పందిట్లో ఫెళ్ళున పెళ్ళి అయిపోతోంది. పశుపతి లహరి మెళ్ళో మూడు ముళ్ళు వేశాడు. మూడో ముడి వేసేటప్పుడు ఆనంద పారవశ్యంతో, అనురాగంతో, అభిమానంతో, ఆపేక్షతో, ప్రేమతో చూపుడు వేలు, బొటన వేలుతో లహరి మెడమీద మృదువుగా సున్నితంగా సుదీర్ఘంగా స్పృశించాడు. ఊహలకి చేతలకి మధ్య తేడా ఉంటుందని, కొన్ని సందర్భాలలో అర్ధాలకి అపార్ధాలకి మధ్య గీత ఉండదని పాపం పశుపతికి తెలియదు. మృదువుగా చిలిపిగా ప్రేమగా పుణికాను అని పశుపతి అనుకుంటే కావాలని గిచ్చాడేమోనని లహరి అపార్ధం చేసుకుంది. బుగ్గలు పుణకడానికి గిచ్చడానికి క్రియ ఒకటే, ఉపయోగించే శక్తి వేరు. సాధారణంగా అది పుణికించుకునే వారి భావన పైనే ఆధారపడి ఉంటుంది.

లహరి వేరేగా అనుకోవడంలో ఆమె తప్పు లేదు. ఎందుకంటే, అర్ధరాత్రి రెండు గంటలకి మంగళ స్నానం చేసి, గౌరీ పూజలో మూడుగంటలు కూర్చుని, ఆ తరువాత బుట్టలో ఇంకో గంట ముడుచుకుని కూర్చుని, ఆ తరువాత ఇద్దరు బక్క మేనమామలు చెరో వైపు పట్టుకొని సుమారు ఓ పది మీటర్లు రొప్పుతూ రోజుతూ మోసుకొచ్చేటప్పుడు, ఎక్కడ పడవేస్తారో అనే భయంతో బిగుసుకొని పోయి ఇంకా ముడుచుకొని కూర్చుని, పెళ్ళి పీటల దగ్గర కూడా బుట్టలో ఇంకో అరగంట కూచుని, కాళ్ళు చేతులు తిమ్మిరెక్కి, అప్పుడప్పుడే అవి తన స్వాధీనంలోకి వస్తున్న సమయంలో ఆమె అలా అనుకోవడం బహుశా తప్పు కాదేమో. మేనత్త తన తల మీద ఒక చేయి వేసి కిందకి వత్తుతూ, రెండో చేతితో జడ ఎత్తి పట్టుకొని, మూడు ముళ్ళ కార్యక్రమంలో సహకారం అందిస్తున్న అప్పటి స్థితిలో లహరి ఏమీ చేయలేక తన ఆగ్రహ వీక్షణాలు పశుపతి పాదాలపైనే ప్రసరించవలసి వచ్చింది.

ఆ తరువాత కొంత సేపటికి గానీ మోకాలు ముడిచి కూర్చున్న లహరికి లేచి నుంచునే అవకాశం రాలేదు. లేచి నుంచుని పూర్తిగా కాళ్ళు చేతులు స్వాధీనం లోకి తెచ్చుకుంది. పురోహితుడైన శ్రీ బ్రహ్మగారు, “అమ్మాయీ, నువ్వు మీ శ్రీవారికి పాదాభివందనం చేయాలి. ఆతరువాత మీ ఇరువురూ ఇరువైపులా పెద్దవారికి పాదాభివందనం చేసి ఆశీర్వచనం తీసుకోవాలి,” అని ఆదేశించారు. ఆ మాట వినగానే పశుపతి బ్రహ్మానంద భరితుడై కాళ్ళు రెండూ దగ్గర చేసి, చేతులు కట్టుకొని వివేకానంద ముద్ర ధరించిన వాడై పక్కనున్న బ్రహ్మగారి చెవిలో రహస్యంగా, “స్వామీ, అన్యోన్య దాంపత్యాన్ని ప్రసాదించే భార్యోత్సాహ పద్యం ఉందట గదా. నాకు ఆ పద్యం చెప్తారా?” అని అడిగాడు. “కాదు నాయనా! అప్పుడే కాదు. దానికింకా కొంచెం సమయం ఉంది. నేను నీకు తగిన సమయంలో వివరిస్తాను,” అని బ్రహ్మగారు పశుపతి ఉత్సాహానికి పలుపుతాడు కట్టారు.

భార్య అనే పదవిని అధిరోహించిన లహరి మెల్లిగా ముందుకు వంగి పశుపతి పాదాలు తాకింది. ఆ స్పర్శతో ఆనందోత్సాహాలు నింగి నంటగా పశుపతి తన్మయత్వం చెందాడు. కొద్ది క్షణాలు తన్మయత్వంలో మునిగిన పశుపతి, ఉన్నట్టుండి అబ్బా! అంటూ పాదం వెనక్కి తీసుకున్నాడు. అప్పటికే లహరి లేచి నుంచుంది. పశుపతికి తన పాదం మీద గోటి గీత, లహరి మొహంలో చిరునవ్వు కనిపించాయి. పశుపతి తొందర పడి అపార్ధం చేసుకోలేదు. అర్ధం చేసుకోవడానికి ప్రయత్నం చేశాడు. ప్రేమగా పాదం నిమురుతూ, ఒత్తుతుండగా గోరు గీసుకుందేమోనని సరిపెట్టుకోబోయాడు, కానీ ఎర్రగా ఉన్న గీటు మండుతుంటే ఎటూ తేల్చుకోలేకపోయాడు.

తరువాత కార్యక్రమాలన్నీ అయిన తరువాత తిరుగు ప్రయాణంలో బ్రహ్మగారి పక్కన కూర్చుని అడిగాడు పశుపతి.

“స్వామీ, ఇప్పుడైనా నాకు భార్యోత్సాహ పద్యం ఉపదేశిస్తారా?”

“భార్యోత్సాహము భర్తకు
భార్యను పెండ్లాడినపుడు గలుగదు జనులా
భార్యను గుణవతి యని పొగడగ
భార్యోత్సాహము పతికి గలుగును సుమతీ!”

రాగయుక్తంగా పాడారు బ్రహ్మగారు.

“స్వామీ, పద్యంలో ఏదో తేడా ఉన్నట్టుంది. పతివ్రత అని ఉండాలేమో,” అన్నాడు పశుపతి. బ్రహ్మగారు చిరునవ్వు నవ్వారు. దీర్ఘంగా ఊపిరి తీసుకుని వదిలారు. ఒక్క క్షణం కళ్ళు మూసుకొని తెరిచారు.

“నాయనా, సత్యకాలం నాటి పతివ్రతల నిర్వచనం మారిపోయింది. ద్వాపరయుగంలోనే వామపాదంతో ఫెడేల్మని సత్యభామ తన్నితే, నా కిరీటం తగిలి నీ పాదానికి నొప్పి గలిగిందేమో అన్నాడు శ్రీకృష్ణుడు. కలియుగంలో పరిస్థితి ఇంకా మారింది. ప్రస్తుత కాలంలో భార్య అనుకూలవతి అయితేనే గుణవతి, పతివ్రత అనిపించుకుంటుంది. అలా భార్య అనుకూలవతి అనిపించుకోవడంలో భర్త పాత్ర ఇంకా పెరిగింది. శ్రీకృష్ణుడే ఆదర్శంగా పతులు ప్రవర్తిస్తేనే భార్య గుణవతి అనిపించుకుంటుంది.”

“అర్ధం కాలేదు స్వామీ! కొంచెం వివరించండి.”

“నాయనా, అప్పుడెప్పుడో శ్రీ మునిమాణిక్యం, “అనుకూలవతి అంటే కొద్దిగా, తేలికగా, సరసంగా, ఏదో సంసార పక్షంగా కలహించేది అని అర్ధం. అంతే కానీ బొత్తిగా మొగుడు ఏమన్నా నోరు మూసుకొని కూర్చునేది అని కాదు. ఇది అనాదినుంచి వస్తున్న సదాచారం,” అని నిర్వచించారు. ఇంకా వివరించాలంటే మీ ఆవిడ ఏదో అంటుంది. నువ్వు బదులుగా ఏదో అంటావు. ఆవిడ గొంతు పెంచుతుంది. నువ్వూ పెంచుతావు. అప్పుడు ఏమౌతుంది? మీ ఇంట్లో టివి పక్కింటి వాళ్ళకి కనిపిస్తే, మీ రేడియో పక్కింటి పక్కింటి వాళ్ళకి వినిపిస్తుంది. మీ ఆవిడ ఏమన్నా అంటే నువ్వు వినీ విననట్టు ఊరుకుంటే మీ ఆవిడ ఇంకొంచెం సణిగి ఊరుకుంటుంది. మీ ఇంట్లో దూరదర్శన, దూరశ్రవణ తరంగాలు పక్కింటికి చేరవు. అందువల్ల ఏమైననూ నోరు మూసుకొని భరించవలెను. తమలపాకోపాఖ్యానము తెలుసును గదా నీకు?

“తెలియదు స్వామీ!”

“విను. నీవంటి సరిక్రొత్త భర్త యొకడు మొదటి రాత్రి ప్రణయ శృంగార సరసోల్లాసుడై, పానుపు మీద పడియున్న ఒక లేత తమలపాకుతో తన భార్యను చిలిపిగా చెక్కిలిపై తట్టెను. ఆ నూతన సతి అనుకూలవతి. భర్తకు అంతే చిలిపిగా జవాబిచ్చుటకు చుట్టూ వెంటనే వెతికెను. వేరొక తమలపాకు దొరకనందున మంచమునకు వారగా నిలబెట్టి ఉంచిన నిడుపాటి తలుపుచెక్కతో భర్తను ఒకటి ఫెడీమని కొట్టెను. తమలపాకుతో నువ్వొకటంటే తలుపుచెక్కతో నేరెండంటాననే సామెత ఆ విధముగా పుట్టెను.”

పశుపతి అప్రయత్నంగా కాలిపై ఇంకా మండుతున్న గోటి గీత వంక చూసుకున్నాడు. ఎందుకలా చూసుకోవాలనిపించిందో అతనికి అర్థం కాలేదు. బ్రహ్మగారు ఉపదేశం కొనసాగించారు.

“అది అట్లుంచి ఇప్పుడు ఆ భర్త బాధతో పెద్దగా అరిచిన ఏమౌతుంది? మొదటి రాత్రి గది లోనుండి అతని కేకలు విన్నవారికి అపోహలు గల్గవా? వారి మదిలో ఊహలు సెన్సారులు లేకనే ఎంత దూరమైననూ పోయి ఏవేవో దర్శిస్తాయి గదా. అందుకనే నేను చెప్పినది. భర్తలు ఏమైననూ సరే నోరు మూసుకొని భరించవలెను. అందుకు వేరే దారి లేదు. కేవలం ఆ రకం గానే, నీ భార్య గుణవతి అనిన్నూ నీవు గొప్ప తపస్సంపన్నుడవనిన్నూ కీర్తిని పొందెదరు. తపస్సు చేసేవాళ్ళు నోరు, ముక్కు, చెవులు మూసుకొని కూర్చుంటారు. చాలా మంది పతివ్రతల భర్తలు మహర్షులు, బ్రహ్మర్షులు అని గుర్తు పెట్టుకోవాలి. నువ్వు తపస్సంపన్నుడివి అనిపించుకోవాలంటే నువ్వు ఇంటికి వచ్చేటప్పుడు ముఖ్యంగా నీ నాలుక, చెవులు భోషాణం లోనో ఇనప్పెట్టె లోనో భద్రపరుచుకొని రావాలి.”

“స్వామీ, ఇది ఆచరణ సాధ్యం కాదేమో!?”

“భార్యోత్సాహ పద్యం పాడుకోవాలంటే సాధ్యం చేసుకోక తప్పదు నాయనా. అందుకనే చెప్తున్నాను విను. ఇది ఇంత అసాధ్యమైన పని కాబట్టే నీకు అడిగిన వెంటనే చెప్పలేదు. నా మాట పాటించి ఆ పద్యం మర్చిపో.”

బ్రహ్మగారు ఎంత చెప్పినా పశుపతికి భార్యోత్సాహ పద్యం పాడుకోవాలనే ఉబలాటం తగ్గలేదు. కష్టమైనా, నిష్ఠురమైనా సాధించాలని బలంగా కోరుకున్నాడు. ఒక్కొక్కరికి ఒక్కొక్క రకమైన కీర్తి కండూతి పుడుతుంది. లహరి మహా దొడ్డ ఇల్లాలు అని భార్య పేరు పొందాలని, తద్వారా లహరీపశుపతులు ఆదర్శ దంపతులు, ఒకరి కోసమే మరొకరు పుట్టారు — అనిపించుకోవాలని తీర్మానించుకున్నాడు. ఘోర ప్రతిజ్ఞ చేసుకున్నాడు.

పెళ్ళైన పదిహేను రోజులకి హైదరాబాదులో కాపురం పెట్టాడు పశుపతి. కూతురుతో కాపురం పెట్టించడానికి వచ్చిన అత్తగారు ఉన్న వారం రోజులూ కొత్తకాపురాన్ని ఎలా తీర్చి దిద్దుకోవాలో లహరికి తీరికగా బోధించారు. శిక్షణ పూర్తి చేసి ఆఖరున ఊరికి తిరిగి వెళ్ళే ముందు కూతురికి బ్రహ్మోపదేశం చేసి మరీ వెళ్ళారు (లహరి నాన్నగారు మౌనంగా పెట్టే బేడా మోస్తూ ఆవిడను అనుసరించారు.)

“ఒసే, అమ్మాయ్! పండంటి కాపురానికి ఒకే ఒక్క సూత్రం — మొగుడిని చెప్పుచేతలలో పెట్టుకొని, నువ్వు గీసిన గీటు దాటకుండా చెయ్యడం. ఇది కాపురం పెట్టిన మొదటి ఐదారు నెలల్లోనే చేసెయ్యాలి. ఆ తరువాత వాడు ఏకు మేకై కూర్చుంటాడు. ఇది ఒక రకమైన యుద్ధం. యుద్ధంలో నియమాలు ఉండవు. మనం పెట్టిందే నియమం. విజయోస్తు.”

తల్లి వెళ్ళిన మరుసటి రోజు లహరి వంట మొదలు పెట్టింది. పశుపతి 9గంటల బస్సులో ఆఫీసుకి వెళతాడు. ఉదయమే కాలనీలో ఉన్న హోటల్ నుంచి తనకి, భార్యకి టిఫిన్ తెచ్చాడు. ఏడుగంటలకి నిద్ర లేచిన లహరి టిఫిన్ చేసి, వంటకి ఉపక్రమించింది. తొమ్మిది లోపు చేసి భర్తకి బాక్స్‌లో పెట్టి ఇవ్వాలి. ఇద్దరు అన్నల తరువాత పుట్టిన ఒకే అమ్మాయి అవటంతో గారాబంగా పెరిగింది పుట్టింట్లో. అమ్మ వంట చేస్తుంటే చూడడమే తప్ప ఎప్పుడూ వంట చేయలేదు. పెళ్ళి కుదిరిన తరువాత రెండు వంటల పుస్తకాలు కొంది కానీ చేయలేదు. తేలికగా చెయ్యచ్చు అని మొదటి రోజు వంట వేపుళ్ళతో మొదలు పెట్టింది. వంట చేయడం కేవలం చూడడమే తెలిసిన లహరి ఉప్పు కారం చూపులతో కొలవలేక ఇబ్బంది పడింది. పుస్తకాలల్లో కూడా తగినంత, మీ అభిరుచికి తగ్గట్టుగా అనే రాశారు కానీ ఎంత వేయాలో చెప్పలేదు. వాళ్ళ అమ్మ కూడా చేతితోనే వేసేది. లహరికి తెలిసి కనీసం చెంచా కూడా ఉపయోగించలేదు. వేపుళ్ళలో ఉజ్జాయింపుగా వాళ్ళ అమ్మ వేసినంత వేసింది కానీ ఆవిడ ఐదుగురికి వండేది. లహరి ఇద్దరికే వండుతున్నానని చూసుకోలేదు.