( పంతొమ్మిది వందల అరవయ్యిల్లో, ఇండియాలో, బెజవాడలో)

ఆ ఇల్లు ఇల్లంతా ఒకటే సందడిగా ఉంది. లోపలి గదుల్లో ఎక్కడ చూచినా పెట్టెలు, చుట్టేసిన పరుపులు, విప్పేసిన పట్టు చీరలు. కొన్ని గంటల్లో ఆ ఇంట్లో అంపకాలు. ఒక గదిలో పెళ్ళి కూతుర్ని కొందరు అలంకారాలు చేసి తయారు చేస్తున్నారు. తల చక్కగా దువ్వి, పూల జడకుట్టారు. ఆమె తండ్రి లక్ష్మీ జెనరలు స్టోరు నుండి ప్రత్యేకంగా ఎంచి తెచ్చిన జరీ అంచు నీలి బనారసు చీర కట్టారు. నీలి చీర కట్టి, నీలి జాకెట్టు వేసుకుని, నెమలిలా ఉన్న ఆ పెళ్ళి కూతురు వాళ్ళ నాన్న పెళ్ళిలో బహూకరించిన ముత్యాల సెట్టు పెట్టుకుంది. అది బోంబేలో తోతారామ్ సాగర్ నగల షాపులో ప్రత్యేకంగా చేయించి తెప్పించినది. దాని నవరత్న పతకం సరిగ్గా ఆమె గుండెల మీదుకు వేళ్ళాడుతున్నది. ముత్యాల జూకాలు – చెవి కి అంటుకుని చిన్న నవరత్నాల బిళ్ళ, మధ్యలో అలాంటిదే ఇంకో నవరత్నాల బిళ్ళతో, రెండు అంగుళాల పొడుగుతో- అటూ ఇటూ ఊగితే, చూసే వాళ్ళ మనసులు ఊగుతున్నాయి. పెళ్ళి సంబరాల్లో ఎంత చూసినా, ఇంకా సరిగా పదిహేడు ఏళ్ళు కూడా లేని ఆ పిల్ల లేత అందానికి చుట్టూ ఉన్నవాళ్ళు మళ్ళీ ఒకసారి ముగ్ధులై పోయారు. పెళ్ళికూతురి అమ్మ తరుఫు వాళ్ళు పిల్ల పూల జడ పైగా, మల్లెపూలు కనకాంబరాలు చెండ్లు అమరుస్తూ, మధ్య మధ్యలో సరిగ్గా అమరినవో లేవో అని ముందుకు వచ్చి గమనిస్తూ, “సుమతక్కా! మన అమ్మాయి అచ్చంగా విజయ నిర్మల లాగా ఉండదూ. ఆ పెద్ద కళ్ళూ, ఆ సున్నితపు చెంపలూ, ఆ గులాబి పువ్వు పెదాలూ!” అని ఎంతో మురిసిపోయారు.

“అమ్మాయేమో విజయ నిర్మల! నువ్వేమో అంజలీదేవి! ” అంది సుమతీ దేవి. ఆమెకు అంద చందాల మీద పెద్ద భ్రాంతి లేదు. కాని ఆచార వ్యవహారాలూ, కుటుంబంలో, సంఘంలో, పరువు ప్రతిష్ఠలూ ఆమె కిష్టం.

మధ్య హాల్లో అంపకాలకి ఏర్పాట్లు జరిగాయి. ఆ హాలు విశాలంగా -చుట్టూ కూర్చునే వాళ్ళు వరసగా వేసిన కుర్చీల్లో కూర్చుంటే, కొందరు నుంచునే వాళ్ళు నుంచునీ, మగవాళ్ళ ఎదటకు రాని కొందరు ఆడవాళ్ళు అక్కడి తతంగాన్ని లోని గదుల్లోంచీ చూడ్డానికి కూడా వీలుగా ఉంది. హాల్లో మధ్యన పెద్ద మంచం. ఆ మంచం మీద చక్కని దుప్పటీ. చుట్టూ పెద్ద పళ్ళెరాల్లో పూలు, తమలపాకుల కట్టలు, వక్కలు, బంధువులకు అందించడానికి సిద్ధంగా ఉంచిన కొత్త బట్టలు. వెండి గిన్నెల్లో కుంకుమలు, పసుపులు, గంధాలు. కంచు, ఇత్తడి పళ్ళెరాల్లో లడ్డూలు. బాసుందీలు, జిలేబీలు , జాంగ్రీలు, కొన్ని స్టీలు పాత్రల్లో అరిసెలు, బూరెలు, బూందీ మిఠాయీలు. అరటి గెలలు, జామపళ్ళు, కొబ్బరికాయలు. బుట్టల్లో చేమంతులు, మల్లెలు, మరువాలు, దవనాలు. వాసనలతో హాలంతా ఘుమఘుమ లాడి పోతున్నది.

“వచ్చారు వచ్చారు వియ్యాల వార”‘న్నారు. పునిస్త్రీలంతా ధాటీగా ముందుకు వచ్చారు. వితంతువులంతా కొంచెం వెనక్కి తగ్గారు. బ్రాహ్మలు రంగంలోకి వచ్చారు. మంగళ హారతులు వెలిగాయి. మంత్రోచ్చారణలు మొదలయ్యాయి. పెళ్ళికొడుకు బావమరుదులు దారి చేసి తీసుకురాగా, లోనికి వచ్చి మంచం మీద కూర్చున్నాడు. తెల్ల సిల్కు చొక్కా , బిన్నీసిల్కు పంచె ధరించి ఉన్నాడు. ఇంత పట్టె నుదురు. తిరుచూర్ణం, కుంకుమ కలిపి ఇంత నిలువు బొట్టు. ఆయన ముత్తవలు, తాతలు ఆ పక్కా ఈ పక్కా వచ్చి నుంచున్నారు. అందరి ముఖాలనా అవే నిలువు బొట్లు. పెళ్ళికూతురిని తీసుకు వచ్చి మంచానికి ఇంకో చివర అతనికి ఎదురుగా కూర్చోపెట్టారు.

బ్రాహ్మణులు క్రతువు సామానులన్నీ సిద్ధం చేసుకున్నాక, “అయ్యా! పెళ్ళికూతురు తండ్రిగారు, మావగారు రావాలండోయ్!” అని కేకలు పెట్టారు. “డాక్టరుగారు! డాక్టరుగారు! లోపల మీకోసం పిలుస్తున్నారు” అని కాంపౌండర్లు, వరండాలోకి పరిగెట్టి కెళ్ళారు. బైటి వరండాలో స్నేహితుల మధ్య నిలబడి విలాసంగా సిగరెట్టు కాలుస్తున్న ఆ డాక్టరు గారి గుండెలో రైళ్ళు పరిగెట్టాయి.

ఆయనకు ఈ పెళ్ళికూతురు పెద్దకూతురు. తన కూతురికి ఎంతో మంచి సంబంధం తెచ్చి పెళ్ళి చేసినందుకు మనసులో మహా పొంగుగా ఉన్నా, కూతురి అంపకాల ఘట్టానికి ఆయన తయారుగా లేడు. తన భార్య, అత్తవారి విషయాల్లో ఆయన కొయ్య. వేరే విషయాల్లో మాత్రం ఆయన వెన్న. తన పిల్లలనే కాకుండా, తన తోబుట్టువుల పిల్లలను కూడా తన రెక్కల కింద పొదుగుకుని, అందరి పిల్లలనూ ఆ ఊళ్ళో స్కూళ్ళల్లో, కాలేజీల్లోనూ చదివిస్తూ, వాళ్ళ చదువు సంధ్యల్లో చాలా శ్రద్ధ చూపిస్తూ ఉండేవాడాయన.

ఆయనకు ఎటు చూసినా కూతురి వివాహం గురించి దిగులు పడాల్సిన అవసరమే లేదు. వియ్యంకుడూ, తనూ, రోజూ క్లబ్బులో ఎదురూ బొదురూ కూర్చుని పేకాడుకునే వాళ్ళేనయ్యె. కొన్ని సంవత్సరాలుగా డాక్టరుగారి చేతిలో ఆ షావుకారు రమ్మీ ఆటలో ఓడిపోటం, ఆయన జేబులో చెయ్యి పెట్టి, “డాక్టరూ, ఇదిగోనోయ్, నీ డబ్బు.” అనడమూ, ఆ చెయ్యి ఆ పట్టు లాల్చీ జేబులోంచి ఊడి పడక పోటమూ, -అది చూచి డాక్టరు గారు “ఉండనీయండీ, వెంకటేశ్వరరావు గారు! ఇంకెప్పుడైనా ఇద్దురులే, ఉంచండీ.” అనడం. ఆ వినోదం అందరూ చూసి చూసి ఆనందించిందే. ఆ వెంకటేశ్వరుడి అప్పు అలా అలా పెరిగిపోయి, ఒకరోజు పక్కనే ఉన్న మిత్రులు: “ఇక మీరు డాక్టరు గారి ఋణం తీర్చలేరండీ,” అంటే ఆ షావుకారుగారు, “మా పెద్దబ్బాయికి, వాళ్ళ పెద్దమ్మాయిని చేసుకుంటే నా బాకీ మాఫు చెయ్యడా డాక్టరు?” అన్నాడనీ, అలా అలా ఆ పెళ్ళి నిజంగానే కుదిరిపోయి, జరిగిపోయిందనీ వదంతులు ఉన్నాయి. లేకపోతే ఆంధ్రాలో పెద్ద భూస్వామి, పేరు మోసిన షావుకారు, వడ్డీ వ్యాపారి, -ఒక మధ్య తరగతి డాక్టరు కూతురిని ఎందుకు కోడలుగా చేసుకుంటాడు?

ఆయనకు లోపలకు పోవటానికి కాళ్ళాడలేదు. వియ్యంకుడే ‘రండి, డాక్టరుగారూ’ అని లోనికి తీసుకెళ్ళాడు. లోన బంధువర్గమంతా గుంపులు గుంపులుగా చేరి ఉన్నారు. “మన ముకుందు ఉత్త పిరికి గుండెవాడమ్మా. పెద్ద పిల్లంటే పంచ ప్రాణాలు. చెయ్యలేడమ్మా అంపకాలు. ఆడదానికి మల్లే ఏడుస్తాడు.”

“ఎప్పుడూ ఆ పిల్ల గురించిన మాటలే చెప్పుకునేవాడు. అంత బాగా చదువుతుంది. ఇంత బాగా చదువుతుందని. చాలా ఆశ్చర్య పోయాం. ఎందుకు ఇంత చిన్న వయసులో పిల్ల పెళ్ళి చేస్తున్నాడా అని.” “ఎలా ఆగుతాడమ్మా. ఇలాంటి సంబంధం మళ్ళీ మళ్ళీ వస్తుందా? వాడి మంచి మనసుకు తగ్గట్టే కలిసి వచ్చిందమ్మా అదృష్టం” – ఇలా సంభాషణలు సాగుతున్నాయి.

డాక్టరుకి సహాయంగా ఆయన ముగ్గురు అన్నదమ్ములు వచ్చి పక్కనే నుంచున్నారు. “కానివ్వరా! ఇంతా చేసి ఎక్కడికి వెళుతున్నదని మన పిల్ల. వియ్యాల వారు ఊళ్ళోనేనయ్యే. పేరుకు చేసే తతంగమే కానీ, ఇప్పుడప్పుడే పిల్లను వాళ్ళింటికి పంపబోయామా ఏమిటి?” అని ధైర్యం చెప్పారు.

డాక్టరుగారు, భార్య కలిసి అంపకాల వేదిక వద్దకు వచ్చారు. ఇద్దరూ కలిసి తమలపాకుల్లాంటి పెళ్ళికూతురి చేతులు పాలల్లో అద్దించి, అల్లుడి చేతుల్లో ఉంచారు. ఆ తర్వాత మళ్ళీ ఆమె చేతులు పాలల్లో అద్దించి వియ్యంకుడు, వియ్యపురాలి చేతుల్లో ఉంచి, వారికి చేతులెత్తి నమస్కరించి, కొత్త బట్టలిచ్చి సత్కరించారు. వధూవరులిద్దరి మీదా అక్షింతలు వేశారు. డాక్టరి గారికి కళ్ళవెంట ధారాపాతంగా కారిపోతున్నాయి. ఆయనంటే చిన్నప్పటినించీ అభిమానం ఉన్న పిన్నమ్మలూ, పెద్దమ్మలూ అందరూ మళ్ళీ – “ముకుందు మనసు వెన్న, తల్లిని చూడమ్మా. కంట నీటి చుక్క లేదు. ఎంత నిబ్బరంగా ఉందో. ముకుందు ఉండలేడమ్మా అలా” అని మళ్ళీ వాళ్ళ కళ్ళు తడి చేసుకున్నారు. పెళ్ళికూతురూ, పెళ్ళి కొడుకూ మంచం దిగి తలిదండ్రులకు నమస్కరించినాక, ఒకరి తర్వాత ఒకరుగా అక్కడి పెద్దలందరికీ వంగి నమస్కారాలు చేసి వారి దీవెనలు తీసుకున్నారు. అందరి మనసుల్లో సంతోషం, విషాదం కలిసి, పెనవేసుకుపోయాయి.

మెల్లిగా పెళ్ళివారి ఇల్లు రోజురోజుకూ ఖాళీ అవసాగింది. దూరపు చుట్టాలు వెళ్ళిపోయారు. కొంతమంది పల్లెటూరి బంధువులు ఎప్పుడంటే అప్పుడు మళ్ళీ మళ్ళీ రాలేని వృద్ధులూ కొంచెం బలవంతం చేయించుకుని ఉండిపోయారు.

కొన్నాళ్ళలో పెళ్ళికొడుకు, కొన్ని వీధుల అవతల ఉన్న వాళ్ళింటినుండి పెళ్ళి కూతురి ఇంటికి రాకపోకలు మొదలెట్టాడు. పెళ్ళి కూతురికి అసలు వాళ్ళ నాన్న అకస్మాత్తుగా తనకు పెళ్ళెందుకు చేశాడో అర్ధం కాలేదు. ఆమె రోజూ పొద్దున్నే తయారై స్కూలికి, ఆ తర్వాత కాలేజీకి పోవటానికి అలవాటు పడింది. వాళ్ళ నాన్నకి ఆమె చదువు గురించి చాలా ఆసక్తి. ప్రతి సంవత్సరమూ క్లాసు పుస్తకాల మీద చర్చా, మరుసటి సంవత్సరం ఎక్కడ చదవాలో ఏం సబ్జెక్ట్లు తీసుకోవాలో చర్చ. స్కూల్లో వాదనల పోటీలు, క్లాసు మేగజీనుకి కథలూ, పద్యాలూ, వ్యాసాలు రాయటం, ఊళ్ళో ఇతర స్కూళ్ళల్లోనూ, కాలేజీల్లోనూ, రేడియోలో పోటీల్లో పాల్గొనడం- ఇదీ కొన్నేళ్ళు గా ఆమె వ్యాపకం.

స్కూల్లో లైబ్రరీ రీడింగు క్లాసుల నుంచి ఆమెకే పుస్తకాల పిచ్చి బాగా ఎక్కింది. ఆమె చిన్నప్పటి నుంచి తండ్రి ఇంట్లో పుస్తకాల బీరువాలకి తాళాల్లేవు. వేమన నించి వుడ్‌హౌస్ వరకూ, బాపిరాజు నించీ బార్బరా కార్ట్లేండు వరకూ పద్ధతీ పాడూ లేకుండా అన్నీ చదివేది. నవోదయ పుస్తకాలూ, విశాలాంధ్ర తుమ్మల మామయ్య ఇంట్లోంచి రష్యా , చైనా, ఇతర దేశాల రచయితల అనువాదపు పుస్తకాలూ, కిళ్ళీ కొట్లనుంచి తెచ్చే తెలుగు సీరియలు డిటెక్టివ్ పుస్తకాలూ, వారపత్రికలూ, చందమామ, యువ ఒకటని లేకుండా చదివేస్తూ ఉండేది. ఏవి ఎంతవరకూ అర్థమయ్యేవో, ఎవరికి ఎరుక! కాలేజీ నించి రావటమే ఆమె క్లాసు పుస్తకాలు అవతల పారేసి, వాళ్ళ నాన్నగారి గది ఖాళీ్గా ఉందేమో చూసుకుని తలుపులేసుకుని, అలమరలోంచి కథల పుస్తకాలు తీసుకుని, డన్లప్ బెడ్డేక్కేసేసి, చదువుకునేది. ఎవరో ఒకరు వచ్చి అన్నం కలుపుకుని వచ్చి తినిపించి వెళ్ళిపోయే వారు. అందులో ఏం కూర కలిపి పెట్టారో కూడా ఆమెకు తెలిసేది కాదు.

కాటూరి నుండి వస్తూ పోతూ ఉండే ఆమె అమ్మమ్మ ఆమెని పౌరాణిక, జానపద సినిమాలకు తీసుకువెళ్ళేది. “భక్త ప్రహ్లాద” , “జయసింహ”, “అగ్గిరాముడు” లాటి సినిమాలు చూసేవారు. అణా పెట్టి, తప్పకుండా పాటలపుస్తకాలు కొనిపించుకునేది మనవరాలు. సువర్ణసుందరి సినిమా మన పెళ్ళికూతురి అమ్మమ్మకు ఇష్టం. ఆ సినిమాలో ఒక సీనులో నాగేశ్వరరావు, అంజలీ దేవి, “హాయి హాయిగా ఆమని సాగె” అని పాట పాడుతూ ఒక పెద్ద తామరపువ్వులోకి వెళ్ళిపోతారు. ఆ పువ్వు మూసుకుపోతుంది. అప్పుడు వాళ్ళ అమ్మమ్మ – “వామ్మో! అప్పుడే, అప్పుడే ఆమెకు గర్భిణీ వచ్చింది “- అని తనలో తనే అనుకుంటే విన్న మనవరాలు చిప్సు తినడం ఆపేసి, – ‘గర్భిణీ! ఇదేంతో గజ్జి, తామర లాగా ఉంది. ఎప్పుడూ తామరపువ్వులోకి వెళ్ళకూడదు.’ – అని ఒళ్ళు జలదరించగా తీర్మానించుకుంది. ఆమెకు అమ్మమ్మ అంటే చాలా ఇష్టం. కాని ఆమె గర్భిణీ, గొబ్బిరి, లాటి వికృతపు మాటలు అన్నప్పుడు మాత్రం ఇష్టంగా ఉండేది కాదు.

అలాటి పిల్లకు, వాళ్ళ నాన్న ఆ వేసవి సెలవుల్లో అకస్మాత్తుగా పెళ్ళి చేసేశాడు. అంతకు కొన్నాళ్ళకు ముందే కాలేజీలో ఫైనలు పరీక్షలు రాసి అలిసిపోయి ఉంది. ఇప్పుడు విశ్రాంతి తీసుకోవడానికి లేకుండా ఈ పెళ్ళికొడుకేమో రోజూ వస్తున్నాడు. ఇదొక గండం ఐపోయింది. ఏమిటి ఇతనికి తన ఇంట్లో పని? ఏం అర్థం కాలేదు పెళ్ళికూతురికి.

రావటమయితే ఈ కొత్త వ్యక్తి తన కోసమే వస్తున్నాడు. వస్తూ, ఏవో చీరలో, పళ్ళో, పలహరాలో తెస్తున్నాడు. కానీ వాళ్ళింట్లో వర్ధిల్లే సోషలిజం గుర్తించినట్లున్నాడు. తనకోసం ఓ చీర తెస్తే తన ఈడు ఆడపిల్లలందరికీ తేవటం. బుట్టల్లో మామిడికాయలూ, ముంజెలూ తెప్పించటం. తనొక్కదానినే తీసుకు వెళ్ళకుండా బావమరుదుల్ని, మరదళ్ళను అందర్నీ పొలోమని తన కారులో ఎక్కించుకుని ఓ సారి ఉండవల్లి అనీ, ఓసారి కనక దుర్గ గుడి అనీ, ఓ సారి మంగళగిరి అనీ, ఒకసారి కృష్ణా బేరేజి అనీ తిప్పటంతో పెళ్ళి కూతురికి కొంత రిలీఫ్ వచ్చింది. అంతా తనే ఈ అబ్బాయిని ఎంటర్‌టెయిను చెయ్యక్కరలేదు. ఐనా రోజూ మంచి చీరలు కట్టుకోవలసి రావటం, అతను వచ్చినప్పుడల్లా తన పుస్తక పఠన ధ్యానభంగం చేసుకుని, లేచి వచ్చి, అతని దగ్గర కూర్చోవాల్సి రావటం కొంచెం చిరాకు గానే ఉంది. అయినా పర్లేదు, మధ్యలో అప్పుడప్పుడూ రాజకుమారి టాకీసులో తెలుగు, హిందీ సినిమాలు, కొత్తగా కట్టిన నవ్రంగ్ లో ఇంగ్లీషు సినిమాలు. కొన్ని మధ్యాహ్నాలు వాళ్ళ నాన్నగారి మంచం మీద కూర్చుని అందరూ పేకాటలు. నాట్ టూ బేడ్.

వేసవి అలా గడిచిపోతున్నది. ఒక రోజు అందర్నీ చూసిపోటానికి మళ్ళీ కాటూరు నుండి ఆమె అమ్మమ్మా, తాతా వచ్చారు. ఆమెకు ఇష్టమని ఆ తాత బైటినుండి పకోడీల పొట్లాలు తెచ్చిచ్చాడు. అవి తింటూ, “తాతయ్యా! నన్ను ఏ కాలేజీకి పంపించేదీ ఇంకా ఏం మాట్లాడటల్లేదు. ఎందుకనో” అని దిగులుగా చెప్పింది. ఆయన నవ్వి, “నీకు చదువు కోవాల్సిన పనేంటమ్మా, నువ్వింక ఉద్యోగాలు చెయ్యాలా ఏమన్నానా, కలవారి కోడలు కలికి కామాక్షివి.” అన్నాడు. “చదివినంత చదువుకున్నావు. మంచి మొగుడొచ్చాడు. ఇంకేంటి?” అని ఆమె మాటలు ఏం పట్టించుకోలేదు.

పెళ్ళికూతురికి తనను గురించి మనసులో సన్నటి దిగులు ప్రారంభమయ్యింది. ఏమిటి? ఎందుకో జీవితం అకస్మాత్తుగా ముగిసిపోయినట్లుగా ఉంది. ఎందుకు? ఇకమీద తను ఏం చేస్తుంది? ఏమీ సరిగా అర్ధం కావటం లేదు.