“A serpent which is unable to strip off its skin will perish. So will all those intellectuals that are prevented from changing their opinions: They cease to be intellectuals.”

– Nietzsche

‘వెల్చేరు నారాయణ రావు తన పరిశోధనల ద్వారా (పాశ్చాత్యులకి) దక్షిణ భారత సాహితీ సంస్కృతి చరిత్ర అవగాహనలో ఒక విప్లవం తీసుకొని వచ్చాడు,’ అని వెల్చేరు నారాయణరావు అభినందన సంకలనగ్రంథం Syllables of Sky[1] లోపలి అట్టపై ప్రచురణకర్తలు పరిచయ వాక్యాలు రాశారు. నారాయణ రావు గత మూడున్నర దశాబ్దాలుగా ప్రచురిస్తున్న తెలుగు సాహిత్యానువాదాలు, దక్షిణ భారత సాహితీ చరిత్రలపై పరిశోధనలు — వీటి గురించి ఏ మాత్రం పరిచయం ఉన్నా ఈ వాక్యాలు కేవలం ప్రశంసా వాక్యాలు కావు; నిరపేక్షంగా నిజం అని చెప్పవచ్చు. ఈ పుస్తకంలో వచ్చిన వ్యాసాలని అడపాతడపా స్థూలంగా వ్యాఖ్యానిస్తూ ఇదివరలో అక్కడక్కడ (తెలుసా, తానా పత్రిక(1995), ఈమాటలో) ప్రస్తావించాను.

డేవిడ్ షూల్మన్ ఆప్యాయతతో రాసిన చక్కని పరిచయవ్యాసం, ‘ఒక కొత్త భారతీయ కావ్యానుశాసనం వైపు: వెల్చేరు నారాయణ రావు మరియు సాహిత్య విప్లవాల స్వరూపం,’ దక్షిణాసియా సాహిత్య చారిత్రికాధ్యయన పరంగా నారాయణ రావు మేధోపరిణామక్రమానికి నాందీవాక్యం అని చెప్పవచ్చు. నారాయణ రావు డాక్టరేట్ డిగ్రీ సిద్ధాంతవ్యాసం (1978) ‘తెలుగులో కవితా విప్లవాల స్వరూపం‘[2] అని తెలుగు సాహిత్య పాఠకులకి తెలిసినదే. ఇదే కాకుండా, ఎందరో సాహిత్య పరిశోధకులు ప్రత్యేకంగా ఈ సంకలనం కొరకు రాసిన వ్యాసాలున్నాయి. ఇందులో చాలా వ్యాసాలు, నారాయణ రావు సాహిత్య సభల్లోను, వ్యక్తులతోనూ చేసిన ప్రసంగాలు, మౌఖికంగా చెప్పిన ‘కథల’ ప్రేరణ ఫలితాలని చెప్పవచ్చు.

ఈ పుస్తకం పేరు, Syllables of Sky, ధూర్జటి (1530) శ్రీ కాళహస్తీశ్వర శతకంలో చెప్పిన ఒక చక్కని పద్యం మూడవ చరణంలో భాగం. ఆ పద్యం పూర్తి పాఠం ఇది.

తరగల్ పిప్పల పత్రముల్ మెఱుగుటద్దంబుల్ మరుద్దీపముల్
కరికర్ణాంతము లెండమాలతతుల్ ఖద్యోదకీటప్రభల్
సురవీధీలిఖితా క్షరంబులసువుల్ జ్యోత్స్నా పయఃపిండముల్
సిరులందేల మదాంధులౌదురోజనుల్! శ్రీకాళహస్తీశ్వరా!

‘సురవీధీలిఖితాక్షరంబుల్,’ — ఆకాశంలో రాయబడ్డ అక్షరాలు అశాశ్వతం. అస్థిరం. ఈ పద్యం యొక్క నిజమైన బలం అశాశ్వతని కొనియాడటం కాదు; జీవితంలో శ్రేష్ఠతను సాధించడం దీని అంతిమ ధ్యేయం. అదేవిధంగా, అంతు చిక్కని భాష, దాని సృజనాత్మకశక్తి, మౌఖిక సాహిత్య మేధావి నారాయణ రావు సద్యోజనిత వివేకానికి అద్భుతంగా నప్పుతాయని, నారాయణ రావుతో ఏమాత్రం పరిచయం ఉన్నవారికైనా తెలుస్తుంది. నారాయణ రావు, హాన్క్ హైఫెట్జ్ (Hank Heifetz) శ్రీ కాళహస్తీశ్వర శతకాన్ని[3] For the Lord of the Animals పేరుతో ఇంగ్లీషులోకి అనువదించారు అని ఇక్కడ ప్రస్తావించటం అప్రస్తుతం కాదు.

ఈ వ్యాసం ప్రారంభంలో, ‘వెల్చేరు నారాయణ రావు తన పరిశోధనల ద్వారా (పాశ్చాత్యులకి) దక్షిణ భారత సాహితీ సంస్కృతి చరిత్ర అవగాహనలో ఒక విప్లవం తీసుకొని వచ్చాడు,’ అని ఉదహరించాను. పాశ్చాత్యులకే కాదు; ప్రాచ్య సాహితీవేత్తల అవగాహనలో కూడా, ఒక కొత్త దృక్పథం, ఒక మార్పు, ఒక విప్లవం తీసుకొని వచ్చాడు. నారాయణ రావు రచనలపై, ఇదివరకు ఈమాట లోను, తదితర తెలుగు వెబ్ పత్రికల లోను, తెలుగునాట అచ్చుపత్రికల లోను వ్యాసాలు, వాదోపవాదాలు, విమర్శలూ వచ్చిన సంగతి పాఠకులకు విదితమే.

నారాయణ రావు సాహితీ జీవనయానం విచిత్రంగాను, గజిబిజిగానూ కనిపిస్తుంది. నారాయణ రావు జన్మస్థలం శ్రీకాకుళం జిల్లాలో చిన్న పల్లెటూరు అంబఖండి. జీవితంలో మొట్టమొదటిసారి రైలు బండి ఎక్కి అంబఖండి నుంచి ఏలూరుకి మొదటి మజిలీ. హైస్కూలు, కాలేజీ చదువు; ఆ కాలేజీలోనే తెలుగు మేష్టారుగా ఉద్యోగం. ఏలూరు తరువాత వేసిన పెద్ద మజిలీ ఉత్తర అమెరికాలో మేడిసన్. మేడిసన్‌లో అమెరికన్ విద్యార్థులకి ‘తల వల పలక పడవ’ పాఠం చెప్పడానికి రావడం, బహుశా కేవలం కాకతాళీయం. అయితే, ఆ మజిలీ తన సాహిత్య జీవితంలో ఒక సరికొత్త మలుపు అని చెప్పక తప్పదు. నాలుగు దశాబ్దాల తరువాత షికాగో విశ్వవిద్యాలయం మీదగా, ప్రస్తుతం అట్లాంటా ఎమొరీ విశ్వవిద్యాలయంలో ఇప్పటికీ అలసట లేకుండా పని చేస్తూనే వున్నాడు. నారాయణ రావు తనకు తానే చెప్పాడు: ‘ఏలూరులోనే స్థిరపడిపోయి ఉంటే, జీవితాంతం హెమింగ్వే, సాతర్లతో సతమతమవుతూ ఉండేవాడి’నని.

నారాయణ రావు మేడిసన్‌లో విస్కాన్సిన్ విశ్వవిద్యాలయానికి రావటం, డబ్ల్యూ. ఎచ్. ఆడెన్ ఆక్స్‌ఫర్డ్ విశ్వవిద్యాలయంలో విద్యార్థిగా రావటం — ఈ ఇద్దరి రాకలకీ, సాహిత్య పరంగా కొన్ని పోలికలున్నాయి. ఆడెన్ ఆక్స్‌ఫర్డ్ వచ్చిన కొత్తలో అప్పటి సాహితీ రంగాన్ని పరిశీలించి చూశాడు. అతనికి అదేమీ సంతృప్తికరంగా కనిపించలేదు; కేవలం విశాలమైన ఖాళీ రంగస్థలం కనిపించింది. ‘ఎవరి రాక కోసమో ఎదురుచూస్తున్నట్టు ఆ రంగస్థలం కనిపించింది. అంతే. తాను ప్రధాన పాత్ర తీసుకున్నాడు.’ అని ఆడెన్ గురించి ఎక్కడో చదివాను. అంతే కాదు. అతనికి, అప్పటి క్రమబద్ధమైన సాహిత్య విమర్శ ఏదో అసంబద్ధంగా కనిపించింది. విమర్శ అనేది అచింతితమైన సాధారణ సంభాషణలా ఉండాలని అతని అభిప్రాయం.

నారాయణ రావు మేడిసన్ వచ్చేటప్పటికి తెలుగు గురించి, తెలుగు సాహిత్యం గురించీ పాశ్చాత్య దేశాల్లో సాహితీకారులకి, విశ్వవిద్యాలయాలలో పండితులకీ, ఆచార్యులకీ ఏమీ తెలియదు. తను ‘ఎక్కడ ఎప్పుడు మాట్లాడినా, ప్రతిసారీ ఎనిమిది కోట్లమంది మాట్లాడే సజీవభాష తెలుగు; వెయ్యి సంవత్సరాల సాహిత్యం చరిత్ర ఉన్న దక్షిణభారత భాష తెలుగు, అని తెలుగేతరులకు చెప్పవలసి వచ్చేది,’ అని, బాధ వెలిబుచ్చుతూ రాశాడు.[4][5] అతను మేడిసన్ వచ్చేటప్పటికి, తెలుగు పరంగా పాశ్చాత్య దేశాలలో ఉన్న పరిస్థితి అది.

దక్షిణ భారత సాహిత్యాన్ని గురించి, ముఖ్యంగా తెలుగు సాహిత్యం గురించి అధికారికంగా చెప్పటానికి, విమర్శాత్మకంగా రాయటానికి నారాయణ రావుకి ఇక్కడ ఒక ఖాళీ కేన్వాస్ కనిపించింది; ఆడెన్‌కి ఆక్స్‌ఫర్డ్‌లో లాగా! ఇక పోతే, పాశ్చాత్యుల కోసమని ఇంగ్లీషులోకి అనువదించబడిన తెలుగు సాహిత్యం అసలే లేదు. విమర్శ గ్రంథాలు లేనే లేవు. పోనీ, తెలుగుభాషలో రాసినవి, చెప్పుకోదగ్గవీ, ఏమన్నా ఉన్నాయా అని చూస్తే ప్రాచీన ప్రబంధ సాహిత్యంపై సహేతుకమైన నిష్పాక్షికమైన విమర్శ గ్రంధాలు ఏమీ లేవు. ఉన్న కొద్దిపాటి విమర్శ, వ్యాఖ్యానం, విక్టోరియన్ నీతులు ప్రమాణంగా శిరసావహించి ఇరవైవ శతాబ్ద ప్రథమార్ధంలో రాసినవి.

నేచెప్పిన ఖాళీ కేన్వాసు చాలా పెద్దది. వెయ్యేళ్ళ తెలుగు సారస్వతం అంతకన్నా మరింత పెద్దది. అందుచేత, కేన్వాసు నింపడం ఒక్కరి జీవితంలో జరిగే పని కాదు. అది అసాధ్యం. అందుచేత, ప్రామాణికమయిన కొన్నిముఖ్య గ్రంథాలను అనువదించటం, పరిచయం చెయ్యటం, తెలుగేతర పాఠకులకి బోధపడేట్టుగా వ్యాఖ్యానం చెయ్యటం నారాయణ రావు చేపట్టిన బృహత్కార్యక్రమం.

నారాయణ రావు, హైఫెట్జ్, శ్రీ కాళహస్తీశ్వర శతకానువాద[3] ప్రారంభంలో ‘అనువాద పద్ధతి పై,’ అని రాసిన ముందు వాక్యాలనుంచి క్రోడీకరిస్తాను.

ఈ అనువాదాలు తెలుగు మినహా ఇతర భారతీయ భాషలు ఆచారబద్ధంగా చదివిన ఒక అమెరికన్ రచయిత, చిన్నప్పుడు మౌఖికంగా ఈ పద్యాలు నేర్చిన ఒక తెలుగు రచయిత కలిసి చేసినవి. మా పద్ధతి మౌఖిక సాంప్రదాయ పద్దతికి దగ్గిరగా తీసుకొని వచ్చింది. నారాయణ రావు ఈ పద్యాలు తెలుగులో రాసి, సంప్రదాయపద్దతిలో చదవటం (పాడటం), తెలుగు మాటలకి వరసగా ఇంగ్లీషు అర్ధాలు రాయటం, హాన్క్ హైఫెట్జ్ ఆ ఇంగ్లీషు మాటలని పద్యంగా మలచటం — ఇదీ వరస. తరువాత, ప్రతి ‘పద్యం’ చదివి, ఇంగ్లీషు పదాల పొందికపై, అమరికపై చర్చించుకొని, ఆ పద్యం తెలుగులో మూలపద్య భావానికి ఎంత దగ్గిరగా వచ్చినదో ఇద్దరూ నిర్ధారించుకున్న తరువాత ముందుకు సాగటం జరిగింది. చిన్న చిన్న మార్పులు చెయ్యటం తరువాత జరిగినప్పటికీ, అనువాదం మొత్తం ముఖ్యంగా ‘ముఖాముఖీ’ సంభాషణల ద్వారానే పూర్తయ్యింది.

‘ఒక్కొక్క తెలుగు మాటకి, ఇంగ్లీషు అర్ధాలు రాయటం’ అని చదివిన తరువాత నాకు జోసెఫ్ బ్రాడ్‌స్కీ (Joseph Brodsky) రాసిన ఈ మాటలు గుర్తుకొచ్చాయి. “మనమందరమూ (అంటే కవిత్వం రాసే అందరూ అని అతని భావం) నిఘంటువుకి పని చేస్తాము.” అంటే అతని ఉద్దేశంలో, కవిత్వాధిదేవత (Muse) నీహారికలా కవి సన్నిధిలో కూర్చున్న ఒక స్త్రీ మూర్తి కాదు; పుటల అంచులు కుక్కచెవుల్లా వంకరతిరిగిపోయిన ఒక ‘పెద్ద పుస్తకం,’ అని. ఇది ఛలోక్తిగా పైకి కనిపించినా కఠోర నిజమని గుర్తించాలి.

ఒక భాషలో కవిత్వం రాసేటప్పుడు, కవి ఆ భాషకి సహజమైన జాతీయాలు ఎల్లప్పుడూ వెతుకుతూ ఉంటాడు. అయితే, ఈ జాతీయాలతో పేచీ లేకపోలేదు. ముఖ్యంగా, ఒక భాషనుంచి మరొక భాషలోకి అనువాదాలు చేసేటప్పుడు అనువాద భాషలోకి ఈ జాతీయాలు ఒక పట్టాన ఇమడవు. ఇది అనువాదకులందరినీ వేధించే సమస్యే. ప్రతీకలు, అలంకారాలూ అనువదించటం అంత కష్టం కాకపోవచ్చు. మూలభాషలో ఏ మంచి పద్యానికైనా శ్రుతి, సరసమైన శబ్దసంపద ఉంటాయన్నది నిర్వివాదం. అంటే, మాతృభాషలో ఒక కవిత చదివేటప్పుడు ఆ భాష తెలిసిన పాఠకుడికి వినిపించే శబ్ద మాధుర్యం, అనువాదం చదివేటప్పుడు లోపిస్తుంది. అందుకనే అనువాదకులు సాధ్యమైనంత వరకూ లయకి, యమకానికీ ప్రాధాన్యత ఇవ్వడం సహజంగా కనిపిస్తుంది. ఇది తెలుగు నుంచి ఇంగ్లీషు లోకి అనువదించేటప్పుడు మరీ ముఖ్యం అనిపిస్తుంది.