లూచియా డి లమర్మూర్ (Lucia Di Lammermoor) అనునది సాల్వదోరే కమ్మరానో (Salvadore Cammarano) అను ఇటాలియను కవి రచించిన విషాదాంతసంగీతరూపకము. దీని నితడు స్కాంట్లండు దేశస్థుడైన సర్ వాల్టర్ స్కాట్ రచించిన లమర్మూర్ వధువు (The Bride of Lammermoor) అను నవల ననుసరించి రచించియుండెను. ఈ రూపకమును సుప్రసిద్ధుడైన ఇటలీదేశసంగీతకర్త గితానో దొనిత్సెత్తి (Geatano Donizetti, 1797-1848) అను నతడు సంగీతబద్ధము చేసెను. ఇది మొదటిసారిగా క్రీ.శ.1835లో ఇటలీలోని నేపుల్స్ నగరములో ప్రదర్శింపబడెను. అప్పటినుండి ఇప్పటివఱకును తరచుగా ప్రదర్శింపబడుచున్న దొనిత్సెత్తి యొక్క సుప్రసిద్ధమైన సంగీతరూపకమిది. ఇంగ్లీషు వ్యాఖ్యలతో గూడిన ఈ ఆపెరాయొక్క చక్కని ప్రదర్శనను యూట్యూబులో చూడవచ్చును.
కథాసంగ్రహము
18వ శతాబ్దపు స్కాట్లండుదేశములో తరతరములనుండి విరోధులైన రెండువంశముల సంస్థానాధీశు లున్నారు. ఇందులో లమర్మూర్ సంస్థానాధీశుడు ఎన్రికో ఆష్టన్ అను నతడు. ఇతనికి రేవన్స్వుడ్ సంస్థానమునకు వారసుడైన ఎడ్గార్డో అను నతడు విరోధి. ఎన్రికోకు లూసియా అను నామె ఏకైకసోదరి. రైమండో అను నాతడు అతనికి మతగురువు. నార్మానొ అను నాతడు అతని దుర్గరక్షకుడు. లూసియాకు ఆంతరంగిక పరిచారిక అలీసా అను నామె.
స్కాట్లండు అధిపతియైన విలియమ్ రాజుకు అనుకూలపక్షము వాడు ఎన్రికో. కాని ఇప్పుడు విలియం తర్వాత మేరీ అను నామె సమ్రాజ్ఞి యైనది. ఆమె పాలనలో విలియం పక్షమువాడైన ఎన్రికోకు అధికార మంతరించు ఆపద చేకూరినది. అందుచేత అతడు తనకు హితుడును, మేరీకి సన్నిహితుడును ఐన ఆర్టురో అను నాయకునికి లూసియా నిచ్చి వివాహము చేసి, తన అధికారమును నిల్పుకొన యత్నించుచున్నాడు. కాని దానికి విపరీతముగా లూసియా అతనికి బద్ధవైరి యైన ఎడ్గార్డో ప్రేమలో పడి, ఆ సంబంధమును నిరసించుచున్నది. ఇట్టి నేపథ్యములో ఈ ఆపెరా యొక్క మూడంకముల కథ ఈక్రిందివిధముగా జరుగును.
కథాసంగ్రహము ప్రథమాంకము
స్థలములు: ఎన్రికో దుర్గము, దుర్గపరిసరమందలి తోట.
నార్మానో రాత్రిపూట అనధికారముగా తోటలో ప్రవేశించిన ఒకానొక ఆగంతుకుని ఉనికిని కనుగొనమని అనుచరులకు దివ్విటీ లిచ్చి వారిని అన్వేషణకు పంపుతాడు. అట్లు ఆ ఆగంతుకుడు ఎడ్గార్డో అని నిర్ధారణ చేసి, అతడు లూసియాను ప్రతి రోజు కలిసికొంటున్నాడని, ఆమె ఆతని గాఢంగా ప్రేమిస్తున్నదని ఎన్రికోకు తెలుపుతాడు. అది విన్న ఎన్రికో ఎడ్గార్డోను మఱింతగా ద్వేషించి, లూసియాతో అతని ప్రేమను భగ్నం చేయడానికి పూనుకొంటాడు.
మధ్యరాత్రిసమయంలో ఎడ్గార్డోను కలసికొనుటకు లూసియా అలీసాతో ఆతోటలోని జలయంత్రము చెంతకు వస్తుంది. కాని ఎడ్గార్డో వచ్చుటకు కొంత ఆలస్యమౌతుంది. ఆలోపల లూసియా అక్కడ ఉన్న జలయంత్రాన్ని చూచి భయపడుతూ, పూర్వం అచ్చట రావెన్స్వుడ్ వంశస్థుడొకడు తన ప్రియురాలిని హత్యచేసిన దృశ్యం తన కన్నులకు గట్టినట్లుగా అగపించి తనను భయభ్రాంతురాలిని చేస్తున్నదని ఆలీసాకు చెపుతుంది. ఆలీసా ఇది ఘోరమైన దుశ్శకున మని, ఎడ్గార్డోతో ప్రేమ తన దుర్గతికే దారితీస్తుందని, అందుచే దానిని మానుకొమ్మని లూసియాకు సలహా నిస్తుంది. కాని ఆ ప్రేమయే తనకు జీవాధారమని అట్లు చేయుటకు లూసియా నిరాకరిస్తుంది. ఇంతలో ఎడ్గార్డో వచ్చి తాను అత్యవసరంగ రాబోవు ఉదయమే రాజకీయావసరములకై కొన్ని నెలల పాటు ఫ్రాన్సుకు పోవలె నని ఆమెతో చెప్తాడు. అట్లు వెళ్ళుటకు ముందుగా వారు వివాహాంగీకారమును చేసికొని, దానికి చిహ్నంగా ఉంగరములను మార్చుకొంటారు. ఉత్తరప్రత్యుత్తరములతో తమ ప్రేమను నిలుపుకొనుట కాశిస్తారు. ప్రత్యంతరము లేని ఈ వియోగమున కెంతో విషణ్ణులగుచు విడిపోతారు.
కథాసంగ్రహము: ద్వితీయాంకము
స్థలములు: ఎన్రికో అంతర్మందిరము, దుర్గమందలి వివాహానుకూలమైన విశాలమైన శాల.
ఆర్టురో ఆమెను పెడ్లాడుట కారోజే వస్తున్నాడని, తన ధనమానములను రక్షించుటకు లూసియా అతనిని తప్పక అంగీకరింపవలెనని ఎన్రికో లూసియాను బలవంతం చేస్తాడు. కాని తానిదివరకే ఎడ్గార్డోకు అంకితమైనానని ఆమె అందుకు నిరాకరిస్తుంది. అప్పుడు ప్రవాసములో ఎడ్గార్డో అన్యకాంతానురక్తుడై అమెను మఱచినాడని చూపునట్లుగా నార్మానోచేత కూటసృష్టి చేయబడిన ఒక లేఖను ఎన్రికో ఆమెకు చూపించి, ఎడ్గార్డోను త్యజించి ఆర్టురోను పరిగ్రహింపుమని బలవంతం చేస్తాడు. ఆమె ఇంకను విముఖురాలై యుండగా, రైమండో కుటుంబక్షేమమునకై ఆర్టురోను పెండ్లాడుమని ఆమెకు బోధిస్తాడు. ఆమె బలవంతముగా దాని కంగీకరిస్తుంది.
ఇంతలో ఆర్టురో సపరివారముగా వివాహమునకై వస్తాడు. ఆసమయంలో ఖిన్నురాలయ్యే ఉన్న లూసియాను గమనించిన ఆర్టురోకు అనుమానం కలుగకుండా అనతికాలం క్రిందనే మరణించిన తల్లియందలి శోకంతో ఆమె అట్లుందని ఎన్రికో వివరిస్తూ వివాహాంగీకారపత్రముపై ఆర్టురోచేత సంతకం చేయిస్తాడు. ఆతర్వాత లూసియాను కూడ సంతకం చేయమని దీనంగా అర్థిస్తాడు. ఆమె అర్ధాంగీకారంతో ఆపత్రంపై సంతకం చేస్తుంది. అదే సమయంలో హఠాత్తుగా ఎడ్గార్డో అక్కడికి ప్రవేశించి వివాహమును భంగంచేయుటకు ప్రయత్నిస్తాడు. ఎన్రికో అతనిని ఎదుర్కొంటాడు. వారిద్దరు ఖడ్గయుద్ధమునకు తలపడగా, రైమండో వారిని శాంతపఱచి, లూసియా ఆర్టురోను పెండ్లాడుట కిదివరకే అంగీకరించిందని ఆమె సంతకం చేసిన అంగీకారపత్రమును ఎడ్గార్డోకు చూపుతాడు. అది చూచి ఎడ్గార్డో అత్యంతక్రుద్ధుడై, ఆమె తోటలో తన చేతికి తొడిగియుండిన ఉంగరమును తీసి పడవేసి, ఆమె చేతియందలి తన ఉంగరమును లాక్కొని దానిని కాలికింద పడవేసి తొక్కుతాడు. ఎట్టకేలకు ఎన్రికోచేత అత డచ్చటినుండి బహిష్కరింపబడుతాడు.
కథాసంగ్రహము: తృతీయాంకము
స్థలములు: వైభవహీనమైన ఎడ్గార్డో నివాసము, ఎన్రికో భవనమునందలి విశాలమైన వివాహశాల, తోట.
ఆనాటిరాత్రి ఎన్రికో ఎడ్గార్డోకడకు వచ్చి లూసియా ఆర్టురోతో వివాహసుఖము ననుభవిస్తున్నదని చెప్పుచు అతనిని రెచ్చగొడుతాడు. ఇద్దఱిమధ్య వివాదం ఉద్ధృతమై పంతాలు పెరుగుతాయి. మఱునాటి ఉదయం ద్వంద్వయుద్ధంలో ఎవరు ఉద్దండులో, మరణమో విజయమో ఏదో ఒకటి నిస్సందేహంగా తేల్చుకొనవలెనని వారు నిర్ణయించుకొంటారు.
వీరిక్కడ ఇట్లు తలపడుచుండగా, అక్కడ వివాహశాలలో పరిజనములు చేసికొంటున్న వేడుకలను హఠాత్తుగా ఆపి, లూసియా ఉన్మాదంతో రెచ్చిపోయి ఆర్టురోను కత్తితో పొడిచి చంపివేసిందని రైమండో ప్రకటిస్తాడు. ఇంతలో అపస్మారస్థితిలో నుండి, తానప్పుడే ఎడ్గార్డోను వివాహమాడబోవుచున్నట్లుగా మనస్సులో ఊహిస్తూ విపరీతంగా ప్రవర్తిస్తూ మరణాసన్నదశలో నున్న లూసియా ఆ వివాహశాలలో ప్రవేశించి కొంత సేపటికి నేలకొరిగి అక్కడే మరణిస్తుంది.
ఇంతలో ఉదయమౌతుంది. కడచిన రాత్రి ఎన్రికోతో చేసికొన్న ఒప్పందము ప్రకారము ద్వంద్వయుద్ధమునకై ఖడ్గధారియై ఎడ్గార్డో దుర్గసమీపమునందలి తోటకు వస్తాడు. అక్కడ కోరస్ పాడే విషాదాలాపనద్వారా లూసియా మరణించిందని అతడు తెలుసుకొంటాడు. అత్యంతవిషాదంతో అతడు లూసియా శవమును చూచి, ఊర్ధ్వలోకంలో నైనా ఆమె సాహచర్యభాగ్యం పొందుతానని కత్తితో పొడుచుకొని ఆమె శవము ప్రక్కనే మరణిస్తాడు. ఇట్లు ముగ్గురి మరణంతో ఈ విషాదరూపకం సమాప్తమౌతుంది.
ప్రస్తుతప్రయత్నము
ఈ విషాదాంతనాటకం ఆద్యంతం కరుణారసనిర్భరమైన దనుటలో సందేహము లేదు. ఇందులో గల సన్నివేశములు, పాత్రల చేష్టలు, మనస్తత్వములు ఆద్యంతం చూపఱుల మనస్సుల నార్ద్రీకృత మొనర్చుననుటలో సంశయం లేదు. ఐనను ఇందులో కొన్ని అతార్కికమైన కల్పన లున్నవి. ముఖ్యముగా ఎడ్గార్డో వివాహశాలకు వచ్చి తనకు లూసియాతో గాఢమైన పూర్వానురాగబంధం ఉన్నదని, ఆమె తనకు మాట యిచ్చినదని, పరస్పరం ఉంగరాలు గూడ మార్చుకొన్నామని అంత స్పష్టంగా నిరూపించుకున్నా గాని, అదేమి పట్టించుకొనకుండా ఆర్టురో ఆమెను పెండ్లాడుట అసహజముగా నున్నది. అందుచేత నేనీ సన్నివేశమును మార్చినాను. ఆర్టురో లూసియాతో వివాహమునకు గాక వివాహనిశ్చితార్థమునకై వచ్చినాడని, అది ముగిసిన తర్వాత నివర్తుడగు అతనిని, అతని పరివారమును చూచి, వారు నిర్గమింపగనే ఎడ్గార్డో వివాహశాలలోనికి వచ్చి, తనను వంచించి తన ప్రవాసములో ఇతరుని పెండ్లాడుట కంగీరించి, అంగీకారపత్రమును సంతకము చేసినదని లూసియాను దూషించి, ఎన్రికోతో ఖడ్గయుద్ధమునకు తలపడినాడని మార్చినాను. ఆసందర్భములోనే అతనికి ఎన్రికోకు వివాదం పెరిగి, మఱునాటి ఉదయం వారు ద్వంద్వయుద్ధంలో నిగ్గు తేల్చుకొనుటకు నిర్ణయించుకొన్నారని, మఱునాడట్లు వచ్చిన ఎడ్గార్డోకు అలీసాద్వారా మరణావస్థలో నున్నట్లు తెలిసిందని కథను మార్చినాను. ఎడ్గార్డోనే నిరంతరంగా స్మరిస్తూ మరణముఖమున నున్న తన చెల్లెలిని రక్షించు కొనుటకై ఎన్రికోయే అలీసాను పంపి అతనిని దుర్గములోనికి రావించినాడని, కాని అతడు వచ్చువఱకే లూసియా మరణించినదని కథను మార్చినాను. ఇంకొక ముఖ్యమైన మార్పు ఆర్టురో హత్య. లూసియాకు అతనికి ఇంకా వివాహమే జరుగకుండుటచే, ఆమె అతనిని హత్యచేయు అవకాశమే లేదు. అందుచేత ఇందులో ఆర్టురో హత్య జరుగదు. ఈ నాటకమును భారతదేశమున కన్వయించుకొనుటచేత, ప్రాన్సు మాళవముగాను, లెమర్మూరు శ్రీపురసంస్థానంగాను, రావెన్స్ వుడ్ దానికి ప్రక్కనే ఉండే గోపుర సంస్థానంగాను, రైమండో మతగురువుగా గాక మైత్రేయుడను వృద్ధసచివునిగాను మారినారు. అట్లే లూసియా కామినిగాను, అలీసా మాలినిగాను, ఎన్రికో భీమవర్మగాను, నార్మానో మిత్రసేనుని గాను, ఎడ్గార్డో ప్రవరసేనునిగాను, ఆర్టురో భద్రగోపవర్మగాను, క్వీన్ మేరీ నరసింహసార్వభౌమునిగాను మారినారు.
పాత్రలు
భీమవర్మ (Enrico Ashton): వైభవము దొఱఁగుచున్న ఒక చిన్న (శ్రీపుర) సంస్థానమునకు అధిపతి
మిత్రసేనుఁడు (Normanno): భీమవర్మకు సన్నిహితుఁడైన అనుచరుఁడు
మైత్రేయుఁడు (Raimondo): భీమవర్మయొక్క సచివుఁడు, వృద్ధుఁడు
ప్రవరసేనుఁడు (Edgardo): భీమవర్మవంశమునకు వైరులైన వంశస్థులయొక్క చిన్న (గోపుర) సంస్థానమునకు వారసుఁడు
భద్రగోపవర్మ (Arturo): కామినిని పెండ్లాడఁబోవు సచివుఁడు, రాజకీయనాయకుఁడు, భీమవర్మకు మిత్రుఁడు
కామిని (Lucia Ashton): ప్రవరసేనునియందు ప్రగాఢముగా అనురక్తురాలైన భీమవర్మయొక్క ఏకైకసోదరి
మాలిని (Alisa): కామినికి ఆంతరంగికురాలైన పరిచారిక
ఇంకను భటులు, పరిజనములు, ఇతరబంధువులు
ప్రథమాంకము
మొదటిదృశ్యము
(మిత్రసేనుఁడు, దివటీలు పట్టుకొన్న అనుచరుల కోరస్ ప్రవేశించును.)
మిత్రసేనుఁడు:
హేరాళంబగు ఈరంబులతో
దుర్గమమగు నీతోఁపున మీరలు
మార్గణసేయుఁడు మనవిఖ్యాతికి
మనమాన్యతకును బెనుగొడ్డలియై
మనియెడు నాతని మర్మము విప్పఁగ
అంబుజవైరిని అగపడఁ జేసెడు
అనిలము రీతిగ నాతని యునికిని
కనుగొన మీరలు చనుఁ డీ క్షణమున
అనుచరుల కోరస్:
పుల కందకయే చలియింపంగల
మానవుఁడైనను మక్షికమైనను
లేనటు దివటీ లూని కరంబుల
విదితము చేతుము వేఱెవరైనను
వంచనచే నిట సంచారించిన
కొంచక వారల గూఢాచరణము
(కోరస్ నిష్క్రమించును. మైత్రేయుఁడు, భీమవర్మ ప్రవేశింతురు.)
మిత్రసేనుఁడు:
వన్నె వీడియుండెను నీదు వదనమేల?
భీమవర్మ:
హిమసంహతమగు కమలము చందము
క్రమముగ నావిభవము క్షయమందెను
ననుఁగని ప్రవరుఁడు నవ్వుచు దెప్పుచు
గణియింపక యుండెను గర్వంబున
అన్నరపతి యిపు డంతం బొందెను
మన్ననసేయం డెన్నడు హితునిగ
నన్నిపు డేలుచునున్న మహీపతి
కలదొక హస్తము కరుణాకలితము
నిరసించును దానినె నా సోదరి
అరియే యగు, సోదరి కాదాయమ!
మైత్రేయుఁడు:
కుందు నామెకు ప్రణయసంబంధమందు
కాంక్ష గల్గున? ఆమె శోకంబు నింత
చింతసేయక యిట్లు వచింపఁ దగదు.
మిత్రసేనుఁడు:
పుట్టెడంత ప్రణయమందు మునిగితేలు
నామె వైఖరి నెఱుఁగక యాడు మీదు
మాటలెల్లను కల్లలమూట లేను
భీమవర్మ:
మైత్రేయుఁడు:
మిత్రసేనుఁడు:
అనతికాలము క్రింద వనరొందు చాయింతి
తనతల్లి ఖననంబు నొనరించి యున్నట్టి
వనమందు నేకతమ భ్రమియించుచున్నంత
బుసలు గొట్టుచు నొక్క భుజగంబు పైకుఱికి
కసిమీర నామెనుం గాటేయు నంతలో
అసితోడ హతమార్చె నాపాము నొక్కండు
భీమవర్మ:
మిత్రసేనుఁడు:
భీమవర్మ:
మిత్రసేనుఁడు:
భీమవర్మ:
మిత్రసేనుఁడు:
భీమవర్మ:
మిత్రసేనుఁడు:
వారియంత్రము చెంతనే వలపుమీర
భీమవర్మ:
మిత్రసేనుఁడు:
మైత్రేయుఁడు:
భీమవర్మ:
ననుఁ గాల్చుచు నున్నవి నీవాక్కులు
తహతహపడు నాతనువుల్ముకమై
దహియింపఁగ నాతని నీక్షణమే
అంతటి శత్రువు నాకాంక్షించున
నాతల్లిస్తన్యంబును ద్రావిన
నాతోబుట్టువె, నాసోదరియే?
దగని విరోధికిఁ దన చిత్తంబును
కానుక చేసిన కామిని సోదరి
యైనను వైరియె యగుగద నిజముగ!
మిత్రసేనుఁడు:
మైత్రేయుఁడు:
మసకచీకటి దారుల మఱుఁగుపఱచు
శాంతి వహియించి చిత్తంబు సంయమించి
సత్పథంబును గనుట సజ్జనవిధంబు
(వెదకుట కేఁగిన అనుచురుల కోరస్ పునః ప్రవేశించును.)
కోరస్:
మిత్రసేనుఁడు:
భీమవర్మ:
కోరస్:
వీరుధంబుల వీథులందునఁ
దిరిగి బడలికఁ దీర్చికొనఁగం
జెంగటం గల శిథిలగృహమున
విశ్రమించుచు వేచియుండఁగ
తనువికాసము దనరుచుండఁగ
జాతిగుఱ్ఱము స్వారిచేయుచు
వీరుఁడొక్కఁడు దూరమందునఁ
కనఁగనయ్యెను వనమునందున
మీరి త్రుటిలో దూరమయ్యెను
అతనిఁ జూచిన వ్యాధుఁడొక్కఁడు
నిర్ణయించెను నీదు శత్రువు
ప్రవరసేనుం డవునతండని
భీమవర్మ:
నా ఆగర్భశత్రువు ప్రవరసేనుఁడు?
మైత్రేయుఁడు:
భీమవర్మ:
పట్టరాని కోపవహ్నితోడ నిండి
నాదు డెంద మగ్నినగమువోలె రగిలి
బూదిసేయఁ గోరు నాదురాత్ము నిపుడె
నాదువంశకీర్తి నాదుప్రాభవంబు
బూదిలోనఁ గలుపఁ బూనియున్నవాని
నాదు ననుఁగు చెల్లి నేదొ వలపువలను
బన్ని అపహరింప నున్నవాని నెట్టు
లెన్నఁగలను నాకు హితునిఁగాను నేను?
తీరమంటరాదు, తేలియుండరాదు
దాని భగ్నమొందఁగాను జేతు నేను;
మాననీయమైన మాదువంశకీర్తి
ప్రాణమైనఁ బుచ్చి రక్షణంబు సేతు
కోరస్:
ఘోరమైన ఇతని కోపవహ్నిలోన
పూరివోలె నతఁడు బుగ్గియగుట నిజము
మిడతవోలెఁ జచ్చిపడుట నిజము
మైత్రేయుఁడు:
కాలమేఘమట్లు క్రమ్ముకొనుచునుండె
కోటలోన నెల్ల ఘోరమైన సేగి
చేటుకొఱకె యితని చిత్త మిట్లు దలఁచు
భీమవర్మ:
మతిని శాంతినంది మనఁగ లేను;
అతని మాయనుండి ఆమెను మఱలించి
హితుఁడు గోపవర్మకీయ నెంతు
కోరస్:
తలఁచినట్టిదెల్ల తత్క్షణంబు సేయు
కలిమిబలము గల్గు కార్యశూరుఁ డితఁడు
కలిమిబలము గల్గు కార్యశూరుఁ డితఁడు
(నిష్క్రమింతురు)
రెండవ దృశ్యము
(అర్ధచంద్రుఁడాకాశంలో వెలుగుచున్నాఁడు. ఆసమయంలో కామిని తన కాప్తురాలైన పరిచారిక మాలినితో ఇతఃపూర్వం తఱచుగా తాను ప్రవరసేనునితో కలసికొనుచుండిన వనమందలి జలయంత్రము చెంతనే ప్రవరసేనునికై నిరీక్షిస్తున్నది. సామాన్యంగా వారి సమావేశం తెల్లవారుజామున జరిగేది. ఇప్పుడు మాత్రం మధ్యరాత్రి తర్వాత కొద్దిసేపటికే ఆమె అతనికై ఎదురు చూస్తున్నది.)
కామిని:
జెచ్చెరఁ జేరవత్తునని చేసె ప్రమాణము గాని,
మాలిని:
వచ్చునొ, రాడొ, కాని యిఁక భావ్యముగా దిట వేచియుండుటల్,
వచ్చు మహాపద ల్గనఁగవచ్చినచో భవదగ్రజుండిటన్
(పైరెండు సంభాషణ లొకే ఉత్పలమాలలోని భాగము లనుట స్పష్టము)
కామిని:
బ్రాపించును నరులకు విధివశమున నైనం
జేపడు కార్యం బించుక
ఓపినచో నని మదాత్మ యుద్ఘోషించున్
(అని పల్కుచు భయభ్రాంతమైన చిత్తముతో వెనుక నున్న జలయంత్రమును చూడ నారంభించును)
మాలిని:
కామిని:
కనులముందర కడుఘోర ఘటన మొండు
(పాట)
మవ్వంపు తనువును మవ్వంపు మనసు
మవ్వంపు నగవును జవ్వనపు సొగసు
గలయట్టి నొకకాంత వలపులోఁ దగిలి
బలియుండు ప్రవరుని వంశస్థుఁ డొకఁడు
ఆమర్షమున నామె నసితోడ నరికె
శోణితాక్తంబైన ఆనారి శిరము
ఈనీటిలో వ్రాల నెఱ్ఱనై పాఱె
శోణితాపగవోలె నీనీర మెల్ల
ఆనాటిఘటనంబె అక్షులకు ముందు
కదలాడి కాయంబు కంపంబు నొందు
హృదయంబు కలఁతచే నెంతయో కుందు
మాలిని:
కారణంబు నీదు కలఁత కందు నేను!
కామిని:
ఒకనాటి నడురేయి…
(అర్థోచితముగా నభినయించుచు ఈ క్రింది పాటను పాడును)
((పాట)
సడిలేక వనమెల్ల శాంతమై యుండె
ఆవేళఁ జరియించి యీవనంబందు
నేవింటి నొకయార్త రావంబు నిందు
తోరమై నినదించెఁ జేరువై చెంత
ఆరావ మంతలో నంతమై నిల్చె
స్త్రీరూపభూతంబు తెలిచీరఁ దాల్చి
కదలించి పెదవుల న్నెదొ పల్కనెంచె
అదియంతఁ గనుచుండ అదరెంతొ గలిగె
ఒదవు మ్రాన్పాటుచే నొడలెల్లఁ గలఁగె
అడఁగె నాభూత మీయంత్రంబు దరిని
ప్రవహించె జలమంత రక్తముం గూడి
అవదాతరుచి వీడి అరుణాభతోడ
తోరమై ఘోరమై తోపంగసాగె
ఆనాటి ఘటనంబె ఈనీటియందు
కానఁబడి నామేను కంపంబునొందు
మాలిని:
భీమతరోత్కటవిలయపథంబున
నాటిన పథిచిహ్నము లనిపించును;
పాటింపుము నామాటను కామిని!
బాటను బూనకు ప్రణయమిషంబున;
వీడుము నీవీ ప్రేమపథంబును
కాఁడాతఁడు నీకర్హుఁడు, కామ్యుఁడు.
కామిని:
వాడినపూవుకు పోడిమి క్రొత్తగఁ
గూడిన విధమున క్రొత్త వికాసము
గూడెను నాకీ కూరిమికతమున
మాలిని:
లూహలడోలల నూగుచునుంటివి
కామిని:
నే గణియింపను నిజముగ మాలిని!
ఆతని స్నేహమునందున సౌఖ్యపు
లోతులఁ గాంచుచు లోకమె మఱతును
మాలిని:
చెఱపును దెల్పెడు చిన్నెలె యున్నవి
ఇది కడముట్టుట యెటులో యని నా
మదిలో శంకయె యొదవుచు నున్నది
కామిని:
మోదాంకురమున కాదరువై తగు
శ్రావణమేఘపు సాప్తపదీనము
నేవిధిఁ గాదని జీవము దాల్తును?
చేతము మత్తిలఁ జేసెడు మద్యము
ఆతని రాగరసాంచితదృష్టులె
నాతనువున కిడు నవచైతన్యము
స్ఫీతప్రియతాపీయూషంబును
ఆతని కౌఁగిళులందునఁ గందును
భూతలనాకపుభూరిసుఖంబును
వెతలెల్లను నపగతమగు క్షణమున
అతని సమక్షం బలరించును నను
సితవిద్యుతిసంయుతపౌర్ణమివలె
(ఇంతలో ప్రవరసేనుఁడు వచ్చుచున్నచప్పుడు వినిపించును.)
మాలిని:
కనిపింపక మిముఁ గాచుచు నుందును
(అని దూరముగా నిష్క్రమించును. ప్రవరసేనుఁడు ప్రవేశించును.)
ప్రవరసేనుఁడు:
కామిని:
(కౌఁగిలించుకొందురు. )
ప్రవరసేనుఁడు:
గలసికొనుట సౌఖ్యకరము గాదు
ఐన భావికార్య మనివార్య మగుటచే
దానిఁ దెలుప వచ్చినాను నీకు
మానిని! మైత్రిపూర్ణుఁడగు మాళవనాథుని పూన్కి దీర్పఁగన్
దీనిని సత్వరంబుగను దెల్పఁగ నీకును గోరికొంటి ని
న్నీ నిసివేళఁ గాంచఁగ, సహింపుము దీనిని నీవు తాల్మితోన్
కామిని:
దుఃఖజలధియందుఁ ద్రోసి నన్ను?
ఎంతకాల మిట్టి యెడఁబాటు నోర్చుచు
గణన సేయవలెను దినము లేను?
ప్రవరసేనుఁడు:
మాళవేశ్వరుండు మైత్రితోడ!
మనవియోగ మెట్లొ మదిలోన నోర్చుచు
మనఁగవలెను నంతదనుక మనము
స్నేహమున మన సంగముం జిత్తగింపు
మనుచు నీభ్రాత నర్థింపఁ జనుదు నేను
ప్రకటమొనరింతు మనబాంధవమ్ము నట్లు
కామిని:
లోతుపాతులెఱుఁగక యీరీతి నీవు
తలఁతువే కాని, మనదు వృత్తాంత మిపుడు
దాఁచియుంచుటే శ్రేయఃప్రదంబు మనకు
ప్రవరసేనుఁడు:
వ్యక్తమగుచు నుండె భయము చాల
భయము గాదు నాకు వైరశుద్ధియె తోఁచు (వైరశుద్ధి=ప్రతీకారము)
అతనిఁ దలఁచినంత నాత్మయందు
(పాట)
చెలరేగి నీయన్న చేటెంతయో చేసె
నాతండ్రిఁ జంపించె నాయాస్తి హరియించె
స్వాతిశయమూని మావంశమును నిరసించె
ఇంతచేసినవాని కింకేమి చిక్కె
ఇదియెల్ల భావింప హృదయంబు మండు
కొదలేని ద్వేషంబు క్రోధంబు నిండు
కామిని:
ప్రవరసేనుఁడు:
స్వాంతము నొగులును, వైరము రగులును (నొగులు=దుఃఖించు, పరితపించు)
కామిని:
ప్రవరసేనుఁడు:
పావనసమాధికడ ప్రతినచేసితి నేను
వేవేగ గ్రహియించి మీవారి రుధిరంబు
కావింతు నాతనికి ఘనతర్పణం బంచు
అంతరించెను లోన నాద్వేషభావంబు
ఎంతవఱకీశాంత మెదలోన నుండునో
అంతమై యెప్పుడది ఆగ్రహమె నిండునో?
కామిని:
మట్టిపాల్సేతువే మనరాగరసమెల్ల?
చెట్ట దలపక సుంత చింతింపు శ్రేయంబు
ఎట్టకేలకుఁ బ్రేమయే మనకు శరణంబు
ప్రవరసేనుఁడు:
కామిని:
చూడుము మనప్రణయమందు సుఖసంభూతిన్
కూడుము వలచిన చెలిఁ, బో
నాడుము ప్రణయంబు దక్క నన్యము మదిలోన్
ధరలో బలవత్తరమయి తనరును ప్రియతా
స్ఫురణయె యనునీతి కుదా
హరణం బయి తనరుత మన యనురాగంబే!
నీయసహనంబును వీడుము!
ప్రవరసేనుఁడు:
(ప్రణయభావబంధురమైన హఠాత్పరిణామమును నటించుచూ,
తన ప్రేమకు చిహ్నముగా నుంగరమును గొని ఆమె వ్రేలికి దొడుగును)
ఈవనదేవత ల్మఱియు నిచ్చట వీచెడు కమ్మతెమ్మెరల్
వావిరిగా నభంబున ప్రభల్ వెదచల్లెడు చంద్రతారకల్
తీవలుపూవులుం దిశలు దీవెన లిచ్చుచునుండ నుంతు ని
న్నే వరియించు చిహ్నముగ నీరుచిరోర్మిక నీకరాంగుళిన్
నీవాఁడనె నేనైతిని నిస్సంశయముగ!
కామిని:
(ప్రణయముతో నతని చేతికి తన యుంగరమును దొడుగుచు పల్కును)
మనవంశంబుల వైరము
మనమునఁ దలఁపక త్వదీయమానసమందున్
మన నిరతము, నీకరమున
నెనరారఁగఁ దొడుగుచుంటి నీయుంగరమున్
ఇర్వురు:
(గాఢముగాఁ గౌఁగిలించుకొనుచూ పాడుదురు)
వృంతలతాంతంబులవలె
స్వాంతాకూతంబులవలె
అవినాభావోన్మేషముతో
కవగూడితి మొకటై, జ
క్కవలవలెం గూడితి మొకటై
https://eemaata.com/em/issues/202003/22217.html(స్వాంతాకూతంబులవలె= మనస్సు, ఆశయములవలె; నీరధి=సముద్రము; తరణి=ఓడ, దాటించునది)
ఈరాగం బీబంధమె
తీరుగ జీవితనీరధి
తీరముఁ జేర్పఁగఁ జాలెడు
సారపు తరణియె కానీ, సం
సారపు తరణియె కానీ
ఈరాగం బీబంధమె… సంసారపు తరణియె కానీ
ప్రవరసేనుఁడు:
నింక ప్రియురాల! వీడ్కోలు నిమ్ము నాకు
కామిని:
సైపకింతయు మన పరిష్వంగసుఖము
నిన్ను దూరము చేయుచు నున్నదకట!
ఐన నాయాత్మ నీతోనె యరుగు సఖుఁడ!
ప్రవరసేనుఁడు:
ఆత్మ నీతోడనే యుండు ననిశముగను
చింతసేయంగవలదు హేమంతమేఁగ
రాకయుండునె వాసంతరమ్యవేళ?
కామిని:
క్కింతయు నీవియోగము సహింపని నానయనాశ్రుధారలం
గొంతగనైనఁ బాపి మదిఁ గ్రొత్తవెలుంగులు నిల్పు నీదు వృ
త్తాంతము దెల్పు లేఖలను తప్పక వ్రాయుచునుండుమో ప్రియా!
ప్రవరసేనుఁడు:
చెంతను నే లేనిలోటు చేకుఱకుండన్
స్వాంతముఁ దన్పెడి లేఖా
సంతతిఁ బంపుదుఁ బ్రతిదివసంబును నీకున్
https://eemaata.com/em/issues/202003/22217.html(పాట)
కామిని:
తావిమోపరి దెచ్చు నావిరహశోకంపు (తావిమోపరి= గంధవహుఁడు, వాయువు)
రుతి నింత ఆలించి మతిలోన నన్దలఁచి
విడువు నాకైయొక్క వేడి బాష్పము నైన!
ప్రవరసేనుఁడు:
పవనుండు గొనివచ్చు ధ్వనిలోన వినిపించు
ననిశంబు నీస్మరణ మొనరించు నీప్రియుని
అనురాగమయమైన అనునయాలాపంబె
ఆదేశమందుండి… అనునయాలాపంబె
కామిని:
ప్రవరసేనుఁడు:
కామిని:
(ప్రవరసేనుఁడు నిష్క్రమించుచుండును. అతనిని చూపందునంతవఱకు జూచుచు కామిని నిష్క్రమించును.)
ద్వితీయాంకము
ప్రథమదృశ్యము
(నాల్గు నెలల తర్వాత; భీమవర్మ, మిత్రసేనుల ప్రవేశము)
భీమవర్మ:
మును యతనంబు చేసిన చమూపతిమండలనాయకాళి పె
త్తనము నడంచి స్వీయవిభుతం దనమిత్రులతోడఁ దీర్పఁగా
మొనకొనుచుండె నూత్నముగ భూపతియైన నృసింహుఁ డిత్తరిన్
నాతనుమానసంపదలు నష్టములౌ దురదృష్ట మేర్పడెన్
చాతురిమీర నిర్వురికి సంధినిఁ గూరిచి నన్ను నష్టసం
ఘాతమునుండి కావఁగల కారుణికుండొకఁడే కలండిలన్
నారీమానసహరుండు నవయౌవనుఁడున్
ధారుణినాథున కాతఁడు
కూరిమి సచివుండు భద్రగోపాఖ్యుండున్
అతిశయరూపరమ్య యగు నామెను నుద్వహమాడ నాతఁడుం
గుతుకము నూనియుండె, నిటు గూడిన చుట్టఱికంబుచేత ని
ర్గతి గననెంతు నాకొదవఁగాఁగల దుర్గతినుండి యెట్టులో
మాయలోఁబడి సుంత నామాట వినదు
వంశనాశకమైన యాపదను గనదు
స్వార్థమే యామెకుం బరమార్థమయ్యె
మిత్రసేనుఁడు:
కరణమునఁగాని మార దాతరుణి మనము
అట్టి కరణము గల్పించు నవసరమున
సృష్టి చేసితి నీలేఖ కృత్రిమముగ
అడ్డుకొని మున్నె చేసితిమందకుండ
ఇప్పు డీలేఖనుం జూడ తప్పకుండ
రక్తియే విరక్తిగ మారు ప్రవరునందు
(అని ప్రవరసేనుఁ డన్యకాంతయందు గాఢానురక్తుఁడై ఆమెకు వ్రాసినట్లుగా కూటసృష్టి చేసిన ప్రేమలేఖను భీమవర్మ కొసంగును. దాని నాతఁడు చదువుచుండఁగా కామిని వచ్చుచున్న చప్పుడగును. అది విని భీమవర్మ మిత్రసేనుని నిష్క్రమింపవలసినదిగా సైగ చేయును. అతఁడు నిష్క్రమించును. కామిని విషాదవదనముతో ప్రవేశించును.)
భీమవర్మ:
నిన్ను గాంచఁగ హర్షంబు నిండె మదిని
కాని యేలకొ వాడిన కంజమట్లు
మ్లానమై యుండె నీముఖమండలంబు?
కామిని:
ముఖమందున, నాముఖమందున
నగపడు ఘనమగు ఆవేదనకున్
పొడమెడు తఱుచగు తడబాటునకున్
వినపడు ఘననిర్వేదంబునకున్
నియతంబగు నీనిరసనమునకున్
నొదవిన శోకసముద్గతి హేతువు
భీమవర్మ:
లాకాంక్షించును నీకల్యాణమె
మనవంశక్షతి ననిశము గోరెడి
మనుజుం డేవిధి మనకాప్తుండగు?
సన్నుతశీలుఁడు సచివోత్తముఁడు
అనుమోదించెను నతఁ డర్థితుఁడై
నిను పెండ్లాడఁగ నితని గ్రహింపుము
కామిని:
భీమవర్మ:
కామిని:
మున్నె ప్రవరసేనునికిని నన్ను నేను
దూరమందున్న యతనికిం ద్రోహమెంచి
వంచనము సేయఁగాఁజాల ప్రతినఁ దప్పి
భీమవర్మ:
నిం దలపోయవీవు, కడునిష్ఠురుఁడై నరసింహుఁ డుద్యమిం
చెం దనవైరివర్గముల శ్రీ హరియించి తదీయదుర్గరా
జిం దన కైవసంబుగను జేసికొనంగ బలావలేపియై
దనవైరిగణంబులందుఁ దప్పదు నాకా
తనిచేతం డెప్పఱికము,
ఘనదుర్గైశ్వర్యవస్తుగణనష్టంబున్
బాయఁగఁజేయ దక్షుఁడగు వాఁడిల నొక్కఁడు భద్రగోపుఁడే,
పాయని రక్తి నీకరముఁ బట్టఁగ నాతఁడు గోరుచుండె, నీ
వీయది సమ్మతించి తరియింపఁగఁ జేయవలెం బ్రమాదమున్
దలఁపుము నాదగు కఠోరదైన్యస్థితినిం,
దలఁపుము కనికర మెదలోఁ,
దలఁపుము స్వార్థంబు వీడి త్యాగము చెల్లీ!
కామిని:
సందియము లేదు, కాని నాడెంద మోర్వ
కుండె మున్ను నే గావించి యున్న ప్రతిన
నుజ్జగించి యన్యునిఁ గూడ నుద్వహమున
భీమవర్మ:
ఘనవిశ్వాసము నూని గోరుదకటా కల్యాణయోగార్థమై,
కనఁగాఁజాలవు వాని వెడ్డుతనముం గాపట్యమున్ శాఠ్యమున్,
కనుమో కామిని! వానివంచనకు లేఖారూపసాక్ష్యం బిదే!
(అని మిత్రసేనుఁడు సృజించిన కూటలేఖ నామె చేతిలో నుంచును. ఆమె దానిని చదువుకొని నిర్విణ్ణురాలగును)
కామిని:
పాట
డెప్పఱికంబున డెందము వ్రీలెను
నమ్మినప్రియుఁడే నన్నెడఁజేసెను
అమ్ముకొనెం దన నన్యవధూటికి
(కూరిమిమేడ=అనురాగసౌధము)
ఆశాలతయే అవనికిఁ గూలెను
నాశనమయ్యెను నాసర్వస్వము
చీకటియే నాజీవితభవనపు
వాకిట నిల్చెను భయముం గొల్పుచు
హితమగు నాకీ క్షితితలమందున
ప్రాణము లెందుకు వాయువునందున
లీనము నొందక మేనున నుండెను?
(అనుచు శోకముతో నేలకొరుగుచుండఁగా భీమవర్మ నామెను గ్రహించి సోఫాలో కూర్చుండఁబెట్టి, ఓదార్చుచుఁ బల్కును.)
భీమవర్మ:
ఇది యెంతో నిన్నిపుడు గలంచును
కానీ కాలము క్రమముగ నడఁచును
నీనిర్వేదము నీశోకంబును
చేతను మేలే చేకురె నీకును
అతినింద్యుండగు నాతని వీడుట
హితకరమగు నీ కిపు డత్యంతము
ప్రతినలు భంగం బగునని వగవకు;
వంచనచేత గ్రహించిన ప్రతినల
నించుక యేని గణించుట వ్యర్థము
కొను మాభద్రుని కల్యాణార్థము
గుణవంతుండును కోమలహృదయుఁడు
నిను నేలుకొను న్నెనరున నాతఁడు
నూతనసౌఖ్యవినోదవికాసము
మఱపించును నీమదిలో నిప్పుడు
ఇరవొందెడు వెత నింతకు నింతకు
కామిని:
చెంతనె యుండఁగ స్వాంతము గోరును
విగళితతర్కాన్వితమై యాతని
సొగసుం దలఁచుచుఁ జొక్కఁగ నెంచును
ఇనునివిధంబున నిప్పుడు నామది
అతిసంక్షోభావృతమయి దొఱఁగెను
చతురవిమర్శనచైతన్యంబును
మది కిప్పుడు సామర్థ్యము శూన్యము
ఎది యహితంబో, ఏది హితంబో
ఎది కర్తవ్యమొ యేర్పఱుపంగను
భీమవర్మ:
నను రక్షించుకొనంగల మార్గము
నాక్షేమంబును, నీక్షేమంబును
రక్షింపంగల రమ్యపథం బిది
కావంజాలిన ఘనుఁ డతఁ డొక్కఁడె
భావనసేయుము నీవిది మదిలో
కావుము నన్నుం గరుణను కామిని!
(అని పలికి నిష్క్రమించును. కామిని ఇంకను నిర్విణ్ణురాలై దైవమునిట్లు ప్రార్థించుచుండును)
కామిని:
స్వామివి దీనావనతత్పరుఁడవు
నీవని నిరతము నిన్నే నమ్ముచు
సేవింతురు గద శ్రీమహిళావర!
యాసారంబున నార్ద్రీకృతమౌ
శిలవలె నిచ్చట చేడ్పడి పడితిని
తిలకింపుము నా దీనావస్థను
జాలిం జూపరు సముదాయింపరు
మరణము నైనను వరముగ నీయుము
పరిమార్పఁగ నాపరిదేవనమును
(చివరి రెండుచరణములను వినుచు మైత్రేయుఁడు ప్రవేశించును.)
మైత్రేయుఁడు:
చందంబున శోకపూర్ణసంభాషణతోఁ
గుందుచు నుంటివి? మరణ
మ్మొందెడు యోజన యొనర్చుచుంటివి మదిలోన్?
కామిని:
అంతమెఱుగని శోకాబ్ధియందు ముంచె
ఈవిషాదముఁ దొలఁగింప నితరమైన
వార్త యెదియైన నున్నచోఁ బలుకు మార్య!
మైత్రేయుఁడు:
లడ్డుకొనుచుండ్రి దారిలో ననెడు నీదు
శంక నాకునుం గల్గంగ సత్య మెఱుఁగ
నెంచి వేఱొక్కమార్గంబు నెంచికొనుచు
డున్న దేశమున కతని యునికి నెఱిఁగి
కారణం బేమొ స్పందింపనేరఁ డతఁడు
వ్యాఖ్య యొనరించు నిది వాని వలపుతీరు
కామిని:
మైత్రేయుఁడు:
దాని నంగీకరించుటే తగిన విధము
కామిని:
మైత్రేయుఁడు:
ప్రతిన దప్పుట కాదెందు పాపకరము
ఈవిచారము మాని నీయింటివారి
కేది హితమౌనొ గావింపు మీవు దాని!
కామిని:
కాదు కాదను హృదయంబు గాఢముగను
మైత్రేయుఁడు:
ఒదవనిమ్మందులో వివేకోదయమ్ము
ద్రించుచునున్న నీజనని ప్రీణనకై, నరసింహుచేతిలోఁ
బంచతనొందు దుర్గతిని భ్రాతకుఁ బాపుటకై, దయార్ద్రధీ
సంచితసద్వివేకి వయి స్వార్థము నీవు త్యజింపఁగావలెన్
కామిని:
మైత్రేయుఁడు:
కామిని:
మైత్రేయుఁడు:
ఎంతో త్యాగం బొనర్ప నిచ్ఛింతువు ని
న్నెంతో కలఁచెడు వంతలఁ
జింతింపక నీదు భ్రాతృసేవార్థంబై
పావనకృత్యంబు మెచ్చి పరమందున సౌ
ఖ్యావహనిస్తులశాంతిమ
యావస్థాతుష్టిఁ గూర్చి యలరించు నినున్
(కామిని యింకను అసమ్మతితోనే కర్తవ్యము నాలోచించుచుండును. మైత్రేయుఁడు నిష్క్రమించును.)
తృతీయాంకము
ప్రథమదృశ్యము
(స్థలము: భీమవర్మ దుర్గములోని విశాలమైన వివాహశాల; భద్రగోపుఁడు సపరివారముగా కామినితో వివాహనిశ్చితార్థమై భీమవర్మ దుర్గమున కేతెంచును. ఆ పరివారము నాహ్వానించుటకై భీమవర్మ స్వకీయపరివారమును సిద్ధము చేసి యుండును. ఆపరివారమే ఈక్రింది కోరస్ను పాడుచు పుష్పగుచ్ఛాదులందించి అతిథివర్గమును సత్కరించుచు స్వాగతము పల్కును.)
కోరస్:
సౌహృదపూరితసత్కృతు లివియే
సంతోషంబున సహగామిని యై
నిచ్చలు సాగెడు నెలఁతను గోరఁగ
వచ్చిన వరునకు పరివారమునకు
సౌహృదపూరితసత్కృతు లివియే
అనురాగసుమంబై యలరారఁగ
ఆ విరి కుపభోగ్యంబగు తరుణిని
ఆవీక్షింపఁగ నౌత్సుక్యంబున
వచ్చిన వరునకు పరివారమునకు
సౌహృదపూరితసత్కృతు లివియే
ఆశాలతయే అలరులు దాల్పఁగ
పరమంబగు దాంపత్యంబునకై
సరియగు తరుణీకరమును గోరఁగ
వచ్చిన వరునకు పరివారమునకు
స్వాగత మిదియే స్వాగత మిదియే
సౌహృదపూరితసత్కృతు లివియే
భద్రగోపుఁడు:
పెల్లడరఁగ నీ చెల్లెలి కరమును
కోరుచు వచ్చితి కూరిమినేస్తమ!
మన నేస్తంబింకను దృఢతరమై
మనుఁ గాత సదా మంగళకరమై
తరుగుట అధునాతనకాలంబున;
త్వరగనె యది పరివర్తితమగు నీ
పరిణయకల్పితబాంధవ్యంబున
మను నిరతంబుగ ననుచుం బ్రకటిం
తును నీకరముం గొని నాయెదపై
మనసారఁగ నిడుకొని మిత్రోత్తమ!
(పై విధముగాఁ బాడుచు భద్రగోపుఁడాప్యాయముగా భీమవర్మ చేతిని గ్రహించి తన యెదపై నుంచుకొనును.)
భీమవర్మ:
మున్నుగ మిత్రుఁడయి నాకు, ముదమునఁ బెండ్లా
డన్నాదు సహోదరినే
యెన్నుకొనుట నాకుఁ గూర్చు నెంతో ముదమున్
(పై విధముగా భద్రగోపునకు సంతోషముతోఁ బల్కును.)
భద్రగోపుఁడు:
భీమవర్మ:
(తర్వాత జనాంతికముగా క్రిందివిధముగాఁ బల్కును.)
మొన్నమొన్ననె మరణించియున్న తల్లి
విరహమామెకు నింక దుర్భరముగానె
ఉన్న కతమున విన్నఁబాటూనియున్న
తాము మన్నింపవలె వేఱు దలఁపకుండ
భద్రగోపుఁడు:
(ఇంతలో పెండ్లికూతురు వేషములో నున్న కామినిని మాలినీమైత్రేయులు తీసికొనివత్తురు. ఆమె మైత్రేయుని బోధనలవల్ల భద్రగోపునితో వివాహమునకు అసమ్మతిగానే అంగీరించి యుండుటచే, ఈ సందర్భములో విచారగ్రస్తగనే యుండును.)
కోరస్:
అలనల్లన వధువదిగో అరుదెంచుచు నున్నది
అలనల్లన వధువదిగో అరుదెంచుచు నున్నది
భీమవర్మ:
కరుణతోఁ జేయవలె నుక్తకార్యమెల్ల!
(ఇట్లు అసమ్మతిగా వచ్చిన కామినితో రహస్యముగా బల్కి ఉత్తరోక్తముగా నుడువుచు ఆమెను భద్రగోపునకు సమర్పించును)
క్షీకృతదృక్కులగుచు దరిసించుచు నుండన్
నీకరమందిడి యీ క
న్యాకరము నొనర్తును పరిణయనిశ్చయమున్
భద్రగోపుఁడు:
వాపులకితమై సుఖించె నానందమునన్
ఆపగిదిని నీతనువును
ఆపులకితమై సుఖించె నంచుఁ దలంతున్
నను నీభర్తగ గ్రహించి నవసౌఖ్యదజీ
వనసహచారిణివగుచున్
మనసారఁగ నన్నుఁ గూడి మనుమని యింకన్
(ఇంకను అసమ్మతిగానే యున్న కామిని స్పందించులోగా వివాహాంగీకారపత్త్రమును సంతకముచేయుటకై భీమవర్మ భద్రగోపుని ప్రక్కగాఁ గొనిపోవును.)
భీమవర్మ:
వరుఁడు వధువును వరుసగా వచ్చి యిటకు
సంతకము సేయఁగావలె సంతసమున
పాణిబంధనిర్ణాయకపత్త్రమందు
(భద్రగోపుఁడు సంతోషముగా నాపత్త్రమును సంతకము చేసి ప్రక్కకుఁ దొలఁగును. భీమవర్మ కామినిని సమీపించి, ఆమెతో ఏకాంతముగాఁ బల్కును)
భీమవర్మ:
వమ్ముసేయకు మామకాభ్యర్థనంబు
కామిని:
చిత్త మొప్పని చేవ్రాలు చేయుచుంటి
(పైవిధముగా తనలో ననుకొనుచు ముందుకు సాగి వివాహపత్త్రముపై సంతకము చేయును)
భీమవర్మ:
కామిని:
నాదు మరణదండనంబు నేనె
కోరస్:
పరిణయం బీనాఁడె స్థిరమయ్యె నిర్వురకు
జరుగంగఁ బోవు నా పరిణయంబును మేము
కనుదోయి కింపుగాఁ గనఁగాను వేడ్కతో
గణియించుచుందుము క్షణములే యేండ్లుగా
వరుఁడయ్యె భద్రుండు వధువయ్యె కామినియె
పరిణయం బీనాఁడె స్థిరమయ్యె నిర్వురకు
ద్వితీయదృశ్యము
(మాళవములో తన కార్యమును ముగించుకొన్న ప్రవరసేనుఁడు ఉత్తరోక్తవిధముగా కామినినిగుఱించి ఆలోచించుచు తిరిగివచ్చును.)
ప్రవరసేనుఁడు:
నాదు కామిని నాదు విరహము
నెట్టులోర్చెనొ, ఎట్టు లీడ్చెనొ
వట్టిపోయిన బ్రతుకు నొంటిగ?
అలరువంటిది ఆమె హృదయము
కొలదిబాధకె కలఁగుచుండును
అట్టి కోమలి నెట్టి వంతలఁ
బెట్టుచుండెనొయిట్టి విరహము?
ధామమొల్కెడు తార కామిని
ఆమె సన్నిధి యగును నిజముగ
భూమియందునఁ బొల్చు స్వర్గమె
ధామ మింతయుఁ దఱుగ నట్టుల
ఆమె మనమున అతిశయించుచు
ప్రేమ దఱుగక వెలయుచుండును
నామనంబును నలరఁజేయును
కామితంబగుఁ గన్నుదోయికి
ఆమెదర్శన మామెతం బలె
నట్టివెల్లను నెట్టివేయుచు
చనుదు నిప్పుడె సత్వరంబుగ
కనఁగ నామెను నెనరు మీరఁగ
తృతీయదృశ్యము
(పైవిధముగా తిరిగి వచ్చిన ప్రవరసేనుఁ డెంతో ఉత్సాహముతో కామినిని వివాహ మాడవలెనను ఆశయముతో ఆమెను దర్శింపఁబోవును. అది కామినీభద్రుల వివాహనిర్ణయము జరిగిననాటి మఱుసటిదినము. ప్రవరసేనుఁడు భీమవర్మ దుర్గమును సమీపించుచుండఁగా స్వస్థానమునకు బయలుదేఱిన భద్రగోపుని పరివారమునకు వీడ్కోలు నిచ్చుచున్న భీమవర్మ ఆతని కంటఁబడును.)
భీమవర్మ:
డ్లాడఁగ నేర్పరించిన శుభాహమునందున వెండి యిచ్చటం
జూడఁగ మిమ్ము వేఁడెదను, సోదరభావముతో నృసింహుచే
మూడిన చేటునుండి నను ముక్తునిఁజేయఁగఁ జూడుఁ డింతలోన్
నిప్పుడున్నను కామిని యెట్లొ దాని
నతకరించి ప్రసన్నయై యలరుచుండు
పెండ్లినాటికి నని నేను విశ్వసింతు
భద్రగోపుఁడు:
కామినీముఖాబ్జంబున క్రమముగాను
కాంతి నెలకొల్పఁ గల్గును కాలమొకటె
కాలమౌఁగద సర్వశోకాపహంబు!
పరిణయోత్సవ మాపైనిఁ జరుప నెంచు
నీదు యోజన సంశ్లాఘనీయమెంతొ,
ఉభయపక్షముల కిది శ్రేయోవహంబు.
త్వరగనె యత్నింతు నీదు దైన్యము దీర్పన్,
పరిణయశుభవేళకునై
నిరతోత్కంఠను నిరీక్ష నేనొనరింతున్
కోరస్:
పరిజను లెల్లరు ప్రక్కనఁ గొల్వఁగ
తరలెను తన పురవరమును జేరఁగ
వరుఁడిదె ఉజ్జ్వలవైభవ మొప్పఁగ
ఆతని కతిశయమగు లాభము గల్గఁగ
ఆతని పూన్కి ఫలాస్పదమై తనరఁగ
ప్రీతిమెయిం బ్రార్థింతుము దైవంబును
(బయలుదేఱిన భద్రగోపుని గూర్చి కోరస్ పాడుచున్న పై పాటను దూరమునుండి ప్రవరసేనుఁడు విని వివాహనిశ్చయము కామినితోనే జరిగినదని అనుమానించి, ఈ క్రిందివిధముగా స్పందించును.)
కామించి వివాహమాడఁగాఁ దలకొనెనా?
ఏమఱి నీతియు నియమము
కామాతుర యగుచుఁ జేయఁ గడఁగెన యిటులన్?
తన సర్వస్వము నన్యపూరుషునికిం దత్తంబు గావింపఁగా
మనసెట్లూనెనొ నాప్రవాసమున, నేమాత్రంబు నమ్మంగ వ
చ్చునె కామైకవిచారమూఢలగు యోషోన్మత్త చిత్తంబులన్?
ఎందఱు నన్నడ్డుకొనిన నింతయు భీతిం
జెందక చని యామెనె వెఱ
పందక వచియింపుమందు యాథార్థ్యంబున్
(అనుచు పరిక్రమించి, లోనికి పోఁబోగా భవనమునందు విష్ణణయై యున్న కామిని దూరమునుండియే అతనికి గన్పడును. అతఁడచ్చట కొంచెమాగి ఇట్లనుకొనును; అనుశయము=పశ్చాత్తాపము.)
ఆమె వాడిన వదనంబు నరయ నాకు
అనుశయంబున శోకించు నటులఁ దోఁచు;
ప్రేమమింకను ద్విగుణమౌ నామెయందు
(ఇంతలో భీమవర్మ పరివారము, కోరస్ లోనికి పూర్తిగా నిష్క్రమించును. ప్రవరసేనుఁడు ఖడ్గధారుఁడై లోనికి పోఁబోగా భటు లడ్డుకొందురు.)
ప్రవరసేనుఁడు:
భటులు:
ప్రవరసేనుఁడు:
(కత్తిని దూసి యుద్ధమునకు సిద్ధమగును)
భటులు:
ఎగిరించు నిప్పుడే ఈఖడ్గధాటి
(ఖడ్గములు దూసి అతని నెదుర్కొందురు. ఉభయులకు మధ్య కత్తిపోరు జరుగును. కించిద్దూరములో జరుగుచున్న ఆ అలజడిని గమనించి భీమవర్మ భటులను వారించుచు నిట్లనును.)
భీమవర్మ:
నాఖడ్గమే వాని నాశంబుఁ జూడనీ!
(అట్లు భటులచే విడువఁబడి ప్రవరసేనుఁడు సరభసముగా ప్రవేశించును. అతని గుర్తించి భీమవర్మ…)
(అనుచు ప్రవరసేనుని తన ఖడ్గముతో నెదుర్కొనఁబోవును. ఆలోపలనే హఠాత్తుగా కనిపించిన ప్రవరసేనుని వైపుఱికి కామిని …)
కామిని:
(అనుచు అతనిని గాఢముగా కౌఁగిలించుకొని కొంత అపస్మారముతో క్రింది కొరుగును. ఆమెను లేవనెత్తి మాలినీమైత్రేయభీమసేనులు ఒక సోఫాలో కూర్చుండఁబెట్టెదరు. మాలినీమైత్రేయు లామె కుపచారము చేయ నారంభింతురు. ఈలోపల భీమవర్మ ప్రవరసేనుని కడ కుఱికి కత్తితో నతని ఖండింపఁ బోగా కత్తితో నతఁడడ్డుకొనును. వారిర్వురికి చిన్నపాటి పోరు జరుగును. అది చూచిన మైత్రేయుఁడు పరుగున వచ్చి, క్రింది విధముగాఁ బల్కుచు వారిని శాంతపఱచి వేఱు చేయును.)
మైత్రేయుఁడు:
తావు లేదు హింస కెట్టి తావు లేదు
హింసచేత గరిమ గాంచ నెంచు వ్యక్తి
హింసచేత మరణమొందు నిలను దానె
కాన ద్వేషముజ్జగించి, మాన ముడిగి
కత్తు లవలఁ బెట్టి శాంతిఁ గనుఁడు మీరు!
భీమవర్మ:
ఏలవచ్చితివి యిటకు బాలిశుండ?
(వేఱుగాఁ జేయఁబడియున్న భీమవర్మ ప్రవరసేనునివైపు పరిక్రమించి పల్కును.)
ప్రవరసేనుఁడు:
భీమవర్మ:
ప్రవరసేనుఁడు:
మైత్రేయుఁడు:
ప్రవరసేనుఁడు:
మైత్రేయుఁడు:
భద్రగోపునితోఁ దన పరిణయంబు
సమ్మతించుచుఁ గామిని సల్పినట్టి
చక్కనగు నక్షరంబుల సంతకంబు.
(పరిణయాంగీకారపత్త్రమును చూపెట్టును. ఈలోపల కామిని అపస్మారమునుండి కొంతగా తేఱికొనును. ప్రవరసేనుఁడు కోపోద్రిక్తుఁడై ఆవేశముతో ఆమెను సమీపించి ఆమె కా పత్త్రమును చూపుచు నిష్ఠురముగాఁ బల్కును.)
ప్రవరసేనుఁడు:
కామిని:
ప్రవరసేనుఁడు:
నీ మృషాప్రేమచిహ్నంబు నీవె గొనుము!
(అని కోపముతో కామిని అతని చేతికి తొడిగియుండిన ఉంగరమును దీసి ఆమెవైపు విసరివేయును.)
కామిని:
ప్రవరసేనుఁడు:
హస్తమందున నాపవిత్రానురాగ
చిహ్నముండఁగా రాదు, త్యజింపు మిపుడె,
విసరివేయుము దాని నాదెసకు నిపుడె,
విసరికొట్టుము దాని నాదెసకు నిపుడె.
(అని కోపముతో పలికి, కామిని సంక్షుభితచేతస్కయై అతని ఉంగరమును తీయుచుండఁగానే, తానా ఉంగరమును లాగికొని, క్రిందఁబడవేసి కాలితోఁ ద్రొక్కును.)
కామిని:
ప్రవరసేనుఁడు:
భగవంతు నేటికిన్ భజియింతు వీవు
కొనినట్టి హర్మ్యముల్ గూలిపడె నేఁడు
ఈవైపరీత్యమ్ము నిఁకముందె
భావించి మనకుండ వంచితుఁడ నైతి
ఘనవైరమున్మఱచి కామించి నిన్ను
కరముంచి విషపన్నగమునోట
గఱపించు కొన్నట్లు గావించుకొంటి
భీమవర్మ,కోరస్:
ఆలించి నీఘోష లాలింప రెవ్వరిట
బారుగాఁ దెర్వఁబడె ద్వారంబు నీకొఱకె
పాఱిపొమ్మింక నీ ప్రాణంబుకొఱకు
మైత్రేయుఁడు:
ప్రాణ ముండినఁగదా ప్రణయంబు సాధ్యంబు
అందుచే నీక్షేమ మామె క్షేమము నెంచి
కుందునొందుట మాని పొందుమిఁక శాంతి
కలతలం దొలగించి కాలంబు మునుముందు
కలిగించు నెమ్మదిం గ్రమముగా నీయందు
కామిని:
కడ కేమి జరుగునో కానంగ లేను
అతినిరాశాపూర్ణమతి నైన నేను
ఇతనిలో నాశాభిరతిఁ గూర్పలేను
కావఁగా నీతనిం గలఁతలం బాపి
ఆలించి నాదైన యభ్యర్థనంబు
పాలింపు మీతనిం బతనంబునుండి
(దీనముగా దేవుని ప్రార్థించును.)
భీమవర్మ:
తప్ప దిట నున్నచో ముప్పు నీ మన్గడకు
నాతాల్మి నశియించు నాఖడ్గధారచే
నీతనువు గూలిపడు నిర్జీవమై యిచట
పాఱిపొమ్మిటనుండి వాయువేగంబున
వేఱేమి యెంచక బీరంబు లాడక
ప్రవరసేనుఁడు:
పలుకుచుంటివి నీవు బహువిరోధోక్తులు
ఎక్కటిపోరులో నెదిరించు నన్నపుడు
చక్కగాఁ దెలియు నీ సత్త్వమేపాటిదో
నీరక్తధారతో నేఁజేయఁ దలకొన్న
ఘోరతర్పణము చేకూరు మత్పితకు
కామిని:
కలహింప కటు నీవు కఠినోక్తులం బల్కి
మైత్రేయుఁడు:
తావలంబైన యీధామాంతరంబు
అతులాగ్రహోన్మత్తమతివౌచు నీవు
క్షతజాక్తముగఁజేయ యతనింతు విపుడు
ఈవైరమును మాని ఈక్షణంబందె
నీవేఁగు మిటనుండి నీమేలుకొఱకె
భీమవర్మ:
వ్యాధివలె నితఁడు మావంశారి యగుచు
ఉసికొల్పు నను ద్వంద్వయుద్ధంబుకొఱకు
పసలేని వీని గర్వంబు నెడఁబాపి
కసిమీర బలిచేసి కత్తికిని వీని
సిసలైన శాంతినిం జేకొందు నేను
(పైవిధముగా యోచించి, కోపోద్రేకములతో ప్రవరునితో నిట్లనును)
చక్కనగు తలంపె జనియించె నీకు
అనువంశికంబైన మనవిరోధంబు
కను నీవిధిం బరిష్కారంబు నిపుడు
యుద్ధంబు నీతోడ నుద్దామముగను
ఆలసింపక స్థలము కాలంబు లెల్ల
వాలాయముగ నీవె వచియింపు మిపుడె
ప్రవరసేనుఁడు:
భీమవర్మ:
నూన విభా సమంచిత వినూత్నకృపాణము పాణిఁ బూని నీ
తో ననిసేయ నిల్తు నిటఁ దోఁటను గ్రాలెడు వారియంత్రధా
త్రీనికటంబునందు, నరుదెంచు మెదుర్కొన నీవు నన్నటన్
మైత్రేయుఁడు:
ఆగ్రహంబుచే నంధీకృతాత్ములగుచు
అతితరప్రతీకారేచ్ఛ నలరి మీరు
వంశనాశనం బొనరింప వలతు రిపుడు!
భీమప్రవరులు:
ధ్రువ మిది మానిర్ణయంబు, తుదకెవ్వారీ
బవరంబున గెల్చెదరో
అవితంబగు వారి యన్వయంబే యవనిన్
చతుర్థాంకము
ప్రథమదృశ్యము
స్థలము:వివాహశాల; సమయము: ఆనాటిరాత్రి; ప్రవేశము: మాలినీ మైత్రేయులు, తర్వాత ఇతరులు
(ప్రవరసేనుని సమక్షమున పగలు జరిగిన సంఘటనలు కామిని మనస్సును అత్యంతముగా కలచివేయును. అందువల్ల ఆమె ఉన్మాదస్థితికిఁ జేరుకొనును. తాను ముందుగా ప్రవరసేనుని కలసికొన్నట్టి తోఁటలోని జలయంత్రము చెంత అతఁడు నిలిచి తనను పిలుచుచున్నట్లు మిథ్యాదృశ్యమామె మనస్సుకు తోఁచును. ఆతని నా తోఁటలో వివాహము చేసికొనుచున్నట్లుగా తోఁచి ఆమె వెఱ్ఱిగా ప్రవర్తించును. ఈసందర్భములో ఆమె వదులైన తెల్లని వస్త్రములను ధరించి, చిందఱవందఱైన కేశములతో ప్రేతకళ గల్గిన ముఖముతో దయ్యమువలె భయంకరముగా నుండును.)
మాలిని:
సంభవించిన తీవ్రదృశ్యంబు లెల్ల
అతులసంక్షోభజనకంబు లగుచు నిపుడు
కూల్చె కామిని నున్మాదకూపమందు
చెదరి వ్రేలుచు కేశముల్ చెలువు దప్ప
వదలువదులుగ వ్రేలాడు వలిపమొకటి
కట్టి దయ్యంబువలెఁ గనుపట్టు నామె
మైత్రేయుఁడు:
మొగుడు పూవట్లు ఖిన్నయై పొగులుచుండె
అంతలో ప్రవరుండు ప్రత్యక్షమగుచు
ఆమె నున్మాదకూపంబు నందుఁ ద్రోసె
నామె యెపు డేమి చేయునో అరయ లేము
(వారిట్లనుకొనుచుండఁగనే తెల్లని వదులైన వస్త్రము ధరించి, చెదరినవెండ్రుకలతో, వికృతమగు ముఖముతో తీవ్రోన్మాదస్థితిలో కామిని ప్రవేశించును.)
కోరస్:
నడలు తడబడ అడలుచుం గడు
వెఱపు గొల్పెడు వికృతాకృతిఁ
బూని వచ్చును భూతమట్టుల
కామిని:
ఏల తత్తరము నీకింత ప్రవర
లీలగా పక్షివలె గాలిలో నెగిరి
వ్రాలఁగాఁ జాల నీమ్రోల త్రుటిలోన
ముచ్చటలు దీరంగ మురిపెంబు మీర
చెచ్చెరను నాతోడ స్నేహంబుతోడ
ముచ్చటింపుము నీవు మోహనాకార!
వచ్చితిని వచ్చితిని వడిగానె ప్రియుఁడ!
దూరమందున నుండి చేరరావేల?
కోర నన్యుని నేను కోరుదును నిన్నె
చేరితిని నిన్నె మన వైరులను వీడి
కొనుము నీకౌఁగిటను నెనరునం బ్రవర!
వనమందుఁ జరియింప మనసయ్యె రమ్ము
వనమందుఁ జరియింప మనసయ్యె రమ్ము
ఇతరులు, కోరస్:
తెలివిఁ గోల్పడి పలుకుచుంటివి?
లేడు లేడిట లేడు ప్రవరుఁడు
భ్రమసి యూరక వదరుచుంటివి
మఱచి వాస్తవ మరసి మెలఁగుము
కామిని:
తారవలె నిల్చెనిట మీరతనిఁ గనుఁడు
మన ప్రేమమును భగ్న మొనరింప నెంచు
జనులిందు నున్నారు మనచుట్టు ప్రవర!
లిమ్ముగాఁ బెండ్లాడి యిప్పుడే మనము
ఇమ్మహావనమందు నీయంత్రముండె
రమ్మిటం బ్రవర! కూర్చొమ్ము నాతోడ
ఇమ్మౌను మనపెండ్లి కీస్థలమె చాల!
దయ్యంబు లెగబ్రాకి తర్జించు నన్ను
రమ్మింక దాగుదము రక్షణార్థంబు
కొమ్మలం గుబురైన కుంజంబునందు
మాలిని,కోరస్:
ఆదినుండియు అవ్యవస్థిత
మానసాన్విత యైన యీమెకు
నిన్న జరిగిన నిశ్చితార్థము
వేడ్క గూర్పక వెఱ్ఱి గూర్చెను
మైత్రేయుఁడు:
ఈ యభాగ్యను నింకమీఁదట
కామిని:
సాక్షాత్తుగా మనకు సమకూర్పబడిన
మనువాడు మంటపంబనురీతి నుండె
ననలిందుఁ బడియుండె పెనురాసిగాను
కడనున్న ద్విజరాజి కల్యాణగీతి
నుడువుచుం బొదరింట సడిచేయుచుండె
మురిపెంబు మీర వరపుష్పమాలికల
కనకాంగుళీయముల వినిమయం బిపుడె
పొనరించుకొంద మీ పొదరింటియందె
తొలఁగించె నాలోన నెలవైన తమము
నీమూలమునఁ బండె నామనోరథము
నామనంబున నిండె నామోదమహము
నీ సన్నిధియె స్వర్గనిభమౌను నాకు
మనజీవితాలలో మలయులే యింక
ఘనతరామోదంబు గంధంబు వోలె
(భీమవర్మ, మిత్రసేనుఁడు ప్రవేశించి ఆమె ఉన్మాదావస్థను గమనింతురు)
కామిని:
అదుటున న్ననుఁ బెండ్లి యాడంగవచ్చె
నాయన్న యతనికి న్నను ధారవోసె
సైయంటి దాని కసహాయ నగు నేను
మారలేదేమి నామనసు నీయందు
నావల్లభుఁడ వీవె నాదైవ మీవె
నేవలతు నిన్నెపుడు నిక్కముగ ప్రవర!
నీయల్కచే మున్ను నీవొసగియున్న
నీయుంగరము దీసివేయకుమట్లు
నాప్రేమలోకాన నీవుండు మెపుడు
నినుఁ బాసి క్షణమైన మనలేను ప్రవర!
ఇది గూడకున్నచో ఈధరణి వీడి
ఎదురుచూతును నీకు త్రిదివంబునందు
భీమవర్మ,మిత్రసేనుఁడు:
ద్రోహ మీమెకు దుర్భరంబగు
గరళముంబలె పరిణమించెను
గాని నిష్కృతి గాంచ నేరము
ఈమె మనసున కింత యేనియు
స్వస్థతను గూర్పంగఁ జాలము
(తమలో నట్లు చింతించి, మాలినీమైత్రేయుల కామెను శాంతింపఁజేయ సంకేతము చేతురు. వారును, మఱికొందరామెను పట్టుకొని శాంతింపఁ జేయుటకు యత్నింతురు)
కామిని:
చేరి నను బట్టుకొన చెలరేగుచుండ్రి
వేరు చేయఁగ నేమొ ప్రియ! నిన్ను నన్ను
వైరులే యందఱీ ధారణుని మనకు
సారంబు లేని యీజగమునే వీడి
పాఱిపోదును నేను పైలోకమునకె
పాఱిపోదును నేను పైలోకమునకె
(అనుచు వారినుండి తప్పించుకొను యత్నములో కామిని మతిదప్పి క్రింద పడిపోవును. ఆమె పరిస్థితిని చూడలేక మాలినీ మైత్రేయుల కామెను జాగ్రత్తగా చూచుకొమ్మని చెప్పి నిర్వేదముతో భీమవర్మ మిత్రసేనుని గూడి నిష్క్రమించును)
భీమవర్మ:
ర్వేదముతోడ నాక్రియకు బెగ్గిలు నేను కనంగఁ జాల ను
న్మాదముచేత మూర్ఛిలిన నాదుసహోదరి యార్తి, కాన మీ
రాదుకొనుండు వృద్ధసచివాగ్రణి, మాలిని యీమె నర్మిలిన్
ద్వితీయదృశ్యము
(స్థలము: ప్రవరసేనుని పూర్వీకులయొక్క సమాధులు గల ప్రేతవనము)
ప్రవరసేనుఁడు:
పితృగణములార! మీవంశవృక్షమందు
ఉండె శేషించి యొక్కటే యొక్క శాఖ
అదియు నిప్పుడు నాశంబు నందుచుండె
సంతపించెడు మీవంశజాతుఁడకట!
ప్రణయవంచితుఁడయి నేఁడు ప్రాణములను
త్యాగమొనరించి మిముఁగూడ నేఁగుచుండె
దాఁటరాని యెడారికి సాటి యయ్యె
వెన్నెలలు లేని తామసి విధము నాదు
బ్రతుకు గాఢాంధకార సంభరిత మయ్యె
కౌఁగిలింతలలోనఁ జొక్కంగ నుండె
మఱవఁజాలక యామె నొంటరిగ నేను
వనరుచుంటిని యీ ప్రేతవనములోన
నెల్లఁ గోల్పడి కుందు నాహృదయమందు
నూతనాశాప్రదీపంబు నుంచె నామె
ఆర్పె నిపుడామె దాని స్వహస్తములనె
ద్వంద్వయుద్ధంబునందామె భ్రాత నింక?
అతనికత్తిపైఁ బడి నేనె ఐచ్ఛికముగ
కనెద శాశ్వతశాంతి దుర్గతినిఁ బాసి
తృతీయదృశ్యము
(అనుచు ఖడ్గధారియై, నిర్వేదముతో ఉషఃకాలములో భీమవర్మతో ద్వంద్వయుద్ధమునకై ఏర్పాటు చేసికొన్నట్టి మున్ను తాను, కామిని ఉంగరములు మార్చుకొన్నట్టి తోఁటలోనికి వచ్చి, నిర్ణీతసమయమున కచ్చటికి రాని భీమవర్మకై నిరీక్షించుచు ఇట్లనుకొనును)
ప్రవరసేనుఁడు:
జనుదెంచితి ద్వంద్వయుద్ధసన్నద్ధుఁడనై
నను నెదిరింపఁగ నెందుకొ
చనుదేరఁడు భీమవర్మ సమయంబునకున్
నరసెనొ యిట్టిపోరితము వ్యర్థమటంచును నాత్మలోనఁ, దా
నరయడు నేఁదలంచితిని యాతని వశ్యమె చేయఁగా జయేం
దిర నని, చేర నుంటి నని దేవభువిం గల మాదు వంశ్యులన్
(ఇంతలో మాలిని విషణ్ణవదనముతో నక్కడికి వచ్చుచుండును. ఆమెను చూచి)
ఇందులో మర్మంబు నెఱుఁగంగవలెను
(సమీపించిన మాలినిని చూచి)
ఏల వచ్చితి విపుడు మాలిని? ఏమి వార్తను దెచ్చి తిప్పుడు?
మాలిని:
కామినికి నీక్షణమునందున
దాపురించెను దారుణంబగు
ప్రాణహానికరప్రమాదము
ప్రవరసేనుఁడు:
మాలిని:
తలఁచి పలవుచు, పలవరించుచు
చేతనత్వము చేడ్పడంగను
అసువులం బాయంగ నుండెను
ప్రవరసేనుఁడు:
మాలిని:
కావ నామెను నీవె దిక్కని
పూర్వవైరము పొంతఁ బోవక
ఆమె నెట్టుల నైనఁ గావఁగ
వేగ రమ్మని భీమవర్మయె
నిన్నుఁ గోరఁగ నన్నుఁ బంపెను
ఇమ్ముగను నీ హృదయరాజ్ఞీ
ప్రాణములఁ గాపాడుకొమ్మిఁక
రమ్ము వేగమె, రమ్ము నాతో
ప్రవరసేనుఁడు:
చతుర్థదృశ్యము
(స్థలము: భీమవర్మ దుర్గమునందలి అంతర్మందిరము. అందులో నొక మంచముపై అప్పుడప్పుడే మృతి జెందిన కామిని శవముండును. క్రింది కోరస్ వినిపించుచుండగా మాలినీప్రవరులు అచ్చటికి ప్రవేశింతురు)
కోరస్:
కొనిపోయెను దివమున కీ తరుణిని
ననతీవియ నేలను గూలినయటు
చనె నీయమ యౌవన మధ్యంబున
ప్రణయమె ….యౌవనమధ్యంబున
ప్రవరసేనుఁడు:
మైత్రేయుఁడు:
ప్రాణంబుతో నామె పరికించు భాగ్యంబు
భీమవర్మ, కోరస్:
వేఱుచేసెను మిమ్ము విధివ్రాతయే తుదకు
తీఱె నామెకు …విధివ్రాతయే తుదకు
ప్రవరసేనుఁడు:
కనుదెరువు ప్రియురాల! కనుమొక్కసారి
కనుదెరచి నీప్రియునిఁ గనుమొక్క సారి
మనలేడు నీప్రియుఁడు నినుఁబాసి భువిని
చనుదెంచు నీవెంట నినుఁజేర దివికి
మనప్రేమ భగ్నంబు నొనరించె నిలను
ఇవిలేని దివమందు నింక నిను గూడి
నివసింపఁ జనుదెంతు నేనసువు లుడిగి
కనుగొంద మిఁకగూడి వినువీట మనము
నినుఁ గూడ నీక్షణమె చనుదెంచుచుంటి
కొనివచ్చు దైవంబె నను నీదుకడకు
(చివరి రెండు పంక్తులను పాడి ఉద్రేకముతో తనచేతిలో నున్న కత్తితో పొడిచికొనును)
కోరస్:
మైత్రేయుఁడు:
ప్రవరసేనుఁడు:
కామంబు మనమధ్య కడు నింద్యమయ్యె
పరలోకమందునం బరగదీదృశబాధ
పరలోకవాసంబె పరమంబు మనకు
ముందేగియున్న నిన్నందుకొన నిపుడె
వినువీటిలో నెపుడు విడిపోక మనము
మనుచుందుముం గాక ఘనమోదమునను
(అనుచు బాధాయుతమైన నిమ్నస్వరములో కామినీ శవముపై నొరుగుచు పాడి ఆమెపైనే కూలి మరణించును)
(ప్రాణాంతకప్రణయము సంపూర్ణము)