ద్వితీయాంకము
ప్రథమదృశ్యము
(నాల్గు నెలల తర్వాత; భీమవర్మ, మిత్రసేనుల ప్రవేశము)
భీమవర్మ:
మును యతనంబు చేసిన చమూపతిమండలనాయకాళి పె
త్తనము నడంచి స్వీయవిభుతం దనమిత్రులతోడఁ దీర్పఁగా
మొనకొనుచుండె నూత్నముగ భూపతియైన నృసింహుఁ డిత్తరిన్
నాతనుమానసంపదలు నష్టములౌ దురదృష్ట మేర్పడెన్
చాతురిమీర నిర్వురికి సంధినిఁ గూరిచి నన్ను నష్టసం
ఘాతమునుండి కావఁగల కారుణికుండొకఁడే కలండిలన్
నారీమానసహరుండు నవయౌవనుఁడున్
ధారుణినాథున కాతఁడు
కూరిమి సచివుండు భద్రగోపాఖ్యుండున్
అతిశయరూపరమ్య యగు నామెను నుద్వహమాడ నాతఁడుం
గుతుకము నూనియుండె, నిటు గూడిన చుట్టఱికంబుచేత ని
ర్గతి గననెంతు నాకొదవఁగాఁగల దుర్గతినుండి యెట్టులో
మాయలోఁబడి సుంత నామాట వినదు
వంశనాశకమైన యాపదను గనదు
స్వార్థమే యామెకుం బరమార్థమయ్యె
మిత్రసేనుఁడు:
కరణమునఁగాని మార దాతరుణి మనము
అట్టి కరణము గల్పించు నవసరమున
సృష్టి చేసితి నీలేఖ కృత్రిమముగ
అడ్డుకొని మున్నె చేసితిమందకుండ
ఇప్పు డీలేఖనుం జూడ తప్పకుండ
రక్తియే విరక్తిగ మారు ప్రవరునందు
(అని ప్రవరసేనుఁ డన్యకాంతయందు గాఢానురక్తుఁడై ఆమెకు వ్రాసినట్లుగా కూటసృష్టి చేసిన ప్రేమలేఖను భీమవర్మ కొసంగును. దాని నాతఁడు చదువుచుండఁగా కామిని వచ్చుచున్న చప్పుడగును. అది విని భీమవర్మ మిత్రసేనుని నిష్క్రమింపవలసినదిగా సైగ చేయును. అతఁడు నిష్క్రమించును. కామిని విషాదవదనముతో ప్రవేశించును.)
భీమవర్మ:
నిన్ను గాంచఁగ హర్షంబు నిండె మదిని
కాని యేలకొ వాడిన కంజమట్లు
మ్లానమై యుండె నీముఖమండలంబు?
కామిని:
ముఖమందున, నాముఖమందున
నగపడు ఘనమగు ఆవేదనకున్
పొడమెడు తఱుచగు తడబాటునకున్
వినపడు ఘననిర్వేదంబునకున్
నియతంబగు నీనిరసనమునకున్
నొదవిన శోకసముద్గతి హేతువు
భీమవర్మ:
లాకాంక్షించును నీకల్యాణమె
మనవంశక్షతి ననిశము గోరెడి
మనుజుం డేవిధి మనకాప్తుండగు?
సన్నుతశీలుఁడు సచివోత్తముఁడు
అనుమోదించెను నతఁ డర్థితుఁడై
నిను పెండ్లాడఁగ నితని గ్రహింపుము
కామిని:
భీమవర్మ:
కామిని:
మున్నె ప్రవరసేనునికిని నన్ను నేను
దూరమందున్న యతనికిం ద్రోహమెంచి
వంచనము సేయఁగాఁజాల ప్రతినఁ దప్పి
భీమవర్మ:
నిం దలపోయవీవు, కడునిష్ఠురుఁడై నరసింహుఁ డుద్యమిం
చెం దనవైరివర్గముల శ్రీ హరియించి తదీయదుర్గరా
జిం దన కైవసంబుగను జేసికొనంగ బలావలేపియై
దనవైరిగణంబులందుఁ దప్పదు నాకా
తనిచేతం డెప్పఱికము,
ఘనదుర్గైశ్వర్యవస్తుగణనష్టంబున్
బాయఁగఁజేయ దక్షుఁడగు వాఁడిల నొక్కఁడు భద్రగోపుఁడే,
పాయని రక్తి నీకరముఁ బట్టఁగ నాతఁడు గోరుచుండె, నీ
వీయది సమ్మతించి తరియింపఁగఁ జేయవలెం బ్రమాదమున్
దలఁపుము నాదగు కఠోరదైన్యస్థితినిం,
దలఁపుము కనికర మెదలోఁ,
దలఁపుము స్వార్థంబు వీడి త్యాగము చెల్లీ!
కామిని:
సందియము లేదు, కాని నాడెంద మోర్వ
కుండె మున్ను నే గావించి యున్న ప్రతిన
నుజ్జగించి యన్యునిఁ గూడ నుద్వహమున
భీమవర్మ:
ఘనవిశ్వాసము నూని గోరుదకటా కల్యాణయోగార్థమై,
కనఁగాఁజాలవు వాని వెడ్డుతనముం గాపట్యమున్ శాఠ్యమున్,
కనుమో కామిని! వానివంచనకు లేఖారూపసాక్ష్యం బిదే!
(అని మిత్రసేనుఁడు సృజించిన కూటలేఖ నామె చేతిలో నుంచును. ఆమె దానిని చదువుకొని నిర్విణ్ణురాలగును)
కామిని:
పాట
డెప్పఱికంబున డెందము వ్రీలెను
నమ్మినప్రియుఁడే నన్నెడఁజేసెను
అమ్ముకొనెం దన నన్యవధూటికి
(కూరిమిమేడ=అనురాగసౌధము)
ఆశాలతయే అవనికిఁ గూలెను
నాశనమయ్యెను నాసర్వస్వము
చీకటియే నాజీవితభవనపు
వాకిట నిల్చెను భయముం గొల్పుచు
హితమగు నాకీ క్షితితలమందున
ప్రాణము లెందుకు వాయువునందున
లీనము నొందక మేనున నుండెను?
(అనుచు శోకముతో నేలకొరుగుచుండఁగా భీమవర్మ నామెను గ్రహించి సోఫాలో కూర్చుండఁబెట్టి, ఓదార్చుచుఁ బల్కును.)
భీమవర్మ:
ఇది యెంతో నిన్నిపుడు గలంచును
కానీ కాలము క్రమముగ నడఁచును
నీనిర్వేదము నీశోకంబును
చేతను మేలే చేకురె నీకును
అతినింద్యుండగు నాతని వీడుట
హితకరమగు నీ కిపు డత్యంతము
ప్రతినలు భంగం బగునని వగవకు;
వంచనచేత గ్రహించిన ప్రతినల
నించుక యేని గణించుట వ్యర్థము
కొను మాభద్రుని కల్యాణార్థము
గుణవంతుండును కోమలహృదయుఁడు
నిను నేలుకొను న్నెనరున నాతఁడు
నూతనసౌఖ్యవినోదవికాసము
మఱపించును నీమదిలో నిప్పుడు
ఇరవొందెడు వెత నింతకు నింతకు
కామిని:
చెంతనె యుండఁగ స్వాంతము గోరును
విగళితతర్కాన్వితమై యాతని
సొగసుం దలఁచుచుఁ జొక్కఁగ నెంచును
ఇనునివిధంబున నిప్పుడు నామది
అతిసంక్షోభావృతమయి దొఱఁగెను
చతురవిమర్శనచైతన్యంబును
మది కిప్పుడు సామర్థ్యము శూన్యము
ఎది యహితంబో, ఏది హితంబో
ఎది కర్తవ్యమొ యేర్పఱుపంగను
భీమవర్మ:
నను రక్షించుకొనంగల మార్గము
నాక్షేమంబును, నీక్షేమంబును
రక్షింపంగల రమ్యపథం బిది
కావంజాలిన ఘనుఁ డతఁ డొక్కఁడె
భావనసేయుము నీవిది మదిలో
కావుము నన్నుం గరుణను కామిని!
(అని పలికి నిష్క్రమించును. కామిని ఇంకను నిర్విణ్ణురాలై దైవమునిట్లు ప్రార్థించుచుండును)
కామిని:
స్వామివి దీనావనతత్పరుఁడవు
నీవని నిరతము నిన్నే నమ్ముచు
సేవింతురు గద శ్రీమహిళావర!
యాసారంబున నార్ద్రీకృతమౌ
శిలవలె నిచ్చట చేడ్పడి పడితిని
తిలకింపుము నా దీనావస్థను
జాలిం జూపరు సముదాయింపరు
మరణము నైనను వరముగ నీయుము
పరిమార్పఁగ నాపరిదేవనమును
(చివరి రెండుచరణములను వినుచు మైత్రేయుఁడు ప్రవేశించును.)
మైత్రేయుఁడు:
చందంబున శోకపూర్ణసంభాషణతోఁ
గుందుచు నుంటివి? మరణ
మ్మొందెడు యోజన యొనర్చుచుంటివి మదిలోన్?
కామిని:
అంతమెఱుగని శోకాబ్ధియందు ముంచె
ఈవిషాదముఁ దొలఁగింప నితరమైన
వార్త యెదియైన నున్నచోఁ బలుకు మార్య!
మైత్రేయుఁడు:
లడ్డుకొనుచుండ్రి దారిలో ననెడు నీదు
శంక నాకునుం గల్గంగ సత్య మెఱుఁగ
నెంచి వేఱొక్కమార్గంబు నెంచికొనుచు
డున్న దేశమున కతని యునికి నెఱిఁగి
కారణం బేమొ స్పందింపనేరఁ డతఁడు
వ్యాఖ్య యొనరించు నిది వాని వలపుతీరు
కామిని:
మైత్రేయుఁడు:
దాని నంగీకరించుటే తగిన విధము
కామిని:
మైత్రేయుఁడు:
ప్రతిన దప్పుట కాదెందు పాపకరము
ఈవిచారము మాని నీయింటివారి
కేది హితమౌనొ గావింపు మీవు దాని!
కామిని:
కాదు కాదను హృదయంబు గాఢముగను
మైత్రేయుఁడు:
ఒదవనిమ్మందులో వివేకోదయమ్ము
ద్రించుచునున్న నీజనని ప్రీణనకై, నరసింహుచేతిలోఁ
బంచతనొందు దుర్గతిని భ్రాతకుఁ బాపుటకై, దయార్ద్రధీ
సంచితసద్వివేకి వయి స్వార్థము నీవు త్యజింపఁగావలెన్
కామిని:
మైత్రేయుఁడు:
కామిని:
మైత్రేయుఁడు:
ఎంతో త్యాగం బొనర్ప నిచ్ఛింతువు ని
న్నెంతో కలఁచెడు వంతలఁ
జింతింపక నీదు భ్రాతృసేవార్థంబై
పావనకృత్యంబు మెచ్చి పరమందున సౌ
ఖ్యావహనిస్తులశాంతిమ
యావస్థాతుష్టిఁ గూర్చి యలరించు నినున్
(కామిని యింకను అసమ్మతితోనే కర్తవ్యము నాలోచించుచుండును. మైత్రేయుఁడు నిష్క్రమించును.)