ఎన్నో నెలల ప్లానింగు, అవరోధాలు, మళ్ళా పట్టు వదలకుండా ప్రణాళికా రచన – ఈ ఘట్టాలన్నీ ముగిశాక 15 అక్టోబర్ 2022న బృందంలోని ఇరవైముగ్గురమూ నేపాల్ రాజధాని ఖాట్మండూ చేరుకున్నాం. 16 అక్టోబర్ నాడు – మా ట్రెకింగ్‌లో మొదటి రోజు, లుక్లా పట్టణం దగ్గర బయల్దేరి, పన్నెండు కిలోమీటర్లు నడిచి మాంజో గ్రామం చేరుకున్నాం.

ఏడు దేశాలు, 23 మంది సభ్యులు, అందులో కొంతమంది సరికొత్త ట్రెకర్లు అన్న విషయాలు దృష్టిలో పెట్టుకొంటే మొదటిరోజు చాలా సవ్యంగా జరిగిందని చెప్పాలి. అంతా అలసిపోయిన మాట నిజమేగానీ ఏ ఒక్కరూ డీలా పడలేదు. మర్నాటి ఉదయం అందరూ ఉత్సాహంగా రెండోరోజు అనుభవాలకోసం ఎదురుచూడటం గమనించాను.

ఆరున్నరకల్లా అందరం బ్రేక్‌ఫాస్ట్ కోసం కూర్చున్నాం. మా టీహౌస్‌వాళ్ళు వేడి వేడి వంటకాలు అందించారు. ఆమ్లెట్లు, ఉడికించిన గుడ్లు, పరోటాలు, చపాతీలు – వాటికి తోడు టిబెటియన్ బ్రెడ్డు. ఈ టిబెట్ బ్రెడ్డు కాస్తంత తియ్యగా మరికాస్త కరకరలాడుతూ ఉండి సరికొత్త అనుభవాన్ని అందించింది. వీటన్నిటికీ తోడు చక్కని మసాలా టీ ఉండనే ఉంది. ఎవరికి నచ్చిన వంటకం వాళ్ళు ఆర్డర్ చేశాం. తేవడానికి ఇరవై నిముషాలు పడుతుందన్నారు మా టీహౌస్‌వాళ్ళు.

మాకు ఇలా ప్రతిరోజూ పదిహేను ఇరవై నిముషాల సమయం బ్రేక్‌ఫాస్ట్ సమయంలో లభించబోతోందని అర్థమయింది. ఆ ఇరవై నిముషాల సమయంలో ముందు ముందు నడకకు శరీరాన్ని సంసిద్ధం చెయ్యడం కోసం వ్యాయామం చేద్దామన్న ఆలోచన వచ్చింది. అందరూ సరే అంటే సరే అన్నారు. మా బృందంలోని డాక్టర్ మోహన్‌ను మా శిక్షకుడిగా ఎన్నుకున్నాం. మా బృందం సభ్యులేగాకుండా కొంతమంది గైడ్‌లూ పోర్టర్లూ ఇతర బృందాలకు చెందిన ట్రెకర్లూ ఈ వ్యాయామ శిక్షణలో పాల్గొనడానికి ముందుకొచ్చారు.

గంటల తరబడి ఎత్తులు ఎక్కుతూ సాగిపోయే ట్రెక్కుల్లో ఉదయపు వ్యాయామం పోషించే పాత్ర ఎంత చెప్పినా తక్కువే. ఇలాంటి నడకల్లో – ఆమాటకొస్తే ఎలాంటి నడకల్లో అయినా – శరీరాన్ని ముందుకు నడిపించేది కండరాలే. అంచేత వాటిని సరైన స్థితిలో ఉంచుకోవడం ఎంతో అవసరం. ముఖ్యంగా గత దినపు నడకతో నలిగిపోయి అలసిపోయి ఉన్న కండరాలకు ఈ వ్యాయామం అన్న ప్రక్రియ బాగా ఉపయోగపడుతుంది. చిన్నప్పుడు డ్రిల్లు క్లాసులో చేసినట్టుగా స్ట్రెచింగ్ ఎక్సర్‌సైజులు చేయడమన్న సులభమైన పని ద్వారా కండరాలను బుజ్జగించి, వాటిలో తిరిగి చురుకుదనం నింపవచ్చు. ఈ విషయం గ్రహించిన ఇతర బృందాలవాళ్ళూ మాతో చేరారు. పైగా మా టీమ్‌లో పన్నెండుమంది డాక్టర్లు మెడికల్ కిట్లతో సహా ఉన్నారన్న సంగతి తెలిసి వారి ఉత్సాహం రెట్టింపయింది. అలా వాళ్ళు వచ్చి చేరడాన్ని మేము కూడా సంతోషంగా ఆమోదించాం.

వ్యాయామం ముగించి బ్రేక్‌ఫాస్ట్ తింటోన్నప్పుడు మా బృందంలోని అకలంక అన్న మిత్రుడు మా టీహౌస్ పై అంతస్తులో అపురూపమైన ఫోటోలున్న సంగతి బయటపెట్టాడు. మా మాటలు వింటోన్న హోటలు మనిషి ఒకాయన ‘మీరంతా వెళ్ళి చూసి రండి’ అని ప్రోత్సహించాడు. ఆ ఫొటోల్లో టెన్సింగ్ నార్గే, ఎడ్మండ్ హిలరీల ఫోటోలూ ఉన్నాయని చెప్పాడు. 1953లో జాన్ హంట్ నాయకత్వంలో ఎవరెస్ట్ ఎక్కడానికి వచ్చిన బ్రిటిష్ పర్వతారోహకుల బృందం – ఈ టీహౌస్‌లో ఒక రాత్రి బస చేశారట. ఆ బృందంలోని టెన్సింగ్, హిలరీలు ముందుకు సాగి ఎవరెస్ట్ అధిరోహించి ఆ శిఖరం ఎక్కిన మొదటి వ్యక్తులుగా చరిత్ర సృష్టించారు. వాళ్ళిక్కడ బస చేశారు అన్న మాట మాలో ఉత్తేజం నింపింది. సాధారణంగా కనిపిస్తోన్న ఆ టీహౌస్‌ను మరింత భక్తితోనూ గౌరవంతోనూ చూశాం. పటాలు కట్టిపెట్టిన అన్ని ఫోటోలనూ చూసి మనసంతా ఉత్సాహం నింపుకున్నాం. ఉన్నత శిఖరారోహణకు చెందిన స్థానిక వివరాలు ఎన్నో మాకు ఆ ఫోటోల ద్వారా తెలిశాయి.

ఏడింటికల్లా నేను, అనిత, ఉమా అందరికన్నా అరగంట ముందుగా ట్రెక్ ఆరంభించాం. మాతోపాటు రేషమ్ అన్న గైడు తోడుగా వచ్చాడు. గత నాలుగేళ్ళలో నాకు ఎన్నో ట్రెక్‌లకు సారథ్యం వహించే అవకాశం వచ్చింది. స్నేహం, సౌహార్ద్రం, సంబరం, సహాయశీలత నిండిన బృందంగా మాకు మంచి పలుకుబడి వచ్చింది. మాతోబాటు ట్రెక్‌లు చేయాలని ఉత్సాహపడేవాళ్ళ సంఖ్య పెరుగుతూ వస్తోంది. అయినా ఈ నాలుగేళ్ళలో మా బృందాలలో మహిళలు లేకపోవడమన్నది ఒక వెలితిగానే అనిపించేది.

నేను ఏదైనా ముఖ్యమైన ట్రెక్ పెట్టుకున్నప్పుడు ముందుగా ఆ విషయం పదిమందికీ తెలియజేస్తాను. అలా తెలియజేసే వాళ్ళలో మా మెడికల్ కాలేజీ సహాధ్యాయులు తప్పక ఉంటారు. నా ప్రతిపాదనకు స్పందించి మేమూ చేరతామని వచ్చిన కొత్తవాళ్ళతో నేను వివరంగా మాట్లాడతాను. మేం పెట్టుకొన్న ట్రెక్‌తో వాళ్ళు సరితూగగలరో లేదో అంచనా వేస్తాను. నా అంచనాలకు అనుగుణంగా ఉన్నవాళ్ళను మా యు.కె.లోని డాక్టర్ల కోర్ టీమ్‌కు జోడిస్తాను. ఇప్పటిదాకా మా కోర్ టీమ్‌లో ఉన్నవాళ్ళు, ఆసక్తి చూపించి వచ్చి ఎంపిక అయిన కొత్తవాళ్ళూ – అంతా మగవాళ్ళే. అదో లోటు. ఆ లోటును అధిగమించే అవకాశం ఈబీసీ ట్రెక్ పెట్టుకున్నప్పుడు అనితారాణి రూపంలో లభించింది.

అనితారాణి మెడికల్ కాలేజీలో నా క్లాస్‌మేట్. పద్దెనిమిదేళ్ళ ప్రాయంనుంచీ మా ఇద్దరికీ మంచి స్నేహం ఉంది. ఇపుడు ఆమె న్యూరాలజీ నిపుణిగా టెక్సస్‌లోని హ్యూస్టన్‌లో ప్రాక్టీస్ చేస్తోంది. 2019లో కిలిమంజారో ట్రెక్ పెట్టుకున్నపుడే తనూ రావాలని ఉత్సాహం చూపించింది. కానీ అలాంటి ట్రెక్‌లు చెయ్యడం మాకూ అదే మొదటిసారి. ఏమాత్రం అనుభవంలేని ఆ దశలో మాతోపాటు మహిళలను తీసుకువెళ్ళడానికి సందేహించాం. వాళ్ళకు సౌకర్యాలూ రక్షణా కల్పించలేమని భావించాం. తనను ఎంపిక చేయనందుకు అనిత అప్పట్లో బాగా నిరాశపడింది. 2022 వచ్చేసరికి నాకు అనుభవం పెరిగింది. ట్రెక్‌లకు సారథ్యం వహించడం విషయంలో నామీద నాకు నమ్మకం కుదిరింది. దానికి తోడు నాతోపాటు ఎన్నో ట్రెక్‌లు చేసిన సింహం, గోపి, విజయ్, మోహన్‌ల సాహచర్యం ఉండనే ఉంది. అంచేత ఈబీసీ ట్రెక్‌కు మహిళలను ఎంపిక చెయ్యడం విషయంలో మాలో కొంత సానుకూలత ఏర్పడింది.

ఈ నేపథ్యంలో అనిత ‘ఈబీసీ ట్రెక్‌కు వస్తాను’ అని పట్టుబట్టినపుడు నేను ఒప్పుకున్నాను. ఆవిడ అడగటం, నేను ఒప్పుకోవడం వెనుక మరో కారణం ఉంది. 2022 ఆరంభంలో అనితవాళ్ళ అమ్మ మరణించారు. అది ఆమెకు అనుకోని ఆఘాతం. తల్లి స్మృతిలో ఈబీసీ ట్రెక్ చేసినట్లయితే తన వేదన తగ్గి తల్లి మరణాన్ని అంగీకరించే శక్తి తనకు వస్తుందని అనిత భావించింది. ఆమాట నాకూ సమ్మతమనిపించి ఆమెను రమ్మన్నాను. ఆమె అప్పటికే కొన్ని మారథాన్ పరుగుల్లో పాలుపంచుకుంది. అలా శారీరక సామర్థ్యాన్ని పెంచుకొంది. అది చూశాక శారీరకంగానూ మానసికంగానూ ఈబీసీలాంటి కఠిన పరీక్షకు ఆమె తట్టుకోగలదన్న నమ్మకం నాకు కలిగింది. అయినా ఆమెకు మరో సలహా ఇచ్చాను. ‘ఇరవైమంది మగవాళ్ళ మధ్య ఒకే ఒక్క మహిళగా ఉండి అన్ని రోజులపాటు అంతంత దూరాలు నడవడం, అన్నన్ని ఎత్తులు ఎక్కడం – నిన్ను ఒంటరితనం బాధించే అవకాశం ఉంది. మరో మహిళ తోడు దొరుకుతుందేమో చూడు’ అన్నాను. అనుకోకుండా మా మెడికల్ కాలేజీ సీనియరూ అనితకు కజినూ అయిన ఉమాదేవి ఈబీసీకి రావడంలో ఆసక్తి చూపింది. ఉమకు అప్పటికే హిమాలయాల్లో ట్రెకింగ్ చేసిన అనుభవం ఉంది. తమ ఆధ్యాత్మిక గురువుతో కలసి హిమాలయాల్లోని ఉన్నతసీమలకు వెళ్ళింది. అలా అనితా ఉమా జంట కట్టారు. మా ట్రెకింగ్ బృందాల్లో చేరిన మొదటి మహిళలు అయ్యారు.

అనితకు తోడు దొరికిన మాట నిజమేగానీ మా బృందంలోని మగవాళ్ళతో ఆ మహిళలకు పూర్వపరిచయాలు అంతగా లేవు. అంచేత అటు మగవాళ్ళూ ఇటు ఈ ఇద్దరు మహిళలూ మొదటి రెండు రోజులూ బెరుకుబెరుగ్గానే గడిపారు. అందరు మగవాళ్ళ మధ్య మా కాలేజ్ సీనియర్ సింహం – నరసింహారావుకు మాత్రం అనితా ఉమలతో స్వల్ప పరిచయం ఉంది. బృందంలో నాతోపాటు వాళ్ళు తెలిసిన మరో మగమనిషి ఉండటం, పెద్దమనిషిలా అతను వారికి సహాయ సహకారాలు అందించడం వల్ల విషయం తేలికైంది.

ఇలా బృందాలుగా ట్రెకింగ్‌లకు వెళ్ళినపుడు నడకలో వెనకబడినవారికి తోడుగా ఉండి ఆనాటి గమ్యస్థానం దాకా వారితోబాటు అడుగులు వేయడం నాకు అలవాటు. ట్రెకింగ్ పరిభాషలో ఈ భూమికను ‘స్వీపర్’ అంటారు. బాబూ గురంగూ నేనూ అనితా ఉమలకు మొదటమొదట్లో ‘మెల్లగా సాగండి, తొందరపడవద్దు’ అని సలహా ఇచ్చాం. వారితోపాటు మేమూ మెలమెల్లగా నడిచాం. అలా నింపాదిగా నడవడానికి వీలుంటుందని వాళ్ళిద్దరినీ అందరికన్నా అరగంట ముందుగా బయల్దేరదీశాం.

సగర్‌మాథా నేషనల్ పార్క్ (275 చ.కి.మీ) మాంజో గ్రామపు శివార్లనుంచి మొదలవుతుంది. ఆ పార్క్ ముఖ్య ఆకర్షణ ఎవరెస్ట్ శిఖరమే అయినా ఆ శిఖరంతో బాటు ఆరువేల మీటర్ల ఎత్తును మించిన ప్రముఖ శిఖరాలు కూడా ఎన్నో ఉన్నాయి. పార్కులో చాలా భాగం మూడువేల మీటర్ల ఎత్తున ఉంది. హిమశిఖరాలు, వాటి చరియల్లో హిమానీనదాలతోబాటు చూడచక్కని బయలు భూములు, లోయలు, ఉరకలు వేస్తూ రాళ్ళమీద త్రుళ్ళిపడే నదులు, వాగులు, అక్కడక్కడా లోతైన అఖాతాలు, పెద్ద పెద్ద శిలలు – అనేక భౌగోళిక ఆకర్షణల సమ్మేళనం ఆ సగర్‌మాథా నేషనల్ పార్క్.

సామాన్యంగా అందరూ ఎవరెస్ట్ అని పిలచుకొనే శిఖరాన్ని నేపాల్‌లో సగర్‌మాథా అంటారు. స్వర్గశీర్షమని దాని అర్థం. టిబెట్‌లో ఆ శిఖరాన్ని చోమో లుంగ్మా (పర్వతరాణి) అని పిలుస్తారు. మనిషి కంట అంత సులభంగా పడకపోవడంవల్ల కాబోలు – హిందూ పురాణాలలో ఎవరెస్ట్ ప్రస్తావన దాదాపు లేదు. కైలాసపర్వతం అయితే శివుని పవిత్ర నివాసస్థలంగా హిందూ పురాణాలలో ప్రస్ఫుటంగా కనిపిస్తుంది. ఉన్నత హిమాలయశ్రేణిలోని సోలు, ఖుంబు ప్రాంతాలు హిందూ పురాణాలకు పుట్టినిల్లు అయిన గంగా-యమునా మైదానభూమికి బాగా దూరాన ఉండటం వల్ల ఆ ప్రాంతాలు, అక్కడి శిఖరాలూ ఆ మైదానంలోని ప్రజలకు అందుబాటులో లేవనాలి. గంగానదికి చేరువలో ఉన్న హిమాలయాలు మునులకూ మహర్షులకూ గురుకుల గురువులకూ నివాసస్థలాలై హిందూ పురాణాలలో కీర్తించబడటం మనం గమనించవచ్చు. గంగా-యమునా పరీవాహక పర్వత ప్రాంతమయిన ఉత్తరాఖండ్ రాష్ట్రంలో హిందువుల పవిత్ర దేవాలయాలూ పుణ్యతీర్థాలూ ఎన్నో రూపు దిద్దుకుని ఉండటం మనకు కనిపిస్తుంది. మళ్ళా సోలు, ఖుంబు ప్రాంతాలకు వెళితే అక్కడి హిమగిరి శిఖరాలు టిబెట్ వారికి శతాబ్దాలుగా చిరపరిచితాలు. స్థూలంగా చెప్పాలంటే అదంతా టిబెటియన్ బుద్ధిజమ్ నెలకొని ఉన్న ప్రాంతం.

టిబెట్‌కు చెందిన షెర్పాలు ఆ ఉన్నత హిమాలయాల సీమలో టిబెట్ నేపాల్‌ల మధ్య హద్దులూ అడ్డుగోడలూ అన్నవి లేకుండా తిరుగాడటం శతాబ్దాలుగా సాగిపోతోంది. స్థూపాలు, గొంపాలు, చోర్టన్లు, రంగురంగుల ప్రార్థనా పతాకాలూ ఆ ప్రాంతంలో విరివిగా కనిపిస్తాయి. ‘ఓం మణిపద్మేహమ్’ అన్న బౌద్ధమంత్రం అక్కడి పర్వతాలలో ప్రతిధ్వనిస్తూ ఉంటుంది.

ఇటు ఇండో-నేపాల్ ప్రాంతంలోనూ అటు టిబెట్‌లోనూ విస్తరించి ఉన్న హిమాలయ శిఖరాల పేర్లు కూడా ఆయా ప్రాంతాలకు అనుగుణంగానే ఉంటాయి. ఇండో-నేపాల్ శిఖరాలకు అన్నపూర్ణ, నందాదేవి, ధౌలగిరి లాంటి సంస్కృత మూలాల పేర్లు; టిబెట్ వేపు ఉన్న వాటికి లోత్సె, చో ఒయు, మకాలు, లొబుచె లాంటి టిబెటియన్ పేర్లు. అన్నట్టు ఎవరెస్ట్ శిఖరాన్ని ఈ మధ్య వచ్చిన పేరుతో గాకుండా అప్పటి చోమో లుంగ్మా అన్న పేరిట పిలవాలన్న వాదన ఆ ప్రాంతంలో తరచూ ఇప్పటికీ తల ఎత్తుతూ ఉంటుంది. ఏ పేరుతో పిలుస్తున్నాం అన్న సంగతి ఎలా ఉన్నా ఆయా శిఖరాల గాంభీర్యం, ఔన్నత్యం – అవి కదా మనకు ముఖ్యం! అన్నట్టు బ్రిటిషువాళ్ళు కూడా హిమాలయాల్లోని నదులకు, పర్వతాలకు, భౌగోళిక విశేష రూపాలకూ తాము రాక ముందు ఉన్న స్థానికనామాలనే అనుసరించారు. కొన్ని కొన్ని పేర్లను తమ సౌలభ్యం కోసం ఆంగ్ల బాణీలోకి మార్చారు. గంగను గాంజెస్ (Ganges) అన్నారు. ఎవరెస్ట్ విషయంలో మాత్రం చోమో లుంగ్మా, సగర్‌మాథా అన్న పేర్లను విస్మరించారు.

మేమంతా సగర్‌మాథా నేషనల్ పార్క్ వాళ్ళ ఆఫీసులో మా పేర్లను నమోదు చేసుకుని ఆ పార్క్ ఆరంభంలో ఉన్న, రంగురంగుల అలంకరణతో నిండిన ప్రవేశద్వారంగుండా పార్కులోకి అడుగుపెట్టాం. అదో పులకరింత.

అక్కడ ఉన్న సమాచార ఫలకాల్లో పార్క్‌కు సంబంధించిన మౌలిక వివరాలు కనిపించాయి. ఈ నేషనల్ పార్క్‌ను ఆ ప్రాంతపు పర్యావరణ పరిరక్షణ చర్యల్లో భాగంగా 1976లో ఏర్పరచారట. స్థాపించిన మూడేళ్ళకే, 1979లో యునెస్కో వాళ్ళ ప్రపంచ వారసత్వ సంపదగా ఈ పార్కు గుర్తింపు పొందిందట. అలాంటి విశిష్టమైన గుర్తింపు పొందిన మొట్టమొదటి స్థలాలలో ఇది ఒకటి. ఇందులో ఎనిమిదివేల మీటర్ల ఎత్తును మించిన శిఖరాలు మూడు ఉన్నాయి: ఎవరెస్ట్ (8849 మీటర్లు), లోత్సె (8501 మీటర్లు), చో ఒయు (8153 మీటర్లు). అలాగే అనేక హిమానీనదాలకు ఈ పార్కు స్థావరం. వాటిల్లో ఖుంబు, ఇమ్జా, గోజుంపా, నంగ్పా అన్న గ్లేషియర్లు చెప్పుకోదగ్గవి. మంచు చిరుత, కస్తూరి మృగం, ఎర్ర పాండాలాంటి అరుదైన జంతువులకి ఈ పార్కు సహజ నివాస స్థలం. పార్కు విశాలావరణంలో ఎనిమిదివేలమంది ప్రజలు జీవిస్తున్నారట.

జోర్సల్లె అన్న గ్రామం దాటాక రెండు ఉయ్యాల వంతెనలు కనిపించాయి. అవి ఒకదానిమీద ఒకటి విచిత్రంగా అమరి ఉన్నాయి! జాగ్రత్తగా చూస్తే దిగువన ఉన్న వంతెన వాడుకలో లేదని అర్థమయింది. దాన్నలా ఉంచేసి పైన కొత్త వంతెన కట్టారన్నమాట. ‘టెన్సింగ్ నార్గే – ఎడ్మండ్ హిలరీ బ్రిడ్జ్’ అన్నది దాని పేరు. దానికున్న బలిష్టమైన ఉక్కు తాళ్ళకు రంగురంగుల ప్రార్థనా పతాకాలు చుట్టారు. లోతైన లోయ మీద నిర్మించిన వంతెన అది. దిగువన లోయలో దూధ్‌కోసి నదిని ఆనుకొని మెలికలు మెలికలుగా సాగుతోన్న కాలిబాట కనిపించింది. పాకుతోన్న పొడవాటి ధవళసర్పంలా కనిపించిందా బాట. ఎక్కడో దిగువన మహావేగంగా సాగిపోతోన్న నది చేస్తోన్న గర్జన వినిపించింది. గొప్ప అనుభవమది. ఎత్తులూ వేగంగా సాగే గాలులూ అంటే బెదరనివారికి ఆ అనుభవం బాగా నచ్చుతుంది. ‘ఇది నేపాల్లోకెల్లా ఎత్తయిన ఊయల వంతెన’ అని చెప్పాడు బాబు – బహుశా ప్రపంచంలోకెల్లా అవవచ్చు. దిగువనున్న నదీగర్భానికి 125 మీటర్ల ఎగువన 140 మీటర్లు మాత్రమే పొడవున్న అసలు సిసలు ఊయెల వంతెన అది!

మాంజోనుంచి నామ్చే బజారుకు చేరడమన్నది దానికదే ఒక సవాలు. చిక్కని పైన్ వృక్షాల అరణ్యం, దూధ్‌కోసి అగడ్తలోకి బాగా ఎక్కి దిగడం… నడిచిన కొద్దీ ఎత్తు పెరుగుతోన్న కొండవాలులు – సవాలంటే సవాలే మరి. సవాళ్ళ సంగతి ఎలా ఉన్నా మేమంతా మెల్లమెల్లగా ఉన్నత సీమలు చేరుతున్నామన్నది నిజం.

అలా నాలుగు గంటలసేపు రాళ్ళమీద కఠినమైన నడక నడిచాక టాప్‌దండ అన్న ప్రదేశం చేరుకున్నాం. అక్కడి చిన్నపాటి గుట్ట మీద తినుబండారాలు, పానీయాలు, టిబెట్ బాణీ అలంకరణ సామగ్రి – షాపుల వాళ్ళ కోలాహలం. అక్కడి పైన్ వృక్షాల మధ్యనుంచి ఎవరెస్ట్ శిఖరపు తొలి దర్శనం జరిగింది. బాబు మాకా సంగతి చెప్పకుండా ఉంటే ఆ దట్టమైన చెట్ల మధ్యనుంచి ఎవరెస్ట్ కనిపిస్తుందన్న సంగతి మాకు తెలిసేది కాదు. దివ్యమైన దృశ్యమది. ఎవరెస్ట్ పక్కనే చిన్న తమ్ముడిలా నిలబడి లోత్సె శిఖరం కనిపించింది.

19వ శతాబ్దం నడుమ దినాలలో ఈస్టిండియా కంపెనీవాళ్ళు స్థాపించిన ‘ది గ్రేట్ ట్రిగొనామెట్రికల్ సర్వే ఆఫ్ ఇండియా’ అన్న సంస్థ ఎవరెస్ట్ ప్రాంతాన్ని శాస్త్రీయంగా తరచి చూసే పని ఆరంభించింది. 1852లో రాధానాథ్ సిక్దర్ అన్న సర్వేయరు త్రికోణమితి సిద్ధాంతాల సాయంతో ఎవరెస్ట్ ఎత్తును ఎంతో ఖచ్చితంగా కొలవగలిగాడు. ఆ కొలతలు ముగిసిన కొద్దికాలానికే ఎవరెస్ట్ ప్రపంచంలోకెల్లా ఎత్తయిన శిఖరం అన్న విషయం నిర్ధారించబడింది. అప్పటిదాకా కాంచన్ జంగా శిఖరమే అత్యున్నతం అన్న భావన చలామణిలో ఉండేది. ఆధునిక పరిజ్ఞానం అందుబాటులో లేని రోజుల్లో కేవలం గణితం సాయంతో వంద మైళ్ళ దూరాన నిలబడి కొలతలు కొలిచి ఎవరెస్ట్ ఎత్తును అంత ఖచ్చితంగా నిర్ధారించిన రాధానాథ్ సిక్దర్ ప్రతిభ గురించి ఎంత చెప్పుకున్నా తక్కువే! బ్రిటిష్ అధికారులు సిక్దర్‌ను మానవ కలన యంత్రం – హ్యూమన్ కంప్యూటర్‌గా పరిగణించి గౌరవించేవారు. ఇప్పటి కంప్యూటర్లు ఎంత ఖచ్చితంగా లెక్కలు కడుతున్నాయో అంతే ఖచ్చితంగా ఉండేవట సిక్దర్ లెక్కలు!

ఆ రోజుల్లో ఎవరెస్ట్ శిఖరం టిబెటియన్లకు ‘చోమో లుంగ్మా’ గానే తెలుసు. బ్రిటిష్ అధికారులు దాన్ని ‘పీక్ ఫిఫ్టీన్’ అని పిలిచేవారు. జార్జ్ ఎవరెస్ట్ అన్న వ్యక్తి ది గ్రేట్ ట్రిగొనామెట్రికల్ సర్వే ఆఫ్ ఇండియా ప్రాజెక్ట్‌లో పనిచేశాడు. సర్వేయర్ జనరల్ ఆఫ్ ఇండియాగా నియమించబడ్డాడు. 1843లో పదవీ విరమణ చేసి ఇంగ్లండ్ తిరిగి వెళ్ళిపోయాడు. అతని తర్వాత పదవీ బాధ్యతలు స్వీకరించిన ఆండ్రూ స్కాట్ వా (Andrew Scott Waugh) అన్న అధికారి జార్జ్ ఎవరెస్ట్ మీద గౌరవంతో అప్పటికే ప్రపంచంలోకెల్లా ఎత్తయిన శిఖరంగా గుర్తించబడిన పీక్ ఫిఫ్టీన్‌కు ఎవరెస్ట్ పేరు పెట్టమని సిఫార్సు చేశాడు. లండన్‌లోని రాయల్ జియోగ్రాఫికల్ సొసైటీ ఆ సిఫార్సును ఆమోదించి 1865లో ఎవరెస్ట్ పేరును ఖరారు చేసింది.

ఇంతా చేసి జార్జ్ ఎవరెస్ట్ తన పేరు మీద ఉన్న శిఖరాన్ని ఏనాడూ చూసి ఎరుగడు! కానీ చనిపోవడానికి ఏడాది ముందు, డెబ్భై అయిదేళ్ళ వయసులో, ఇంగ్లండు తిరిగి వెళ్ళిన ఇరవై రెండేళ్ళ తర్వాత, ప్రపంచంలోని ఎత్తయిన శిఖరానికి తన పేరు పెట్టారన్న విషయం తెలుసుకున్నాడు. స్వతహాగా నెమ్మదస్తుడూ నమ్రత నిండిన మనిషీ అయిన ఎవరెస్ట్‌కు అలా ఆ శిఖరానికి తన పేరు పెట్టడం పెద్దగా నచ్చలేదు. తాను చేసినదేమయినా ఉంటే అలా ఆ శిఖరం ప్రాముఖ్యాన్ని గుర్తించి ఆ విషయాన్ని వెలుగులోకి తెచ్చిన ఆండ్రూ స్కాట్ వా, రాధానాథ్ సిక్దర్‌లను తమ తమ పదవుల్లో నియమించడం వరకేనని ఎవరెస్టుకు తెలుసు.

మరో రెండు గంటలు కష్టానికి ఓర్చి నిడుపాటి కొండదారిన ముందుకు సాగాక 3440 మీటర్లు ఎత్తున ఉన్న నామ్చే బాజార్ చేరుకున్నాం. నేపాల్ దేశపు షెర్పా రాజధాని అన్న అనధికార హోదా కలిగిన ప్రదేశమది. ఆ రోజు అంతా కలసి ఆరుగంటలపాటు నడిచి ఎనిమిది కిలోమీటర్ల దూరం అధిగమించాం. మాంజోతో పోల్చితే 605 మీటర్లు ఎగువకు చేరామన్నమాట. నామ్చే బాజార్ పొలిమేరల్లో చక్కని అలంకరణతో నిండిన ప్రవేశద్వారం మాకు స్వాగతం పలికింది. ఒక బౌద్ధ స్తూపమూ ప్రేయర్ వీల్సూ కనిపించాయి. తిన్నగా ఊరి ముఖ్యమార్గంగుండా సాగి ఆనాటి మా నివాసస్థలం ‘కాంప్ ద బేస్’ చేరుకున్నాం. మా కోసం దాల్‌భాత్ భోజనం సిద్ధంగా ఉంది.

భోజనాల సమయంలో కాలిఫోర్నియానుంచి వచ్చిన అరవింద్ అన్న వ్యక్తి కుటుంబంతో పరిచయమయింది. అంతకు ముందే నడక దారిలో వాళ్ళతో మాటలు లేని పలకరింపులు సాగాయి. భోజనాల బల్ల దగ్గర మాటలూ కలిశాయి. వాళ్ళ ఇరవై ఏళ్ళ అబ్బాయి రిషిక్, పద్దెనిమిదేళ్ళ కవలకూతుళ్ళు నేహా, మేఘలతో కలసి ఈబీసీ ట్రెక్‌కు వచ్చాడు అరవింద్. ఆరంభదశలోనే ఉన్నారుగదా – పిల్లలు కాలిఫోర్నియా సౌకర్యాలను వదిలిపెట్టి ట్రెక్‌లోని కష్టసుఖాలకు ఇంకా అలవాటు పడలేదు. మేమంతా వాళ్ళకు ఇవ్వగలిగినంత ప్రోత్సాహం అందించాం. మా దగ్గర ఉన్న పచ్చళ్ళు వాళ్ళతో పంచుకున్నాం. మన రుచులకు మొహం వాచిన అరవింద్ కుటుంబం ఆ పచ్చళ్ళు ఇష్టంగా తిన్నారు. తర్వాత రోజుల్లో కూడా ఆ కుటుంబం మాకు చాలాసార్లు తటస్థపడింది. రోజుల తరబడి ట్రెకింగ్ చేస్తున్నపుడు ఇలా సహ ట్రెకర్లు తరచూ ఎదురు పడుతుండడం సహజం. ట్రెక్ మార్గంలోనో, టీహౌసెస్‌ లోనో పదే పదే కలుసుకోవడం, కబుర్లు పంచుకోవడం సాగిపోతూ ఉంటుంది. అలా ఏర్పడ్డ పరిచయాలు క్రమక్రమంగా గాఢతను సంతరించుకుంటాయి. కొన్నిసార్లు స్నేహాలుగా పరిణమిస్తాయి.

నామ్చే బాజార్ అవడానికి ఆ ప్రాంతాల ముఖ్యకేంద్రమే అయినా ఏ హడావుడీ లేకుండా ఎంతో శాంతగంభీరంగా ఉంది. పట్టణం జనాభా ఏకంగా ఐదు వేలు! దానితోబాటు ఏడాదికి సగటున నలభై వేల మంది ట్రెకర్లు ఆ ఊరి గుండా సాగిపోతూ ఉంటారట. మొత్తం ఈబీసీ యాత్రామార్గమంతటికీ అతి పెద్ద పట్టణం నామ్చే బాజార్. ఎవరెస్ట్ ట్రెక్ గురించి ఎవరు ఏం చెప్పినా ఏం రాసినా అందులో నామ్చే బాజార్ ప్రస్తావనా ప్రశంసా తప్పకుండా ఉంటాయి. ఊరికి నేపథ్యంగా నిలచే ఒకటిని మించిన శిఖరాలున్న కాంగ్డే రి (Kangde Ri) పర్వతం అక్కడి అదనపు ఆకర్షణ.

అన్నట్టు నామ్చే బాజార్‌లో మోటారు వాహనాలు తిరగడం నిషిద్ధం. అసలు అవి తిరిగే అవకాశమూ లేదు. ఊళ్ళోని రాతిబాటలన్నీ ట్రెకర్లకు, జడలబర్రెలూ కంచరగాడిదలమీద వస్తువులు వేసుకుని సాగే వ్యాపారబృందాలకూ అనుకూలంగా ఏర్పరచుకున్నవి. ఏదేమైనా ఇంత జనాభా, వైశాల్యం ఉన్న పట్టణంలో మోటారు బండి అన్నది తిరగకపోవడం ప్రపంచంలోనే అత్యంత అరుదైన విషయం అనిపించింది.

ఊరి మార్కెట్లో ఎన్నో రంగులీనే టిబెటియన్ దుకాణాలు… ఉన్ని దుస్తులు, సువనీర్లు, చిరునగలు – ఆకర్షించే దుకాణాలవి. ఈ వస్తువులతోపాటు ట్రెకర్లకవసరమయే అన్ని రకాల పరికరాలూ దొరుకుతున్నాయక్కడ. ఆ దొరికే సరంజామా కూడా ఎంతో నాణ్యమయినది, ప్రపంచంలోని అత్యుత్తమ బ్రాండ్‌లకు చెందినది.

నామ్చే బాజార్‌లో మేమంతా రెండు రోజులు గడిపాం. మేమున్న కాంప్ ద బేస్ హోటల్ చక్కని సదుపాయాలు కలిగి ఉంది. అక్కణ్ణించే స్ఫుటంగా కనిపించే కాంగ్డే రి పర్వతదృశ్యాలు మాకు అదనపు ఆకర్షణ. మామూలుగా అయితే ట్రెక్ దారిలో ఇలాంటి చోట ఒక రోజు ఆగి విశ్రాంతి తీసుకుంటే సరిపోతుంది. కానీ మేమున్నది 3440 మీటర్లు ఎత్తున్న ప్రదేశంలో. ఇలాంటి ఉన్నత ప్రదేశాలలో ఏరోజూ 500 మీటర్లకు మించి ఎగువకు చేరకూడదన్నది సామాన్య నియమం. కానీ అన్నిసార్లూ అది పాటించడం సాధ్యం కాకపోవచ్చు. మా ఈ రెండో రోజు ట్రెక్‌లో మాంజోనుంచి నామ్చే బాజార్ చేరినపుడు 600 మీటర్లను మించిన ఎత్తుకు చేరుకున్నాం. అలాంటి సమయాల్లో తొందరపాటు ప్రదర్శించి ముందుకు సాగిపోకుండా ఒకటికి రెండు రోజులు ఆగి, ఆ వాతావరణానికి మా శరీరాలను సమన్వయం చేసుకుని మరీ ముందుకు సాగడం సరియైన పని. ఇదిగో ఈ కారణంవల్లనే ఎవరెస్ట్ ట్రెక్ చేసేవాళ్ళంతా నామ్చే బాజార్‌లో రెండు రోజులు గడిపి ముందుకు సాగుతూ ఉంటారు.

18 అక్టోబర్ మా ట్రెక్‌లో మూడవ రోజు. నామ్చే బాజార్‌లో రెండు రోజులు విశ్రాంతి అనడమేగానీ అది అలా రికామీగా వాలుకుర్చీలో చేరగిలబడి తీసుకునే విశ్రాంతి కాదు. ఆ ఉన్నత పర్వతశ్రేణులతో మా శరీరాలు సమన్వయమవ్వాలంటే క్రమం తప్పకుండా తగు మాత్రపు శారీరక శ్రమ, శిక్షణ అవసరం. ఆ ప్రక్రియలో భాగంగా మా గైడ్‌లూ పోర్టర్లూ మా అందరినీ నామ్చే బాజార్ నుంచి మూడు నాలుగు కిలోమీటర్లు దూరాన ఉన్న సయాంగ్‌బోచె (Syangboche) అన్న ప్రదేశంలోని ఎవరెస్ట్ వ్యూ హోటల్ దాకా ఎక్లమటైజేషన్ ట్రెక్‌కు (Acclimatization trek) తీసుకు వెళ్ళారు. గమ్యం చేరడానికి మూడు గంటలు పట్టింది. అందమైన పర్వత సీమ. పేరుకు పిల్ల ట్రెక్కే అయినా హిమాలయ దృశ్యాలను చూడటానికీ మనసుకు పట్టించుకోడానికీ అంతకన్నా చక్కని మార్గం ఉండదనిపించింది. మా జ్ఞాపకాలలో బాగా నిలచిపోయిన అనుభవం ఆ సయాంగ్‌బోచె ట్రెక్.

ఆ దారిలో మాకు 3790 మీటర్ల ఎత్తున ఒక రన్‌వే తటస్థపడింది. ఖాట్మండూనుంచి ఎవరెస్ట్ వ్యూ హోటల్ దాకా టూరిస్టులను వాయుమార్గాన తీసుకురావడానికి ఉద్దేశించబడిన చిట్టి విమానాశ్రయం అది. ఈ మధ్యకాలంలో దాని వాడుక బాగా తగ్గిందట. ఆ ప్రదేశమంతా జూనిపర్ (Juniper) పొదలు. ఇంకా పేరు తెలియని తుప్పలూ పొదలూ… రంగురంగుల పూలు. వీటి వివరాలు వివరించగల బోటనిస్టు కూడా మా బృందంలో ఉంటే బావుండేది కదా అనిపించింది.

దారిలో మాకు ఓలాఫ్ అన్న నార్వే దేశపు వ్యక్తి కనిపించాడు. ఆయన ‘సగర్‌మాథా నెక్స్ట్’ (Sagarmatha Next) అన్న ప్రాజెక్ట్‌లో కార్యకర్తగా పనిచేస్తున్నాడట. ఆ ప్రాంతాలను పరిశుభ్రంగా ఉంచడం, పరిరక్షించడం ఆ ప్రాజెక్టు ముఖ్య ఉద్దేశం. వారి లక్ష్యాలకు సరిపడినట్టుగానే ఆ ప్రదేశమంతా పరిశుభ్రత ఉట్టిపడుతోంది. నేను భయపడ్డట్టు వ్యర్థపదార్థాల ఉనికి లేనే లేదు.

ఓలాఫ్‌తో కాసేపు కలసి నడిచాం. అతను స్నేహశీలి. ఏ బిడియాలూ లేని మనిషి. చక్కగా మాట్లాడాడు. ఒక ప్రత్యేకమైన పర్వతారోహరణ విజయం సాధించడానికి కృషి చేస్తోన్న క్రిష్టిన్ హరిల అన్న నార్వేకు చెందిన మహిళ వివరాలు చెప్పుకొచ్చాడు. ప్రపంచంలో ఎనిమిదివేల మీటర్ల ఎత్తును మించి ఉన్న పధ్నాలుగు గిరి శిఖరాలను అతి తక్కువ సమయంలో అధిరోహించడంలో ఇప్పటికే నిమ్స్ (నిర్మల్) దాయ్ పుర్జా (Nims Dai Purja) అన్న నేపాలీ మూలాల బ్రిటిష్ యువకుడు స్థాపించిన రికార్డ్‌ను ఛేదించాలన్నది క్రిష్టిన్ లక్ష్యమట.

నిర్మల్ పుర్జా నేపాల్‌లో పుట్టిన మనిషి. బ్రిటిష్ స్పెషల్ ఫోర్సెస్‌కు చెందిన గూర్ఖా సిపాయి. కోవిడ్ మహమ్మారి ప్రపంచాన్ని భయభీతం చెయ్యడానికి కొద్ది నెలల క్రితమే, 2019లో, ఆ పధ్నాలుగు శిఖరాలనూ ఆరునెలల ఆరు రోజుల అతి తక్కువ సమయంలో జయించి అరుదైన రికార్డ్ స్థాపించాడు. ఆ వివరాలన్నీ ‘14 పీక్స్ – నథింగ్ ఇంపాసిబుల్’ అన్న నెట్‌ఫ్లిక్స్ వాళ్ళ డాక్యుమెంటరీలో చూశాను. నిర్మల్ పుర్జా అన్ని అవరోధాలనూ అధిగమించి ఆ ఊహాతీతమైన రికార్డ్‌ను సాధించిన విధానం నన్ను అబ్బురపరచింది. అతని పట్టుదల, ధైర్యసాహసాలు నన్ను ఆకట్టుకున్నాయి. అసాధ్యమైన పనిని చేపట్టాడని అందరూ భావిస్తున్న సమయంలో పుర్జా తన కార్యక్రమానికి ‘ప్రాజెక్ట్ పాసిబుల్’ అన్న పేరు పెట్టుకున్నాడు! రెయిన్‌హోర్డ్ మెస్సినర్ (Reinhord Messiner) అన్న ఇటలీకి చెందిన పర్వతారోహకుడు 1970-86ల మధ్య పదహారు పదిహేడు సంవత్సరాలు శ్రమించి ఈ పధ్నాలుగు శిఖరాలూ ఎక్కాడట. మళ్ళా 33 సంవత్సరాల తర్వాత పుర్జా అతి స్వల్పకాలంలో ఆ రికార్డును తిరగరాశాడన్నమాట. అన్నట్టు ఆక్సిజన్ సాయం లేకుండా ఎవరెస్ట్‌ను అధిరోహించిన మొట్టమొదటి వ్యక్తి మెస్సినర్.

మా ఈబీసీ ట్రెక్ సమయంలో క్రిష్టిన్ నేపాల్ హిమాలయాల్లో ఉంది. ఆమె అప్పటికే ఇదే ఐదు నెలల సమయంలో పన్నెండు శిఖరాలు ఎక్కేశారు. మిగిలిన రెండు శిఖరాలూ – చో ఒయు (Cho Oyu), శిషపంగ్మ (Shishapangma) – చైనా భూభాగంలో ఉన్నాయి. వాటికి చైనా ప్రభుత్వం అనుమతి నిరాకరించింది. ప్రస్తుతం ఆమె చో ఒయు శిఖరాన్ని నేపాల్ వేపు నుంచి ఎక్కే ప్రయత్నంలో ఉన్నారట. ‘ఆమెకు పుర్జా రికార్డును అధిగమించడానికి ఇంకా కొద్ది రోజులే మిగిలున్నాయి. పరిస్థితులు చూస్తే అనుకూలంగా లేవు’ అని వాపోయాడు సహృదయ మిత్రుడు ఓలాఫ్. మా అందరినీ వచ్చి తమ ప్రాజెక్ట్ ప్రాంగణంలో కొద్దిసేపు గడపమని ఆహ్వానించాడు. ‘ఎవరెస్ట్ వ్యూ హోటల్ నుంచి తిరుగు ప్రయాణంలో సగర్‌మాథా నెక్స్ట్ ప్రాజెక్ట్ ప్రాంగణానికి తప్పకుండా వస్తాం’ అని చెప్పి మా నడక సాగించాం. మూడు గంటల నడక తర్వాత 3860 మీటర్ల ఎత్తున ఉన్న ఎవరెస్ట్ వ్యూ చేరుకున్నాం. అంటే ఆనాడు మేము నామ్చే బాజార్ నుంచి 440 మీటర్ల ఎగువకు చేరామన్నమాట.

1971లో ఉనికిలోకి వచ్చిన ఎవరెస్ట్ వ్యూ హోటల్ ప్రపంచంలోని అత్యున్నత స్థాయి లగ్జరీ హోటళ్ళలో ఒకటి. ఎంతో సుందరమైన ఈ ప్రాంగణాన్ని యొషినోబు కుమగయ అన్న జపాను వాస్తు శిల్పి మినిమలిజమ్ సూత్రాల మీద రూపకల్పన చేశాడు. ఆ హోటల్ మేడ మీదనుంచి చూస్తే అన్ని దిక్కుల్లోనూ ఏ అడ్డూ లేకుండా హిమాలయాలు కనిపిస్తాయి. మూడువందల అరవై డిగ్రీల దృశ్యమహామాలిక మన కళ్ళముందు నిలుస్తుంది. జపాన్‌నుంచి వచ్చే యాత్రికులకు ఎంతో ఇష్టమైన ప్రాంగణమది.

మేము 2020లో మొదటిసారి ఈబీసీ ట్రెక్ చేద్దామనుకున్నపుడు ఈ ఎవరెస్ట్ వ్యూ హోటల్లో ఒక రోజు ఉండేలా బుకింగ్ చేసుకున్నాం. ఆ బుకింగూ మా ట్రెక్కూ కోవిడార్పణం అయిపోయాయి. ఈ 2022లో మరోసారి బుకింగ్ ప్రయత్నం చేశాంగానీ దొరకలేదు. ‘రూము దొరక్కపోతే మాత్రం ఏమయిందీ? అందరం వెళ్ళి ఓ కప్పు టీ తాగి వద్దాం. ఆ హోటల్ సహజ సౌందర్యాన్ని చవిచూసి వద్దాం’ అని ప్రతిపాదించాడు మా ఏజెంట్ సూర్య. బావుందనిపించింది.

హోటల్ చేరాక అందరం మేడమీదికి చేరి టీ కప్పులు చేతబట్టి ఎవరెస్ట్ శిఖరానికి ఎదురుగా బైఠాయించాం. వాతావరణం తేటగా ఉంది. చక్కని వెచ్చని సూర్యకాంతి… ఎదురుగా ఎవరెస్ట్ తదితర హిమశిఖరాలు. కళ్ళు చెదిరే సౌందర్యం. ఏ హడావుడీ లేని మనఃస్థితిలో చక్కని టీ చప్పరిస్తూ – ఆ క్షణాల్లో అక్కడ గడపగలగడం ఎంత అదృష్టం! మనసు శ్రుతి అయితే సర్వం దివ్యమంగళంగా తోస్తుంది. తాగే తేనీరు అమృతం అనిపిస్తుంది. దుబాయ్‌నుంచి వచ్చిన విజయ్, మోహన్ తమతోబాటు తీసుకువచ్చిన మన బాణీ తినుబండారాలు అందరికీ పంచారు. వాటిని మనసారా ఆరగిస్తూ అక్కడి దృశ్యాలను ఆస్వాదిస్తూ అందరం మౌనసంబరాలు చేసుకున్నాం.

ఈ ట్రెక్‌లో ఎవరెస్ట్‌ను చూడటం అది మూడవసారి. ఆ మూడింటిలోనూ ఆ రోజు చూసిన దృశ్యం అత్యుత్తమం. ఎవరెస్టే కాకుండా ఆ పక్కనే వున్న అమ దబ్లమ్ (Ama Dablam) పర్వతాన్ని ఆరోజు మొట్టమొదటిసారిగా చూశాం. అది ప్రపంచంలోకెల్లా అతి సుందరమైన పర్వతం అని ప్రతీతి. ట్రెక్ సాగినంత కాలం ఈ అమ దబ్లమ్ మా తోడుంటూనే వచ్చింది. ఎవరెస్ట్‌ పక్కనే ఉన్న మరో ఎనిమిదివేల మీటర్ల శిఖరం – లోత్సె, ‘నేనూ ఉన్నానండోయ్’ అని హెచ్చరించింది. ప్రపంచంలోకెల్లా నాలుగవ అత్యున్నత శిఖరమది. ఈ మూడు శిఖరాలే కాకుండా తబుచె, ఖంగ్టేగ, ధమ్‌సెర్కు, కుసుకు కన్‌గరు లాంటి ఉన్నత శిఖరాలు కూడా అక్కడ కొలువుదీరి కనిపించాయి. మాటలకందని విహ్వలసౌందర్యమది. ఇక ముందుకు ఒక్క అడుగైనా వేయకుండా ఇట్నుంచి ఇటే ఇంటికి వెళ్ళాల్సి వచ్చినా నా యాత్ర పరిపూర్ణమయినట్లే అన్న భావన కలిగింది. అంతగా ముద్రవేసిన దృశ్యమది. హత్తుకుపోయిన భావశబలత అది.

ప్రపంచంలో ఎనిమిదివేల మీటర్లకంటే ఎత్తున్న శిఖరాలు పధ్నాలుగున్నాయని చెప్పుకుంటున్నాం గదా – అందులో ఎనిమిది, ఏకంగా ఎనిమిది – నేపాల్‌లో ఉన్నాయి. ఎవరెస్ట్ (8848 మీటర్లు), కాంచన గంగ (8586 మీటర్లు), మకాలు (8463 మీటర్లు), చో ఒయు (8201 మీటర్లు), ధవళగిరి (8163 మీటర్లు), మనస్లు (8163 మీటర్లు), అన్నపూర్ణ (8091 మీటర్లు) అన్నవి ఆ ఎనిమిది శిఖరాలు. ఈబీసీ ట్రెక్‌లో మనకు అందులో మూడు కనిపిస్తాయి: ఎవరెస్ట్, లోత్సె, మకాలు.

మేమంతా ఉన్నత హిమశిఖరాలకేసి దృష్టి సారిస్తున్నప్పుడు బాబూ గురంగ్, ఆ మంచుకొండల మధ్య ఏ ప్రత్యేకతా లేకుండా, మంచు అసలే లేని మరో పర్వతం కేసి మా దృష్టిని మళ్ళించాడు. దాని పేరు ఖుంబిలా పీక్. 5761 మీటర్ల ఎత్తు. అక్కడి షెర్పాలంతా ఆ శిఖరాన్ని పవిత్రభూమిగా భావించి గౌరవిస్తూ ఉంటారట. శిఖరం మీద కాలు మోపడం తగని పని అని భావిస్తారట. ఆ పర్వత పాదాల దగ్గర ఖుమ్‌జంగ్ అన్న గ్రామం ఉంది.

సర్ ఎడ్మండ్ హిలరీతో ముడిపడి ఉండటం ద్వారా బయట ప్రపంచానికి తెలియవచ్చిన గ్రామం ఖుమ్‌జంగ్. ఎవరెస్ట్ శిఖరారోహణ తర్వాత హిలరీ సోలు-ఖుంబు ప్రాంతంతో అనుబంధం ఏర్పరచుకొన్నాడు. అక్కడి షెర్పాల జీవితాలను మెరుగుపరచడానికి శ్రమించాడు. 1961లో ఖుమ్‌జంగ్ గ్రామంలో స్కూలు స్థాపించాడు. తనతోబాటు నడచిన గైడ్‌లకు, పోర్టర్లకూ ధన్యవాదాలూ కృతజ్ఞతలూ చెప్పుకోవడానికి ఆయన ఎన్నుకున్న మార్గమది. దురదృష్టవశాత్తూ ఆయన నేపాల్‌లో న్యూజిలాండ్ రాయబారిగా వ్యవహరిస్తున్న సమయంలో భార్య లూసీ, కూతురు బెలిండా ఖుంబు ప్రాంతంలో జరిగిన విమానప్రమాదంలో మరణించారు.

ఒక అడుగు ఖుమ్‌జంగ్ గ్రామంకేసి వేద్దామా అని మనసూగింది. కానీ అప్పటికే ‘సగర్‌మాథా నెక్స్ట్ ప్రాజెక్ట్ వచ్చి చూస్తాం’ అని ఓలాఫ్‌కు చెప్పి ఉన్నాం కదా – అందుకని అటే వెళ్ళాం. రెండూ చూడాలంటే సమయం చాలదు. పైగా కాస్తంత ముందుగా గూటికి చేరి రెస్ట్ తీసుకుని, ముందున్న శ్రమ నిండిన రోజులకు సిద్ధపడాలి గదా…

అందరం సగర్‌మాథా ప్రాజెక్ట్ భవనం దగ్గరకు చేరుకున్నాం. అక్కడ జరుగుతోన్న పని మా అందరినీ ఆకట్టుకొంది. ఆ భవనం ఆవరణలోనే ఒక మ్యూజియం, పర్యావరణ పునరుజ్జీవనం-స్థిరత గురించిన అవగాహన కలిగించే పార్కు ఉన్నాయి. ఆ భవనాన్ని కూడా అక్కడి పరిసరాల్లో ఎంతో సహజంగా ఇమిడిపోయేలా నిర్మించారు. అక్కడి మినీ థియేటర్లో ఆ ప్రాంతాన్ని వ్యర్థపదార్థాలు లేకుండా, పరిశుభ్రంగా ఉంచడానికి చేపట్టిన కార్యక్రమాల వివరాలు తెలియజేసే డాక్యుమెంటరీ ఫిల్మ్ చూపించారు. ఆ ప్రయత్నాలు మమ్మల్ని ఎంతగానో ఆకట్టుకొన్నాయి. ప్రభావితం చేశాయి. సగర్‌మాథా ప్రాజెక్ట్ బృందాన్ని, ఓలాఫ్‌ లాంటి స్వచ్ఛంద సేవా కార్యకర్తలనూ ఎంతగా అభినందించినా తక్కువే. దారిలో ఎన్నోచోట్ల చెత్తకుండీలు అమర్చబడి కనిపించాయి. అలా సేకరించిన చెత్తను ఈ కొండబాట ఆరంభమయ్యే లుక్లా పట్టణానికి క్రమం తప్పకుండా చేరుస్తారట.

అక్కడి ఫోటో ప్రదర్శనలో కనిపించిన ఒక వివరం నా దృష్టిని ఆకర్షించి ఆలోచనలో పడవేసింది. పది పన్నెండు రోజుల పాటు ఈ ప్రాంతంలో ట్రెకింగ్ చేసే ప్రతి వ్యక్తీ రోజుకు మూడు లీటర్ల మంచినీళ్ళు తాగుతాడు. అంటే మొత్తం మీద 30 ప్లాస్టిక్ బాటిళ్ళన్న మాట. వీటికి ఇతర వ్యర్థాలను కూడా చేర్చినట్టయితే ప్రతి ట్రెకరూ తాము నీళ్ళూ తిండీ తిప్పల కోసం వినియోగించే వ్యర్థాల బరువు సగటున నాలుగు కేజీలు ఉంటుంది. ఖుంబూ లోయకు, సగర్‌మాథా నేషనల్ పార్క్‌కూ వచ్చే ట్రెకర్లు, టూరిస్టులు, గైడ్లు, పోర్టర్లు – అంతా కలుపుకుని ఏడాదికి 80,000 మంది వచ్చి వెళుతూ ఉంటారట. అంటే అంతా కలసి ఏడాదికి కనీసం 300 టన్నుల వ్యర్థపదార్థాలు ఆ ప్రాంతంలో పేరుకుపోతాయన్నమాట. అలా చేరిన పదార్థాల సమస్యను అక్కడి వాళ్ళు పరిష్కరించే పద్ధతి ఎంతో ఆసక్తికరంగా ఉంది.

నామ్చే బాజార్ ప్రాంతంలో సేకరించిన వ్యర్థ పదార్థాలన్నిటినీ కేజీ కేజీ చొప్పున పాకెట్లుగా చేస్తారట. వాటికి ‘కారీ మీ బాక్’ పాకెట్లు అన్న పేరు పెట్టి వాటి మీద ‘మీ జ్ఞాపకాల దొంతరలకు ఒక కేజీ పాకెట్‌ను కూడా చేర్చుకోండి’ అన్న నినాదం జోడిస్తారట. వచ్చిన యాత్రికులూ టూరిస్టులూ ఎవరైనా స్వచ్ఛందంగా తమతోబాటు ఒకో కేజీ పాకెట్‌ను లుక్లా దాకా తీసుకువెళ్ళి అక్కడి కార్యకర్తలకు అందించవచ్చు. ఆ పద్ధతి మా అందరికీ నచ్చింది. వెనక్కి వెళ్ళినపుడు తలా ఒక పాకెట్‌ను తీసుకువెళ్ళాలని ఉత్సాహపడ్డాం. తీరాచూస్తే మేము తిరిగి వెళ్ళేటప్పుడు అటు వేపుగా వెళ్ళడం లేదు. అంచేత కేజీ పాకెట్లు చేరవేయలేం. సరే శ్రమదానం చేయలేకపోయినా డబ్బు రూపేణా మా సహకారం అందించవచ్చు గదా – అంతా తలా కొంత వేసుకుని ప్రాజెక్ట్‌వారికి అందించాం.

కాలక్రమేణా మనం మన పరిసరాలనీ గ్రామాలనూ నగరాలనూ కలుషితం చేసి వదిలిపెడుతున్నాం. అవధుల్లేని వస్తువినియోగ సంస్కృతి ఈ విషపరిణామానికి మూలకారణం. మనం ఎంత ధ్వంసరచనకు పూనుకున్నా మనిషికి అందని మారుమూల ప్రదేశాలు మన భూగోళంలో ఇంకా ఉన్నాయి. దుర్గమంగా, అజ్ఞాతంగా ఉండటమే వాటికి వరాలు. ఇలాంటి సుందర ప్రదేశాలు ‘రండి, వచ్చి మా సౌందర్యాన్ని చూసి వెళ్ళండి’ అని ఆహ్వానించినపుడు ఆయా ప్రదేశాలనూ పరిసరాలనూ కలుషితం చేయకుండా గౌరవంగా బాధ్యతగా చూసుకోవడం మన కనీసకర్తవ్యం. ఈ పవిత్ర ప్రదేశాలను మన భస్మాసుర హస్తాలతో భస్మీపటలం చెయ్యడం ఆత్మహత్యా సదృశం. వాటిల్ని పరిశుభ్రంగా ఉంచి ఆ వాతావరణాన్ని, సహజ సౌందర్యాన్నీ మనలోకి ఆవాహన చేసుకుని తద్వారా మన మనసులనీ మన పరిసరాలనూ ప్రక్షాళన చేసుకొనే అవకాశం మనకు ఉంది. మనమీ విషయాన్ని విస్మరించి ఎంత బాధ్యతారాహిత్యంతో ప్రవర్తిస్తున్నామో అన్న విషయం ఏ నగరంలో, ఏ పట్నంలో, ఏ పల్లెటూళ్ళో అడుగు పెట్టినా మనకు స్పష్టంగా తెలుస్తుంది. అది తెలుసుకుని మనల్ని మనం సంస్కరించుకుని తర్వాతి తరాలవారి కోసం పరిశుభ్రమైన భూగోళాన్ని వదిలి వెళ్లగలమా…

ఆలోచనల్లోంచి తెప్పరిల్లి అందరితోబాటు ఆ ప్రాజెక్ట్ ప్రాంగణంలోనే ఉన్న ఎవరెస్ట్ శిఖరారోహణ చిత్రాల ప్రదర్శన ఉన్న చోట అడుగుపెట్టాను. గొప్ప ఉత్తేజం కలిగించే చిత్రాలవి. అక్కడి వివరాలు చూస్తే నాకు మహాదాశ్చర్యం కలిగింది. కనువిప్పు అనాలేమో! కామి రీట షెర్పా అన్న గైడు మహానుభావుడు అప్పటికి 28 సార్లు ఎవరెస్ట్ ఎక్కాడట. అదో తిరుగులేని రికార్డు. లాకా షెర్పా అన్న గొప్ప మొనగత్తె పదిసార్లు ప్రపంచపు పైకప్పు మీదకు ఎక్కి దిగారట. మహిళల పరంగా అదో ఘనమైన రికార్డు.

(సశేషం)