కామేశ్వరరావు గారూ,
రారా విమర్శపై నేను వ్రాసిన ప్రతివిమర్శ, ఆయన విమర్శకు మాత్రమే పరిమితమై వ్రాసినది.అభ్యుదయ కవిత్వాన్ని తన “అమృతం కురిసిన రాత్రి” పై సమీక్ష లోకి లాగింది రారానే, నేను కాదు. విమర్శ లో చెప్పిన విషయాలపై స్పందించటమే కదా ప్రతివిమర్శ. నేను చేసింది అదే. దానిని మీరు అసమంజసం అన్నారు. ఇది అసమంజసం ఎలా అవుతుంది?
భావుకత్వం పరిపుష్టంగా ఉన్న కవి ఏ అనుభూతిని కవిత్వీకరించినా అది కదిలించే శక్తిని సంతరించుకుంటుంది. తరతరాలుగా సాహిత్యంలో స్థిరపడిన విషయాలమీద మనం పునరాలోచన చేస్తూనే ఉన్నాం కదా. భావకవులనీ, అభ్యుదయకవులనీ, విప్లవకవులనీ చేసే వర్గీకరణ కృత్రిమమైనదే. నినాదప్రాయాలైన రచనల నాధారంగా కవులు కానివారికి కవులుగా అస్తిత్వాన్ని చేకూర్చాలనే వ్యర్ధప్రయత్నం అని నేను నమ్ముతున్నాను. ఒకవైపు మీరు ఈ వర్గీకరణను అంగీకరిస్తూనే, ప్రతి కవినీ, ప్రతి కవితను వర్గీకరణలలోకి బలవంతాన ఇరికించటం సమంజసం కాదు అంటున్నారు. ఇందులో నాకు వైరుధ్యం కనబడుతుంది . అంతేకాక, పదిమంది మెప్పుకోసం పాప్యులర్ విషయాలమీద కవిత వ్రాసినంతమాత్రాన అది కవి యొక్క హృదయతత్వంగా తీసుకోవటానికి వీలు లేదని నా అభిప్రాయం.కారణం, తాను కవిత్వం లో వెలిబుచ్చే అభిప్రాయాల యెడల తన నిత్యజీవితంలో నిబద్ధత కనిపించినపుడే అది అతని “హృదయతత్వం” అవుతుంది.
అందంగా వ్రాయటమంటే ఆకట్టుకునేలా ఏ రకమైన అనుభూతినైనా వ్యక్తీకరించటం అనేది నా నిర్వచనం అన్నారు.అందానికి రారా నిర్వచనం వేరన్నారు.అదేమిటో చెప్పలేదు.
నిజమే ,ఆకట్టుకునేలా వ్రాయకపోతే ఉత్తేజితులెలా అవుతారన్నాను. ఆకట్టుకున్నంతమాత్రాన ఉత్తేజితులని చెయ్యలేదని రారా ఉద్దేశ్యమన్నారు మీరు. బ్రతకాలంటే పుష్ఠికరమైన ఆహారం తినాలి. తిన్నాక కూడా బ్రతకకుండా ఉండటానికి అనేక కారణాలు ఉండవచ్చు.
నా నిర్వచనం ప్రకారం అభ్యుదయ కవులు, విప్లవకవులు అందానికి వ్యతిరేకులు కాదన్నారు. సంతోషం. వారు అందానికి వ్యతిరేకులయ్యేంత సంకుచితమైన నిర్వచనం రారా “అందానికి” ఇచ్చారా ?
కవిత్వానికి,సాహిత్యానికి అలంకారికులు చెప్పే రసానందమే అస్తిత్వాన్ని ఇస్తుంది. ఆకట్టుకోవటానికి ,ఉత్తేజితులను చేయటానికి ప్రేరకాలు ఆహ్లాదం,ఆనందం.
“నా గీతం గుండెలలో……..” నేననేదీ అదే . ఆయన చెప్పవలసినది తోటి జనుల ఆశలను, ఆశయాలను,ఆకాంక్షలను తన గీతం లో ప్రతిఫలింపచేస్తానని. కానీ ఆయన చెప్పింది తన గీతం జాతి జనుల గుండెలలో మ్రోగాలని. తనకు ప్రాధాన్యత ఆపాదించుకోవటం ఇక్కడ స్పష్టంగా కనిపిస్తుందే! తనకు నమ్మకంలేని ‘మంత్రం’ ప్రస్తావన ఎందుకు ?త నను తన జాతి జనులు అనుసరించటం కాదు, వారిని తాను అనుసరించి వారి ఆకాంక్షలు తన గీతం లో ప్రతిబింబించి, వారిని ఉత్తేజితులను చేయటం. ఆ విధంగా తన గీతాన్ని వినిపించడం జరగాలి.
కవిత్వం వాస్తవ జీవితానికి దూరమవ్వటంలోనే, దాన్ని(వాస్తవజీవితాన్ని) విస్మరించటం ఇమిడి ఉంది.ఇంక మరలా ఉదాహరణలు అవసరం లేదనుకుంటాను.
ఆనందం (కవిత ఇచ్చే రసానందం), ఉత్తేజం ఒకే అనుభూతికి రెండు పార్శ్వాలుగానూ, పరస్పరాశ్రయాలు గానూ ఉండవచ్చు. ఒక చిన్న వివరణ: ఏ బలీయమైన అనుభూతి అయినా, ఉత్తేజానికి ప్రేరకంగా ఉండవచ్చు. ఏదో చేయాలని పురికొల్పటం కాన్షస్ గా చేసే ప్రయత్నం. ఇది కళకు విరుద్ధం. కవి బలీయంగా అనుభూతిని వ్యక్తీకరించటం మాత్రమే చేయాలి. “ఆర్ట్ లైస్ ఇన్ కన్సీలింగ్ ఆర్ట్”.
రుచి,శుచి విషయంలో కూడా పైన చెప్పిన విషయమే వర్తిస్తుందనుకుంటాను: బ్రతకాలంటే తినాలి.కానీ తిన్నాక కూడా బ్రతకకపోవటానికి అనేక కారణాలు ఉంటాయి.
“వెన్నెల సముద్రాలు” మొదలగునవి అందంగా వ్రాయటానికి సంకేతాలు అని స్పష్టంగా తెలుస్తుంది.వాటిలో అన్వయకాఠిన్యం లేదు. మరి రాబందుల రెక్కల చప్పుడు వగైరాలు దేనికి ఏది సంకేతం? ఎలా వీటిని అన్వయించటం? వీటిగురించి ప్రస్తావనకు కారణం, మీరనుకుంటున్నట్లు అసంగతంగానేనైనా రారా, శ్రీశ్రీ కవితా పంక్తులని కోట్ చేయటం. దీనిలో అర్ధం కాకపోవటానికేముంది?
ఇక లాలిత్యాన్ని గురించి:ఇది కడుపు నిండినవాళ్ళ కవిత్వంలోనే ఉంటుందని అనుకుంటే, అభ్యుదయభావాలతో కవిత్వం వ్రాస్తున్నవారందరూ పస్తులు పడుకుంటున్నవాళ్ళా? పీడితప్రజల విముక్తి పోరాటాలకు కలంతో పాటు కత్తిపట్టి దన్నుగా నిలుస్తున్నవారా? ఎవరో చెరబండరాజు లాంటి వారు కోటికొకరు మినహా!
“వచనగేయపు శైలి లలితమైన (లిరికల్) ఇతివృత్తాలకు అనుచితంగా ఉంటుందని,గంభీరమైన ఇతివృత్తాలకు సముచితంగా ఉంటుదని స్పష్టంగా అర్ధమవుతుంది” – లలితమైన అన్నమాటకు సమానార్ధకంగా లిరికల్ అనే మాటను బ్రాకెట్లో వాడారు, రారా. వచనగేయపు శైలిని గురించి, రెండు రకాల ఇతివృత్తాల గురించి మాట్లాడారు. మీరనుకున్నట్లు రెండు రకాల శైలీ విశేషాలగురించి మాట్లాడలేదు.
మీరు ఆరోపించినట్లు, భావకవుల వేదనను నేను సాంద్రత లేనిదనికానీ, కృత్రిమమైనదని కానీ అనలేదు.వారి వేదనా ప్రియత్వాన్ని మాత్రమే కృత్రిమం అనడం జరిగింది. వేదనలో అనుభూతి సాంద్రత తప్పనిసరిగా ఉంది, కృత్రిమత్వం లేదు. వేదనా ప్రియత్వంలో కృత్రిమత్వం ఉంది,అనుభూతిసాంద్రత లేదు. పాక్షికదృష్టి ఎవరిలో ఉన్నా, బ్లాంకెట్ స్టేట్మెంట్స్ ఎవరు చేసినా అభిలషణీయంకాదు. ఇవి సాహిత్య విమర్శకు వన్నె తెచ్చేవి ఎంతమాత్రమూ కావు.
నీకు మంచి స్నేహితులు ఉన్నారయ్యా! నువ్వదృష్టవంతుడివి.
“నా కవిత్వంలో నేను దొరుకుతాను” అన్న తిలక్ కవితలో :
“నీ కవిత్వం పుస్తకానికి ఎవరిచేతా పీఠికా పరిచయమూ
వగైరాలు రాయించవద్దు అన్నాడు-
నాలుగేళ్ళక్రితమే నా చిరమిత్రుడు శ్రీపాదకృష్ణమూర్తి
సరీగా అలానే అన్నాడు నా యువమిత్రుడూ కవీ
వెల్చేరు నారాయణరావు కూడా…”
“పైగా నా మీద నన్నే రాసుకోమన్నారు..”
అని ఉన్నది.
మంచి సలహా ఇచ్చారు. పీఠికలు, సమీక్షలు ఇత్యాదులు లేనప్పుడు, కవి, శ్రోత ఒకరికొకరు దగ్గరగా వస్తారు. అది middle man లేని ఒక చక్కని direct transaction. ఏ మనిషిని అర్థం చేసుకోవాలన్నా ‘one on one’ సంభాషణ ఉత్తమం.
ఐతే నేను – పీఠికలు, పరిచయాలు, ముందుమాటలు, సమీక్షలు… – చదవనా అంటే చదువుతాను. చాలా ఆసక్తితో చదువుతాను. అవి రాసినవారిని అర్థం చేసుకోటానికి అవి పనికొస్తాయి.:-)
మీ ప్రతివిమర్శపై కూడా నాకు కొన్ని అభ్యంతరాలున్నాయండి. ఎలా అయితే రారా విమర్శలో పాక్షిక దృష్టి కనిపించిందో, అంత మోతాదులో కాకపోయినా, కొంత మీ ప్రతివిమర్శలోనూ కనిపించింది. దాన్ని వివరించే ప్రయత్నం చేస్తాను. అలాగే మీరు రారాని అర్థం చేసుకోడంలో కొన్నిచోట్ల పొరపాటుపడ్డారని కూడా అనిపించింది. నేనెలా అర్థం చేసుకున్నానో కూడా వివరిస్తాను.
“భావుకత్వం ఏ ఉత్తమ కవికైనా ఉండవలసిన ముఖ్యలక్షణం అని అన్న తరవాత మరలా ఎవరినో భావకవి అనడం ఏమిటి? భావుకత్వం లేనివాడు కవే కాడుగా?”
– ఇక్కడ “భావకవి” అంటే “భావుకత్వం” ఉన్న కవి అన్న ఏకవాక్య నిర్వచనం మీరు తీసుకున్నారు. రారా ఉద్దేశం ఇది కాదు. ఈ రెండు పదాలనీ రారా వాడారు కాని స్పష్టం చెయ్యలేదు. శ్రీశ్రీ తర్వాత అంత భావుకత్వం ఉన్న కవి తిలక్ అని రారానే అన్నారు. అయినా శ్రీశ్రీ “భావకవి” కాదు అన్నది స్పష్టం కాబట్టి ఈ రెంటి మధ్యనున్న తేడా మనం గమనించాలి. “భావకవి” అనేది ప్రధానంగా “భావకవిత్వం” వ్రాసిన కవి అని అర్థం చేసుకోవాలి. ఇరవయ్యవ శతాబ్దపు తొలినాళ్ళలో వచ్చిన ఒక రకమైన కవిత్వానికి “భావకవిత్వం” అన్న పేరు సాహిత్యంలో స్థిరపడిన విషయం ఇక్కడ నేను ప్రత్యేకంగా చెప్పనక్కరలేదు. చాలా మంది విమర్శకులు దాని లక్షణాలను వివరించారు. దాన్ని కూడా ఇక్కడ నేను ఉటంకించక్కర లేదనుకుంటాను. అలా స్థిరపడిన రూడ్యర్థంలోనే రారా కూడా “భావకవి”, “భావకవిత్వం” అన్న మాటలు ప్రయోగించారు కాని “భావుకత గల కవి” అన్న అర్థంలో కాదు అన్నది సుస్పష్టం.
“కవిత, వస్తువు ప్రాతిపదికగా, లేదా కవి హృదయతత్వం మీద ఆధారపడి వర్గీకరించటం ఏ మాత్రం సబబు? ఇన్ని విభజనలు చేయాలా?”
– కొన్ని సందర్భాలలో అలాంటి విభజనలు కొన్ని ప్రత్యేకమైన ప్రయోజనాలని చేకూరుస్తాయి. కాకపోతే ప్రతి కవినీ, ప్రతి కవితనీ అలాంటి వర్గీకరణల్లోకి బలవంతాన ఇరికించడమే సమంజసం కాదు.
“అందంగా వ్రాయటం అంటే”, “ఆకట్టుకునేలా అనుభూతిని, ఏ రకమైన అనుభూతినైనా వ్యక్తీకరించటం.”
– అని మీ నిర్వచనం. అందానికి రారా నిర్వచనం వేరు.
“రారా అన్నట్లు పాఠకులను ఉత్తేజితులని చేయాలన్నా, వారిని ఆకట్టుకునే విధంగా వ్రాయకపోతే ఉత్తేజితులెలా అవుతారు?”
– ఉత్తేజితులని చెయ్యాలంటే ఆకట్టుకోవాలి. కాదని రారా అనలేదు. ఆకట్టుకున్నంత మాత్రాన ఉత్తేజితులని చెయ్యలేదు అన్నది రారా ఉద్దేశం.
“తిలక్ తన కవిత్వం గురించి వ్రాసిన పంక్తులలోని వెన్నెల సముద్రాలు, మణిస్తంభాలు, అత్తరు దీపాలు కేవలం అందంగా వ్రాయటానికి సంకేతాలు.”
– నిజమే. కాని “అభ్యుదయ” కవిత్వపు సంకేతాలు ఇవి కావన్నది రారా పాయింటు.
“అభ్యుదయ కవులనబడే వారు, విప్లవకవులనబడే వారు అందానికి వ్యతిరేకులా? చెప్పదలచుకున్న విషయం, వ్యక్తీకరించదలచుకున్న అనుభూతి అందంగా వ్యక్తీకరించక పోయినా వారు పాఠకులని ఉత్తేజితులని చేయగలరా?”
– మీరు అందానికి ఇచ్చిన నిర్వచనం ప్రకారం వ్యతిరేకులు కారు. రారా దృష్టిలో “అందానికి” కచ్చితంగా వ్యతిరేకులు. రారా దృష్టిలో మనసుకి ఆహ్లాదాన్నీ, ఆనందాన్నీ(ఇక్కడ ఆనందం అంటే మన అలంకారికులు చెప్పిన “రసానందం” కాదు) ఇచ్చేదే అందం. అభ్యుదయకవిత్వం పాఠకులని ఆకట్టుకోగలదు, ఉత్తేజితులనీ చెయ్యగలదు. కాని అది ఆహ్లాదాన్నీ, ఆనందాన్నీ ఇవ్వలేదు.
“నా గీతం గుండెలలో ఘూర్ణిల్లగ నా జాతి జనులు పాడుకునే మంత్రంగా మ్రోగించాలని” అభ్యుదయకవి తనకు ఇంతటికి ప్రాముఖ్యతను కోరుకుంటాడా?”
– మీకీ వాక్యాల్లో కవి తన ప్రాముఖ్యాన్ని కోరుకోవడం కనిపించిందంటే నాకు చాలా ఆశ్చర్యంగా ఉంది! తన జాతి జనుల స్పందనలని తన గీతంలో పలికించాలనీ, ఆ గీతం జనులు పాడుకుని వాళ్ళు మరింత శక్తివంతులు అవ్వాలనీ నాకు అర్థమయ్యింది. కవి తన జాతి జనులతో మమేకమై ఆ ఏకత్వంలోంచి తనలోంచి వచ్చిన గీతం తిరిగి జనాలకి అందివ్వాలన్నది కవి ఆకాంక్షగా నేను అర్థం చేసుకున్నాను. “మంత్రం” ఎందుకంటే అది వాళ్ళని శక్తిమంతం చెయ్యాలన్న ధ్వని కోసం. అలాగే మీరుదహరించిన మరో వాక్యమూను. జాతి జనుల అవసరాలు తనలో మాత్రం మ్రోగి ఊరుకుంటే సరిపోదు, అది తిరిగి జనాలలో మార్మ్రోగాలన్నదే కవి ఆశయం. అప్పుడే అభ్యుదయం సాధ్యమవుతుందన్నది కవి విశ్వాసం.
ఇంతకీ ఈ ప్రతి విమర్శలో అభ్యుదయ కవిత్వాన్ని లాగడం పూర్తిగా అసమంజసమని నా అభిప్రాయం. ఇది రారా చేసిన పొరపాటును కొనసాగించడమే!.
“వాస్తవ జీవితానికీ,కవిత్వానికీ మధ్య అఖాతం విస్తరించేకొద్దీ జీవిత వాస్తవాన్ని విస్మరించటమే కవిత్వధ్యేయం అవుతుంది”
– ఇందులో నాకెలాటి లాజికల్ తప్పూ కనిపించలేదు. ఎప్పుడైతే కవిత్వం (తన వస్తువులోనూ, రూపంలోనూ) వాస్తవ జీవితానికి దూరమవ్వడం మొదలుపెడుతుందో, అప్పుడు క్రమేపీ ఆ కవిత్వ ధ్యేయమే జీవిత వాస్తవాన్ని మరిచిపోవడం అవుతుందని అంటున్నారు. ఇది “తిలక్ భావనలో అభ్యుదయవాది, శైలిలో భావకవీ” అన్న కుందుర్తి అభిప్రాయాన్ని ఖండించడానికి చెప్పిన మాట. “జలుబు తలనొప్పి మొదలైతే అది క్రమేపి జ్వరంగా మారుతుంది” అనడం లాంటిది. లేదా “జలుబు తలనొప్పి – జ్వరం రాబోతోందనడానికి సూచనలు” అనడం.
“ఉత్తేజంలో ఆనందం అంతర్లీనంగా ఉండి తీరుతుందే? ఆనందం అంటే ఇక్కడ కవిత ఇచ్చే ఆనందం. అది వ్యక్తీకరించే అనుభూతి స్వభావం ఏదైనా హృదయానికి హత్తుకునే విధంగా, హృదయం ఆర్ద్రమయ్యే విధంగా చెప్పటంద్వారా కలిగించే ఆకర్షణ. ఆ ఆకర్షణే ఆనందం. ఇది లేనప్పుడు ఉత్తేజం సాధ్యం కాదు. ఆనందం, ఉత్తేజం వేరు వేరు అనుభూతులుగా సిద్ధాంతీకరింపబూనటం గందరగోళానికి గురిచేయటమే.”
– ఆనందాన్ని, ఉత్తేజాన్ని ఒకే అనుభూతిగా సిద్ధాంతీకరింప బూనారు మీరు. అదే గందరగోళానికి దారితీస్తుందని నా అభిప్రాయం. “ఉత్తేజం” అంటే రారా తన వ్యాసంలో చెప్పకనే చెప్పారు. మనిషిలో ఏదో చెయ్యాలనే ఒక బలమైన కోరిక పురికొల్పడం ఉత్తేజం. ఆనందం అంటే రారా దృష్టిలో ఆహ్లాదం, సంతోషం కలిగిన మానసిక స్థితి. ఈ రెంటికీ తేడాని గుర్తిస్తేనే, అంగీకరిస్తేనే రారా చెప్పిన విషయం అర్థమవుతుంది. ఆ దృష్టితో కాక రెండూ ఒకటే అన్న దృఢ నిశ్చయంతో రారా విమర్శని వ్యాఖ్యానించడం – కేవలం మన దృష్టితో రారా విమర్శని చూడ్డమే అవుతుంది కాని రారాని అర్థం చేసుకునే ప్రయత్నం అవ్వదు.
“ఆహారం ఆరోగ్యం కోసం, బలం కోసం. సందేహం లేదు. కానీ అది చక్కగా తినాలంటే రుచి, శుచి ఉండాలి కదా!”
– నిజమే. కాదని రారా అనలేదు. రుచి, శుచి ఉన్నంత మాత్రాన అది ఆరోగ్యం బలం ఇవ్వాలని లేదు అన్నదే రారా చెప్పింది.
“రాబందుల రెక్కల చప్పుడు…”
– రారా ఎలా అయితే “వెన్నెల సముద్రాలు, మణిస్తంభాలు,…” మొదలైనవాటిని సరిగ్గా అర్థం చేసుకోలేదో, అలానే మీరుకూడా ఈ సంకేతాలని సరిగా అర్థం చేసుకోలేదని నాకనిపించింది. దాని గురించి ఇక్కడ వివరణ అనవసరం. ఎందుకంటే నేను ముందే చెప్పినట్టు, తిలక్ కవిత్వం గురించి మాట్లాడుకొనేటప్పుడు మధ్యలో శ్రీశ్రీ కవిత్వాన్ని గురించిన చర్చ పూర్తిగా అనవసరం.
– నాకర్థమైనంతవరకూ, లాలిత్యం కడుపునిండిన వాళ్ళ కవిత్వంలోనే ఉండగలదనీ, వాళ్ళే లలితమైన భావాలతో, పదాలతో జీవితమెంతో అందమైనదని మభ్యపెట్టే ప్రయత్నం చేస్తారని అలా మభ్యపెట్టే నిరుపేదలని దోచుకుంటారనీ రారా (అభ్యుదయ, విప్లవ వాదాల) సిద్ధాంతం. ఇందులో కొంచెం నిజం దాగి ఉంది. ఇది తిలక్‌కి వర్తిస్తుందా లేదా అన్నది వేరే విషయం.
“వచన గేయపు శైలి లలితమైన (లిరికల్)ఇతివృత్తాలకు అనుచితంగా ఉంటుందని, గంభీరమైన ఇతివృత్తాలకు సముచితంగా ఉంటుందని స్పష్టంగా అర్ధమవుతుంది”.
– ఇక్కడ రారా వచనగేయపు శైలినీ, “లిరికల్” శైలినీ వేరుగా చూపించారన్నది స్పష్టం. మీరు వచనగేయపు శైలి అంటే, ఛందస్సు లేకుండా రాయడమన్న అర్థాన్ని తీసుకున్నారు. కాని రారా తీసుకున్న అర్థం అది కాదు. అయితే అది రారా ఈ వ్యాసంలో పూర్తిగా స్పష్టం చెయ్యకపోవడం బహుశా అతని లోపమే. లేదా అప్పట్లో ఇవి విమర్శకులకి బాగా తెలుసున్న పదాలన్న ఉద్దేశంలో రారా వివరించకపోయి ఉండవచ్చు. వచన కవిత్వపు శైలీ భేదాలని “కవితావిప్లవాల స్వరూపం”లో నారాయణరావు గారు వివరించినట్టు గుర్తు.
“భావకవుల వేదనా ప్రియత్వంలో అనుభూతి సాంద్రత ఎక్కడుంది? అది ఒకరకంగా కృత్రిమమైనది.”
– ఇది మీ పాక్షిక దృష్టినే సూచిస్తోంది కాని సరైన విమర్శ అనిపించుకోదు. అనుభూతి సాంద్రమైన భావకవిత్వం నేను చదివాను. మొత్తం భావకవుల వేదనా ప్రియత్వాన్ని కృత్రిమం అనడం అసమంజసం. కవిత్వం విషయంలో ఇలాంటి blanket statements ఎప్పుడూ తప్పే అవుతాయి.
ఇవి తప్ప మీ వ్యాసంలో మిగతా అన్ని విషయాలతోనూ నేను పూర్తిగా ఏకీభవిస్తాను.
ఆధునిక కవిత్వ పరిణామంలో పద్య గేయ కవిత్వాల నుండి వచన పద్యం రూపు దిద్దుకొనేవేళ, ఆ ప్రక్రియకొక అందమైన వెన్నెల జలతారు చీర కట్టి వచనకవితకొక స్థిరమైన రూపునిస్తూ, అదే సమయంలో తనకంటూ ఒకశైలిని ఏర్పరచుకొన్న ఆధునిక కవితా మాంత్రికుడు తిలక్ . మంద్రంలో ప్రారంభమై క్రమక్రమంగా ఆరోహణం సాగించి తారస్థాయిని అందుకోవటం వారి కవిత్వంలో భావవిన్యాసపు సామాన్యలక్షణం. గాఢానుభూతిని సంస్కృతసమాసాల జరీ పనితనంతో అలంకరించటం అతనికి ఇష్టం. అది అతని భావనాస్థాయికి గాఢత్వాన్ని కలుగజేస్తూ ఉండటం ఇంచు మించు అలాటి అలంకరణ ఉన్నఅన్ని కవితలలో కనిపిస్తూ ఉంటుంది. తన కవిత్వపు ఒరవడితో ఆధునిక కవిత్వానికొక ఉరవడిని కల్పించిన ఆధునిక కవితాబ్రహ్మ తిలక్ కవిత్వాన్ని మరొక్కమాటు చదివించినందుకు ధన్యవాదాలు.
యద్దనపూడి కామేశ్వరి
కుప్పిగంతులు గురించి Srinivas Vuruputuri గారి అభిప్రాయం:
ఏది ఏమయినా పేరంటే గుర్తింపు. ఆ పేరును ఎందుకు వదిలివేసినా అది అస్తిత్వ త్యాగమే. భారతీయుల్లో ఆధ్యాత్మికత ఇందుకు కారణమా? దాన్ని వదలకపోతే అంత ప్రమాదమా? ప్రమాదమే అయితే భయంతో ఏ పనయినా ఎందుకు చేయాలి?
కొత్తపేరు పై మోజు , కొత్త పదాన్ని కూర్చటం పై మోజు , తనలోని మరో కోణాన్ని ఆవిష్క రించాల అనే సరదా కూడా ఇందుకు దారి తీస్తాయనుకుంటాను.
యద్దనపూడి కామేశ్వరి.
“అమృతం కురిసిన రాత్రి” పై రారా సమీక్ష – ఒక ప్రతి విమర్శ గురించి C.S.Rao గారి అభిప్రాయం:
09/17/2010 11:30 pm
కామేశ్వరరావు గారూ,
రారా విమర్శపై నేను వ్రాసిన ప్రతివిమర్శ, ఆయన విమర్శకు మాత్రమే పరిమితమై వ్రాసినది.అభ్యుదయ కవిత్వాన్ని తన “అమృతం కురిసిన రాత్రి” పై సమీక్ష లోకి లాగింది రారానే, నేను కాదు. విమర్శ లో చెప్పిన విషయాలపై స్పందించటమే కదా ప్రతివిమర్శ. నేను చేసింది అదే. దానిని మీరు అసమంజసం అన్నారు. ఇది అసమంజసం ఎలా అవుతుంది?
భావుకత్వం పరిపుష్టంగా ఉన్న కవి ఏ అనుభూతిని కవిత్వీకరించినా అది కదిలించే శక్తిని సంతరించుకుంటుంది. తరతరాలుగా సాహిత్యంలో స్థిరపడిన విషయాలమీద మనం పునరాలోచన చేస్తూనే ఉన్నాం కదా. భావకవులనీ, అభ్యుదయకవులనీ, విప్లవకవులనీ చేసే వర్గీకరణ కృత్రిమమైనదే. నినాదప్రాయాలైన రచనల నాధారంగా కవులు కానివారికి కవులుగా అస్తిత్వాన్ని చేకూర్చాలనే వ్యర్ధప్రయత్నం అని నేను నమ్ముతున్నాను. ఒకవైపు మీరు ఈ వర్గీకరణను అంగీకరిస్తూనే, ప్రతి కవినీ, ప్రతి కవితను వర్గీకరణలలోకి బలవంతాన ఇరికించటం సమంజసం కాదు అంటున్నారు. ఇందులో నాకు వైరుధ్యం కనబడుతుంది . అంతేకాక, పదిమంది మెప్పుకోసం పాప్యులర్ విషయాలమీద కవిత వ్రాసినంతమాత్రాన అది కవి యొక్క హృదయతత్వంగా తీసుకోవటానికి వీలు లేదని నా అభిప్రాయం.కారణం, తాను కవిత్వం లో వెలిబుచ్చే అభిప్రాయాల యెడల తన నిత్యజీవితంలో నిబద్ధత కనిపించినపుడే అది అతని “హృదయతత్వం” అవుతుంది.
అందంగా వ్రాయటమంటే ఆకట్టుకునేలా ఏ రకమైన అనుభూతినైనా వ్యక్తీకరించటం అనేది నా నిర్వచనం అన్నారు.అందానికి రారా నిర్వచనం వేరన్నారు.అదేమిటో చెప్పలేదు.
నిజమే ,ఆకట్టుకునేలా వ్రాయకపోతే ఉత్తేజితులెలా అవుతారన్నాను. ఆకట్టుకున్నంతమాత్రాన ఉత్తేజితులని చెయ్యలేదని రారా ఉద్దేశ్యమన్నారు మీరు. బ్రతకాలంటే పుష్ఠికరమైన ఆహారం తినాలి. తిన్నాక కూడా బ్రతకకుండా ఉండటానికి అనేక కారణాలు ఉండవచ్చు.
నా నిర్వచనం ప్రకారం అభ్యుదయ కవులు, విప్లవకవులు అందానికి వ్యతిరేకులు కాదన్నారు. సంతోషం. వారు అందానికి వ్యతిరేకులయ్యేంత సంకుచితమైన నిర్వచనం రారా “అందానికి” ఇచ్చారా ?
కవిత్వానికి,సాహిత్యానికి అలంకారికులు చెప్పే రసానందమే అస్తిత్వాన్ని ఇస్తుంది. ఆకట్టుకోవటానికి ,ఉత్తేజితులను చేయటానికి ప్రేరకాలు ఆహ్లాదం,ఆనందం.
“నా గీతం గుండెలలో……..” నేననేదీ అదే . ఆయన చెప్పవలసినది తోటి జనుల ఆశలను, ఆశయాలను,ఆకాంక్షలను తన గీతం లో ప్రతిఫలింపచేస్తానని. కానీ ఆయన చెప్పింది తన గీతం జాతి జనుల గుండెలలో మ్రోగాలని. తనకు ప్రాధాన్యత ఆపాదించుకోవటం ఇక్కడ స్పష్టంగా కనిపిస్తుందే! తనకు నమ్మకంలేని ‘మంత్రం’ ప్రస్తావన ఎందుకు ?త నను తన జాతి జనులు అనుసరించటం కాదు, వారిని తాను అనుసరించి వారి ఆకాంక్షలు తన గీతం లో ప్రతిబింబించి, వారిని ఉత్తేజితులను చేయటం. ఆ విధంగా తన గీతాన్ని వినిపించడం జరగాలి.
కవిత్వం వాస్తవ జీవితానికి దూరమవ్వటంలోనే, దాన్ని(వాస్తవజీవితాన్ని) విస్మరించటం ఇమిడి ఉంది.ఇంక మరలా ఉదాహరణలు అవసరం లేదనుకుంటాను.
ఆనందం (కవిత ఇచ్చే రసానందం), ఉత్తేజం ఒకే అనుభూతికి రెండు పార్శ్వాలుగానూ, పరస్పరాశ్రయాలు గానూ ఉండవచ్చు. ఒక చిన్న వివరణ: ఏ బలీయమైన అనుభూతి అయినా, ఉత్తేజానికి ప్రేరకంగా ఉండవచ్చు. ఏదో చేయాలని పురికొల్పటం కాన్షస్ గా చేసే ప్రయత్నం. ఇది కళకు విరుద్ధం. కవి బలీయంగా అనుభూతిని వ్యక్తీకరించటం మాత్రమే చేయాలి. “ఆర్ట్ లైస్ ఇన్ కన్సీలింగ్ ఆర్ట్”.
రుచి,శుచి విషయంలో కూడా పైన చెప్పిన విషయమే వర్తిస్తుందనుకుంటాను: బ్రతకాలంటే తినాలి.కానీ తిన్నాక కూడా బ్రతకకపోవటానికి అనేక కారణాలు ఉంటాయి.
“వెన్నెల సముద్రాలు” మొదలగునవి అందంగా వ్రాయటానికి సంకేతాలు అని స్పష్టంగా తెలుస్తుంది.వాటిలో అన్వయకాఠిన్యం లేదు. మరి రాబందుల రెక్కల చప్పుడు వగైరాలు దేనికి ఏది సంకేతం? ఎలా వీటిని అన్వయించటం? వీటిగురించి ప్రస్తావనకు కారణం, మీరనుకుంటున్నట్లు అసంగతంగానేనైనా రారా, శ్రీశ్రీ కవితా పంక్తులని కోట్ చేయటం. దీనిలో అర్ధం కాకపోవటానికేముంది?
ఇక లాలిత్యాన్ని గురించి:ఇది కడుపు నిండినవాళ్ళ కవిత్వంలోనే ఉంటుందని అనుకుంటే, అభ్యుదయభావాలతో కవిత్వం వ్రాస్తున్నవారందరూ పస్తులు పడుకుంటున్నవాళ్ళా? పీడితప్రజల విముక్తి పోరాటాలకు కలంతో పాటు కత్తిపట్టి దన్నుగా నిలుస్తున్నవారా? ఎవరో చెరబండరాజు లాంటి వారు కోటికొకరు మినహా!
“వచనగేయపు శైలి లలితమైన (లిరికల్) ఇతివృత్తాలకు అనుచితంగా ఉంటుందని,గంభీరమైన ఇతివృత్తాలకు సముచితంగా ఉంటుదని స్పష్టంగా అర్ధమవుతుంది” – లలితమైన అన్నమాటకు సమానార్ధకంగా లిరికల్ అనే మాటను బ్రాకెట్లో వాడారు, రారా. వచనగేయపు శైలిని గురించి, రెండు రకాల ఇతివృత్తాల గురించి మాట్లాడారు. మీరనుకున్నట్లు రెండు రకాల శైలీ విశేషాలగురించి మాట్లాడలేదు.
మీరు ఆరోపించినట్లు, భావకవుల వేదనను నేను సాంద్రత లేనిదనికానీ, కృత్రిమమైనదని కానీ అనలేదు.వారి వేదనా ప్రియత్వాన్ని మాత్రమే కృత్రిమం అనడం జరిగింది. వేదనలో అనుభూతి సాంద్రత తప్పనిసరిగా ఉంది, కృత్రిమత్వం లేదు. వేదనా ప్రియత్వంలో కృత్రిమత్వం ఉంది,అనుభూతిసాంద్రత లేదు. పాక్షికదృష్టి ఎవరిలో ఉన్నా, బ్లాంకెట్ స్టేట్మెంట్స్ ఎవరు చేసినా అభిలషణీయంకాదు. ఇవి సాహిత్య విమర్శకు వన్నె తెచ్చేవి ఎంతమాత్రమూ కావు.
మంచి కవి, మంచి స్నేహితుడు గురించి lyla yerneni గారి అభిప్రాయం:
09/17/2010 1:50 pm
నారాయణరావ్!
నీకు మంచి స్నేహితులు ఉన్నారయ్యా! నువ్వదృష్టవంతుడివి.
“నా కవిత్వంలో నేను దొరుకుతాను” అన్న తిలక్ కవితలో :
“నీ కవిత్వం పుస్తకానికి ఎవరిచేతా పీఠికా పరిచయమూ
వగైరాలు రాయించవద్దు అన్నాడు-
నాలుగేళ్ళక్రితమే నా చిరమిత్రుడు శ్రీపాదకృష్ణమూర్తి
సరీగా అలానే అన్నాడు నా యువమిత్రుడూ కవీ
వెల్చేరు నారాయణరావు కూడా…”
“పైగా నా మీద నన్నే రాసుకోమన్నారు..”
అని ఉన్నది.
మంచి సలహా ఇచ్చారు. పీఠికలు, సమీక్షలు ఇత్యాదులు లేనప్పుడు, కవి, శ్రోత ఒకరికొకరు దగ్గరగా వస్తారు. అది middle man లేని ఒక చక్కని direct transaction. ఏ మనిషిని అర్థం చేసుకోవాలన్నా ‘one on one’ సంభాషణ ఉత్తమం.
ఐతే నేను – పీఠికలు, పరిచయాలు, ముందుమాటలు, సమీక్షలు… – చదవనా అంటే చదువుతాను. చాలా ఆసక్తితో చదువుతాను. అవి రాసినవారిని అర్థం చేసుకోటానికి అవి పనికొస్తాయి.:-)
లైలా
“అమృతం కురిసిన రాత్రి” పై రారా సమీక్ష – ఒక ప్రతి విమర్శ గురించి Kameswara Rao గారి అభిప్రాయం:
09/17/2010 10:19 am
సి. ఎస్. రావుగారూ,
మీ ప్రతివిమర్శపై కూడా నాకు కొన్ని అభ్యంతరాలున్నాయండి. ఎలా అయితే రారా విమర్శలో పాక్షిక దృష్టి కనిపించిందో, అంత మోతాదులో కాకపోయినా, కొంత మీ ప్రతివిమర్శలోనూ కనిపించింది. దాన్ని వివరించే ప్రయత్నం చేస్తాను. అలాగే మీరు రారాని అర్థం చేసుకోడంలో కొన్నిచోట్ల పొరపాటుపడ్డారని కూడా అనిపించింది. నేనెలా అర్థం చేసుకున్నానో కూడా వివరిస్తాను.
“భావుకత్వం ఏ ఉత్తమ కవికైనా ఉండవలసిన ముఖ్యలక్షణం అని అన్న తరవాత మరలా ఎవరినో భావకవి అనడం ఏమిటి? భావుకత్వం లేనివాడు కవే కాడుగా?”
– ఇక్కడ “భావకవి” అంటే “భావుకత్వం” ఉన్న కవి అన్న ఏకవాక్య నిర్వచనం మీరు తీసుకున్నారు. రారా ఉద్దేశం ఇది కాదు. ఈ రెండు పదాలనీ రారా వాడారు కాని స్పష్టం చెయ్యలేదు. శ్రీశ్రీ తర్వాత అంత భావుకత్వం ఉన్న కవి తిలక్ అని రారానే అన్నారు. అయినా శ్రీశ్రీ “భావకవి” కాదు అన్నది స్పష్టం కాబట్టి ఈ రెంటి మధ్యనున్న తేడా మనం గమనించాలి. “భావకవి” అనేది ప్రధానంగా “భావకవిత్వం” వ్రాసిన కవి అని అర్థం చేసుకోవాలి. ఇరవయ్యవ శతాబ్దపు తొలినాళ్ళలో వచ్చిన ఒక రకమైన కవిత్వానికి “భావకవిత్వం” అన్న పేరు సాహిత్యంలో స్థిరపడిన విషయం ఇక్కడ నేను ప్రత్యేకంగా చెప్పనక్కరలేదు. చాలా మంది విమర్శకులు దాని లక్షణాలను వివరించారు. దాన్ని కూడా ఇక్కడ నేను ఉటంకించక్కర లేదనుకుంటాను. అలా స్థిరపడిన రూడ్యర్థంలోనే రారా కూడా “భావకవి”, “భావకవిత్వం” అన్న మాటలు ప్రయోగించారు కాని “భావుకత గల కవి” అన్న అర్థంలో కాదు అన్నది సుస్పష్టం.
“కవిత, వస్తువు ప్రాతిపదికగా, లేదా కవి హృదయతత్వం మీద ఆధారపడి వర్గీకరించటం ఏ మాత్రం సబబు? ఇన్ని విభజనలు చేయాలా?”
– కొన్ని సందర్భాలలో అలాంటి విభజనలు కొన్ని ప్రత్యేకమైన ప్రయోజనాలని చేకూరుస్తాయి. కాకపోతే ప్రతి కవినీ, ప్రతి కవితనీ అలాంటి వర్గీకరణల్లోకి బలవంతాన ఇరికించడమే సమంజసం కాదు.
“అందంగా వ్రాయటం అంటే”, “ఆకట్టుకునేలా అనుభూతిని, ఏ రకమైన అనుభూతినైనా వ్యక్తీకరించటం.”
– అని మీ నిర్వచనం. అందానికి రారా నిర్వచనం వేరు.
“రారా అన్నట్లు పాఠకులను ఉత్తేజితులని చేయాలన్నా, వారిని ఆకట్టుకునే విధంగా వ్రాయకపోతే ఉత్తేజితులెలా అవుతారు?”
– ఉత్తేజితులని చెయ్యాలంటే ఆకట్టుకోవాలి. కాదని రారా అనలేదు. ఆకట్టుకున్నంత మాత్రాన ఉత్తేజితులని చెయ్యలేదు అన్నది రారా ఉద్దేశం.
“తిలక్ తన కవిత్వం గురించి వ్రాసిన పంక్తులలోని వెన్నెల సముద్రాలు, మణిస్తంభాలు, అత్తరు దీపాలు కేవలం అందంగా వ్రాయటానికి సంకేతాలు.”
– నిజమే. కాని “అభ్యుదయ” కవిత్వపు సంకేతాలు ఇవి కావన్నది రారా పాయింటు.
“అభ్యుదయ కవులనబడే వారు, విప్లవకవులనబడే వారు అందానికి వ్యతిరేకులా? చెప్పదలచుకున్న విషయం, వ్యక్తీకరించదలచుకున్న అనుభూతి అందంగా వ్యక్తీకరించక పోయినా వారు పాఠకులని ఉత్తేజితులని చేయగలరా?”
– మీరు అందానికి ఇచ్చిన నిర్వచనం ప్రకారం వ్యతిరేకులు కారు. రారా దృష్టిలో “అందానికి” కచ్చితంగా వ్యతిరేకులు. రారా దృష్టిలో మనసుకి ఆహ్లాదాన్నీ, ఆనందాన్నీ(ఇక్కడ ఆనందం అంటే మన అలంకారికులు చెప్పిన “రసానందం” కాదు) ఇచ్చేదే అందం. అభ్యుదయకవిత్వం పాఠకులని ఆకట్టుకోగలదు, ఉత్తేజితులనీ చెయ్యగలదు. కాని అది ఆహ్లాదాన్నీ, ఆనందాన్నీ ఇవ్వలేదు.
“నా గీతం గుండెలలో ఘూర్ణిల్లగ నా జాతి జనులు పాడుకునే మంత్రంగా మ్రోగించాలని” అభ్యుదయకవి తనకు ఇంతటికి ప్రాముఖ్యతను కోరుకుంటాడా?”
– మీకీ వాక్యాల్లో కవి తన ప్రాముఖ్యాన్ని కోరుకోవడం కనిపించిందంటే నాకు చాలా ఆశ్చర్యంగా ఉంది! తన జాతి జనుల స్పందనలని తన గీతంలో పలికించాలనీ, ఆ గీతం జనులు పాడుకుని వాళ్ళు మరింత శక్తివంతులు అవ్వాలనీ నాకు అర్థమయ్యింది. కవి తన జాతి జనులతో మమేకమై ఆ ఏకత్వంలోంచి తనలోంచి వచ్చిన గీతం తిరిగి జనాలకి అందివ్వాలన్నది కవి ఆకాంక్షగా నేను అర్థం చేసుకున్నాను. “మంత్రం” ఎందుకంటే అది వాళ్ళని శక్తిమంతం చెయ్యాలన్న ధ్వని కోసం. అలాగే మీరుదహరించిన మరో వాక్యమూను. జాతి జనుల అవసరాలు తనలో మాత్రం మ్రోగి ఊరుకుంటే సరిపోదు, అది తిరిగి జనాలలో మార్మ్రోగాలన్నదే కవి ఆశయం. అప్పుడే అభ్యుదయం సాధ్యమవుతుందన్నది కవి విశ్వాసం.
ఇంతకీ ఈ ప్రతి విమర్శలో అభ్యుదయ కవిత్వాన్ని లాగడం పూర్తిగా అసమంజసమని నా అభిప్రాయం. ఇది రారా చేసిన పొరపాటును కొనసాగించడమే!.
“వాస్తవ జీవితానికీ,కవిత్వానికీ మధ్య అఖాతం విస్తరించేకొద్దీ జీవిత వాస్తవాన్ని విస్మరించటమే కవిత్వధ్యేయం అవుతుంది”
– ఇందులో నాకెలాటి లాజికల్ తప్పూ కనిపించలేదు. ఎప్పుడైతే కవిత్వం (తన వస్తువులోనూ, రూపంలోనూ) వాస్తవ జీవితానికి దూరమవ్వడం మొదలుపెడుతుందో, అప్పుడు క్రమేపీ ఆ కవిత్వ ధ్యేయమే జీవిత వాస్తవాన్ని మరిచిపోవడం అవుతుందని అంటున్నారు. ఇది “తిలక్ భావనలో అభ్యుదయవాది, శైలిలో భావకవీ” అన్న కుందుర్తి అభిప్రాయాన్ని ఖండించడానికి చెప్పిన మాట. “జలుబు తలనొప్పి మొదలైతే అది క్రమేపి జ్వరంగా మారుతుంది” అనడం లాంటిది. లేదా “జలుబు తలనొప్పి – జ్వరం రాబోతోందనడానికి సూచనలు” అనడం.
“ఉత్తేజంలో ఆనందం అంతర్లీనంగా ఉండి తీరుతుందే? ఆనందం అంటే ఇక్కడ కవిత ఇచ్చే ఆనందం. అది వ్యక్తీకరించే అనుభూతి స్వభావం ఏదైనా హృదయానికి హత్తుకునే విధంగా, హృదయం ఆర్ద్రమయ్యే విధంగా చెప్పటంద్వారా కలిగించే ఆకర్షణ. ఆ ఆకర్షణే ఆనందం. ఇది లేనప్పుడు ఉత్తేజం సాధ్యం కాదు. ఆనందం, ఉత్తేజం వేరు వేరు అనుభూతులుగా సిద్ధాంతీకరింపబూనటం గందరగోళానికి గురిచేయటమే.”
– ఆనందాన్ని, ఉత్తేజాన్ని ఒకే అనుభూతిగా సిద్ధాంతీకరింప బూనారు మీరు. అదే గందరగోళానికి దారితీస్తుందని నా అభిప్రాయం. “ఉత్తేజం” అంటే రారా తన వ్యాసంలో చెప్పకనే చెప్పారు. మనిషిలో ఏదో చెయ్యాలనే ఒక బలమైన కోరిక పురికొల్పడం ఉత్తేజం. ఆనందం అంటే రారా దృష్టిలో ఆహ్లాదం, సంతోషం కలిగిన మానసిక స్థితి. ఈ రెంటికీ తేడాని గుర్తిస్తేనే, అంగీకరిస్తేనే రారా చెప్పిన విషయం అర్థమవుతుంది. ఆ దృష్టితో కాక రెండూ ఒకటే అన్న దృఢ నిశ్చయంతో రారా విమర్శని వ్యాఖ్యానించడం – కేవలం మన దృష్టితో రారా విమర్శని చూడ్డమే అవుతుంది కాని రారాని అర్థం చేసుకునే ప్రయత్నం అవ్వదు.
“ఆహారం ఆరోగ్యం కోసం, బలం కోసం. సందేహం లేదు. కానీ అది చక్కగా తినాలంటే రుచి, శుచి ఉండాలి కదా!”
– నిజమే. కాదని రారా అనలేదు. రుచి, శుచి ఉన్నంత మాత్రాన అది ఆరోగ్యం బలం ఇవ్వాలని లేదు అన్నదే రారా చెప్పింది.
“రాబందుల రెక్కల చప్పుడు…”
– రారా ఎలా అయితే “వెన్నెల సముద్రాలు, మణిస్తంభాలు,…” మొదలైనవాటిని సరిగ్గా అర్థం చేసుకోలేదో, అలానే మీరుకూడా ఈ సంకేతాలని సరిగా అర్థం చేసుకోలేదని నాకనిపించింది. దాని గురించి ఇక్కడ వివరణ అనవసరం. ఎందుకంటే నేను ముందే చెప్పినట్టు, తిలక్ కవిత్వం గురించి మాట్లాడుకొనేటప్పుడు మధ్యలో శ్రీశ్రీ కవిత్వాన్ని గురించిన చర్చ పూర్తిగా అనవసరం.
“కవిత్వం హృదయసంబంధి: లాలిత్యం హృదయాహ్లాదకరమైనది. దానిమీద తిరుగుబాటు దేనికి? లాలిత్యంలో దుర్మార్గపు దోపిడీగుణం ఏమైనా అంతర్లీనంగా ఉందా?”
– నాకర్థమైనంతవరకూ, లాలిత్యం కడుపునిండిన వాళ్ళ కవిత్వంలోనే ఉండగలదనీ, వాళ్ళే లలితమైన భావాలతో, పదాలతో జీవితమెంతో అందమైనదని మభ్యపెట్టే ప్రయత్నం చేస్తారని అలా మభ్యపెట్టే నిరుపేదలని దోచుకుంటారనీ రారా (అభ్యుదయ, విప్లవ వాదాల) సిద్ధాంతం. ఇందులో కొంచెం నిజం దాగి ఉంది. ఇది తిలక్‌కి వర్తిస్తుందా లేదా అన్నది వేరే విషయం.
“వచన గేయపు శైలి లలితమైన (లిరికల్)ఇతివృత్తాలకు అనుచితంగా ఉంటుందని, గంభీరమైన ఇతివృత్తాలకు సముచితంగా ఉంటుందని స్పష్టంగా అర్ధమవుతుంది”.
– ఇక్కడ రారా వచనగేయపు శైలినీ, “లిరికల్” శైలినీ వేరుగా చూపించారన్నది స్పష్టం. మీరు వచనగేయపు శైలి అంటే, ఛందస్సు లేకుండా రాయడమన్న అర్థాన్ని తీసుకున్నారు. కాని రారా తీసుకున్న అర్థం అది కాదు. అయితే అది రారా ఈ వ్యాసంలో పూర్తిగా స్పష్టం చెయ్యకపోవడం బహుశా అతని లోపమే. లేదా అప్పట్లో ఇవి విమర్శకులకి బాగా తెలుసున్న పదాలన్న ఉద్దేశంలో రారా వివరించకపోయి ఉండవచ్చు. వచన కవిత్వపు శైలీ భేదాలని “కవితావిప్లవాల స్వరూపం”లో నారాయణరావు గారు వివరించినట్టు గుర్తు.
“భావకవుల వేదనా ప్రియత్వంలో అనుభూతి సాంద్రత ఎక్కడుంది? అది ఒకరకంగా కృత్రిమమైనది.”
– ఇది మీ పాక్షిక దృష్టినే సూచిస్తోంది కాని సరైన విమర్శ అనిపించుకోదు. అనుభూతి సాంద్రమైన భావకవిత్వం నేను చదివాను. మొత్తం భావకవుల వేదనా ప్రియత్వాన్ని కృత్రిమం అనడం అసమంజసం. కవిత్వం విషయంలో ఇలాంటి blanket statements ఎప్పుడూ తప్పే అవుతాయి.
ఇవి తప్ప మీ వ్యాసంలో మిగతా అన్ని విషయాలతోనూ నేను పూర్తిగా ఏకీభవిస్తాను.
రచయితలకు సూచనలు గురించి kameswari గారి అభిప్రాయం:
09/16/2010 2:30 pm
ప్రతి శీర్షికకీ అభిప్రాయాల పెట్టె ఉన్నట్లే ,పత్రికలో ప్రచురణకోసం కవితల కు ఒక పెట్టె, కథలకు ఒకపెట్టె, వ్యాసాలకు ఒకపెట్టె ఉంచితే రచయితలకు రచనలను పంపటం తేలిక అవుతుంది కదా!
యద్దనపూడి కామేశ్వరి
మంచి కవి, మంచి స్నేహితుడు గురించి kameswari గారి అభిప్రాయం:
09/16/2010 2:18 pm
ఆధునిక కవిత్వ పరిణామంలో పద్య గేయ కవిత్వాల నుండి వచన పద్యం రూపు దిద్దుకొనేవేళ, ఆ ప్రక్రియకొక అందమైన వెన్నెల జలతారు చీర కట్టి వచనకవితకొక స్థిరమైన రూపునిస్తూ, అదే సమయంలో తనకంటూ ఒకశైలిని ఏర్పరచుకొన్న ఆధునిక కవితా మాంత్రికుడు తిలక్ . మంద్రంలో ప్రారంభమై క్రమక్రమంగా ఆరోహణం సాగించి తారస్థాయిని అందుకోవటం వారి కవిత్వంలో భావవిన్యాసపు సామాన్యలక్షణం. గాఢానుభూతిని సంస్కృతసమాసాల జరీ పనితనంతో అలంకరించటం అతనికి ఇష్టం. అది అతని భావనాస్థాయికి గాఢత్వాన్ని కలుగజేస్తూ ఉండటం ఇంచు మించు అలాటి అలంకరణ ఉన్నఅన్ని కవితలలో కనిపిస్తూ ఉంటుంది. తన కవిత్వపు ఒరవడితో ఆధునిక కవిత్వానికొక ఉరవడిని కల్పించిన ఆధునిక కవితాబ్రహ్మ తిలక్ కవిత్వాన్ని మరొక్కమాటు చదివించినందుకు ధన్యవాదాలు.
యద్దనపూడి కామేశ్వరి
కుప్పిగంతులు గురించి Srinivas Vuruputuri గారి అభిప్రాయం:
09/16/2010 1:24 pm
క్లిక్‌ చేయండి: సుందోపసుందులు
మారుపేర్ల మాయువు గురించి kameswari గారి అభిప్రాయం:
09/16/2010 11:04 am
ఏది ఏమయినా పేరంటే గుర్తింపు. ఆ పేరును ఎందుకు వదిలివేసినా అది అస్తిత్వ త్యాగమే. భారతీయుల్లో ఆధ్యాత్మికత ఇందుకు కారణమా? దాన్ని వదలకపోతే అంత ప్రమాదమా? ప్రమాదమే అయితే భయంతో ఏ పనయినా ఎందుకు చేయాలి?
కొత్తపేరు పై మోజు , కొత్త పదాన్ని కూర్చటం పై మోజు , తనలోని మరో కోణాన్ని ఆవిష్క రించాల అనే సరదా కూడా ఇందుకు దారి తీస్తాయనుకుంటాను.
యద్దనపూడి కామేశ్వరి.
కుప్పిగంతులు గురించి చక్రవర్తి గారి అభిప్రాయం:
09/16/2010 9:37 am
నా ఈ స్పందన కధకి సంబందించినది కాదు, కానీ ఓ చోట యధాలాపంగా వాడుక జరిగిన వ్యక్తుల విషయమై మనవి చేసుకుందాం అని మాత్రమే అని గమనించగలరు.
కొన్ని కొన్ని చోట్ల మనం తెలియకుండానే, సుందోపశుందులు అని ఉదహరిస్తుంటాము.. ఇంతకీ వీరెవ్వరు? వీరిపై ఏవైనా కధలు మనకు దొరుకుతాయా?
ప్రేమ కవితలు గురించి harish గారి అభిప్రాయం:
09/15/2010 4:18 pm
బాగున్నది
ఆర్ యూ రెడీ? గురించి akella l m గారి అభిప్రాయం:
09/15/2010 8:06 am
Timely story, must be an eye opener for the present gen young folks.