ఇంతకూ ఎలియట్ ఈ దృశ్యంలో వర్ణించిన స్త్రీ ఎవరు? ఆయన మొదటి భార్య వివియన్ అని కొందరి ఊహ. ఆయన వర్ణించింది ఒక స్త్రీని కాదు, స్త్రీని. స్త్రీకి ఎన్ని ముఖాలుంటాయో అన్నీ కరిగించి పోసిన పోత. మసి అయిపోయేది స్త్రీయే, మసి చేసేది స్త్రీయే. ఈ దృశ్యంలో వస్తువు స్త్రీ మాత్రమే కాదు. కృత్రిమత్వంలో బుద్ధి నశించిన మనిషి.
జూన్ 2023
డెబ్భై ఎనభై దశకాలలో పెరిగిన తెలుగువారందరికీ మెకాలే విద్యావిధానం నశించాలి అన్న ఉద్యమ నినాదం, గోడ మీది రాతల్లో ఒకటిగా గుర్తుండే ఉంటుంది. ఆ విధానం నశించిందో లేదో కాని, ఆ తర్వాత ప్రభుత్వాలు విద్యావిధానాలను అంతకంతకూ నిర్వీర్యం చేస్తూ వచ్చాయి. అలా ఏర్పరచుకున్న ఈనాటి విద్యావిధానం లోని మంచి ఏమిటో చెప్పేవాళ్ళు ఎవ్వరూ లేరిప్పుడు. గత మూడు దశాబ్దాలుగా హ్యుమానిటీస్ లేదా లిబరల్ ఆర్ట్స్ అని పిలవబడే భాషలు, కళలు, సాహిత్యం, సంస్కృతి వంటివి పాఠ్యాంశాలుగా క్రమేణా కనుమరుగవవుతూ వచ్చాయి. వీటిని ప్రోత్సహించడం అటుంచి ఇవి ఎందుకు ముఖ్యమో, ఎందుకు చదవాలో చెప్పేవారు కూడా ఇప్పుడు ఎవరూ లేరు. ఏదో ఒక రకంగా కనీసార్హతగా డిగ్రీ ఉంటే చాలు అన్న అప్పటి ఆలోచన నుండి రానురానూ విద్య అన్నది కేవలం ఏదో ఒక రకంగా ఉద్యోగం సంపాదించడానికే అన్న ఇప్పటి ధోరణి దాకా తెలుగురాష్ట్రాలలో విద్య ఒక దుస్థితిలోకి నెట్టబడటానికి ప్రజలూ ప్రభుత్వాలూ ఎవరి పాత్ర వాళ్ళు శక్తిమేరకు నిర్వహించారు. చివరికి విశ్వవిద్యాలయాలలో కూడా కళలు, సాహిత్యం వంటి విభాగాలలో బోధన, పరిశోధనల నాణ్యత ప్రశ్నార్థకంగానే ఉంది. విద్య, విద్యార్థుల లక్ష్యం, విస్తీర్ణం ఎంతో సంకుచితమైపోయి ఉన్నాయి. పాఠశాల విద్యార్థులు తెలుగుని మార్కుల భాషగానే తప్ప జీవభాషగా, తమ ఆలోచనలను వ్యక్తపరుచుకునే భాషగా, తమ ఆలోచనలను, అనుభవాలను బలపరుచుకునే, సరిచూసుకునే భాషగా చూస్తున్నారా అన్నది కొన్ని దశాబ్దాలుగా ఎవరూ పట్టించుకోని సమస్య. జీవితం మొత్తాన్నీ ఆర్జనతో ముడివేసుకుని తిరిగే తరానికి స్వేచ్చగా ఆలోచించడానికి కూడా పరాయి భాష అవసరం తప్పదు. తెలుగే ఉపాధిగా ఉన్న కొద్ది రంగాలు తప్ప, మిగతా సమాజమంతా మెల్లమెల్లగా తెలుగుకి దూరం జరిగిపోయిందనడం నిర్వివాదాంశం. ఉపాధి చూపించలేనివన్నీ అనవసరమైనవే అన్న వికృత భావనలను మనం వ్యవస్థలో చొప్పించి చాలా కాలమైంది కాబట్టి, యువతలో తెలుగు పట్ల ఆసక్తి లేదేమిటని ఇప్పుడు వాపోవడంలో అర్థం లేదు. ఎందుకు చదవాలి అన్న దానికి జవాబు చూపించకుండా తెలుగు చదవాలని పిల్లలే ముందుకు రావాలనుకోవడంలో ఉద్వేగమే తప్ప తార్కికత లేదు. అందువల్ల, ఇది నిజంగా ఒక సమస్య అని అర్థమైతే, నమ్మితే, సాహిత్యకారులు ప్రజలతో మమేకమై ప్రభుత్వ విద్యాశాఖలపై ఒత్తిడి తేవాలి. హ్యుమానిటీస్ ప్రాముఖ్యతను వారికి తెలియజేయాలి. వాటిని ప్రాథమిక పాఠశాలల స్థాయినుండి కాకున్నా కనీసం ఉన్నత పాఠశాలల పాఠ్యాంశాలలో భాగం చేయడానికి ప్రయత్నించాలి. ఇటీవల, ప్రస్తుత విద్యావ్యవస్థ తొమ్మిదో తరగతిలో దాదాపు పద్నాలుగు మంది కవుల కవితలని, అలాగే పద్నాలుగు మంది రచయితల కథలని తెలుగు పాఠ్యాంశాలుగా చేర్చారని, ఉపాధ్యాయులు వాటిని పిల్లలతో చదివించి అర్థవంతంగా వివరించవలసి ఉంటుందని తెలియవచ్చింది. ఎవరి ప్రయత్న ఫలితమైనా ఇది నిస్సంకోచంగా స్వాగతించవలసిన గొప్ప అడుగు. కనీసం ఉపవాచకాలైనా సమకాలీన కథలతో కవితలతో రావడమంటే, పిల్లలని మళ్ళీ సాహిత్య ప్రపంచంలోకి ఆహ్వానించినట్టు. భాషని బతికించుకునే పద్ధతి ఇదే. మెల్లమెల్లగా దారులు విశాలమయ్యే వీలు ఇదే. ఉద్యమాలు, పుస్తక మహోత్సవాలు, పోటీలు, చర్చలు, వీటన్నిటి కన్నా బలంగా తేలిగ్గా పిల్లలను చేరగలిగింది పాఠ్య పుస్తకాలే. ఈ తొలి అడుగు ఈ తరాన్ని చాలా దూరం తీసుకెళ్తుంది. ఎందుకంటే సాహిత్యం ఒక అలవాటుగానో అభిరుచిగానో కాదు, సంస్కారంగా అందుకోగల వయసులో వాళ్ళని చేరగలుగుతున్నాం కనుక. పెద్దయి వారు పుస్తకాభిమానులు అయినా కాకున్నా సాహిత్యంతో పరిచయమయినా ఏర్పడుతుంది, కొంతయినా చదవడం విశ్లేషించడం అలవాటు అవుతుంది కనుక. ఆపైన మిగిలింది ఇటువంటి ‘పనికిమాలిన’ చదువులు చెప్తారా అని దండెత్తే తల్లిదండ్రులనుండి పిల్లలను, పాఠశాలలను, ఈ రకమైన ప్రయత్నాలనూ కాపాడుకోవడం. ఎందుకంటే ఇలా సాంకేతికత, కళాత్మకత రెండూ కలగలసిన సమగ్రవిద్యావిధానం భావితరాలకు కేవలం ఒక పనిముట్టు వాడడం నేర్పించి ఆగిపోదు. విచక్షణ నేర్పి జీవితాన్ని ఎన్నో రకాలుగా తీర్చుదిద్దుకోటానికి వారికి దారి చూపిస్తుంది. సమాజంలో బాధ్యతాయుతమైన పౌరత్వానికి తర్ఫీదునిస్తుంది. సాహిత్యం ఒక్కటే కాదు, మన సమాజం మెరుగుపడాలన్నా ఈ సమగ్రవిద్యావిధానం ఒక్కటే మార్గం.
కొండల వెనకాల నుంచి మా ముందున్న సరోవరాన్ని వర్ణభరితం చేస్తూ సూర్యుడు మెలమెల్లగా రంగప్రవేశం చెయ్యడం కానవచ్చింది. ‘అసలు నువ్వా శునకాలకు థాంక్స్ చెప్పుకోవాలి. వాటి పుణ్యమా అని ఇంత చక్కని ప్రదేశం చేరి సూర్యోదయం చూడగలుగుతున్నావ్’ అని చెణికింది జెమ్మా. ఆమె ఈ ప్రదేశానికి తరచూ వస్తూ ఉంటుందట.
బామ్మ దగ్గర కథలు విని రాయడం నేర్చుకోవాలి. నన్నడిగితే ప్రపంచం లోని పెద్ద పెద్ద పేరున్న కథకులందరూ బామ్మ దగ్గర కథ చెప్పడంలో బలాదూరే! ఒక్కసారి గాని వాళ్ళు వింటే ఎంత నేర్చుకోవాలో తెలిసివస్తుంది! బామ్మ దగ్గర కథలు విని కథలు రాయడం మొదలుపెడితే ఇంక వాటికి తిరుగు ఉండదు!
పదిహేను అడుగుల వెడల్పున్న ఆ తార్రోడ్డు మీద, అడ్డంగా పరుచుకుని ఉందో నల్లటి త్రాచు. కొద్దిసేపటి క్రితమే ఏదో భారీ వాహనం దాన్ని తొక్కేసినట్లు, తోక భాగం కొద్దిగా తప్ప మిగిలిన శరీరమంతా అప్పడంలా రోడ్డుకి అతుక్కుపోయింది. తోకలో కొద్దిగా చలనం కనిపిస్తోంది ఇంకా. “మెచ్యూర్డ్ కోబ్రా” అన్నాడు మేజర్ దేవల్ దాన్ని ఒకింత జాలిగానూ, ఎక్కువ నిర్లిప్తంగానూ పరికిస్తూ. “ఏదో పెద్దదాన్నే మింగినట్లుంది. అందుకే ట్రక్కు వస్తున్నా తొందరగా రోడ్డు దాటలేకపోయింది.”
ఒక్కోసారి వియోగమనే భావపు ఘాటు ముందర ప్రేమ వెలవెలబోతుందేమో అనిపిస్తుంది. విప్రలంభపు మహిమ ఎవరికీ ఎన్నతరం కాదు. కవిత్వంలో మనకు తెలిసిన ఎన్నో పొరలు దాని దయాభిక్షే. ఒక బలీయమైన అనుభూతిలో శుద్ధతతో కూడినవైన ఎత్తులలో విహారం చేస్తున్నపుడు ఒకవేళ మనస్సు మాట్లాడితే ఇలానే ఉంటుంది. ఒక్కో పదమూ ఎంతో చిన్నదైనప్పటికీ బరువైన భావాలను మోసేదిగా ఉంటుంది.
ఇవన్నీ ఎప్పుడో ఉన్న కవులకి కాని ఈ మధ్యకాలంలో వచ్చిన వాళ్ళకి వర్తించే చట్రాలు కావని అనిపించొచ్చు కాని, నిజం కాదు. పందొమ్మిదో శతాబ్దంలో కొత్త రకం పాఠకులు వచ్చారు, మరికొన్ని కొత్త మూసలు తయారుచేశారు. ఈ కొత్త పాఠకులకి దారి చూపించి, తెలుగు సాహిత్య చరిత్రలో పెనుమార్పులకు కారకుడైన విశిష్టవ్యక్తి కట్టమంచి రామలింగారెడ్డి. తెలుగు సాహిత్య విమర్శ రంగంలో ఈయన ప్రభావం బహుశః అద్వితీయం.
తర్వాతి పొద్దునే లేచావు అలికిడికి. అసలు నిద్రే పట్టదనుకున్నావు కానీ నీ శరీరం నిన్ను మోసం చేసింది. ఒళ్ళంతా లాగేస్తోంది. పొట్ట కాలిపోతోంది. ఎవరో కాఫీ తెచ్చిచ్చారు. మొదటిసారి తీసుకోలేదు కానీ ఇంకోసారి బలవంతపెడితే వద్దనలేదు నువ్వు. మెల్లగా కిందకొచ్చి సైలెంట్గా కుర్చున్నావు. కొంతమంది వంటింట్లో ఉన్నారు. మగవాళ్ళు బైటికీ లోపలికీ తిరుగుతున్నారు. ఎవరూ నీతో కళ్ళు కలపడంలేదు. వచ్చినవాళ్ళకి టిఫిన్లూ, టీలూ అందిస్తోంది ఒకామె.
రామ, కృష్ణ, శివ, వెంకట – పదాలలో ఒకటో రెండో పదాలు ఎన్నుకుని ముందో వెనకో ఇంకో విశేషణ పదం కలిపితే తెలుగు మగశిశువుకి నికార్సయిన పేరు తయారవుతుంది. ముప్ఫై ఏళ్ళు దాటిన సగం ముప్పావు తెలుగువారికి అటువంటి పేరే ఉంటుంది. బుద్ధిరామయ్య పేరు అలాగే వాళ్ళ నాన్న రూపకృతి చేశాడు. పూర్వ పదాన్ని ఆయన బుద్ధ అనబోయి బుద్ధి అని బియ్యంలో రాశాడేమో మనకి తెలియదు.
You come uninvited and knock at the door
for me! I won’t be there then!
Did you really knock at the door for me?
No; you come knocking at my door uninvited
since you really don’t need me!
(బాలాంత్రపు రజనీకాంతరావు కవిత ‘అనుకోని ఆఖరి అతిథి’కి ఆంగ్లానువాదం.)
ఒక ఆకాశమే
వేల సంవత్సరాల వర్షమై చీలినట్లు
ఒక చంద్రుడే
వేల రాత్రుల వెన్నెలై విరిసినట్లు
ఒక మనసే
వేల దిగుళ్ళ ఆనందాల చెలమైనట్లు
వర్షం గట్టిగా కురుస్తోంది. చేతులు లేని గోనెపట్టా తొడుక్కున్న ఒక వ్యక్తి ఖాళీ రోడ్డు దాటి కఫే వైపు వస్తున్నాడు. ఆ చుట్టుప్రక్కలే ఎక్కడో కుడివైపున పిల్లికూన ఉండాలి. ముంజూరు క్రిందనుండి వెళ్ళి చూద్దునా అని ఇంకా మనసులో అనుకుంటోంది. ఆమె అలా తలుపు దగ్గర బయట నిలబడి ఆలోచిస్తూంటే, ఆమె వెనక ఎవరో గొడుగు తెరిచి పట్టుకున్నారు. మరెవరో కాదు, ఆ హోటల్లో పనిచేసే మెయిడ్.
ఒడిదుడుకుల జీవితంలో
ఎవడైనా దూరంగా జారినప్పుడు
వాడితో నువ్వెలా ఉన్నావో
లోలోపల ఒకసారి తొంగి చూడు.
ఎవడి చీదరింపు కూడా నీలో సంతోషాన్ని నింపుతుందో
వాడి అరుపు జీర కోసం ఎదురు చూడు.
ఉప్పు, తీపి కలసిన
గరగరలా ఉంటుంది
పెదాలు చప్పరిస్తుంటే
చేపలన్నీ నీళ్ళలో ఉంటే
నువ్వూ నేనూ ఈ పక్కమీద
ఈదుతున్నామెందుకు?
లేడికూనతో ఆడుకోవాలనుకోవటం
నేరమని తెలియనేలేదు
అన్నార్తుడిని ఆదుకోవాలనుకోవటం
గీత దాటడమనుకోలేదు
కాముకుని చెరలో ఉన్నా
జీవించాను నీ తలపుల బందీగానే
ఒళ్ళువిరుచుకుని లేచే కుక్కకి
వాసనలు చూడని
బతుకే లేదని అనిపిస్తుందా?
అస్తమానం హోరెత్తించే
సముద్రపు గాలుల్ని చూసి
వీధి బిచ్చగాడు విసుక్కుంటాడా?
నిన్నా మొన్నటి గాయాలను
రేపటి గురించిన భయాలనీడలను మోస్తూ
జీవితాన్ని వడగట్టి
ఆనందాల ఆనవాళ్ళను ఆవిరిచేసి
దుఃఖాలను మాత్రమే మిగుల్చుకుని
మనసంతా పొగిలి
బ్రతుకును కుంటినడక నడిపిస్తూ
నేను చెట్టుని
ప్రతి తుఫాను తర్వాతా
నా మరణం
వాయిదా పడుతుంటుంది
నిజానికి నన్ను
శిథిలంకాని వాక్యాన్ని చేసేది నువ్వే
ఎండ నదిలో మునుగుతున్న
బాటసారుల్ని
నీడవల వేసి పట్టుకునే జాలరి
చెట్టు ఎపుడూ విలపిత కాదు
పూలపిట్టల, పిట్టపూల నవ్వులతో
విచ్చుకునే వికసిత.
క్రితం సంచికలోని గడినుడి-79కి మొదటి ఇరవై రోజుల్లో పద్దెనిమిమంది నుండి సరైన సమాధానాలు వచ్చాయి. విజేతలకందరికీ మా అభినందనలు.
గడి నుడి-79 సమాధానాలు.
సాహిత్యం సమాజంలో మార్పులకు దోహదం చెయ్యాలి అని ఆశించడం, ఆ సాహిత్యంలోనూ భాష, వాస్తవికతల పరంగా మౌలికమైన మార్పులు ఆశించడం, తీసుకురావడం – ఆ ప్రక్రియలో ఆధునిక సాహిత్యానికి గురజాడ మూల పురుషుడవడం వివినమూర్తిని బాగా ఆకట్టుకున్న విషయం, వాటికన్నా ఎక్కువగా మూర్తిని ఆకర్షించింది గురజాడలోని వివేచన.
మారుతున్న కాలంతో పాటూ సాహిత్య వేదికలూ మారుతున్నాయి. ఆడియో కథలు ప్రాచుర్యంలోకి వస్తున్నాయి. వీటికి యూట్యూబ్ ముఖ్య వేదిక. కనుక, ఈమాట యూట్యూబ్ ఛానెల్ ప్రారంభించాం. గతనెలలో కొత్తగా అప్లోడ్ చేసిన రచనల వివరాలు ఇవీ: