కళ, సారస్వతం వంటి వెసులుబాటు లేని రంగాల్లోన ఎవరైనా అంత ఓపిగ్గా పరిశ్రమ ఎందుకు చేస్తారు? వాళ్ళ మనస్తత్వానికి అది తప్పనిసరి అయితేనే కదా! కేవలం తెలివితేటలూ, స్వయంప్రతిభ తోటే గొప్ప ఫలితాల్ని సాధిస్తామనుకొనే వాళ్ళ విశ్వాసాలు, న్యూనతల్ని గురించి ‘రామానుజన్ సిండ్రోం’ అని ఒక కధ ఉన్నాది. ఆ కధ విని నాకు ఎక్కడో ‘చురుక్కు’మని గుచ్చుకుంది. ఇలాగని బిపిన్‌తో అంటే నవ్వీసి ఊరుకున్నాడు.

సృజనశీలి యంత్రం కాదు. కాని అతని అంతరంగంలో ఒక కంప్యూటరు వంటి మెదడు, ఆ పైన ఒక ఆదిమ వానరం అనదగిన జాంతవ ప్రకృతి, ఆ పైన నాగరికుడు, మర్యాదస్తుడు, సంస్కారి అనదగిన ఒక మనిషి – వీళ్ళు ముగ్గురూ ఉన్నారు.

భాష అంటే జ్ఞాపకాల నిధి. ఒక జాతి సంస్కృతి, చరిత్ర ఆ భాషలో నిక్షిప్తమై ఉంది. భాషలోని ప్రతి పదం వెనుక ఒక ఆసక్తికరమైన కథ దాగి ఉంటుంది. ఒక భాషలోని పదాల సామూహిక ఆత్మకథే ఆ భాషాచరిత్ర అని చెప్పుకోవచ్చు.

ఎన్ని సంవత్సరాల నుంచీ ఆ గోరీలు అక్కడ ఉన్నాయో ఖచ్చితంగా ఎవడికీ తెలియదు. సుబ్బయ్య నాయుడు ముత్తాత ఇల్లు కట్టుకోక పూర్వంనుంచే అక్కడ ఏడు గోరీలు ఉన్నాయని వాదు.

అద్భుతాల దీపాలు
అంతులేని శాపాలు
జాతకాలు పాతకాలు
దేవుడికే లంచాలు

నేను మిమ్మల్ని మోసం చేయబోవడం లేదు. చేసి మీ దృష్టిని ఆకట్టుకునే ఉద్దేశమే ఉంటే నా మొదటి వాక్యం “చిమ్మ చీకట్లోంచి ఒక స్త్రీ ఆర్తనాదం హృదయ విదారకంగా వినిపించింది” అయి ఉండేది.

రాధికాసాంత్వనము ప్రచురితమైన సంవత్సర కాలం తరువాత, 1911లో, ‘శశిలేఖ’ అన్న పత్రికా సంపాదకులు ఇది అశ్లీల కావ్యమని అభ్యంతరం లేవనెత్తటముతో, ఈ పుస్తకం నిషేధింపబడి తెలుగు సాహిత్య, ప్రచురణా రంగములలో పెద్ద కార్చిచ్చు రేగిల్లినది.

సంగీతం శబ్ద ప్రధానమైనది కాబట్టి ఆ కవిత్వంలో వాడే పదాలు సరళంగానూ, సున్నితంగానూ ఉండే అవసరమొచ్చింది. అందువల్ల ఏ వాగ్గేయకారుడైనా భాష మీద చాలా పట్టుంటే కానీ శబ్దాలంకార ప్రయోగాలు చేయలేరు.

“ఊరందరికీ ఇలాంటి పుకార్లంటే భలే ఇష్టం. పంకజానికి పొలం వ్యవహరాల్లో మా బావ సాయం చేస్తున్నాడు. అంతే! అందర్నీ పిలిచినట్లుగానే మా అక్క ఆవిణ్ణీ పిలిచింది. ఏం పిలవకూడదా?”

బలి చక్రవర్తి వద్ద నుంచి మూడడుగుల నేలను దానంగా పొంది ఎలా విజృంభించాడో, ఏ విశేషణాలూ లేకుండా ఒక మహాద్భుత దృశ్యాన్ని కండ్ల ముందు రూపు కట్టించాడు పోతన.

సాయి గాడి ఆనందం అంతా ఇంతా కాదు. ఉబ్బి తబ్బిబ్బు అయిపోయి స్పెషల్ షేక్ హ్యాండ్ ఇచ్చాడు. హరిగాడయితే ఇంక చెప్పక్కర్లేదు. రామకృష్ణ “ఒరేయ్, గ్యారంటీనా?” అంటూ డౌటు పడ్డాడు.

నేను ఉద్యోగంలో చేరిన రోజు తను ఆస్పత్రి, ఆఫీసుల మధ్య తిరుగుతోంది. వాళ్ళ నాన్నకిది నాలుగో గుండె పోటు. ఆయనకు ఆరోగ్యం నెమ్మదించినప్పుడు మాత్రం వాళ్ళందరి జీవితాలను నియంత్రించేది నాయనే.

ఏ దేశంలోనన్నా యుద్ధం వస్తే, యుద్ధపరంగా సాహిత్యం రావడం సహజం. ఆ విషయంలో మన తెలుగు సాహిత్యం కుంటుపడే ఉన్నది. బహుశా తెలుగునాడు నుంచి మిలిటరీలోకి వెళ్ళినవారు తక్కువై ఉండవచ్చు.