ఆరంభించుచు నభినవదివసము
తూరుపుమలపైఁ దోఁచుచు భానుఁడు
బంగరురంగుల భాసిలు కాంతుల
నింగిని నేలను నింపెడు వేళను

లేతకరంబుల నాతఁడు దట్టగ
చైతన్యముతోఁ జక్కగ నవ్వెడు
మోములు దాలిచి తామరతీవియ
లామోదంబు వెలార్చెడి వేళను

ముకుళితకమలంబులలో రాతిరి
సకలము బుచ్చి యుషస్సున సూర్యుఁడు
విడుదల సేయఁగ భృంగము లాతని
సడిసేయుచు స్తుతి సల్పెడి వేళను

విరివిగ విరిసిన విరితండంబుల
పరిమళ ముర్వినిఁ బర్విన వేళను
చేరి భజింతుము శివునిం దుర్గను
వారణవక్త్రుని భక్తి తలిర్పఁగ

పరదేశస్థుల పాలనమున మా
ధరకుం గల్గిన దాస్యము నవమతిఁ
బరిమార్పంగను బ్రార్థన సేతుము
కరిముఖ! దుర్గా! పరమేశ్వర మిము!

(అని ప్రార్థించుచు నందఱును ముందుగ దేవతావిగ్రహములకు మ్రొక్కి ఆతర్వాత నీలకంఠునికి మ్రొక్కెదరు)

అనిశము కాళిక నారాధించెడు
నను మ్రొక్కెడు మీకును నాకాళిక
కరుణావశమునఁ గలుగును గావుత
స్థిరసౌఖ్యంబును, తృప్తియు, తేజము

మనదైవంబుల మన ధర్మంబుల
గణియింపని ఆగంతుకగణముల
పాలనమందున పాడగుచుండెను
పాలన కఱవై భారతసంస్కృతి

కాళిక ఆగ్రహకీలలు వారల
లీలల నడఁచెడి కాలము వచ్చును
మనహైందవధర్మంబున కప్పుడు
పునరుజ్జీవనమొనరును దప్పక

అది జరిగెడి వఱకామెను గొల్వుఁడు
సదమలభక్తిని సర్వవిధంబుల
కరుణామయి యా కాళిక తప్పక
వరదాయిని యగు భక్తుల కెప్పుడు

(ఇంతలో నాలయగర్భమునుండి లక్ష్మి చేయు నీక్రింది ప్రార్థన వినబడును. )

పాలింపు మోదుర్గ! పాలింపు మమ్ము!
పాలింపు మోగౌరి! పాలింపు మమ్ము!
పాలింపు మోకాళి! పాలింపు మమ్ము!
మాలోపములఁ బాపి పాలింపు మమ్ము!

కాళీస్తవమును గావించెడు నీ
బాలికలో ఆకాళీరూపమె
కనుగొంటిని సాక్షాత్తుగ నేనీ
దినకర సముదయదివ్యక్షణమున

(ఆతర్వాత లక్ష్మి బయటికి వెల్వడును. ఆమెతోఁ గూడ ఇతరులందఱును ప్రార్థించుచు విగ్రహములకు మ్రొక్కెదరు.)

పాలింపు మోదుర్గ! పాలింపు మమ్ము!
పాలింపు మోగౌరి! పాలింపు మమ్ము!
పాలింపు మోకాళి! పాలింపు మమ్ము!
మాలోపములఁ బాపి పాలింపు మమ్ము!

పాలింపు విశ్వేశ! పాలింపు మమ్ము!
పాలింపు విఘ్నేశ! పాలింపు మమ్ము!
పాలింపు నందీశ! పాలింపు మమ్ము!
ఆలించి పాలింపుఁ డనిశంబు మమ్ము!

(తర్వాత లోకులందఱు నీలకంఠునికి మ్రొక్కి, అతని ఆశీర్వాదమును, అనుమతిని తీసికొని నిష్క్రమింతురు.)

కరుణించు మిమ్మెపుడు కాళికామాత!
స్మరియించుఁ డామెనే సద్భక్తితోడ
మీయింట నున్నను నేయింటనున్న
ఆయంబనేఁ దలఁచు డనిశంబు మీరు
ఈయుషస్సేవ నిపుడింకఁ జాలించి
హాయిగా మీమీ గృహంబులకుఁ బొండు!

(అచట లక్ష్మీ మల్లికా శ్రావక నీలకంఠులు మాత్రమే మిగులుదురు. శ్రావకుఁడు వెదురుతల్పును మూయును.)

నీదగు నిర్మలాంతరము నీదగు భక్తియు సాధుశీలమున్
నీదగు దైవసంస్తవననిష్ఠయు లక్ష్మి! సతంబు నిన్ను మ
మ్మాదుకొనంగఁజాలు వరమయ్యెను, దీన బలిష్ఠమయ్యెఁబో
నాదగుపూన్కి హైందవసనాతనధర్మము నుద్ధరింపఁగన్

నను మీర లీరీతిఁ గొనియాడఁ దగదు
ఘనమైన మీకాళికాదీక్షకంటె
ఘనమైన దన్యంబు గనరాదు నాకు
మనభాగ్యనిర్దేశ మదియె గావించు

ఇంక నేనేఁగవలె

ఇంత త్వరగా? ఇప్పుడేనా?

భయ మక్కఱ లేదు. నిశ్చింతగా నుండుఁడు.

పరిసరమందు మ్లేచ్ఛజనపాతితమై చననట్టి దేవమం
దిరమున నాచరింపఁబడు దేవునియుత్సవమందు సాయము
న్నెరపఁగ నన్నుఁ బిల్చి రది నిర్వహణం బొనరించి వత్తు స
త్వరముగ రాత్రికి న్మునుపె ధైర్యముతో మనుఁడంతకాలమున్

(లక్ష్మివైపు చూపుచు మల్లికాశ్రావకులతో అనును; పాతితము=పడ(కూల)గొట్టఁబడినది)

అండగా నుండుడు లక్ష్మి కంతసేపు

అండగా నుందు మవశ్యముగను

వీడకుండగ నామెనుం గూడియుందు

కరివక్త్రుకరుణచే కష్టంబుఁ బడక
పరదేశభటులచే బాధింపఁ బడక
సతతంబు ధర్మాభిరతులైన మీరు
అతిశయంబగు వేడ్క నాదైవమునకు
సాగించి యుత్సవము శాస్త్రోక్తముగను
వేగంబ మముఁజేర వేంచేయుఁ డార్య!
వేగంబ మముఁజేర వేంచేయుఁ డార్య!

చింతింపకుఁడు మీరు శీఘ్రంబుగానె
అంతయును గావించి యరుదెంతు నేను

(నిష్క్రమించును )

(తన సొమ్ములను దీసి అచ్చటి శిలాఫలకముపై నుంచి, చెంతనే మందముగా పాఱుచున్న యేటిలో ప్రతిబింబించిన పూగుత్తులు గల తీవలను చూపుచు సంతోషంతో మల్లికతో ననును.)

కనుమో మల్లిక! కను మీవింతను!
తీరములందున తీరుగఁ బెరిగిన
తీవెలు నిండుగ పూవులు దాలిచి
తమయందంబును తటినీనీరపు
ముకురంబునఁ గని మురియుచునున్నవి

(ఆ దృశ్యమును గమనించుచూ ఉత్కంఠతోఁ బల్కును; తటిని=నది, ముకురము=అద్దము)

నీయుత్సాహము నీయానందము
గనుచుండఁగ నీక్షణమున స్వామిని!
విదితంబయ్యెను మృదుతామయమగు
నీదుస్వభావపు నిర్మలరూపము!

(భీతి నటించుచు)
కానీ మల్లిక! కంపిలుచుండును
పూని భయంబును మానసమెంతయొ
స్మరియించుచు నాజనకుని క్షేమమె
పరపాలిత తత్పురవరమందున

ఈవిధి భీతిల నేటికి స్వామిని!
కావకపోవున కాళిక యాతని!
శ్వేతగరుత్తుల చెల్వము నదిలో
చూతము రమ్మిఁక చేతం బలరఁగ!

(ఇర్వురు నదీతీరమున గల లతాపుష్పాదులను గూర్చి క్రిందిపాట పాడుచు పాట చివర ఓడలో నదీయానమును చేతురు; శ్వేతగరుత్తులు=హంసలు)

ఎంతయొ హృద్యం బీవనసౌందర్యము
సంతోషంబుగ నంతయు వీక్షింతము

తెల్లనిపూవుల దీధితు లెల్లడఁ జల్లుచు
మల్లెల మొల్లల వల్లరు లల్లుకొనంగను
వల్లీగృహములు వాహిని కిరుతీరంబుల
పెల్లుగ నడరును వీక్షణపర్వంబుగ ॥ఎంతయొ…వీక్షింతము ॥

కందము కన్నులవిందుగ నిందలి వింతలు
డెందం బలరఁగ నిందున విహరింతము

మెఱయుచు ప్రతిబింబించిన బాలాదిత్యుని
త్వరగను గదలెడు తరగల డోలిక నుంచుచు
సరసన పక్షులు చక్కని జోలలు వాడఁగ
అరయుము మల్లిక! ఆపగ ప్రేమగ నూపును ॥కందము…విహరింతము ॥

ఇచ్చటి భూముల నిచ్చటిపుష్పచయంబుల
అచ్చెరువొందుచు నారసి యానందింతము

పచ్చతివాచింబలె భూతలమును గప్పిన
పచ్చికబయలుల విచ్చెను చేమంతులు
ముచ్చటగొల్పుచు పొంతం బల్వలముల
స్వేచ్ఛఁ జరించెను శ్వేతగరుత్తుల గుంపులు ॥ఇచ్చటి భూముల…యానందింతము ॥

(క్రింది పాటను పాడుచు పడవలో నెక్కి పడవను నడుపుకుంటూ నిష్క్రమింతురు; పల్వలములు=నీటిగుంటలు )

తీరంబులఁ బువుటీరంబులు చెలువారఁగ
ఏఱిది పాఱును నీరంబుల నిండారుచు

తళతళమెఱసెడు తరగలపై నీపడవను
అలవోకగ నల్లల్లన నడపుచుఁ బోదము
జలపక్షుల జలజాతంబులఁ దిలకింతము
పలురంగుల కల్వల కంజంబులఁ దెత్తము ॥తీరంబుల…దెత్తము ॥

అమ్మాయీలూ జాగ్రత్త. ఇది పరస్థలం.

ఏముందో తొంగిచూడనైనా చూతాము!

(హెలీనా పైమాట అంటుండగానే వెదురుతల్పును తెఱచికొనునట్లుగా ద్రోయును)

తలుపు సందీయనే ఇచ్చింది. ఇందులో దూరవచ్చు.

(మేడమ్ బెన్సన్‌కు చేయూత నొసఁగి, ఆమెను ప్రాంగణములోనికి ప్రవేశపెడుతూ)

నాందీ నేడేదో నవ్యారంభానికి.

(ప్రవేశించి) అవాంఛనీయమీ సాహసమంతా!

కానీ అత్యంత వినోదకరం!

అపాయకరం కూడా!

అందులోనే ఉంది అసలు వినోదం!

ఐనా నాబాధ్యతను నేను మఱవరాదు.

(ప్రక్కనున్న ఉమ్మెత్తపూవులు త్రుంచి చేతిలోనికి తీసికొంటూ)

కమనీయంబయి ఘంటాకృతితో
ఈసుమ మొప్పును హిమవర్ణముతో!

చూచుటకెంతటి సుందరమైనవొ
తాఁకుటకంతటి లోఁకువ యైనవి
అవి విషపూర్ణములగు నుమ్మెత్తలు
వర్జించుటయే వానిని శ్రేయము

విషపూర్ణములే విరులన్నియు నిట!

సుందర సురభిళ సుమపాత్రలలో
అందించును విసమిందలి తరువులు!

కలలను గనుచుం గవితాజగమున
మెలగుట మానుఁడు; తిలకింపుడిటం
దరువుల చాటున దాఁగెను కోవెల!
నిరసించుచు మన పరిపాలనమును
ప్రజలకు బోధలు పచరించెడు నా
ద్విజుఁ డర్చించెడు దేవాలయ మది!

(ఉత్కంఠతో) ఆ హిందూదురభిమాని నీలకంఠుఁడా??

సందేహమా?

(ముందునకు సాగి, చెట్లసందునుండి పరీక్షగా చూచి పల్కును; నిశాంతము=సదనము)

కొంతగ శిథిలంబయి, యీ
కాంతారంబున కరాళ కాళీ గణనా
థాంతకరిపుమూర్తి ని
శాంతం బగు నిద్ది యతని సంస్థానంబే!

ఆహా నీలకంఠుఁడు!!

ప్రొద్దుమాపులందున నూరిపోయుచుండు
ఆశ్రితజనౌఘముల హృదయంబులందు
ద్వేషభావంబు మనయందు తీవ్రముగను
హైందవమతదురభిమాని యగు నతండు

(ఎగతాళిగా)

అంతకంటె వింత, ఆదిశక్త్యవతార
మంచు నెంచి యాతఁ డాత్మసుతను
మనకుబోటివారి మలినవీక్షణములు
తాఁకకుండ నెపుడు దాఁచియుంచు

మహిమచేతఁ గాదు మంజురూపముచేత
ఆమె దర్శనంబు హాని గూర్చు
కామపీడితంబు గావించి హృదయంబు
వయసుకాండ్ర కనుచుఁ బలుక వింటి!

ఆమె పేరు లాక్మి యనఁగ విందు నేను

ఓహో లాక్మి – Godess of Wealth!

అట్టి సుందరి నజ్ఞాతమందు నుంచు
వీరి సంస్కృతి యెంతయొ వింతవింత!

వింతగాదది కొండంత వెఱ్ఱివెఱ్ఱి!

ఏది చేసిన దోసమే యిచట మనకు!
శిలల మ్రొక్కెడు వీరల చిత్తవృత్తి
గేలి యొనరింపఁగా రాదు కేళికైన,
ఆలకున్ మ్రొక్కు వీరల యల్పబుద్ధి
హేళనంబు సేయంగరా దెట్టివారు!

కూఁతురునె దైవముగఁ జేసి కొలుచుచున్న
అతనిమూఢత్వమును దోషమనఁగ రాదు!

అట్టి యామెను గన నాకు హడలె పుట్టు!

ఎంతగా స్త్రీసహజమైన స్వాంతవృత్తి
కప్పిపుచ్చఁగ నెంచినఁ గాని యామె
సరసుఁడైనట్టి పురుషుని స్తవముచేత
పొంగి యాతనిఁ గోరకపోవు నెట్లు?

నిజమె కాఁబోలు నది మన నెలఁతలందు
కాని వీరివర్తన వేఱుగానె యుండు

ఆకసంబున విహరించు నాస్థ మాని
నేలకుం దిగి యోచింపు నిక్కమేదొ
స్త్రీలచిత్తంబు లొకతీరె చెలఁగుచుండు
ఇచటనైనను మఱియింక నెచటనైన

ఉప్పరంబున విహరింప, నున్నరీతి
నున్నరీతిగఁ గన్నట్టు లూహసేతు;
ఇంతులందఱి చిత్తంబు లెల్లచోట్ల
నొక్కతీరుగ నుండవు నిక్కముగను!

ఆమె ఆచూకి నెట్లైన నరయఁగలమ
ఈ నిగూఢప్రదేశంబులోన మనము?

అట్టి దుస్సాహసంబు చేయంగరాదు
సంచరించిన నిట మనసాటివారు
మలినమైపోవు వారల మందిరమ్ము
వారివేల్పుల కెంతొ కోపంబు గల్గు!

(ఎగతాళిగా)

అవనికిం దిగినట్టి దుర్గయే ఆమె యగునేమో?

(ఎగతాళిగా)

అందు కనుమానమా?

(ఎగతాళిగా)

ఆమెకు మోకరిల్లవలసిందే!

(ప్రక్కకు నడచి, అచ్చట శిలాఫలకముపై నున్న లక్ష్మియొక్క వజ్రఖచితమైన సువర్ణాభరణములను చూస్తూ…)

ఆహా! అద్భుతమైన ఆభరణాలు!

(సమీపించి చూచి) అవి ఆవిప్రపుత్రివి కాబోలు!

(ఇంకా పరీక్షగా చూచి) ఎంతో అందమైన సొమ్ములు!

ఎలీనా! జాగ్రత్త, తాఁకకు వాటిని!

అవ్వి యావిప్రపుత్రివి; అందుచేత
అతిపవిత్రమైనవి; వాని నంట నేను;

(స్త్రీసహజమైన ఒయ్యారంతోఁగూడిన అనురాగవిన్యాసంతో జెరార్డును పట్టుకొని సంభావిస్తూ పల్కును)

నాప్రియుండు జెరార్డు విన్నాణమెసఁగ
వానిరూపును చక్కగా వ్రాసి తెచ్చు!

(అందు కంగీకరిస్తూ అనురాగపూర్వకంగా ఎలీనాతోఁ బల్కును)

ఇచ్చటనె యుండి వైదగ్ధ్య మచ్చుపడఁగ
వీని రూపును చిత్రించి వివరముగను
అట్టి సొమ్ముల మన వివాహంబునందు
నీకు నర్పణమొనరింతు నెనరు మీర!

నీవిందే ఉందువా?

తప్పేమి?

తప్పేమి లేదు, కాని…
బ్రాహ్మణావాస మిచ్చటివారి కెల్ల
దేవతావాసముంబోలె పావనంబు
అట్టిచోటఁ జొచ్చిన మనయట్టివారు
వైరభావంబు మనయందువారికొదవు

ఎంత హాస్యాస్పదంబిట్టి చింతనంబు
ఎల్లదేశంబునే గెల్చి యేలుచున్న
రాణి విక్టోరియాభటరాజి నిచట
ప్రతిఘటించునె యొక పేదపాఱుఁ డకట?

ప్రతిఘటింపరు వారలు బలముతోడ
అతిరహస్యములైన వ్యూహములతోడఁ
గడపఁజూతురు మనల నాకస్మికముగ
కాన నుండఁగాఁ దగును జాగ్రత్తగాను

క్రూరతరమైన దేశంబు, సారెసారె
కాపదలె యిట సంప్రాప్తమగుచునుండె
భద్రకరము గాదు మనకీ ప్రాంగణంబు
సత్వరంబుగ నిది వీడి చనుట మేలు

(సాధికారస్వనముతో ఎలీనాహెలీనాలతోఁ బల్కును.)

తిరిగిపోవలె నింక తరుణులార!

వదలి వెళ్ళుఁడు నన్నిట స్వైరముగను
అందమైన ఆసొమ్ముల ఆకృతులను
వ్రాసికొని వత్తు నేను సత్వరముగానె

తామసింపకు నీవు త్వరగాను రమ్ము!

(అని పల్కి స్త్రీలు నిష్క్రమించుచుందురు.)

నీదు పూన్కి మిత్రంబ! ప్రమాదకరము;
సాహసివి నీవయితి, విట్లు సంవదించు
నేను భీరువు నైతిని; నిజము వల్కు
వాని నిట్లె భావింతు రీ వసుధయందు.

కుతుకంబున నీసొమ్ముల
ప్రతి వ్రాసికొనుట యసాధువర్తన యగునా?
ప్రతిషేధించుట దీనిని
మతి లేని ఫ్రెడిరికు మూఢమతమే కాదా?

కానీ అజ్ఞాతంబు, అ
మానుషమగు శక్తి యేదొ మానుము నీవీ
పూనిక నని యిప్పుడు నా
వీనులలో నూఁదుచుండె వింతగ నేలా?

మదిలో మెదలెడు, నా
మదిలో మెదలెడు మంజులమూర్తియె
ఎదుటను నిల్చెను, నా
యెదుటను నిల్చెను ఇందుని కళవలె

తొలిచూపులలోఁ గలిగిన త్రపయును
అలుకును క్రమముగ గళితము గాఁగా
ఎలనవ్వును వెలయించుచు నాచెలి
పలుకును నెవియో తెలియని బాసలు!

తెలియని బాసలు పలికిన నేమీ
తెలుపును చక్కగ తెలిగన్నులలో
నలరెడు తళతళ లాచెలిమదిలో
మొలకెత్తిన తొలివలపుల తీరును

మదిలో మెదలెడు మంజులమూర్తియె
ఎదుటను నిల్చెను ఇందుని కళవలె, నా
యెదుటను నిల్చెను ఇందుని కళవలె

(అంతలో ఆ చిత్తభ్రమనుండి తేరికొనుచు, క్రింది పాటను పాడును.)

అంతయును నాదు భ్రమ యౌను గాని
లేదు, నాయెదుటాయింతి లేదు లేదు

ఆశల యాకసమందున, నా
యాశల ఆకసమందున స్వేచ్ఛగ
విహరించు మనోవిభ్రమవిహగమ!
ఆలింపుము నా యభ్యర్థనమును
చాలింపుము నీస్వైరవిహారము
పణముగఁ జేయక నను నీమాయకు
చనుమిఁక నీదగు స్వప్నజగత్తుకె
చనుమిఁక నీదగు స్వప్నజగత్తుకె

(పైవిధముగా పాడినను, ఇంకను తొలఁగని భ్రమతో ముందుకు నడచి, సొమ్ములలోని హస్తకంకణమును గ్రహించి …)

ఇది యామె కంకణము కాబోలు!

కనకమునందున కమనీయంబగు
మణులం దాపిన మంజులకటకము
ఆసుమకోమలి హస్తమునందున
వాసముచేసిన భాసురకటకము

ఈకటకాలంకృతమగు హస్తము
గైకొను యోగము నాకుం గల్గున?
ఈకటకాలంకృతమగు హస్తము
గైకొను యోగము నాకుం గల్గున?

(కంకణమును యథాస్థానమున నుంచి, రవ్వల ఉంగరమును గ్రహించి …)

పదియార్వన్నియ బంగరునందున
పదిలంబగు నేర్పరితన మొప్పఁగ
చుక్కలరీతిగఁ జక్కగ మెఱసెడు
చొక్కపు రవ్వలు చెక్కిన యూర్మిక

ఈయూర్మిక ధరియించిన యంగుళి
సోయగముం గని చొక్కఁగఁ గందున?

(సొమ్ములలోని మణిస్థగితహారమును గ్రహించి …)

ఆహా! ఇది యామె గళమాధుర్యము గన్న హారము!

పలురంగుల ప్రభలొలికెడి మణులం
జెలువారఁగఁ గూర్చినదీ హారము
ఆ సతి యురమున నలఁదిన గంధపు
వాసన యింకను మోసెడు హారము
ఆచెలి యెదలోఁ బూచిన రాగము
రేఁచిన కంపనఁ జూచిన హారము

కనుగొందునొ ఈ మణులందున నా
యనుబింబమునే యామె గళంబున?
కనుగొందునొ ఈ మణులందున నా
యనుబింబమునే యామె గళంబున?

(సొమ్ములలోని చిఱుగజ్జెలుగల అందెలను గ్రహించి క్రింది పాటను పాడును.)

ఇవి యామె పాదావాసధన్యములైనవి కాబోలు!

పూవులఁదలిరుల నావృతమగు నీ
త్రోవలఁ జను నా తొయ్యలి కోమల
చరణాబ్జంబుల సహవాసంబున
చరితార్థములై పరగును గద నీ
చిఱుగజ్జెల సడిఁ జేసిడి యందెలు!

కందునొ నేనీ యందెల నా
సుందరిపదములయందున
పొందించెడి భాగ్యంబును?

కందునొ నేనీ యందెల నా
సుందరిపదములయందున
పొందించెడి భాగ్యంబును?

(మఱుల భ్రమనివృత్తి నర్థించుచు పాడును.)

ఆశల యాకసమందున నా
యాశల ఆకసమందున లీలగ
విహరించు మనోవిభ్రమవిహగమ!
చాలింపుము నీస్వైరవిహారము
చాలింపుము నీస్వైరవిహారము
పణముగఁ జేయక నను నీమాయకు
చనుమిఁక నీదగు స్వప్నజగత్తుకె
చనుమిఁక నీదగు స్వప్నజగత్తుకె

(ఇంతలో దూరమునుండి లక్ష్మీమల్లికల పడవ చేరవచ్చును. దానినిఁ జూచి ఉద్వేగముతో క్రిందివిధముగా పాడి జెరార్డు చెట్లసందులో దాఁగును.)

అదిగో లాక్‌మి! లాక్‌మి! ఆసుందరియే లాక్‌మి! ఆసుందరియే లాక్‌మి!

ఇందుసుందరాస్యమందు నానందంబు
కందళింప నామె కరములందు
అందమైన అంబుజేందీవరంబులు
చెందొవలును బూని చేరవచ్చు!

నిరతము మమ్ముల దయతోఁ
బరిపాలించెడు కరిముఖ! వైరులచే మా
కిరవుకొను వెతల నెల్లం
బరిమార్పుము స్వీకరించి మాప్రార్థనలన్

(మల్లికతో)

శీతలనీరంబులతో
ఈతటిని పరిభ్రమించు నీ సైకతమున్
ఈతావు మనకు మల్లిక!
ఆతపశాంతినిఁ గనంగ ననుకూలంబౌ

అవనిజంబుల నీడచే నంతకంటె
ఆపగాతీరధర సేవ్యమగును చాల,
రమ్ము స్వామిని! కొంత కాలమ్ము నచట
గడపి యాతపశాంతిని గాంచఁగలము

(అని మల్లిక తీరమునందలి చెట్లసందునకు వడిగా నుఱికి అదృశ్యమగును. లక్ష్మి యామె ననుసరింపఁబోయి, అంతలో ఆగిపోయి క్రింది విధముగా పర్యాలోచించును.)

పాట
ఎదియో నవమగు స్పందన యొదవును నేఁడెదలోన
ముదమో వ్యథయో చింతయొ ఎదియో తెలియఁగలేను

ఎప్పుడు పూచిన పూవులె యిప్పుడు సొంపుగఁ దోఁచు
ఎప్పుడు చూచిన నింగియె యిప్పుడు నవముగఁ దోఁచు
ఎప్పుడు వీచిన వాయువె యిప్పుడు హాయిని గూర్చు
చెప్పఁగఁ జాలను హేతువు చిత్రంబుగ నిది తోఁచు
ఎదియో నవమగు… తెలియఁగలేను
అలరులపెదవుల తేనియ లానెడు మదభృంగమును
వలపుం జెలితో మంతనములు వల్కు కపోతమును
కలహంసిక నోటను బిసముల నుంచు మరాళమును
తిలకించిన నెవొ తీయనితలఁపులు మదిలో మెదలును
ఎదియో నవమగు… తెలియఁగలేను

(పైవిధముగా స్వేచ్ఛగా పాడుచు చరించు నామెకు జెరార్డు కన్పడును. అతని హఠాద్దర్శన మామెకు అలజడి కల్గించును.)

మల్లికా! మల్లికా!

(బిగ్గరగా నఱచును. ఆమె యఱపును విని మల్లికాశ్రావకులు పరుగున నుఱికివత్తురు.)

భయము గల్గెన స్వామినీ!

భయమయ్యెనా స్వామినీ!

(కొంత నెమ్మదించి, సర్దుకొంటూ) లేదు, లేదు

లేదు లేదేలనో నేఁడు నాదుమనము
చిన్నఘటనకె స్పందించు చిత్రముగను
తిరిగిరాకుండె నాతండ్రి పురమునుండి
అతని చింతయె గూర్చును వెతను నాకు
త్వరగఁ గొనిరండు మీరేఁగి తండ్రి నిపుడు

(ఆమె వైఖరికి అనుమానాశ్చర్యములు ప్రదర్శించుచు మల్లికాశ్రావకులు నిష్క్రమింతురు.)

(భయకోపంబులతో జెరార్డుతో)

ఎవ్వఁడ వీవు?వచ్చితివి యిచ్చటి కేల? యతర్కితంబుగాఁ
గ్రొవ్వి యిటం జరింతు, వొనగూర్చును నీకిది ప్రాణహానియే,
ఇవ్వన మీశివాలయము లెంతొ పవిత్రము లిందు నీదుబోం
ట్లెవ్వరు పాదమూనఁ దగ దిట్టి యకృత్యము మాని పొమ్మిఁకన్!

(తనలో)

ఒకవైపు భయంబును, నిం
కొకవైపున నితని నెఱుఁగు నుత్సాహంబున్
ప్రకటంబగుచు న్నాలో
వికలత గూర్చును పొనర్చు వ్రీడోద్గమమున్

(కొంత నెమ్మదించి ప్రకాశముగ పల్కును)

పరిమిళితాప్తభావమునఁ బల్కుచునుంటిని నీదుమేలుకై,
తిరిగిన నిచ్చటం గలుగు తీరనినష్టమె నీకు గావున
న్మఱలుము నీగృహంబునకు, మత్పితరుండిట హైందవేతరుల్
దిరిగిన, మాదుదైవముల తేలికచేసిన సైఁపఁడింతయున్

(సానునయంగా)

కోపముతోడఁ బల్కినను కోమల మెంతయొ నీదు పల్కు, నీ
రూపము క్రోధమందునను క్రొత్త హొరంగు వెలా ర్చుచుండె, నీ
కోపమునందె కామనయు గుప్తముగాఁ బొడసూపుచుండె, ని
న్నే పగిదిం ద్యజించి యిఁక నేఁగఁగలాఁడను వేఱుచోటికిన్?

ఎంత తెగించి పల్కెదవొ! యిట్టి ప్రసంగము సేయరెవ్వరే
నింతకు మున్ను నాయెదుట, నిద్ది గ్రహించుచు నున్న దుర్గ నిన్
వంతలఁ బెట్టి నీపొగరుఁ బాపకపోవదు, పొమ్ము, పొమ్ము, నా
చెంతను నీదురూపుఁ గనఁజేయక పర్వుము తత్క్షణంబునన్

(అని క్రమముగా నతనియందు మనసు లగ్నమగుచున్నను పైకి గంభీరముగా పల్కును.)

ఏగతి విస్మరింతు నిను నేగతి వీడుదు నీదుసన్నిధిన్
వాగురవోలెఁ బర్విన భవత్తనుమంజిమలోనఁ జిక్కితిన్
రాగమయత్వదీయమధురాధరకంపనతోడ నేకమై
యూఁగును నాదుమన్గడయె, ఓర్వదు తద్విరహంబు నింతయున్

(తనలో)

చేతమునందున బాణము
రీతిని దూరుచు నపూర్వమృదుతామయమై
యీతనిమాటలు నాలో
నూతనలోలత్వ మేదొ నూల్కొల్పుఁ గదా!

(పైకి గాంభీర్యమార్దవమిళితమైన స్వనముతోఁ బల్కును.)

చూడవు వచ్చు నపాయము,
వీడవు నీమంకుతనము, వేఁడెద నిన్నున్
వీడుము! వీడుము వెంటనె!
మూఁడును నీప్రాణములకె ముప్పిట నున్నన్

(కదలకట్లే నిలచి)

ముప్పు వచ్చిన రానిమ్ము, మురిపెమొప్ప
నీదుమంజిమఁ గాంచుచు నిల్తు నిటనె!

(తనలో)

ఈతఁడు వచ్చు కీడు గణియింపక నిల్చెను నన్నుఁ జూచుచు
న్నీతిఁ దొఱంగి గాని, యితనిం గనుచుండఁగ నాయెడందలో
నూతనమార్దవాన్వితమనోహరభావమె కల్గు, దీనికే
హేతువొ? హేతువేది యగు నీతని యీదృశచిత్తవృత్తికిన్?

(ప్రకాశముగా)

వచ్చు నపాయము నెంచక
యిచ్చట నిర్భీతి నిల్తు వీదృశధృతి నీ
కిచ్చిన దేవుం డెవ్వఁడొ,
అచ్చెరువగు నతనిమహిమ మాలోచింపన్!

(పాట)

ఆదేవుఁడె నీదేవుఁడు, నీదేవుఁడె నాదేవుఁడు
ఏదేవుం డెదలో మోదాంకురముల మొలిపించును
ఏదేవుం డళులం బూఁదేనియకై పురికొల్పును
ఏదేవుఁడు తరుణుల యెదలందుం దహతహ నించును
ఏదేవుం డిలలో నేలును వలపులరాజ్యంబును
ఆదేవుఁడె నాదేవుఁడు, నాదేవుఁడె నీదేవుఁడు

(పైపాటను వినుచామె అనురాగపూర్ణమైన హావభావముల ప్రకటించును. అప్పుడాతఁడు ఆమెను ప్రేమతో లోఁగొనుచు ఈక్రింది పాటను పాడును)

నాదేవుఁడె నీదేవుఁడు, నీదేవుఁడె నాదేవుఁడు
ఏదేవుని కృపచే నిగురించును తరుగుల్మంబులు,
ఏదేవుని కృపచే కుసుమించును సుమగుచ్ఛంబులు,
ఏదేవుని కృపచే జనియించును అనురాగంబులు,
ఏదేవుని కృపచే ఫలియించును దాంపత్యంబులు
ఆదేవుఁడె నాదేవుఁడు, నాదేవుఁడె నీదేవుఁడు

(అట్లు కౌఁగిటిలో నుండి, ఇర్వురును గలసి ఈక్రింది పాటను పాడుదురు.)

నాదేవుఁడె నీదేవుఁడు, నీదేవుఁడె నాదేవుఁడు
ఆదేవుఁడె మూలం బగు నఖిలంబగు సృష్టికి
ఆదేవుఁడె మూలం బగు నాసృష్టి పురోగతికి
ఆదేవుఁడె మూలం బగు నాత్మల పరితుష్టికి
ఆదేవుఁడె మనదేవుఁడు, అతఁడే అందఱి దేవుఁడు
ఆదేవుఁడె మనదేవుఁడు, అతఁడే అందఱి దేవుఁడు

(ఇంతలో నీలకంఠుఁడు, మల్లికాశ్రావకులు వచ్చు సవ్వడి వినిపించును.దానికి అలజడి చెందుతూ లక్ష్మి కౌఁగిటినుండి వెలువడి జెరార్డుతో పల్కును.)

తిరిగివచ్చెను నాతండ్రి పురమునుండి
వెంటనే చను మాతని కంటఁబడక!

కాలమున కిసుమంతయుం గరుణ లేదు
మనల విడదీయుచుండెను క్షణములోనె
కాని మఱవ నీక్షణము యుగంబు లైన
వీడుకోలిదె ప్రియురాల వీడుకోలు!

(జెరార్డు త్వరగా నిష్క్రమించును. శ్రావకుఁడు తెరచియుండిన వెదురుతల్పును చూపుచునీలకంఠునితోఁ బల్కును.)

అరయుఁ డీతల్పు పూర్తిగాఁ దెఱవఁబడెను!

(పరిశీలించి)

హైందవేతరుఁ డెవ్వండొ యడుగు మోపి
మలిన మొనరింపఁ బోలు నీస్థలము నెల్ల

(భీతితోఁగంపించుచు) అమ్మ కాళిక! నీవె కాపాడవలెను!

(నీలకంఠాదులు లోనికి ప్రవేశింతురు.తర్వాత అతని అనుచరుల గుంపు ప్రవేశించును. )

(కోపంతో)

పావనంబగు నిచ్చోటు పంకిలంబు
చేసి మాయమైనట్టి యా దోసకారి
అంతమొందకపోడు కారాకువోలెఁ
గాలి మన్మహోగ్రాగ్రహజ్వాలయందు

పావనంబగు నిచ్చోటు పంకిలంబు
చేసి మాయమైనట్టి యా దోసకారి
అంతమొందకపోడు కారాకువోలెఁ
గాలి యస్మదుగ్రాగ్రహజ్వాలయందు