అది యొక యందమైనవన, మందున సుందరతాసుగంధసం
పదలకు నిధానమైన యొక పద్మసరోవర మొప్పు, నందునన్
గదలుచు లీలగా ననిలకల్పితవారితరంగడోలలన్
ముదమును గొల్పు నంచగమి; పుష్పలిహంబులు వాడుఁ బాటలున్.

ఆరమణీయపద్మవనమందున నందములొల్కు విస్ఫుటాం
భోరుహవక్త్రసీమలను ముద్దిడి తద్రసపానమత్తమై
తీరుగఁ బాడు తుమ్మెదలతీరును గాంచుచు నేను తత్సర
స్తీరమునందు విస్మయవశీకృతచిత్తముతోడ నిల్చితిన్.

అట్టు లాపద్మషండంపుటందమెల్ల
నేత్రపాత్రల నిండుగ నించి నించి,
అన్యమగు వింతల నరయ నవ్వనానఁ
గదలితిని ముందునకు నేను కౌతుకమున.

చూచితి నచ్చట న్మిగుల సోయగ మొప్పఁగ నిట్టనిల్వునం
బూచిన తీఁగసంపెఁగల, బూరుగుమ్రాఁకుల, మావిగున్నలన్,
వీచెడి గాలి కల్లనల వేదికపై నటులట్టు లూఁగుచున్
వాచవియైన తేనియల బంభరకోటులఁ దన్పు మ్రాఁకులన్.

చెలువగు చివురుల వలువలు,
సులలితసుందరసురభిళసూనాభరణా
వళులను దాలిచి యైదువ
కొలములపొలుపున లతికలు గొమరారె నటన్.

తలిరులుమెక్కి మెక్కి, సుమితామ్రములందున నక్కి నక్కి, మం
జులకలనాదమాధురులు జొబ్బిలు పాటలు వల్కి పల్కి, పాం
థుల విరహంపుఁదల్లడము దోరమొనర్చి యొనర్చి పొల్చెఁ గో
యిలగము లింపుపెంపులు రహింపఁగ సొంపగు తద్వనంబునన్.

అమితమరందపానమున నబ్బిన మానసవిభ్రమంబుచే
గుములయి వెఱ్ఱిఝంకృతులఁ గూయిడి పొర్లుచుఁ బుష్పధూళిలోఁ
దమగృహసంజ్ఞల న్మఱచి దారుల నున్న సమస్తపుష్పముల్
దమనిలయంబులే యని మదాళులు దూరెను బువ్వుపువ్వునన్.

పద్మరాగంబులే పండెఁ బాదపముల
నన నశోకంబు లెఱ్ఱని ననల నూనె;
పసిఁడిపంటలే పండెను బాదపముల
ననఁగ సంపెఁగల్ బంగారు ననల నూనె.

కిసలంబుల వసనంబులు
కుసుమాభరణంబులు,పికకులభాషణముల్
లసితంబగు కనకాంగము
పొసగ న్నారామలక్ష్మి పొంపెసలారెన్.

చూతముఁ జూచుచుఁ, గ్రోలుచు
జాతీగంధము, నిమురుచు స్తబకోత్కరమున్,
ప్రీతిగ ద్రాక్షలఁ దినుచును,
శ్వేతగరుత్తుల పలుకులు వినుచు న్వనిలోన్.

జ్ఞానమానసేంద్రియతృప్తి సంఘటిల్ల
సంచరించుచుఁ గంటిని సమ్ముఖమున
కుసుమభారానతమనోజ్ఞకుంజ మొకటి
అందు సునిషణ్ణయగు సుందరాంగి నొకతె.

ఘనపటలంబు గప్పఁగ వికాసము దప్పిన యిందుచంద మా
వనితముఖం బొకించుక ప్రభారహితంబయియుండఁ గాంచి నే
ర్పునఁ జని యామెచెంతకు నపూర్వవినమ్రతతోడఁ బల్కితీ
యనువున మార్దవంబును దయారసము న్నెలకొన్నవాక్కులన్.

ఓ లలనావతంసకమ! ఒంటరిగా నిట నుంటివేల? నీ
ఫాలశశాంకబింబ మిటు వన్నెఁ దొఱంగినదేల? తీర్పఁగాఁ
జాలుదొ చాలనో తెలియఁజాలను నీవెతఁ గాని, శక్తికిం
జాలినయంతయత్నమును సల్పుదు నీ మనము న్వచింపవే!

అవిరతసత్యసంధుఁడ, దయామయభాషణతత్పరుండ, వై
ష్ణవకులసంభవుండ, జలజాసనవల్లభకింకరుండ, స
త్కవివృషభుండఁ, బావనుఁడఁ, గావున నన్నిట విశ్వసించి చె
ప్పవె సుకుమారి! నీవిటుల వందుటకుం గలయట్టి హేతువున్.

ఒక్కొకపరి తన వనటను
ప్రక్కనఁ గల వారి కెఱుకపఱచుటచేతం
జక్కనయగు మది; కావున
నిక్కముగాఁ దెల్పఁగదవె నీమది నాకున్.

అనఁగ నొక్కింత లోలోన నా లతాంగి
చింత యొనరించి, కించిత్ప్రశాంతమైన
ముఖమునందున నఱనవ్వు మొలక లీనఁ
బలికె నిట్టుల మంద్రరవంబుతోడ.

“ఏమని చెప్పుదాన సుకవీశ్వర! నాదొక దీనగాథ – ఈ
యామనియందు నీవనమునందుఁ జరించుచు నుంటి మున్ను పే
రామనివోలె భాసిలి సుఖావహమైన మదీయజీవితా
రామపుదృశ్యముల్ మఱపురాక సతంబు మదిన్ గలంచఁగన్.

ఒకమధుమాసమందున సముజ్జ్వలపూర్ణకళాప్రపూర్ణుఁడై
ప్రకటసుధాంశుపూరములఁ బాలసముద్రముగా నొనర్చుచున్
సకలధరిత్రినిన్ జదలఁ జంద్రుఁడు గొల్వును దీర్చియుండఁగా
నొకరితనౌచు నేనిచట నుంటిని లీల విహారశీలనై.

చూతముఁ జూచుచుఁ, గుసుమవ్రాతము సిగలో దూర్చుచు,
వల్లరులందున నూఁగుచుఁ, బల్లవముల మెయిఁ జేర్చుచు,
కుముదంబుల యందంబులు ప్రమదంబునఁ గొనియాడుచు,
శాదంబుల మృదుతలముల మోదంబునఁ దిరుగాడుచు,
కొలనుల నొరయుచుఁ దిరిగెడి వలిగాలికిఁ బులకించుచు,
భ్రమరంబుల విరికన్నెలు దమిఁ గూడుటఁ దిలకించుచు,
శ్వేతగరుత్తుల పదగతు లాతురతం గమనించుచు,
సురుచిరమగు నీ తోఁటను చరియించుచుఁ గట్టెదుటన్.

నేనిపుడున్న కుంజమును నిర్మలపాండురరమ్యమల్లికా
సూనసువాసితంబయిన సుందరహర్మ్యముఁ గాంచి యందులో
సూనశరాస్త్రసన్నిభుని సుందరవక్త్రుని దీర్ఘబాహునిన్
మానవతీవశంకరుని మానిసి నొక్కని గంటి వింతగన్.

ఆతని గాంచినంత హృదయాబ్జము ఝల్లనె, సోగకన్నులన్
బ్రాతిగఁ గల్వలే విరిసె, వక్త్రము దాల్చెను నూత్నరక్తిమన్,
వాతవిచాలితంబయిన వల్లరిభంగి చలించు మేన సం
జాతము లయ్యెఁ బుల్కలును, సాంద్రనిదాఘపృషంతిసంతతుల్.

ఆతఁడు నన్నుఁ గాంచగనె యాతనివక్త్రము సైత ముబ్బె సం
ధ్యాతతరాగపూర్ణసుషమాంచితమై, చలియించెనోష్ఠముల్,
నూతనకాంతివెల్లువలు నూల్కొనెఁ గన్గొనలందు, లోని రా
గాతిశయంబు పైకుబికి కంపమునందఁగసాగె దేహమున్.

మాటలు లేవు; లోన నొకమాటును బాటిల లేదు వానిపై
నాటిన ప్రేమ మర్హమొ, యనర్హమొ యన్న వితర్కబుద్ధి, వే
ర్పాటును దాళలేక ప్రసభంబున నాతనిచెంత కేఁగి బల్
గాటముగాఁ గవుంగిటను గప్పితి వానినిఁ దత్క్షణంబునన్.

అట్లు కౌఁగిట నుద్భవంబైన మాదు
ప్రణయబంధంబు మూఁడుపుష్పంబు లాఱు
ఫలములుగఁ బరివృద్ధమై వెలయసాగె;
ప్రత్యహంబును నది బలపడఁగసాగె.

హరిచందనామోదభరితంబులై వీచు
         మలయానిలంబులు మలయుచుండ,
సహకారములఁ జేరి సవరించి గొంతుకల్
         పరభృతంబులు పాట పాడుచుండ,
సౌగంధికోత్పలసౌరభంబులు సోఁకి
         చిత్తంబు మత్తిల్లఁ జేయుచుండ,
రాకేందుచంద్రికల్ లోకంబు సర్వంబు
         శృంగారకలితంబు సేయుచుండ,
మల్లికామాధవీలతావేల్లితంబు,
విధుశిలామయవేదికావిలసితంబు,
నైన నీ పుష్పకుంజంబునందు మేము
దేలితిమి సారశృంగారకేళులందు.

ఈ రీతిగ మేముండఁగ
జారెను మాసములు కొన్ని క్షణములరీతిన్,
వేరేదియుఁ జింతింపక
ఆరుచిరాంగునె తలఁచితి ననిశము నేనున్.

అంతట నొక్కనాఁడు కఠినాశనిసన్నిభమైన వార్త న
న్నెంతయొ ఖిన్నురాలి నొనరించె, హఠాత్తుగ మత్ప్రియుండు ఖం
డాంతరమందు నాహవమునందునఁ బోర నియుక్తుఁడయ్యె, లో
నింతయు జంకు లేక యతఁ డేఁగెను యుద్ధమునందుఁ బోరఁగన్.

కొలఁదియెఱుంగనట్టి పెనుకుందున గద్గదఖిన్నకంఠినై
సలుపఁగ వీడుకో లతఁడు సాంత్వనముల్ వచియించె నిట్లు, “నా
వలపులరాణి! నిన్ను నెడఁబాసి మనంగలనే? నియోగ మీ
పొలుపున వచ్చెఁదప్ప దిఁకఁ బోవక, ఐ నను నాలకింపుమా!

ఆలంబున జయలక్ష్మీ
లాలితుఁడ నయి మఱల నిను లాలింతు సఖీ!
బేలతనంబున వనరుట
లేలా నీ కివ్విధమున నేణీనేత్రీ!

మఱతునె నీదుకూరుములు? మంజులమాధవమాసవేళలం
బరిణతచంద్రికాన్వితవిభావరులందున ఫుల్లమల్లికా
పరిమళపూర్ణకుంజములఁ బాటిలినట్టి మనోజ్ఞబంధముల్?
తరళవిలోచనా! వినుము దప్పక వత్తును నిన్నుఁ జేరఁగన్.”

అని నను గాఢాలింగన
మునఁ బెనవైచి యతఁడు రణమునకుం జనియెన్
మునుకొని యప్పటినుండియు
ఘనమగు కడగండ్లు నన్నుఁ గాఱించె కవీ!

ఆ మఱునాఁడె నిల్చె నెల, ఆగె ఋతుస్రవణంబు, యానముల్
గోముగఁ గొంచెమయ్యెఁ, బలుగొంచెపుఁగౌఁను క్రమక్రమంబుగా
లేమినిఁ బాయఁజొచ్చె, లవలీదళపాండురమయ్యె గండముల్,
కామవరప్రసాదమనఁగన్ సమకూడిన గర్భమందునన్.

కనులను వత్తివైచుకొని కాంచితి నిత్యము వానిపత్త్ర మే
క్షణమున వచ్చునో యనుచుఁ, గాని సమస్త మెడారిభూమిలోఁ
జినుకులకై నిరీక్షణము సేయుట యయ్యెను, మూఁడుమాసముల్
చనియెను గాని పత్త్రముల జాడలు లేవిక నేమి సేయుదున్?

చనెనో ఘోరరణంబున,
మనెనో మఱియొకమగువకు మనసిచ్చి యటన్,
వినెనో కొండెంబులు, మఱి
కనెనో నాపైఁ గినుకను కాకున్న యిటుల్.

తలలో నాల్కవలెం, బూ
సలలో దారంబుమాడ్కి సరసుండై నన్
వలపించిన చెలువుం డా
వల నొక పత్త్రంబునైన వ్రాయక యున్నే!

అని చింతించుచు శోకవహ్ని ఘన దావాగ్నింబలె న్మానసం
బును దగ్ధంబొనరింపఁగాఁ, దనువు గ్రీష్మోత్తప్త సంమ్లానగు
ల్మినిచందంబున నీరసింప, ముఖ మామీలజ్జలేజంబు చా
డ్పున త్యక్తప్రమదప్రభాకలితమై పోలంగ నేనుండఁగన్.

ఒకనాఁడు హఠాత్తుగ నా
కొక పత్త్రము వచ్చె, దాని నురుసంభ్రమకౌ
తుకసంయుతచేతంబునఁ
జకచకఁ దత్క్షణమ విప్పి చదువఁగ సాగన్.

కూలితి నేలకుం బిడుగు కూల్చిన పర్వతకూటమట్లు,వా
తూలనిపాతితాయతమధుద్రుమమట్లుగ, నట్లు నేలకుం
గూలఁగ నాదుగర్భమునఁ గూరెడు భ్రూణముగూడ నేలకుం
గూలిపడెం గభిల్లుమని, కుల్యలు గట్ట నసృక్ప్రవాహముల్.

ఆతఁడు యుద్ధమందు హతుఁ డయ్యెనటంచు వచించె లేఖ, లో
నాతని చిహ్నమై పడిన యర్భకుఁడున్ గతియించె, నింక దుః
ఖాతిశయంబె నా శరణ మయ్యెను, తత్స్మరణంబు దోఁచు నా
చేతమునందు నెప్డపుడు చేరుదు నీ సుమకుంజవాటికిన్.

ఈ కుంజమె నా సుఖదుః
ఖాకృతులకు సాక్షి, దీని నరయఁగ వత్తున్
ఏకాంతంబుగ మఱిమఱి,
నా కరుణాత్మకకథయిది, నళినజకులజా!”

అని యా సుందరి స్వీయఘోరచరితాఖ్యానంబు గావింపఁగన్
విని డెందంబు ద్రవింప, సారకరుణాన్వీతుండనై పల్కితిన్,
“వినుమింతీ! భవదీయదుఃఖపటలీవిశ్రాంతిమార్గంబు నే
వినిపింతున్ వలనైనయంతవఱకున్ విజ్ఞాన మున్నంతగన్.

చక్కనిరూపము న్మిగుల చక్కని తేజము, పల్కుపల్కునం
జక్కెరలీను కంఠరుతి, సామ్యమెఱుంగని హావభావముల్
చక్కగఁ గూడె నీ కిల నసాధ్యము లే దెది గాన నింకఁ బైఁ
జిక్కిన జీవితంబును రచింపుము సత్కళ కంకితంబుగన్.

కమ్మని నీకంఠంబునఁ
గిమ్మనకుండన్ వసించు గీతాకృతితో
బమ్మవెలందుక కావునఁ
గొమ్మా గాంధర్వవిద్య కోవిద వగుచున్.

ఆవిధి నుత్తమంబయిన యాశయమున్ మది నెంచి, దానికై
జీవిత మర్పణం బొనరఁ జేసినఁ జేకురు శాంతి, యన్యమౌ
జీవనసౌఖ్యము ల్వెతలుఁ జెందును నంగము లౌచు దానికిం
గావున నిట్టి మార్గమును గైకొనఁజెల్లును నీకుఁ గోమలీ!”

అనుచున్ నాకుం దోచిన
యనునయవాక్యంబు లేవొ యట నే నంటిన్
కనెనో లేదో వానిం
గనకాంగి సమంజసముగఁ గానఁగనైతిన్.

ఆవలఁ గాలచక్రమున హాయనముల్ గతియించె నెన్నొ, నే
నో విమలప్రభాతమున నోపికతోఁ దిలకించుచుండఁగా
“టీవి”ని గంటి నాసుదతి స్టేటుగవర్నరు గారవించె కీ
ర్త్యావహ”గానభారతి” సమాఖ్య యొసంగి యటన్న దృశ్యమున్.