకసారి ఇలా ఆలోచించాడు: “పిల్లలు ఆడవాళ్ళకే ఎందుకు పుడతారు? మగవాళ్ళకి ఎందుకు పుట్టరు?” అతడికీ పిల్లల్ని కనాలని కోరిక. అతడు గాల్లో ఎగరగలిగితే అప్పుడిక మృగాల భయం ఉండదు. కాకిలా ఎగిరి ఏనుగు వీపుపై కూర్చునుండేవాడు, ఎంచక్కా. ఒకరోజు చెట్టెక్కి గాల్లో ఎగరటానికి ప్రయత్నించాడు కానీ కిందపడిపోయాడు. పైగా, ఇలాంటి నిర్వాకం చేసినందుకు బాఖా ఒకటి తగిలించి వెళ్ళాడు. అతడి దెబ్బలు చూసి అందరూ నవ్వేవారు. వాళ్ళమ్మ ఒక్కత్తే మనసు కష్టపెట్టుకునేది.
ఒక రాత్రి హోరున వాన కురిసింది. జుంబీ హాబూని అడిగాడు, “ఇన్ని నీళ్ళు ఎక్కడ నుండి వస్తాయి?”
హాబూ తడుముకోకుండా వెంటనే చెప్పాడు. “ఆకాశంలో దేవతలు తండాలో ఉంటారు. అప్పుడప్పుడూ అందరూ కల్సి మూత్రం పోస్తే వాన కురుస్తుంది.”
జుంబీ ఇంత చక్కటి జవాబు విని ఆశ్చర్యపడిపోయి, అన్నాడు. “హాబూ, ఏదో ఒక రోజు నువ్వు కూడా పెద్దవాడివై బాఖాలాగా తండాకు నాయకుడివి అవుతావు. ఎన్ని విషయాలున్నాయి నీ పొట్టలో?!” అతడి అనదల్చుకుంది ఎంత జ్ఞానం ఉందో హాబూలో అని. మనిషి తెలివంతా పొట్టలోనే ఉంటుందనుకునే రోజులవి.
హాబూ జ్ఞానం అతడితో పాటు పెరిగి పెద్దదయ్యింది. మెదడులోని ప్రశ్నలకు జతగా ఇప్పుడు అతను స్వయంగా వాటికి జవాబులు వెతకటం మొదలుపెట్టాడు. అతడు డాబుగా తన తెలివిని చూపిస్తుంటే అందరూ ఆశ్చర్యపడిపోయేవారు. ఒక్కోసారి బాఖా కూడా. మబ్బులు గర్జించటానికి గల రహస్యం కూడా హాబూనే చెప్పాడు.
“దేవతలు తమలో తాము కొట్టుకునేటప్పుడు, ఒకరినొకరు ఎత్తి కుదేసినప్పుడల్లా వాళ్ళ ఎముకలు విరిగి అట్లాంటి శబ్దాలు వస్తాయి.”
హాబూ ప్రశ్నలని వెతకటానికి బదులు జవాబులు వెతకటం మొదలెట్టాక అతడంటే తండాలో భయభక్తులు ఏర్పడ్డాయి.
హాబూ తరుచుగా ఏనుగు వీపు మీద కాకి ఎగురుతూ ఉండడం చూసేవాడు. ఏనుగు చెవులు కదిపినా కాకి పోయేది కాదు. తొండం ఊపినా, చిన్న తోకాడించినా కూడా ఎగిరిపోయేది కాదు. ఎప్పుడూ ఒంటరిగా వెళ్ళే ఒక ఏనుగును చూసేవాడు. రోజూ సముద్రతీరం దాకా వెళ్ళి, నీళ్ళల్లో ఆడుకొని, మళ్ళీ వెనక్కి వచ్చేసేదా ఏనుగు. నేలను విడిచి నడవాలని హాబూకు భలే కోరికగా ఉండేది. అందుకని ఒకరోజు ఒక చెట్టు కొమ్మపై ఎక్కి కూర్చున్నాడు. ఏనుగు అటునుంచి వెళ్తుండగా ప్రాణాలకు తెగించి దాని వీపు మీదకు దూకాడు. ఏనుగుకి ఇదో కొత్త అనుభవం. అది తత్తరపడిపోయింది. ముందు గుండ్రంగా తిరిగింది, తొండం ఎత్తి మోరపెట్టింది. తోకాడించింది. ఇక ఏం చేసినా లాభం లేకపోయేసరికి అడవిలోకి పరిగెత్తుకుపోయింది. హాబూ ఆనందపడ్డాడు. ఒకచోట చెట్టుకొమ్మ పట్టుకొని దూకి పారిపోయాడు.
రెండుమూడు రోజుల తర్వాత హాబూ మళ్ళీ అలానే చేశాడు. ఏనుగు హూంకరించి పరిగెత్తేది. హాబూ అదే చోటు దూకి పారిపోయేవాడు. ఒక రోజున, తన స్నేహితులతో కల్సి సముద్రంలో స్నానం చేస్తున్న హాబూని ఆ ఏనుగు పట్టేసుకుంది. తొండం నిండా నీళ్ళు నింపుకొని హాబూ మొహం మీద జల్లింది. తక్కినవారందరూ భయపడి పారిపోయారు. ఏనుగు, తొండంతో అతడిని చుట్టి, పైకెత్తి వీపు మీద కూర్చోబెట్టుకుంది. హాబూకి స్పృహ వచ్చి, దూకేసేలోపు ఏనుగు ఇంకా లోతుగా ఉన్న నీళ్ళల్లోకి దిగింది. హాబూ గట్టిగట్టిగా అరుస్తూ ఉంటే, ఏనుగు తొండం నిండా నీళ్ళు నింపుకొని అతడిపై జల్లుతూ ఉంది. ఏనుగుకి ఇదంతా తమాషాగా ఉంది. కొద్దిసేపటికి హాబూ అరవటం మానేశాడు. కాసేపటికి అతడికి అర్థమయ్యింది, ఏనుగు తనతో పోట్లాడడం లేదు, ఆడుకుంటుందని. హాబూ తండాలోని వారంతా సముద్రతీరానికి చేరుకొని హాబూ, ఏనుగు మధ్య సఖ్యతను చూసి విస్తుపోయారు. అంతకు ముందెన్నడూ అలా జరగలేదు. అందరూ భయపడే ఒక అడవి జంతువుని హాబూ మచ్చిక చేసుకున్నాడు. హాబూను అందరూ విస్మయంగా చూశారు. ఇహ, ఏనుగు వీపు మీద సవారీ చేస్తూ హాబూ తండాని చేరుకున్న రోజున ఎవ్వరి నోటా మాటే లేదు. మిగతా వాళ్ళు కూడా ఏనుగుకి బెదిరిపోకుండా దాని దగ్గరకు వెళ్ళారు. దానికి తినడానికి ఏదో పెడితే అది తొండంతో అందిపుచ్చుకొని గుటుక్కుమనిపించింది. ఆ రోజు నుండి ఏనుగు కూడా ఆ తండాలో భాగమైపోయింది. అడవి జంతువులను మచ్చిక చేసుకొని సాకవచ్చునని హాబూ చేసి చూపేంతవరకూ మనిషికి తట్టను కూడా తట్టలేదు. మొట్టమొదటిసారిగా మనిషికి, జంతువుకి మధ్య స్నేహం ఏర్పడింది.
మనిషికి చలి, వేడి అనేవి అనుభవంలో ఉన్నాయి గానీ వేడి ఎందుకనిపిస్తుంది, చలికి ఎందుకు వణికిపోతాడు? అనేది తెలీదు. వాననుండి కాపాడుకోడానికి కలుగులైతే అతడు వెతుక్కొని పెట్టుకున్నాడు కానీ కాలాలు మారుతాయన్న సంగతి గ్రహించలేదింకా. సమయాన్ని కొలవడం కూడా మనిషి అప్పటికి నేర్చుకోలేదు. రాత్రిపగళ్ళ గురించి తెల్సునంతే! నెలలు, సంవత్సరాల గురించి తెలీదు. అందుకని ఒక ఋతువు ఎన్ని నెలలు ఉంటుందో, సంవత్సరంలో ఎప్పుడు ఏ ఋతువు తిరిగి వస్తుందో ఎలా తెలుస్తుంది? ఇంతకు ముందు కూడా ఇలానే చలి వేసింది, ఇలానే మంచు పడింది, వానలో ఇంతక ముందూ తడిశాం అనేవే తెల్సు. పుస్తకాలు లేనే లేవు గనుక జ్ఞానమంతా నోటిమాటన ఒక తరం నుండి ఇంకో తరానికి అందుతుండేది.
ఒక ఏడాది, చలికాలపు రోజుల్లో పెద్దగా మెరుపు మెరిసింది. హాబూ అంతకు ముందు కూడా మెరుపుని చూసున్నాడు. మెరుపు మెరిసినప్పుడు కొద్దిసేపటికి వరకూ, చాలా దూరం మేరకు వెలుతురు కనిపిస్తుంది. అంతా పగలు కనిపించినంత స్పష్టంగా కనిపిస్తుంది. కానీ ఆ ఏడాది, ఆ రాత్రి చెవులు బద్దలైపోయేంత గట్టిగా ఉరుము వినపడింది, ఆ వెంటనే ఒక మెరుపు మెరిసింది. తర్వాత అడవినిండా ఆ వెలుగు పడింది. కొంతదూరంలో ఒక ఎండిపోయిన చెట్టు మీద ఒక వింత జంతువు కూర్చుని, ఆ చెట్టుని తినేస్తూ కనబడింది. చెట్టు కొమ్మలు విరిగి కిందపడుతున్న కొద్దీ, ఆ జంతువు మెల్లిమెల్లిగా కిందకు దిగుతూంది. ఆ జంతువు శరీరం నుండి సూర్యుడి నుంచి వచ్చేలాంటి వెలుగు వస్తూ ఉంది. ఆ వెలుతురులో చాలా దూరం వరకూ అన్నీ కనిపించాయి. హాబూ తండాలోని అందరూ పరిగెత్తుకొని వెళ్ళి దాని చుట్టూ గుమ్మిగూడారు. ఇలాంటి జంతువుని ఇంతకు ముందు ఎవ్వరూ చూడలేదు. బాఖా ముందు తరాల వాళ్ళు కూడా చూడలేదు.
అది ‘నిప్పు.’
దీనికి ‘నిప్పు’ అని పేరు ఎప్పుడొచ్చిందో తెలీదు? అది ‘మగ’ నుండీ ‘ఆడ’గా ఎలా మారిందో కూడా తెలీదు. మొదట్లో దాన్ని ఒక మగ జంతువే అనుకున్నారు. ఆ చెట్టే చాలా పెద్దదంటే, దాని చుట్టూ ఇంకో రెండు మూడు ఎండిపోయిన చెట్లున్నాయి. అది వాటిని అందుకోటానికి దూకినప్పుడు తండాలోని వారంతా గొల్లుమన్నారు. “చూడు, చూడు అది దాన్ని కూడా పట్టేసుకుంటుంది.” ఆ ఇంకో చెట్టూ నిప్పుకి దొరికిపోయాక అది కూడా చిన్నగా అయిపోతూ ఉంది, జంతువు పెద్దగా అయ్యింది. మొదటి చెట్టు పైభాగమంతా మాయమైపోయింది. అందరి నోటా ఒకటే మాట.
“అదే తినేసింది. అదే తినేసింది.”
చెట్టు చెట్టునూ తినేసే జంతువుని మనిషి మొట్టమొదటిసారిగా చూశాడు. రాత్రంతా ఆ జంతువు చెట్లను తింటూనే ఉంది. తెల్లవారినా దాని కడుపు నిండనట్టుంది. వేరే జంతువులైతే తమ వేటను తిని వెళ్ళిపోతాయి. కానీ ఈ జంతువు మాత్రం కనీసం ఎక్కడికి వెళ్ళను కూడా వెళ్ళలేదు. వేటాడాక అక్కడే కూర్చుని తింటూ ఉంది. ఆ పక్కనే మరికొన్ని చెట్లున్నాయి. హాబూ అనుకున్నాడు, “ఆ పక్కనే చెట్లు కనిపించలేదో లేక దాని కడుపు నిండిపోయిందో” అని.
అతడు బాఖాను అడిగితే, బాఖా మంచి అభిప్రాయం చెప్పాడు: “ఈ జంతువు కేవలం ఎండిన చెట్లు తింటుందని నాకనిపిస్తోంది. కానీ మునుపెన్నడూ ఇలాంటి జంతువుని అడవిలో చూడలేదు.”
“దేవదూత ఎవరైనా పైనుండి వెళ్తూ ఎండిన చెట్లను చూసి కిందకొచ్చారేమో. కానీ ఇంతకు ముందు ఇది గాల్లో ఎగురుతూ వెళ్ళటం కూడా చూడలేదే?!” బాఖా తన అభిప్రాయంలో కొంత మార్పు చేశాడు.
“ఆకాశం నుండి వచ్చిన జంతువేమోనని నాకనిపిస్తుంది. దేవతల ఇంటినుండి కిందకు పడిపోయిందేమో. దాని ఒంటి రంగు చూస్తే తెలీడం లేదా?!” బాఖా మరికొన్ని మార్పులు చేశాడు.
ఇప్పుడు బాఖాకూ తన అభిప్రాయం మీద నమ్మకం కలగటం మొదలయ్యింది. తక్కినవారికీ కొంచెం కొంచెంగా నమ్మకం కలిగింది. అంతుపట్టని ప్రతీది దేవుని మహిమని అనుకోవటం ఈనాటికి పరిపాటి. కానీ హాబూని ఒక విషయం కలవరపరిచింది. అందరూ తినడం వల్ల లావైతే, ఈ జంతువు తినేకొద్దీ బక్కచిక్కిపోతుంది. ఎక్కడ కూర్చొని తింటుందో అక్కడంతా ఎర్రగా అయిపోతుంది.
జుంబీ ప్రకారం, సింహంలానే అది కూడా తిన్న చోటనే నిద్రపోతుంది. ఆకతాయితనం ఎక్కువైన టుంబా అన్నాడు కదా, “నిద్రపోతుందేం? అయితే నేను లేపి వస్తా..”
టుంబా చేత్తో దాన్ని లేపడానికి ప్రయత్నించగానే అరుస్తూ వెనక్కి తగ్గాడు. నిప్పు అతడి చేతిని కరిచేసింది.
‘కాలడం’ అనే అనుభవం అంతకు ముందు ఎవరికీ లేనే లేదు. ‘కాలడం’ అనే పదం నిప్పు తర్వాతే పుట్టింది. టుంబా చేతిమీద బొబ్బలు వచ్చాయి. అతడి చేతికున్న వెంట్రుకలు మాయమవ్వడం కూడా అందరూ చూశారు. ఆ బొబ్బలను చూస్తూ టుంబీ అంది – “దాని పంటి గుర్తులేమో ఇవి.”
“పళ్ళు కనిపించలేదే?!”
“మరి వెంట్రుకలెలా కత్తిరించింది?”
“కత్తిరించింది కాని రక్తం మాత్రం రాలేదు.”
టుంబాకు ఇంకా చిరాగ్గానే ఉంది. ఒక పెద్ద కొమ్మను విరిచి అతడు నిప్పుని కెలికాడు. అందరూ ఒక్కసారిగా వెనక్కి వెళ్ళిపోయారు. కాసేపటివరకూ నిప్పు గమ్మున ఉంది. ఎక్కడైతే దాని పొట్టలో కొమ్మ తగులుతూ ఉందో, అక్కడక్కడ అది నల్లగా అయిపోయింది. అంతలో ఒక్కసారిగా విరుచుకుపడింది. భయపడి టుంబా కొమ్మ పడేసేటప్పుడు, నడుంకి కట్టుకొన్న తోలు దానిలో చిక్కుకుపోయింది. తోలు కిందపడుతూనే నిప్పు దాన్ని పట్టేసుకుంది. మళ్ళీ కలకలం రేగింది, తండాలో. టుంబా నగ్నంగా నుంచుండిపోయాడు. చూస్తుండగానే నిప్పు తోలును కూడా తినేసింది. కొమ్మను కూడా తింటూ ఉంది.
“ఈ జంతువు మళ్ళీ పెద్దదైపోయింది. ఇది ఏదైనా తినేస్తుంది.” టుంబీ అంది.
ఇద్దరు ముగ్గురు పెద్ద పెద్ద రాళ్ళను ఎత్తి విసిరి, ఎదురు చూశారు. కానీ నిప్పు రాళ్ళను తినలేకపోయింది.
“దానికి పళ్ళులేవు. అందుకనే రాళ్ళు నల్లగా అయ్యాయి గానీ, వాటిని కొరకలేకపోయింది.” హాబూ చెప్పాడు.
హాబూకి ఇంకో విషయం అర్థమయ్యింది. దానికి చాలా నోర్లున్నాయి. అది అన్ని వైపులా నుండీ తినగలదు. దానికి కాళ్ళు లేవు. అందుకని తనంట తాను నడుచుకుంటూ వెళ్ళి తినలేదు. ఎంత ఇస్తే అంత తింటూ ఉంటుంది. తినేది తరిగిపోయేకొద్దీ ఇది కూడా తరిగిపోతుంది.
ఏనుగుని మచ్చిక చేసుకున్నప్పటి నుండి హాబూకి ఒక సింహాన్ని కూడా మచ్చిక చేసుకోవాలని కోరికగా ఉండేది. ఇప్పుడీ నిప్పుని చూసి అతడి మనసు ఉవ్విళ్ళూరింది. దీన్నే సాకితే? నిప్పు చనిపోవటం చూసి, హాబూ అక్కడి-ఇక్కడి పుల్లలు ఏరుకొని తెచ్చి దాంట్లో వేశాడు. నిప్పు మళ్ళీ పెద్దదయ్యింది.
“నిప్పుని సాకటానికి ఒకటే మార్గం. దానికి తినిపిస్తూ ఉండాలి. తినకపోతే అది చచ్చిపోతుంది.” అతడు ఆ రాత్రి వాళ్ళమ్మకు చెప్పాడు.
“నువ్వేం చేస్తావ్, దాన్ని పెంచుకొని?” అమ్మ అడిగింది.
“చూశావ్ కదా, అది బతికుంటే వెలుగుంటుంది. రాత్రి కూడా అంతా కనిపిస్తుంది. క్రూరమృగాలూ దగ్గరకు రావు. వాటికీ భయం. మనం నిప్పుని పెంచుకుంటే ఏ జంతువూ మన తండా జోలికి రాదు.”
ఆ మాటా నిజమే! బాఖా కూడా ఆమోదిస్తూ తలపంకించాడు. నిజానికి హాబూ తెలివితేటల ముందు ఇంకెవ్వరి మాట చెల్లుబాటు కావటం లేదు.
హాబూ తండావాళ్ళు అతడి మాటను ఆనందంగా ఒప్పుకున్నారు. వాళ్ళు రోజూ వేటకెళ్ళినప్పుడు అడవిలో పడున్న ఎండిన పుల్లాపుడకా తీసుకొచ్చి దానికి మేత వేస్తుండేవారు. దాన్ని ఎత్తుకొని, ముద్దాడాలని వాళ్ళకి చాలా అనిపించేది గానీ, ప్రయత్నించినప్పుడల్లా అది కరిచేసేది.
హాబూ గురించి ఇప్పుడు తండా బయటవాళ్ళు కూడా మాట్లాడుకుంటున్నారు. వేరే తండాల వాళ్ళు కూడా నిప్పుని చూడ్డానికి వచ్చేవారు, కానీ ఒక రోజు ఒక దుస్సంఘటన జరిగింది.
ఒక రోజున పెద్ద వాన కురిసింది. ఆ రోజు హాబూ తండాలోని అందరి కళ్ళ ముందూ ఎరుపు, బంగారు ఛాయలో ఉన్న జంతువు చుయ్-చుయ్ అంటూ చచ్చిపోయింది. మొదటిసారిగా పొగను చూస్తూ అనుకున్నారు, ప్రాణం అయ్యుంటుంది, అందుకే ఆకాశానికేసి పైకి పోతుందని. వాళ్ళకిప్పుడు అది ఆకాశంలోని దేవతల ఇంటి నుండి వచ్చిందన్న నమ్మకం ఇంకా బలపడింది. కాసేపటికి, బూడిద పెద్ద గుట్టగా ఏర్పడింది. దాన్ని వాళ్ళు నిప్పు శరీరం అనుకున్నారు. డుంబీ ఒక వింత మాట అంది –
“ఈ లెక్కన చనిపోయిన అందరి ప్రాణాలు పైకే పోతాయేమో…”
“ఎప్పుడూ కనిపించదేం?” అన్నాడు హాబూ.
డుంబికి దీని జవాబు తెలీదు. కానీ ఈ ప్రశ్న శాశ్వతంగా మనుషుల మెదళ్ళో నిలిచిపోయింది. ఇప్పటికీ జనాలు అడుగుతుంటారు, చనిపోయాక మనిషి ప్రాణం ఎక్కడికి వెళ్తుందని?