(పై గీతమును వీణపై బలికింప యత్నించుచు, అసంతృప్తితో) కాదు, కాదు, తప్పు, తప్పు…

ప్రమదము గూరిచి పలుకగ నేర్చితి గానీ
ప్రమదంబును నాబ్రతుకున గనగా నేరను

(మఱల అసంతృప్తితో) కాదు, కాదు, అది సరి కాదు…

¹ప్రమదము గూరిచి పలుకగ నేర్చితి నైనను
ప్రమదం బెది నాబ్రతుకునఁ గనఁగా నేరను
తరువుల దాఁగిన పరభృతగీతిక వినఁగనె
సరసనఁ జేరును చక్కని కోకిలవధువులు

నాకవనమునందలి పదలయ లాలింపఁగ
నేకాంతయుఁ దమకింపదు చెంతకుఁ జేరఁగ
ఓపికమా! ఓహో పికమా! వచియింపుము
నీపలుకులలో నిహితంబైన రహస్యము

ఓపికమా! ఓహో పికమా! వివరింపుము
నీపలుకులలో నిహితంబైన రహస్యము

²మారితివి నీవు, ముమ్మాటికిది నిజము
వారుణికి దూరమై, వనితకుం దూరమై
యేరీతి సుఖియింపఁగోరుదో నీవు?
నీపూర్వలీలలే నిక్షిప్తమై యుండె
ఆపానములలోన నీపురీంద్రమునందు (వారుణి=మద్యము;ఆపానము=పానశాల)
నీపేరెవానిలో నిరతంబు నినదించు,
నీపొడయె వానిలో నేఁడునుం గనిపించు.

(వీణను వాయించుట నాపి..) మిత్రులార! మఱచితినా ఏమైన నేను? ఔనౌను…
(మఱల వీణను మీటుచుఁ బాడును.)

¹పూనిరి నినుఁ గని పొలఁతులు త్రాసము
పూనిరి నినుఁగని పూరుషు లీర్ష్యలు!
(వీణను మీటుట నాపి…) లేక యది దీనికిఁ దలక్రిందులుగా నుండెనా…?
(మఱల వీణను మీటుచుఁ బాడును.)
¹పూనిరి నినుఁ గని పురుషులు త్రాసము
పూనిరి నినుఁగని పొలఁతుక లీర్ష్యలు!

⁵బాహువల్లరియందున పద్మముఖుల
బంధనము సేయ నొల్లవా వలపుమీర?
సుందరాంగుల నందింప నందమైన
కాన్కలీయవా వారికిం గౌతుకమున?

⁵వ్రీడ యున్నను ధైర్యంబు వీడనట్టి
ధనము గల్గియు నణకువఁ దాల్చినట్టి
సాహసియె యయ్యు సౌమ్యతఁ జార్చనట్టి
సద్గుణంబుల రాశి యా సారసాక్షి!

(ఇట్లతఁడామెను వర్ణించుచుండఁగా దూరమునుండి సముద్రయాత్రికుఁ డొకఁడు విశిష్టమైన యాత్రికవేషముతో నచ్చట ప్రవేశించుచుండును. అతనిని గమనింపక నాగసేనుం డింకను ఆ అజ్ఞాతస్త్రీ గుణపరంపర నిట్లు వర్ణించుచునే యుండును.)

⁵అందమున్నది, అవలేప మసలు లేదు
ఆశ యున్నది, వంచనధ్యాస లేదు
ఆస్తియున్నది, దాతృత్వనాస్తి లేదు
అట్టి గుణవతి కెనయైన అతివ లేదు.

⁵ఊహయందున మాత్రమే యున్న యట్టి
కామినీమూర్తి యా సుమగాత్రి గాదు
ప్రాణమూనియె యుండు నా చాన యెటనొ,
పాడుచుండును నాపాట భవ్యముగను.

(ఇంతలో ఆ యాత్రికుడు సమక్షమునకు వచ్చును. అతనితో…)
²పలుదేశములయందు పయనించితీవు
కలకంఠు లెందఱినొ కనుగొంటివీవు
నీవైన యాత్రికా! నిజమేదొ తెలుపు
ఆవిష్కరించితే అవని నెందైన
అతఁడు వర్ణించుచున్నట్టి గుణవతిని
అతిలోకసౌందర్యవతియైన సతిని?

²ఒకసారి నేను లంబకదీవినిం గాంచి
అకలంకమై పొల్చు నా యంతరీపాన (అంతరీపము=ద్వీపము)
చక్రనగరాఖ్యమౌ చక్కనౌ పురమందు
చక్రీశపరమేష్ఠి సన్నిధులు నెలకొన్న
చక్కనౌ దేవళపు సౌరునుం దిలకించి
అక్కజంపడుచుండ నగపించె నొకకాంత

²అందకత్తెయె కాని, అవలేపమూనదు,
వ్రీడాన్వితయె కాని, ధృతి మాని మెలఁగదు,
ధనికురాలే కాని, ధనమదం బెఱుఁగదు
రాచకన్నెయె కాని, రాజసం బూనదు
అట్టి కాంతారత్న మగపించె నాకందు

²సుందరాహార్యంబు, సొమ్ములుం ధరియించి
మందగమనంబుతో మందిరంబును జేరఁ
జనుచున్న యామెనుం జనులెల్ల ముగ్దులై
కనుచుండ నేకాకిగనె యామె చనుచుండె
దూరంబు నుండియే ఆరామనుం గంటి
ఆమెపేరేదియో అడుగంగ లేనైతి

⁸ఆమదిరాక్షి నాయెడ ప్రియత్వము నూనునొ లేదొ గాని నే
నామెకుఁ గూర్మిమై మనసు నంకితముం బొనరించి యన్యక
న్యామణులం బరోక్షముగ నైనను గానను యాత్రికుండ! ని
న్నేమదినెంతు నాస్థితి మృగేక్షణకుం దెలుపంగ నెమ్మితోన్.

⁵ఎదుటఁ గన్పడుమోయి యిట్లేల మాయ
మైతి వస్తమించిన మిహికాంశువోలె?
ఆమె వృత్తాంతముం దెల్పి, యబ్ధివోలె
పొంగఁజేసి నా తృష్ణ నప్పొలఁతియందు!

(అని తనవెంట రమ్మని అతనికి సైగ చేసి, అతనితోఁ బాటు తన అభ్యంతరమందిరంబున కేఁగి క్రిందివిధముగా సంభాషించును.)
²ఎన్నియో దేశంబు లీభూమిలో నుండ
ఈచిన్నదీవికే యేలకో వచ్చితివి?

రమణీయమై యుండు రంజనీశైలంబు
కమనీయమై యుండు కాననం బిందు
అరుదైన తరురాజి, అరుదైన మృగరాజి
అరయంగ నెంతయో అర్హమై యుండు
అందుచే శ్రమకోర్చి అంబుధిం దాఁటి, యీ
సుందరద్వీపంబుఁ జూడంగ వచ్చితిని

చిననాటి యాటలను, చిననాటి తోఁటలను
చిననాటి జంతువుల, చిననాటి మిత్రులను
చిననాటి సేవకుల, చిననాటి బంధులను
కనుచుందు నిప్పుడును మనమందునను నేను

ఈపుడమిపై నడచు నాపదము లిచ్ఛించు
ఆపుడమిపై నడచు ననుభవంబును మఱల
ఈయనిలముం గ్రోలు నాయసువు లిచ్ఛించు
ఆయవనిలో వీచు ననిలంబునుం గ్రోల

ఆనాటి జీవితం బఖిలంబు స్మరియించి
నేనటకుఁ బోవంగఁ బూను దుత్సాహంబు
కాని స్మరియింప రొకరైన నన్నచట
కానఁ బోనెంచియును బోనేర నటకు

⁵ఎఱుఁగు నాతఁడు మింటిలో మెఱయుచున్న
అందుకొనలేని తారవే యనుచు నిన్ను
ఐన ననురాగమయమైన మానసమున
నీదురూపంబె కనుచుండు నిరతమతఁడు.

పాట
²ఎదుటనే యెందఱోఇందుముఖు లున్నను
ఇదియేమి చిత్రంబొ మది వారి నిరసించు
ఊహాజగంబులో నుజ్జ్వలంబై తోఁచు
ఆ హసన్ముఖియందె హాయినిం గననెంచు

దూరాన నున్నను చేరువనె యున్నట్లు,
తోరంపు రక్తితో నారమ్యతరగాత్రి
చెలువంబు మీరంగ చిఱునవ్వులొల్కుచు
పలుకరించుచు నన్ను కలలందుఁ గన్పించు

దైవంబు నాయందు దయతోడ నున్నచో
ఆ వారిజాతాక్షి ఆలోక మొనగూడు
అంతవఱ కామెనే ధ్యానించుచుందు
స్వాంతమందామెనే స్థాపించుకొందు

ఇంకెవరిఁ బ్రేమింప నీదూరపుం బ్రేమ
సంకటావహమౌచు సఫలంబు గాకున్న
ఆమెనే స్మరియించు చాగామిజన్మలో
ఆమెతో నైక్యమై అనుభవింతును సుఖము.

(అతఁడు నిష్క్రమించుచు ఆమెకుఁ గన్పడకుండ భవనద్వారము ప్రక్క కొదిగి నిల్చి వినుచుండఁగా నామె యీ దూరప్రణయపు యుక్తా యుక్తములను వితర్కించుచు నిట్లు పాడుచుండును.ఆపాట విని యతఁడామె నాగసేనునియం దనురక్తురాలగుచున్నట్లు గమనించును.)
‘ఇంకెవరిఁ బ్రేమింప నీదూరపుం బ్రేమ
సంకటావహమౌచు సఫలంబు గాకున్న
ఆమెనే స్మరియించు చాగామిజన్మలో
ఆమెతో నైక్యమై అనుభవింతును సుఖము.’

³నన్ను పూర్తిగ నెఱిఁగియుండిన
నాగసేనుం డిట్లుపల్కున?
ఎట్టయెదుటను నన్నుఁ గాంచిన
ఇట్టులే కడు సన్నుతించున?

తనదు కవితలయందుఁ దీర్చిన
తరుణిగా నను గుర్తెఱుంగున?
దూరమందున నున్న నన్నిట
జేరఁగాఁ దమకించి వచ్చున?

అందుకొనునా చందమామను
అవనిపైఁ గల కలువకన్నియ?
ఈదృశంబగు ప్రణయలీలల
నాదు కాలము బుచ్చ న్యాయమ?
ఈదృశంబగు… బుచ్చ న్యాయమ?

⁶అంతెకాక నగరియందున్న జనులెల్ల
పడయరాని పడఁతి ప్రణయమనెడు
ఊబిలోనఁ బడిన ఉన్మాదివని నిన్ను
చెప్పుకొనుచునుండ్రి చేరి చేరి!

⁸ఆమెనుగూర్చి నీవు తెలియంగను జెప్పిననాటినుండి నా
కామెయె కన్పడుం గలలయందున, కన్పడి మేచకోత్పల
శ్యామలనేత్రయుగ్మమున సంస్మిత మొల్కుచుఁ బల్కరించుచు
న్నామదినిం బ్రమోదపరిణద్ధముఁ జేయును రాత్రులందునన్.

⁸ఆ రమణీస్వరూపమును, ఆకలలు న్నశియించు వేకువన్,
దూరమునందు నున్నదియు దుర్లభమైనది యైన యామనో
హారిని సంస్మరించుచు నిరాశను గుందుచుఁ దల్పమందు వే
సారుచుఁ బొర్లుచుందు మదసారపుభాగ్యము దూరుచత్తరిన్

⁸ఎన్నడు గాంచనట్టి, యిఁక నెన్నడు గాంతునొ యన్నయాశయున్
సున్నయె యైనయట్టి సుమసుందరగాత్రినిఁగూర్చి యిట్టు లా
పన్నతనొంది తీవ్రదురవస్థను జెందిన నన్ను వెఱ్ఱిగా
నెన్నిక సేయకుండ మఱి యెవ్వనిఁ జేతురు లోకమందునన్?

⁷తొలుతం గల్గిన క్రోధము
పలుచనయగుచుం దొలంగె త్వరగనె కానీ
నెలకొనె తూష్ణీంభావము
వలజామనమునఁ గినుకకు బదులుగ పిదపన్

⁷నన్నుంగూఱిచి నీవా
కన్నెకుఁ దెల్పితిని యన్న క్షణమందుండిన్
నన్నామె చూచుచున్నటు
చెన్నగు తలఁపొదవుచుండె చిత్తమునందున్

⁷కనుటయె కాదటనుండియె
వినుచుండును నేను బాడు ప్రేమపదంబుల్,
వినుచుండును మద్వీణా
క్వణనంబును సైతమనుచు భావింతు నెదన్

⁷దూరమునుండియె ప్రేమం
బారఁగ నన్నా లతాంగి హస్తాంగుళులం
దీరుగ సాఁచుచు రమ్మని
చీరుచు నున్నటు మనసున చిత్రము గందున్

⁷ఆవామామణి పేరెదొ
నీవింక వచింపుమోయి నెనరున నాకున్
నీవాక్యమమృతధారలు
నావీనులలో స్రవింప నందింతు నెదన్.

దైవంబు నాయందు దయతోడ నున్నచో
ఆ వారిజాతాక్షి ఆలోక మొనగూడు
అంతవఱ కామెనే ధ్యానించుచుందు
స్వాంతమందామెనే స్థాపించుకొందు

ఇంకెవరిఁ బ్రేమింప నీదూరపుం బ్రేమ
సంకటావహమౌచు సఫలంబు గాకున్న
ఆమెనే స్మరియించు చాగామిజన్మలో
ఆమెతో నైక్యమై అనుభవింతును సుఖము.’

పరిణయంబును లేదు, పడకటిల్లును లేదు,
సరసంపు దాంపత్యసౌఖ్యమేమియు లేదు,
కామించి వానినిం గావించు నెది యీమె?
సుందరులు సౌభాగ్యశోభితులు సుకుమారు
లెందరో గల రీమె కెంతయో తగువారు
వారుండ నింక నీదూరంపు వలపేల?

(పైవారిని నిరసించుచు ఆ కోరస్‌లో లేని ఇర్వురు స్త్రీలిట్లు పాడుదురు)

ఱాఁగలై నిరసింత్రు రాకుమారిని మీరు
భోగింత్రు మీరెంత పొంతఁగల పతులతో?
పనికత్తెలుగఁ జేసి పనులుగొంటయె కాని
నెనరుతో మిమ్మెంత తనియింత్రు మీవారు?

కూడియుండిన నాఁడు కుసిలింతు రొకతీరు
వీడిపోయిన నాఁడు విలపింతు రొకతీరు
కడనున్న వల్లభులు గలకాంత లిలలోన
పడుపాటు లివె కదా పంకేజముఖులార!

²వంతనొందవ యిట్టి వలపునందునఁ జిక్కి?
చింతింపవా యతని చెంతఁజేరి సుఖింప?
ఆతని కటాక్షంపు టలరుపందిరిలోన
నీతనువు పులకింప నిల్వ నుంకింపవా?

ఆతండు బాహువుల నాప్యాయముగ సాఁచి
నీతనువు వలయించి నిన్నావరించుచో
పరవశించుచు క్రుంగు ప్రమదైకభావంబు
దొరకునా నీకిట్టి దూరంపు ప్రేమలో?

కడలికావల నున్న కాంతునిం గామించి
ఇడుమలం బడనేల నీరీతి మృదుగాత్రి?
చదలందు వెలుగొందు చందురుని నాశించి
అదవదల పాలౌట న్యాయమా సుమగాత్రి?

అందుచే నేనేమి ఆర్తితోఁ గుందను
కొందలము మీకేల సుందరీమణులార!

ఆతనినిఁ జూడంగ నాశించి యున్నచో
ఆతండు రాకున్న అలమటింతును గాని
ఆశింప నది నేను, ఆదూరభూమిలో
ఆశించు నన్నొకం డను తృప్తియే చాలు

అందుచే నేనేమి ఆర్తితోఁ గుందను
కొందలము మీకేల సుందరీమణులార!

ఉదధి కావల నతఁ డుండుటయు సత్యంబు
ఉదధి కీవల నేనుండుటయు సత్యంబు
దూరముండిన నేమి చేరవేయుచు నుండు
మా రాగమయసమాచారంబు లనిలుండు

అందుచే నేనేమి ఆర్తితోఁ గుందను
కొందలము మీకేల సుందరీమణులార!

అనురాగమయమైన అతని గీతంబులను
విన సొంపులౌ నతని వీణాస్వనంబులను
అనిలుండు గొనివచ్చి యాతనిం జెంగటను
కనఁ జేయుచును నాదు కలతలం దీర్చును

అందుచే నేనేమి ఆర్తితోఁ గుందను
కొందలము మీకేల సుందరీమణులార!

⁷తిన్నది యఱుగక యుండుట,
కన్నులు దిరుగుట, మగతయు, కడు నీరసమున్
మున్నగు చిహ్నము లొదవును
పన్నుగ నీయాత్రలందు ప్రతిసమయమునన్

⁷క్రమముగ నా లక్షణములు
శమియించును; సాగరంపు సౌందర్యంబున్,
గమియించెడు లక్ష్యంబును
ప్రమదంకరమగుచుఁ దోఁచు పదపడి నాకున్

⁸అంచితగాత్రి నన్నుఁ గనినంతట సిగ్గున మొగ్గయౌచు చే
లాంచలమందు దాఁచునొ నిజాస్యము, లేక మహానురాగభా
వాంచితచిత్తవృత్తి నను నక్కునఁ జేర్చునొ తత్క్షణంబ, యా
చంచలనేత్రి యింకెటుల సాత్త్వికభావములన్ వెలార్చునో?

⁷దేవునికృపచే వైళమె
యీవార్నిధి దాఁటి యామృగేక్షణఁ గను భా
గ్యావిష్కృతి కల్గుత, నా
జీవితమున నవ్యదీప్తి చేకుఱుఁగాతన్!

⁷బంగరుచాయపుఁ దనువును,
చెంగున నలవోలె లేచు శ్వేతాంశుకమున్
చెంగటి చీకటితెరలన్
భంగము సేయుచు వినూత్నపాండిమ నింపన్

⁷శ్రవణసుఖంబుగ నాదగు
కవితలనే పాడుచామె కమనీయముగన్
దివిలో మెఱసెడు చంచల
సవతున నడయాడి నాదుసరసనఁ జేరెన్

దినముకంటెను నాకు క్షణదయే మేలు (క్షణద=రాత్రి)
క్షణదలోఁ గలలందుఁ గనుగొందు నిన్నె
కలలందు విడువక కలసియుందువు నీవు
కలలజగ మందుచే కల్యాణకరమౌను!

దినముకంటెను నాకు క్షణదయే మేలు
క్షణదలోఁ గలలందుఁ గనుగొందు నిన్నె
కలలందు విడువక కలసియుందువు నీవు
కలలజగ మందుచే కల్యాణదం బౌను!

²తనవెంట రమ్మనుచు కనుసైగలం జేసి
క్షణములో నీటిపై సరసరా నడచుచుం
జని ముందు కట నిల్చి సారించి బాహులన్
నను రమ్ము రమ్మనుచు నెనరారఁగాఁ బిల్చె

²ప్రియురాలు పిలువంగ వెనుదీతు వేలోయి
ప్రియమార జలధిపై బిరబిరా చరియించి
ననుఁ జేర రావోయి నాదు కౌఁగిటిలోన
ఎనలేని సౌఖ్యాలఁ గనుమోయి నెఱకాఁడ!
ప్రియురాలు పిలువంగ… గనుమోయి నెఱకాఁడ!

ప్రాణములతోడ నటకుఁ జేరంగగలనొ?
ప్రాణముల వీడి యటకుఁ జేరంగగలనొ?
అనుచు వివిధంబులైన యోజనలచేత
సదమదంబగుచుండె నా స్వాంత మిపుడు.

¹విక్రమసూర్యులు,విజయసమేతులు
చక్రవర్తులతి చండప్రతాపులు
హిమశైలంబుల, నెండుటెడారుల
తమసైన్యంబుల దక్షత నడపిన
ధీరులు గలరీ ధారుణిఁ గానీ
ఘోరతరోర్ములకున్ భయమొందక
వారిధిపై తమ బలముల నడపిన
వారలు లేరిల, వీరులు లేరిల.

ఉత్తుంగంబగు నూర్ముల దాఁటఁగ
ఉత్తమయోధులె ఉలుకుచు నుండఁగ
పత్తివలెం గడుమెత్తని వారలు
ఉత్తలమందక యుందురె యెందును?

(యాత్రికునితో) ⁵ఎఱిఁగియుండున నావార్త నెటులొ యామె?
ఎఱిఁగియుండున నారాక నెటులొ యామె?

⁵అందుచే ననుకొందు మున్ముందుగానె
అందియుండును నీవార్త యామె కనుచు
విదితమైయుండు నీయానవిషయ మనుచు,
విస్మయంబేల, యిది లోకవిధమె యగును.

కోరును నామది కూరిమి నొకపరి
కోరును నామది దూరము నొకపరి
నాకే తెలియదు నాకెది హితమో
నాకే తెలియదు నాకెది సుఖమో?

వరమిచ్చెదనని పరమాత్ముండే
సరసన నిల్చిన సందేహింతును
తెలియక కోరఁగవలెనో యామెను,
తెలియక పూనఁగవలెనో మౌనము?

ఆమెను గాంచినయపు డేమందును?
ఆమె స్వరూపము నభివర్ణింతున?
దూరప్రణయము భారము గాదని
సారయుతంబని సంభాషింతున?

దూరప్రణయముతోఁ దనివొందక
చేరుట తగునా ఆరుచిరాంగిని?
దూరమునం దొనగూరిన ప్రేమము
చేరువ నున్నను స్థిరమై యుండున?

ఇది చిత్రం బీ ఉదయాదిత్యుఁడు
ముదిరిన తాపం బూనక యున్నను
అగపడు నాకుం గగనపుచితిలో
రగిలెడు భీకరమగు జ్వాలంబలె

ఏలకొ నాతను విప్పుడు దూలును?
ఏలకొ కన్నుల నిరులే క్రమ్మును?
ఏలకొ నిలువఁగఁ జాలవు పదములు?
ఏలొకొ క్రమముగఁ దూలును స్మృతియును?