‘మాత్రాపద్యాలకు మాత్రం లయ నిర్దేశం ఎందుకు చేయాలి?’ అని ప్రశ్నించుకొని, దానికి సమాధానంగా రామారావు – లయ నిర్దేశించకపోతే మాత్రా పద్యాల్లో అంతర్నిర్మాణం ఉండదు. అక్షర క్రమాన్ని నిర్దేశిస్తే ఇవి వృత్తాలతో సమానమవుతై. ఇంద్ర చంద్ర గణాలను నిర్దేశిస్తే, అవి జాతుల్లో భాగమవుతై. మాత్రా పద్యాలు ప్రత్యేక ఛందస్సుగా నిలబడలంటే, వాటి నిర్వచనం మాత్రాగణాల్లోనే జరగాలి అని నిశ్చయించినారు. ఈ సమాధానంలో ఒకటి రెండంశాలు గమనించవలసియున్నయి. అంతర్నిర్మాణం ఉండాలె కాబట్టి లయనిర్దేశం అన్న భావం పై సమాధానంలో ఉంది. కాగా, అంతర్నిర్మాణం ప్రధానమయి, లయ అప్రధానమయితున్నది. కానీ, లయ ప్రధానం కదా! మరి వీటి నిర్వచనం ‘మాత్రా గణాల్లో’ కాకుండా చెప్పటానికి వీలున్నదని ఇదివరకే వివరించటం జరిగింది. ఇక అంతర్నిర్మాణం ఎక్కడ? తరువాత, మాత్రాపద్యాలకు అక్షర క్రమాన్నీ, ఇంద్రచంద్ర గణాల్ని నిర్దేశించటానికి వీలున్నదనీ, అయినా గూడ అట్లా నిర్దేశిస్తే, మాత్రా పద్యాలు ప్రత్యేక ఛందస్సుగా నిలబడలేవనీ స్పష్టం చేసినారు. అంటే వీటి ప్రత్యేక ఛందస్త్వం కోసమే అట్లా నిర్దేశించగూడదన్నమాట. మాత్రాగణాల నాశ్రయించటమిందుకే మరి. లయానుసారిగా, మాత్రాగణవిరహితంగా లక్షణం చెప్పితే అవి అంతర్నిర్మాణ విరహితమయితయి. అదీగాక, వృత్తాలతోనో, జాతులతోనో ఈ మాత్రాపద్యాలు సమానమయితయి. అయితే మునిగిపోయేదేమిటి?

నిజానికి మాత్రాపద్యాల్లో పాదాలన్నింటిలోనూ మాత్రాసంఖ్య సమంగా ఉంటుంది. 3, 4, 5, 7 ఈ అంకెల్లో ఏ ఒక దానితోనో నిశ్శేషంగా విభజింపబడుతయి. వృత్తాల్లో గానీ, గీతాదుల్లో గానీ ఇట్లా కాదు. మాత్రాపద్యాల ప్రత్యేకత ఇదే. దీన్ని గమనించి లాక్షణికులు లక్షణ కథనంలో సౌకర్యం కోసం మాత్రాసంఖ్యాగణాలను కుదిరించుకున్నారు. ఉదాహరణలు ‘రగడ’లు. ఆధునికులు ఉపయోగిస్తున్న ‘మాత్రాఛందస్సు’లన్నీ ఈ ‘రగడ’ భేదాలే (సంపత్కుమార 1962). ఆ రగడల పద్ధతే వీటికీ అనువర్తిస్తుంది. కానీ కవులు ఈ గణాలను పట్టించుకోకుండా, స్వేచ్ఛగా, పాదపు మొత్తం మాత్రా సంఖ్యను మాత్రమే చాలా వరకు దృష్టిలో ఉంచుకొని, మాత్రలను రకరకాలుగా విభజించుకుంటూ రకరకాల గతుల్నీ, తద్వారా లయల్నీ సాధిస్తున్నారు. ప్రసిద్ధ గేయ కావ్యాల్లో వీటికి బోలెడు ఉదాహరణలు దొరుకుతయి. అందుకని ప్రత్యేకించి చూపటంలేదు.

అసలీ గొడవ అంతా పాదానికి ‘అంతర్నిర్మాణం’ ఉండాలన్న, లేదా ఉంటుందన్న ‘ప్రీ కన్సీవ్‌డ్ నోషన్’‌తో ముందుకు సాగటం వల్లా, ఆ అంతర్నిర్మాణం కూడా గణాల వల్లే అని ముందే నిర్ధారించుకోవడం వల్లా వస్తున్నది. చెప్పబడిన గణాలను ఉపయోగించినంత మాత్రాన గతి కలుగదు. వేంకట పార్వతీశ్వర కవుల ‘భావ సంకీర్తనం’లోని సీస పద్యాల్లో సీసగణాలే ఉపయోగించబడ్డా కూడా వాటికి సీసగతి కలుగలేదు (సంపత్కుమార 1962, పే. 116.) అట్లాగే లయ సర్వత్రా గణాల వల్ల సిద్ధిస్తుందనటానికి వీల్లేదు. ఇదిగాక, మిశ్రగతిని గూడా అంగీకరిస్తున్నప్పుడు ఇక పేచీ ఏమిటి? అందువల్ల ఏ విధమయిన పద్యపాదానికి గూడా ‘అంతర్నిర్మాణ’మంటూ ఏదీ ఉండదు. జులై 72 వ్యాసంలో నేను చేసిన ఈ నిర్ణయాన్ని మార్చుకోవలసిన అవసరాన్ని రామారావుగారు చేసిన అంతర్నిర్మాణ వివరణ కలిగించటం లేదు. ప్రస్తుతం అమలులో ఉన్న లాక్షణికుల ‘గణ పద్ధతి’నే పాదపు ‘అంతర్నిర్మాణం’గా రామారావు చెప్పుతున్నారు తప్ప వేరేమీ లేదు.

ఇక – ‘పద్యపాదాల సామాన్య లక్షణాలుగా నేను ప్రతిపాదించిన అంతర్నిర్మాణ, బాహ్య పరిమితులను సంపత్కుమార ఎక్కడా స్పష్టంగా నిరాకరించలేదు. అంతర్నిర్మాణం గణాల దృష్ట్యా మాత్రమే లేదన్నారు. పైగా ఆయన ‘అంతర్విభజన ‘ అనే మాట నేనుపయోగించిన అంతర్నిర్మాణం అనే మాటకు సమానార్థకంగానే కనిపిస్తున్నది. ఆయన ప్రతిపాదించిన భావగణాలకు ఇంతకన్నా వేరే ప్రయోజనం లేదు’ అంటారు రామారావు. బాహ్యపరిమితిని నేను నిరాకరించలేదు నిజమే. కాని, అంతర్నిర్మాణం గురించి స్పష్టంగానే చెప్పినాను. ‘గణాల దృష్ట్యా (మాత్రమే) లేదన్నా’నంటే ప్రతిపాదన ఏ దృష్ట్యా జరిగితే నిరాకరణం కూడా ఆ దృష్ట్యానే జరుగటం సమంజసం కాబట్టి. ఇక వారికనిపించినట్టుగా నేననే ‘అంతర్విభజన’ వారి ‘అంతర్నిర్మాణం’ సమానార్థకాలు కావు. ఈ అంతర్విభజన – భావగణాలను గూర్చి చెప్పటమెందుకంటే వచనపద్యపాద విభజనను క్రమబద్ధం చేయటానికి.- భావాంశాన్ని బట్టి పాద విభజన చేసేటప్పుడు భావగణం ఒక పదంగా కానీ, పద సమూహంగా గానీ ఉండేట్టయితే దాన్ని రెండు పదాల్లోకి వ్యాపింపజేయకూడదు అని – జులై 72 వ్యాసంలో స్పష్టం చేసినాను. ఒక భావాంశం ఉభయపాదాల్లోకి అభివ్యాప్తం కాకుండా చూడటానికి పాదంలోని భావాంశాల విభజన – అంటే అంతర్విభజన – సహకరిస్తుంది. కాగా, ఇది వచన పద్యపాద బాహ్యపరిమితికి సంబంధించింది. భావాంశంతో గానీ, భావాంశాలు లేని భావంతో గానీ పాదం ఏర్పడ్డప్పుడు ఈ అంతర్విభజనకు ఆస్కారం లేదు. ఎందుకంటే బాహ్యపరిమితి వీటిలో స్పష్టమే. మరొకటి. నేను ‘భావగణ’ మన్నది భావాంశాన్నే గాని పూర్తి భావాన్ని కాదు. ‘భావగణం’ లోని ‘గణ’ పదం ఔపచారికంగా ప్రయుక్తమన్న అంశం నా వ్యాసంలో స్పష్టపరచబడింది. ఇదిట్లా ఉండగా, భావం కానీ భావాంశం (భావాంశాలు) కానీ పూర్తికావటం వచన పద్యపాదం యొక్క బాహ్యపరిమితి అని, గరిష్ఠ-కనిష్ఠ పరిమితులంటూ గుర్తించి కూడా – ‘… నిర్దిష్టమయిన అంతర్విభజనని కానీ బాహ్యపరిమితిని కానీ ఆయన సూచించలేదు. … అంతర్నిర్మాణ – బాహ్య పరిమితులను స్పష్టంగా చెప్పలేదు. కాబట్టి వచన పద్య పాదాలకివి లేవని అనుకోవలసి వస్తున్నది’ అని రామారావుగారెందుకన్నారో నాకర్థం కావడం లేదు. అంతర్నిర్మాణం విషయం జులై 72 వ్యాసంలోనే స్పష్టం చేయటమయింది గదా. ఇక గరిష్ఠ-కనిష్ఠ పరిమితులు బాహ్యపరిమితికి భిన్నమేమీ కావు.

ఇంతకీ, వచనపద్య పాదవిభజనకు పద్ధతి ఏమిటి? – ఇది రామారావు గారి ప్రధానమయిన ప్రశ్న. దీనికి భావం లేదా భావాంశం పూర్తి కావటమనేది వచన పద్య పాద విభజనకు ఉపయోగించే పద్ధతి – అని సమాధానం. ఈ పద్ధతిని మొదటినుంచీ ప్రతిపాదిస్తున్నాను. నా ప్రతిపాదనకు ప్రమాణంగా ఋక్కులలోని పాద వ్యవస్థకు సంబంధించిన-

తేషాంఋక్ యత్రార్థవశేన పాదవ్యవస్థా

అన్న జైమినీయ మీమాంసా న్యాయసూత్రం (2-1-35) కూడా ఉదాహరించటం జరిగింది. ఋక్కుల్లో పాదవ్యవస్థ అర్థాన్ని బట్టి కాగా, ఇక్కడ – వచన పద్యంలో భావాన్ని బట్టి. ఈ అంశాలను నా వ్యాసంలో వివరించినాక గూడా, మళ్ళీ ఈ ప్రశ్న రామారావు గారు వేయటం – ‘భావ, భావాంశాలను గుర్తు పట్టటానికి గాని, పరిగణించటానికి గాని, ప్రమాణీకరించటానికి గాని పద్ధతులేమీ లే’వనీ, ‘భావానికి గానీ, భావాంశానికి గానీ భాషలో అస్తిత్వం వ్యాకరణ సంబంధాలవల్లనే సాధ్యం’ అని చెప్పటానికే అనుకుంటాను. అంతే కాదు, ‘వ్యాకరణ నిమిత్తం లేకుండా భావ, భావాంశాలను ఎట్లా పరిగణిస్తారో నా ఊహకు అందటం లేదు. వ్యాకరణాతీతంగా భావ భావాంశాలను పరిగణించే సూత్రమేమిటి? అని ‘సూటిగా’ ప్రశ్నించటానికి కూడా.

ఇక్కడ స్పష్టం చేయవలసిన అంశం ఒకటున్నది. ఎక్కడ కూడా నేను భావ, భావాంశాల అభివ్యక్తి విషయంలో వ్యాకరణ ప్రాధాన్యాన్ని నిరాకరించలేదు. పైగా – ‘వచన పద్యంలో భావాన్ని ప్రధానంగా స్వీకరిస్తున్నాం కాబట్టి, భావస్ఫూర్తిని కలిగించే పదాల కూర్పు, వాక్య నిర్మాణ రీతి – వీటికిందులో ప్రవేశముండక తప్పదు ‘ అనీ, ‘వచన పద్య నిర్మాణంలో భావస్ఫూర్తి విషయికంగా వాక్యనిర్మాణరీతికీ ప్రవేశం ఉంది. కాబట్టి, వాక్య నిర్మాణానికి వ్యాకరణానికి సంబంధం ఉంది కాబట్టి వ్యాకరణ రూపైకత అక్కడక్కడా భావగణ విభజనలో కనిపించటం సహజమే’ అని కూడా నా వ్యాసంలో చెప్పటమయింది. అందువల్ల భావస్ఫూర్తి విషయంలో వ్యాకరణం యొక్క అవసరాన్ని నేనేమీ కాదనలేదన్నది స్పష్టమే. ఈ ‘కాదనలే’దన్న అంశాన్ని రామారావుగారు గమనించక పోలేదు. మరి, గమనించి కూడా, ‘వ్యాకరాణాంశాలకీ, వీరున్నయ్యంటున్న భావాంశాలకీ ఏకైక సంబంధం ఉంది కాబట్టి, వ్యాకరణ విరహితంగా భావగణ విభజన సాధ్యం కాదని నా నమ్మకం. సాధ్యమని నిరూపించాల్సిన బాధ్యత సంపత్కుమార మీదే ఉంది’ అనటంలో తాత్పర్యం ఏమిటో బోధపడటం లేదు.

ఇంతకూ, అసలు విషయమేమిటంటే ఒక భావం – అదెట్లాంటిదయినా, భాషలో అభివ్యక్తం కావాల్నంటే, ఆ భాషా పదాల ఒకానొక విధమయిన కూర్పు అవసరం. ఆ కూర్పులోని స్థితిని, అంటే ఆ కూర్పులో ఒదిగిన పదాలకు కలిగిన పరస్పర సంబంధాల్ని నిగ్గడించి చూపేది వ్యాకరణం. వ్యాకరణం వింగడిస్తున్నది కాబట్టి, ఆ సంబంధాలను వ్యాకరణ సంబంధాలంటున్నాం. మరి దీన్నే తిరగేసి చెప్పితే వ్యాకరణ సంబంధాలవల్ల భావస్ఫూర్తి కలుగుతుందనడం. భావస్ఫూర్తి అనేది ఎక్కడ ఉద్దిష్టమయినా అక్కడ ఈ వ్యాకరణ సంబంధాల ప్రసక్తి ఉండనే ఉంటుంది. రామారావుగారు నాపై మోపిన బాధ్యతలోని చమత్కారమేమిటంటే, ఈ ఉండేదాన్ని ఉండదు అని చెప్పమని నిగ్గదీయటం. అయితే, ఈ సందర్భంలో గమనించవలసిన అంశ మొకటి. భావం ఆధారంగా చెప్పే ప్రతి అంశాన్నీ, ఆ భావస్ఫూర్తి వ్యాకరణ సంబంధాల విషయకమేనని చెప్పనవసరం లేదు. ఉదాహరణకు అలంకారికులు అర్థాలంకారాలను పేర్కొన్నారు. అంటే, ఆ అలంకారాలు అర్థస్ఫూర్తిని ఆధారంగా చేసికొని చెప్పబడినయన్నమాట. మరి భాషలో అర్థస్ఫూర్తి ఎట్లా కలుగుతుంది! రామారావుగారి మాటల్లో చెప్పాలంటే ‘వ్యాకరణ సంబంధాలవల్లనే’. అయినప్పుడు ‘వ్యాకరణాతీతంగా అర్థస్ఫూర్తి కలుగటంలేదు’ కాబట్టి ఆయన దృష్ట్యా వాటిని ‘అర్థాలంకారాలు’ అనకుండా ‘వ్యాకరణాలంకారాలు’ అనవలసి ఉంటుంది. ఎందుకంటే ‘వ్యాకరణ విరహితంగా భావస్ఫూర్తి కలిగే పద్ధతి ఒకటుంటే, అది చూపించే వరకూ వారి భావగణాలను వ్యాకరణ గణాలనే అనాల్సి ఉంటుంది ‘ అన్నారు కదా ఆయన! కానీ, అలంకారికులందరూ వాటిని అర్థాలంకారాలనే అన్నారు తప్ప, వ్యాకరణ విరహితంగా అర్థస్ఫూర్తిని కలిగించే పద్ధతిని వారు దేన్ని చూపించలేదు. అసలు విషయమేమిటంటే అర్థ (భావ) స్ఫూర్తికి వ్యాకరణ సంబంధాలు ముఖ్యమే కాని, ఆ స్ఫూర్తి కలిగిన తరువాత ఆ కలిగిన అర్థం (భావం) ఆధారంగా ఏర్పడేవన్నీ, ఆ అర్థం (భావం) బట్టి చెప్పబడతాయే కాని వ్యాకరణాన్ని బట్టి కాదు. అందుకని నేను ఆధారపడ్డ భావస్ఫూర్తి కలిగిన తరువాత ఆ భావం యొక్క పరిమితులను బట్టి ఏర్పడే అంశాలు భావానికి సంబంధించిన వయితయి. భావం అనేది భాషలో అభివ్యక్తమయినాక గాని ఇది భావం, లేదా ఇది భావంలోని ఒక అంశం అని చెప్పడానికి వీలుపడదు.

ఋక్కుల పాదవ్యవస్థ విషయంలో నేను ఉదాహరించిన అంశం కూడా ఇంతే. అర్థాన్ని బట్టి పాదవ్యవస్థ అంటే, ఆ అర్థం వ్యాకరణాతీతంగా ఉంటుందని కాదు. కాగా, పాద విభజనకు అర్థాన్ని ఆధారంగా తీసుకోవటమయిందన్నమాట. అక్కడ అర్థస్ఫూర్తి ఎలా కలుగుతున్నదని కాదు, కలుగుతున్న అర్థస్ఫూర్తిని బట్టి పాదాన్ని ఎట్లా విభజిస్తున్నారన్నది ప్రధానం. నేను చూపిన మాదిరాజు రంగారావుగారి వచన పద్యాన్ని (అనల తోరణం) రామారావు ‘మాటల కూర్పు’ అంటూ – పైన ఉదాహరించిన భాగంలో పాద విభజన, వాక్య – ఉపవాక్య విభజన జరిగే పద్ధతి ననుసరించి జరిగిందని స్పష్టం అన్నారు. ఈ లెక్కన ‘అర్థవశేన పాదవ్యవస్థా’ అన్న ఋక్పాద విభాజక లక్షణం ‘వాక్యవశేన…’ అని ఉండవలసి ఉండేది. కాని అర్థవశేన.. అని మాత్రమే ఆ సూత్రం. ఇంతకూ వాక్యోపవాక్య విభజనకు ఆధారం ఏమిటి? కలిగే భావస్ఫూర్తి మాత్రమే. అందువల్ల ప్రధానమయింది భావస్ఫూర్తి మాత్రమే. కాని ‘వాక్యోపవాక్య విభజన పద్ధతి’ కాదు. వ్యాకరణ విరహితంగా భావస్ఫూర్తిని గురించి ఇంతగా పట్టుబడుతున్న రామారావుగారు, భావస్ఫూర్తి విరహితంగా వ్యాకరణం యొక్క ఉనికిని నిర్థారించే సూత్రమేమిటో వివరించవలసి ఉంటుంది. నిజానికి భావస్ఫూర్తిని వదిలితే వ్యాకరణం యొక్క అవసరం లేదు. మరొక అంశమేమిటంటే, భావస్ఫూర్తికి వ్యాకరణ సంబంధాల పరిజ్ఞానం తోడ్పడినంత మాత్రాన. స్ఫురించే ‘భావం’ వ్యాకరణ భావం కాదు. భావస్ఫూర్తికి వ్యాకరణం సహాయకం – వచన పద్య పాద విభజనకు భావస్ఫూర్తి సహాయకం. భావగణ విభజనలో, పాద విభజనలో వ్యాకరణాంశాలు తోడ్పడినంత మాత్రాన అవీ భావగణాలూ, వచన పద్య పాదాలూ కావటంలో క్షతి ఏమీ లేదు. ఏకాక్షర వృత్తాంతర్నిర్మాణాన్ని సమర్థించేందుకు గణిత శాస్త్రంలోని ‘సెట్’ సిద్ధాంతం తోడ్పడినంత మాత్రాన రామారావుగారంటున్న అంతర్నిర్మాణం గణిత శాస్త్రీయమయితుందా?

ఇదిట్లా కాగా, ‘భావగణాలైన ఈ భావం, భావాంశాల స్వరూపాన్ని సంపత్కుమార ఇప్పటి వ్యాసంలోనైనా వివరించకపోవటం విచారకరం’ అంటున్నారు రామారావు. నేను వివరించకపోవట మేమిటి? ఉదాహరణ పూర్వకంగా (అనలతోరణం లోని వచన పద్యం) వివరించినాను. అయితే ‘విచారకరం’ ఏమిటంటే, నేను వివరించిన భావ, భావాంశాలను వ్యాకరణ సంబంధాల పరంగా అన్వయిస్తూ మరో రకమయిన వివరణ ఇయ్యటానికాయన ప్రయత్నించటం.

ఇక – ‘భిన్న భిన్న వచన పద్య పాదాల్లో అక్కడ భావాన్ని స్ఫురింపజేసే పదాలస్థితిని బట్టి భావగణ విభాజకరీతి ఉంటుంది అన్న సంపత్కుమార వివరణ చాలా అసంతృప్తికరంగా ఉంది. ఆ స్థితి ఏమిటో నిరూపించే వరకూ భావగణాల అస్తిత్వాన్ని నేను అంగీకరించలేను’ అన్నారు రామారావుగారు. నిరూపిస్తాను. భావగణం ఏకపదంగా ఉంటుందా? బహుపదంగా ఉంటుందా అన్నప్పుడు, అక్కడ ఉపయుక్తమయిన పదాల స్థితి అంటే, ఏకపదం భావాంశస్ఫోరకమయితే ఏకపదమే భావగణం. బహుపదాల సమష్టి భావాంశస్ఫోరకమయితే, ఆ సమష్టే భావగణం. భావాన్ని స్ఫురింపజేసే పదాలస్థితి అంతే ఇది. ఇక్కడి పదాలు పూర్తి భావాన్ని స్ఫురింప జేస్తున్నాయా? భావాంశాన్ని స్ఫురింప జేస్తున్నాయా? – ఇవన్నీ భావగణ స్వరూపంలో (ఏకపద – బహుపద స్వరుపంలో) భేదాన్ని కలిగించవచ్చు. అందుకే, రామారావుగారు ఉదాహరించిన పై వాక్యం తరువాత నా వ్యాసంలో – భావగణ స్వరూపంలో భేదం ఉండవచ్చు గాని, భావగణం మాత్రం ఉంటుంది. – అన్న వాక్యం ఉంది. అంతే కాదు. ‘భావాన్ని ఆధారంగా చేసుకుని పదాల స్వరూపంలో, వాటి కలయికల్లో ఎన్ని తేడాలున్నా గూడా అది భావగణమే. అది ఏకైకం’ అనికూడా వివరించబడింది. ఈ సందర్భంలో ‘భ’గణ స్వరూపాన్ని ఒక ఉదాహరణంగా చూపిస్తూ, భగణం ఆదిలో ఉండే గురువర్ణ స్వరూపంలో నాలుగు విధాల తేడాలు (దూరము, దుంపలు, దుఃఖము, దుర్గతి) ఉన్నా కూడా, అది భగణమే అయినట్టూ, ఈ తేడాలు కారణంగా ఆ గణానికి నాల్గు పేర్లు లేనట్టు, భావగణ స్వరూపంలోని తేడాలను బట్టి కూడా దానికి వేరు వేరు పరిగణనం లేదన్నాను. ఇక్కడ ఈ అంశం ఉదాహరించటంలో గమనించవలసింది తేడాలున్నా భగణానికి వేరు వేరు పేర్లు లేవనేదే కాని మరోటి కాదు. నేనుదాహరించిన గురువర్ణ స్వరూపంలో తేడా ఉన్నా ‘సామ్యం కూడా ఉందనీ’, ఆ ‘సామ్యాన్ని హేతుబద్ధంగా నిరూపించవచ్చనీ’ రామారావుగారన్నారు. నిజానికి ఆ తేడాల సామ్యాన్ని హేతుబద్ధంగా నిరూపించవచ్చునా, లేదా అన్నది ప్రస్తుతం కాదు. ప్రస్తుతం తేడా ఉన్నదా లేదా అని. పైగా గురుస్వరూప విషయంలో ‘హేతుబద్ధత’ కూడా నిజానికి లేదు. ఎందుకంటే, ఆయన నిరూపించిన పద్ధతిలో ‘పూర్వ వ్యంజనంతో సంబంధం లేకుండా దీర్ఘాచ్చు గానీ, పరవ్యంజనంతో మూతవడిన హ్రస్వాచ్చు గాని గురువు అవుతుంది’. కాని, అంతే కాదు. ఇంకా ఉన్నది. పూర్వ వ్యంజనంతో సంబంధం కల దీర్ఘాచ్చు కూడా గురువైతుందని C,V అన్న గుర్తులతో వారే తేల్చినారు. కాని, పరవ్యంజనంతో మూతపడిన దీర్ఘాచ్చు VC కూడా (ఆన్) గురువే అయితుంది. ఇంకా పూర్వ వ్యంజనంతో సంబంధం కలిగి పరవ్యంజనంతో మూతవడిన దీర్ఘాచ్చు CVC కూడా (కాన్) గురువయితుంది. ఆ-కా-కాన్ అనే ఈ మూడు గురువుల అక్షర పరిమాణం ఒకే విధంగా ఉన్నదనటానికి వీల్లేదు.

నిజానికి ఇక్కడ అచ్చంగా గురు లఘు క్రమంతో భావగణం నిరూపించటం ఉద్దిష్టం కాదు. గురు-లఘువులతో ఏర్పడే గణాల్లో తేడాలున్నట్టే ఈ భావగణాల్లోనూ ఉంటుందని సూచించటమే ఇక్కడ ప్రధానం.