ప్రముఖ రచయిత సాదత్ హసన్ మంటో పై నందితా దాస్ తీస్తున్న చిత్రం నుంచి ఒక చిన్న సన్నివేశం షార్ట్‌ఫిల్మ్‌గా ఇండియా టుడే కాన్‌క్లేవ్‌లో మొదటిసారి ప్రదర్శింపబడినప్పటినుంచి ఎందరో అభిమానులను మూటకట్టుకుంది. నవాజుద్దీన్ సిద్దీకీ మంటోగా నటించిన ఈ సినిమా టీజర్‌లో మంటో భావప్రకటనా స్వేచ్ఛ గురించి, తన రచనల గురించి మాట్లాడతాడు. ఆ షార్ట్‌ఫిల్మ్ తోపాటు పాఠకుల కోసం మంటో ప్రసంగానికి తెలుగు అనువాదం కూడా జతచేశాం.
మే 2017
తెలుగువారు ఇప్పటికీ ఎప్పటికీ గొప్పగా చెప్పుకునే మిస్సమ్మ, మాయాబజార్, పాతాళభైరవి, జగదేకవీరుని కథ వంటి సినీమాలను తన కెమేరా కంటితో అంతటి కళాఖండాలుగా తీర్చిదిద్దిన ఘనత మార్కస్ బార్ట్లీది. ఏ డిజిటల్ సాంకేతికత లేని ఆ రోజుల్లోనే ఆయన చూపిన ప్రతిభ అసమానమైంది. దక్షిణభారత చలనచిత్ర చరిత్రలో బార్ట్లీది ప్రముఖ పాత్ర. ఆయన శతజయంతి సందర్భంగా జెజ్జాల కృష్ణ మోహన రావు నివాళి ఛాయామాయావి: మార్కస్ బార్ట్‌లీ; విచిత్రంగా, ఒక రాజు వల్ల కృష్ణునికీ అర్జునునికీ యుద్ధం జరిగింది. అర్జునుడి రథసారథి శల్యుడు. ఒక్క ధర్మరాజుని తప్ప, అర్జునునితో సహా అతని సైన్యం మొత్తాన్ని కృష్ణుడు తన చక్రధారతో చంపేసి, ఆ తర్వాత, కృపతో ఉభయ సైన్యాల వీరులందరినీ తిరిగి బతికించిన ఒక చిత్రమైన కథ. అందులో ఒక అప్సరస అశ్వంగా మారిన వైనం, తద్వారా మన సంప్రదాయ కథాకథన పద్ధతినీ ప్రస్తావిస్తున్న భైరవభట్ల కామేశ్వరరావు శీర్షిక నాకు నచ్చిన పద్యం; సాదత్ హసన్ మంటో ప్రసంగం, నవరసాల పద్య రసాయనం, కథలు, కవితలు, వ్యాసాలూ మరింకా ఈ సంచికలో.
ఈ పుస్తకాలను చదవడం ఒక ఆసక్తి అయితే, ఈ పేరు ద్వారా ఆమెను నేను ఊహించుకోవడం మరొక ఆసక్తి. అత్యంత సంప్రదాయమైన పేరుగల ఈవిడ నాకెందుకో ఒక పద్ధతిలో సెక్సీగా ఉన్నట్టు తోస్తుంది. అయితే ఆమెను నేను ఎప్పుడూ చూడలేదు. ఒకరిని కేవలం కుతూహలం కొద్దీ వెళ్ళి చూసి వచ్చే స్వభావం కాదు నాది. అలాగని ఆమె ఎదురైతే మాత్రం కచ్చితంగా సంతోషిస్తాను.
మార్కస్ బార్ట్‌లీ దక్షిణభారత సినీఛాయాగ్రాహకులలో ఆయన అద్వితీయుడు. పాతాళభైరవి, జగదేకవీరుని కథ, గుణసుందరి కథ, మాయాబజార్ వంటి సినీమాలలో బార్ట్‌లే చూపిన కెమేరా కౌశలం ఇప్పటికీ చలన చిత్రాభిమానులకు ఆశ్చర్యం కలగజేస్తూనే ఉంది.
పూర్వం మన కథలన్నీ చివరకు కంచికే వెళ్ళేవి. అందుకే వాటి ముగింపుతో మనకి పెద్దగా నిమిత్తం లేదు. ఆ మాటకొస్తే కథతో కూడా లేదు! కథనంలో వచ్చే కల్పనలు, సంభాషణలు, వర్ణనలు, అవి రేకెత్తించే ఆలోచనలు, అనుభూతులు – అవీ మనకు ముఖ్యం. అందుకే మన కావ్యాలలో పురాణాలలో, అవే పాత్రలు అవే కథలు రకరకాలుగా వినిపిస్తాయి. కథ మొదట్లోనే దాని ముగింపు తెలిసిపోతుంది! ఈ కావ్యం కూడా సరిగ్గా అలాగే మొదలవుతుంది.
విద్రావవ్యవధానమీక, సమదాభీలాంగలక్ష్యంబులన్…
వైదేహీ, వినుమోయి! మాకిదె బృహద్వార్తావిశేషంబయెన్…
లంకాపట్టణమేమి సృష్టియొ! భువిన్ రాజిల్లు వైచిత్రి…
రామరసాయనము పేరిట రాసిన ఈ పద్యాలలో ఒక్కొక్క పద్యమూ శాంతబీభత్సాద్భుతరౌద్రాది నవరసాలలో ఒక్కొక్క రసానికి ఉదాహరణ.
స్త్రీపురుషుల సాంగత్యం అన్న ఒక్క అంశానికి సంబంధించిన అనేక సమస్యలు వేర్వేరు రూపాలతో, తీవ్రతలతో చుట్టుముడతాయి. ఇల్లూ వాకిలీ లేని వారి సమస్యలు చర్చల్లోంచి కూడా జారిపోయిన ఆధునిక యుగంలో కదా ఉన్నాం. పట్టపగలు, కనీసం పబ్లిక్ స్థలాల్లోనైనా స్త్రీ పురుషులు- సామాన్యులు- ఏకాంతంగా, స్వేచ్ఛగా, సన్నిహితంగా మసలడానికి సైతం వీలుకాని పరిస్థితుల వైపు, వారి మీద పెడుతున్న ఆంక్షల వైపు ఆలోచనలు మళ్ళుతాయి.
కల్తీ లేని మాస్ మసాలాతో తీసిన ఫక్తు కమర్షియల్ చిత్రానికి నిలువెత్తు అద్దం హలో బ్రదర్ అనే చిత్రం. చిన్నప్పుడే విడదీయబడిన కవలలు, ఏ కారణానైనా వాళ్ళు దగ్గరయినప్పుడు ఒకళ్ళకు కలిగే అనుభూతి మరొకళ్ళకి కూడా కలుగుతుంది. చెప్పుకోవడానికి ఇంతకు మించిన కథ ఏమీ లేదు. కాని ఈ చిన్న లైన్‌ని రెండున్నర గంటలపాటు నవ్వుకోగలిగే విధంగా మలిచిన రచయితకీ దర్శకుడికీ పాదాభివందనం చేయాల్సిందే.
సమయం ఎనిమిది కావస్తున్నట్లుంది
పరుచుకుంటున్న తెల్లటి ఎండా
వెచ్చనౌతున్న ఎండాకాలపు గాలీ
గుచ్చుకునీ గుచ్చుకోకుండా వుండే
రాత్రి నీవు కురిపించిన
మౌనమో మాటలో కన్నీరో నవ్వులో-
ఏదో లీలగా ఒక అలికిడి చేస్తూ…
తలుపు హేండిల్ మీద చేయి పెట్టింది. షోల్డర్ బ్యాగ్ భుజాన వేలాడుతోంది. తనిప్పుడు ఏమన్నాడని ఇంత కోపం! జవాబిచ్చి వెళ్తే బాగుంటుంది. ఎప్పుడో కొన్న బేగల్‌ అది. ఒక జిప్‌లాక్ కవర్లో వేసి, దాన్ని మరో జిప్‌లాక్ కవర్లో పెట్టి సీల్ చేసి, మళ్ళీ మరో కవర్లో చుట్టి ఫ్రిడ్జ్‌లో పెట్టడంలో ప్రయోజనమేంటి? ఈ చిన్న ప్రశ్నకు జవాబివ్వడం ఏం కష్టం? వచ్చే డబ్బే బొటాబొటిగా సరిపోతుంది. జిప్‌లాక్ కంపెనీకి ఏం తక్కువని ఇలా పోషించడం?
భర్త క్షేమం కోసం భారతీయ గృహిణులు చేసే ఉపవాసాలు, వ్రతాలతో ఇక్కడ పోలిక సరే; ఆశ్చర్యం గొలిపే ఒక తేడా కూడా ఉంది. ఉపవాసాలు, వ్రతాల వెనుక వ్యక్తమయ్యే ఒక యాంత్రిక విశ్వాసానికి భిన్నంగా తనిక్కడ ఒక అన్నార్తుడికి అన్నం పెడితే, దయగల ఏ తల్లో తన భర్తకూ ఇలాగే అన్నం పెడుతుందన్న ఒక సరళమైన తర్కము, లౌకికంగా మన బుద్ధికి అందే ఒక హేతుబద్ధత మెలనీ మాటల్లో ఉన్నాయి.
పెద్దమనుషులైన ప్రయాణికులు ఆ రభస చల్లార్చి ఆమెకు మరొక నౌకర్ని నియమించి మెల్లిగా సాగనంపారు. బిగిసిపోయిన రామగోపాలం కొంచెం తెరిపిగా ఊపిరి పీల్చుకున్నాడు-ఈ అమ్మాయిలో ఇంత డేంజరు ఉందా అనుకుంటూ. తన ఆలోచనలు ఒక్కసారి ఝాడించాడు… దేవుడి సన్నిధిలో పాపపు తలపులు… పంజరంలో చిలకను బంధించినట్టు మనస్సును కళ్ళెం వేసి బిగించేయాలనుకున్నాడు.
నీలో ప్రతిబింబించేది తనేననీ
నన్నో
ప్రశ్నార్థకంగా మారుస్తూ అంతలోనే
జవాబుల్నీ నానుండే విడదీస్తుందనీ
ఆలోచనల పదునుపెట్టడం
అసహనాలని కత్తిరించడానికేననీ…
అది ఒక లోతైన లోయ. ఆ లోయలో పొగమంచు దట్టంగా పేరుకుని ఉంది. స్వామి చూపిన దిశలో పొగమంచు కరిగినట్లయింది. కరిగిన ఆ కాసింత మేరలో, ఎదురుగా, దూరంలో – ఆశ్చర్యం – ఒక దృశ్యం సాక్షాత్కరించడం మొదలు పెట్టింది. మొదట్లో మసకమసకగా ఉన్నా క్రమేపీ తేజోకేంద్రంలో ఆ దృశ్యం ఘనీభవించి తెర మీద కదలాడే బొమ్మలా రూపుదిద్దుకుంటోంది. అది ఒక నదీతీరమో, సరోవరమో, సముద్రతీరమో?
సంస్కృతంలో గద్యప్రబంధనిర్మాణానికి ప్రాతిపదికమైన కృషిచేసిన మహాత్ములలో సుబంధుడొక స్వప్రకాశచైతన్యోపలక్షణుడు. కాళిదాసానంతరయుగీనులలో ఆయన వాక్పరిస్పందనైపుణ్యానికి వశంవదులు కాని మహాకవులు లేరంటే అతిశయోక్తి కాదు. క్రీస్తుశకం 150 నాటి రుద్రదాముడు తన గిర్నార్ శాసనంలో ఉదాత్తమైన కవిత్వరచనకు లక్షణాదర్శప్రాయంగా నిర్వర్ణించిన గద్య శైలికి సాహిత్యశాస్త్రంలో మనఃస్ఫూర్తిగా పేర్కొనదగినవాడు ఆయనే.
“కోడి స్టవ్వు మీద కుక్కయి పోయింది
టేస్టు చేయ” మండ్రు టెలివిజనుల
నవ్వు, ఏడ్పు వచ్చు నాకొక్కసారిగా
రామచంద్ర పుత్ర! రామభద్ర!
క్రీస్తు పూర్వం కనీసం రెండువేల సంవత్సరాల క్రిందటనే తెలింగము మాట్లాడు భాషగా ఉండేది. భట్టిప్రోలు శాసన కాలానికి, అంటే క్రీపూ. 3వ శతాబ్దం నాటికి తెలింగమును అజంత భాషగా వ్రాతకు అనుకూలంగా చేసుకొనిరి. బ్రాహ్మీలిపి పోలిన మఱియొక లిపి యుండెనని కూడా బూలర్ అభిప్రాయపడెను. వ్రాత భాషగా రూపొందించుటకు చాలా ప్రయత్నము చేసినట్లు ప్రాచీన తెలుగు శాసనాలు సూచిస్తున్నవి.
నిద్రపోక ఏం చేస్తాడు?
నిద్దట్లో మాత్రమే జీవిస్తున్న వాడు
ఎంతో కొంత తనకు తాను లేనప్పుడే
నిజంగా వుంటుంటాడు ఈ మాత్రమైనా
పేటిక మూసుకోవాలి ఇంకా
ఎంత యూరోపియన్ ప్రతీకలూ పాశ్చాత్య కవులూ తత్త్వవేత్తల ప్రభావం తన కవిత్వంలో కనిపించినా భద్రుడు ప్రధానంగా భారతీయ కవి. ఎందుకంటే ఉపనిషత్సుధాధారల్లోంచే భద్రుడి కవిత్వం జనించింది, తను పుట్టిపెరిగిన శరభవరమే కేంద్రంగా నిలిచింది, అక్కడి జనుల మాటల్నే గంగానమ్మ జాతర్ల పాటల్నే ప్రతిధ్వనించింది.
జ్యోతి మాసపత్రికలో 1970లలో పదబంధప్రహేళిక అన్న పేరుతో శ్రీశ్రీ గడి నిర్వహించారు. ఈమాట పాఠకుల కోసం ఆ గడులు తిరిగి ధారావాహికగా ప్రచురిస్తున్నాం.
ఈసారి చాలా తొందరగా తప్పుల్లేని పరిష్కారాలు వచ్చాయి. అన్ని సమాధానాలూ సరిగా పంపిన వారు: 1. పం. గో. కృ. రావు, 2. పి. సి. రాములు, 3. వేదుల సుభద్ర, 4. టి. ఎస్. రాధిక. ఈ నలుగురు విజేతలకు అభినందనలు:
Tandem Songs అంటే ఒకే పాటని -సాహిత్యంలో కొద్దిగా మార్పులుండవచ్చు- వేర్వేరు గాయనీ గాయకులు, అదే బాణీలోనో లేక వేరే బాణీలోనే పాడటం. తెలుగు సినిమా పాటల్లో కంటే లలిత సంగీతంలో ఇలాంటి పాటలు చాలా యెక్కువగా కనిపిస్తాయి. అలాంటి ఒక ఒక 5 లలితగీతాలు ఇక్కడ వినండి.