నాకవిత్వమధర్మాయ వ్యాధయే దండనాయ వా|
కుకవిత్వం పునః సాక్షాన్మృతి రాహుర్మనీషిణః||

– భామహుడు, కావ్యాలంకారం. 7వ శతాబ్దం.

(నువ్వు కవిత్వం రాయకపోతే అది తప్పు కాదు. నీకు జబ్బు చేయదు. నిన్నెవరూ తిట్టరు, కొట్టరు. కానీ చెడు కవిత్వం రాస్తే నువ్వు తప్పకుండా నీ పాఠకులను చంపినవాడి వవుతావు.)

నా తప్పులకు పూర్తిగా ప్రాయశ్చిత్తం ఉందని, ఉంటుందని నేననుకోను. అయినా తప్పదు.

కవిత్వం విషయంలో నేను చేసిన తప్పులేమిటి?

• కవిత్వం అనేది ఒక భావావేశపు ఉన్మాదంలో పెఠిల్లుమని మనసు లోంచి బైటికి తన్నుకుని వచ్చేదని, ఏ చిన్న మార్పు చేసినా అందులో ఉండే ‘అది’ పోతుందని, ఆ కవిత సహజత్వాన్ని కోల్పోతుందనీ, కవితకూ ఇతర సృజనలకూ అదే ముఖ్యమైన తేడా అని — ఎందరో కవులు, సాహిత్యకారులు గుడ్డిగా నమ్ముతున్నారని బాధ పడ్డాను. అవి అపోహలని వారికి నచ్చచెప్పడానికి ప్రయత్నించాను. మహాకవులు కూడా ఎన్నోసార్లు తమ కవితలకు దిద్దుబాట్లు చేస్తారు అని వాదించాను. ఎందరో ఔత్సాహికులు, కవులు నాకు చూపించిన వారి వారి కవితలని పరిష్కరించేంతగా తెగించాను.
• కొన్ని అనుభూతులు అకస్మాత్తుగా మనల్ని కదిలిస్తాయి. మరి కొన్ని క్రమంగా మనసులో రూపు దిద్దుకుంటాయి. కానీ, ఈ ఊహలకి నిర్దిష్టమైన ఆకారం ఉండదు. వీటిని వేరొకరితో పంచుకోవడానికి మాట ఒక్కటే మార్గం. అయితే ఎప్పుడు వాటిని పదాలలో, వాక్యాలలో పెడతామో, అప్పుడు అవి ఒక స్పష్టమైన ఆకృతి తెచ్చుకుంటాయి. భాష, వ్యాకరణం, వాక్య నిర్మాణం, తదితర నియమాలకు లోబడతాయి. వ్యాస వాక్యానికి ప్రత్యక్షార్థం వుంటుంది. సృజనాత్మక వాక్యానికి ధ్వని, సందర్భమూ కూడా ఉంటాయి. అందువల్ల కవికి చెప్పదలచుకున్న విషయంపై పూర్తి అవగాహన, స్పష్టత ఉండాలని; అవి రచనలో కనిపించేలా, రాసిన కవితను (కథ, వ్యాసం, ఏదైనా కూడా) అక్షరం అక్షరం సరిదిద్దుకుంటూ మెరుగు పర్చుకోవాలి అని; కవిత్వం ‘రాయడం’ మనసుకు, మేధకు రెంటికీ సంబంధించిందని, వాటి సమన్వయం చాలా ముఖ్యమనీ నమ్మాను.
• కవిత్వాస్వాదన వైయక్తికమైనప్పటికీ, అనుభవం కాగానే సరిపోదు. పశుర్వేత్తి గానరసం కదా అని మనమూ ఆ స్థాయిలోనే ఆగిపోము. పాఠకుడు అర్థం కూడా చేసుకోవాలి. శాస్త్రాలు, సిద్ధాంతాలు, ఏది కవిత్వమో ఏది కాదో మనకు చెప్పవు. కానీ అవి కవిత్వానుభవాన్ని నిర్వచించి విచారిస్తాయి. తద్వారా మన సాహిత్య వివేచనకు, విమర్శకు తోడ్పడతాయి. అలా అర్థాన్ని, అనుభవాన్ని విశ్లేషించుకుంటూ చదువుకునే కొద్దీ ఉత్తమమైన సాహిత్యాన్ని గుర్తించి, ఆనందించగలిగే రసజ్ఞత (పర్సెప్షన్ ఆఫ్ క్వాలిటీ) పాఠకుడికి అబ్బుతుందని నేర్చుకున్నాను. సాహిత్యోపకరణాలను, లక్షణాలను ఉపయోగించుకుని రచయిత సమర్థవంతంగా తన సృజనకు రూపమిచ్చాడా లేదా అని చూసి తప్ప సభ్యత, నైతికత, సందేశం, ప్రయోజనం వంటి సాంఘిక నిర్వచనాలతో, వైయక్తిక అభిప్రాయాలతో సాహిత్యాన్ని బేరీజు వేయకూడదు అని; పాఠకుడితో రచన తప్ప రచయిత ఏ పరిస్థితిలోనూ మాట్లాడనే కూడదు అని బలంగా నమ్మాను.
• కవిత్వానికి (సాహిత్యానికి) సామాజిక ప్రయోజనం ఉండాలని, అభ్యుదయానికి, వికాసానికి దారి తీయాలని, కవులు, రచయితలు, కళాకారులు ఇందుకు శ్రమించాలని, వారికి ఆ అదనపు సామాజిక బాధ్యత ఉందని, ఎంతోకాలంగా చెప్తున్న విమర్శకులని వినిపించుకోలేదు. ఈ ప్రాతిపదికన చేసిన సాహిత్య వివేచనను ఒప్పుకోలేదు. కవులు, రచయితలు మనలాంటి మామూలు మనుషులే. నీతులు చెప్పడం, అన్యాయాలు అసమానతలు ఎత్తిచూపడం, మంచి చెడూ నేర్పడం, మనలో పరివర్తన తేవడం, సమాజానికి దారి చూపడం వారి పని కాదు. వారికా అవసరం లేదు. వారికి ఆ సామర్థ్యం లేదు, ఉండదు, రాదు. సాహిత్యం సమాజంలో మార్పు తేదు. దానివల్ల విప్లవాలు రావు, యుద్ధాలు జరగవు. సాహిత్యసృజన ఇతర కళల లాగే పూర్తిగా ఏకాంతము, వైయక్తికము, స్వార్థమూ అయిన వ్యాపకం అని తెలుసుకున్నాను.
• సందర్భ కవిరచయితలను, ముఖ్యంగా ఉగ్రవాద చర్యలు, మతకల్లోహాలు, మానభంగాలు, మరణాల వంటి సంఘటనలపై వెంటనే కవిత్వం రాసేవారిని సహించలేకపోయాను. అది కవి ధర్మమని, సమాజానికి ప్రాతినిధ్యమని వారు చెప్పుకుంటే విని కుంగిపోయాను. బాధ నిజమైనదే అయితే అది కవి మనసు లోనే ఎంతో కాలం కుంపటిలా రగులుతుంది. పదాలకు ఒక పట్టాన లొంగదు. బైటికంటూ వస్తే ఎప్పటికో కానీ సృజన రూపంలో రాదు. ఎవరైనా చచ్చిపోగానే, ఏదో ఒక అరాచకం జరగ్గానే కథలూ కవితలని రాసేవారు తమను గొప్ప చేసుకోవడం కోసమే రాస్తున్నారని, అలా రాయడం బాధితులను, చనిపోయిన వారిని సొమ్ము చేసుకోవడమేనని అనుకున్నాను. తాము గొప్ప కవులమని, సమాజం తమని గౌరవించటం లేదని ఆక్రోశించిన వారిని, అలా ఆశించిన వారిని చూసి నవ్వుకున్నాను.

ఎంత హాస్యాస్పదమైన ఆలోచనలు, భావనలు! ఇంకా ఎన్నని చెప్పను, ఇలా చెప్పుకుంటూ పోతే ఎప్పటికయేను!

నా తెలివితక్కువతనం కాకపోతే, నైనెలెవన్ గురించో, లుంబినీ పార్కు బాంబుపేలుళ్ళ గురించో, ముంబై దాడుల గురించో, ఢిల్లీలో అమ్మాయిపై బస్సులో జరిగిన అత్యాచారం గురించో ఇన్ని రోజుల తర్వాత — మనమంతా విచారించి, విమర్శించి, రగిలి పొగిలి, ఖండించి, వెంటనే తేరుకొని మన లోకంలో మనం బతుకుతున్న ఇన్ని రోజుల తర్వాత — ఇప్పుడు కవితలు, కథలు రాస్తే ఎవరు చదువుతారు, ఎవరు స్పందిస్తారు. పాఠకులు నవ్విపోతారు, నీకు ఇప్పుడు మెలకువ వచ్చిందా, ఇప్పుడు సందర్భం ఏమిటి? అని. నువ్వు ఇన్నాళ్ళూ మనిషివి కావా, నీకు మానవత్వం లేదా, ఇప్పుడా నువ్వు నినదిస్తున్నది? అని సాటి కవులు నిలదీస్తారు.

నిజమే! ప్రియురాలి మీద ప్రేమ అప్పటికప్పుడు ప్రకటించని కవిత ఎందుకు? అనర్థాన్ని అప్పటికప్పుడు ఖండించని కవిత ఎందుకు? పూవు పుట్టగానే పరిమళిస్తుంది కానీ పుట్టిన మూడేళ్ళకు కాదు. మనసులో పుట్టగానే అప్పటికప్పుడు పదిమందితో పంచుకోబడని అనుభవాలకి అస్తిత్వం ఎందుకు? అసలు ఆ అనుభవాలకి విలువేముంది? మీ భార్యనో, భర్తనో, పిల్లలనో ప్రేమిస్తున్నానని వారొక్కరికే చెప్పి, వారికి మాత్రమే తెలిసి ఏమిటి ప్రయోజనం? ముందు పదిమందికీ తెలియాలి, వారూ అభినందించాలి. అది మరింత ముఖ్యం. ఈ ఇంటర్నెట్ ప్రపంచంలో, భావప్రకటనకు మునుపెన్నడూ లేనంత స్వేచ్ఛ ఉన్న ఈ సమయంలో, మన అనుభవాలనూ అభిప్రాయాలనూ మనలోనే దాచుకోవటం అవివేకం. అందుకనే రాయాలి, వెనువెంటనే ప్రచురించాలి. పదిమందికీ తెలిసేలా ప్రకటించాలి.

నా మాట నమ్మండి. ఇప్పుడు, నిక్కచ్చిగా చెప్తున్నాను. కవిత్వం అనేది సందర్భానికి రాయాలి. వాడిగా వేడిగా రాయాలి. మెత్తగా, కొత్తగా రాయాలి. చురుగ్గా, చమత్కారంగా రాయాలి. కవిత్వం అనేది ఎప్పటికీ నిలిచేది కాదు. కవిత్వం అప్పటికప్పుడు పనికిరావాలి. “కవిత్వం ఒక ఆల్కెమీ, దాని రహస్యం కవికే తెలుస్తుంది,” లాంటి అర్థం లేని నిర్వచనాలు ఇవ్వడం వ్యర్థం (మన కవితను సమర్థించుకోడానికి తప్ప.) కవిత్వం ఏదో బ్రహ్మపదార్థం కాదు. ఆకలేసిన వాడికి ఇన్స్‌టంట్ నూడిల్ సూపు అవసరం, ఆహారంలో పోషకవిలువల గురించిన చర్చ అనవసరం. కవిత్వం రాయాలనుకునే వారికి నిజంగా పనికొచ్చే సలహాలు ముఖ్యం. వారు ఆచరణలో పెట్టలేని సలహాలు ఇవ్వడం కేవలం వారిని తప్పుదారి పట్టించడం.

కవి కావడానికి పాఠాలా? అని ఈసడించుకునే మేధావులందరికీ ఒకటే మాట చెప్పదలచుకున్నాను. మీ పిల్లలనూ మీలాగే ఇంజనీరింగ్, మెడిసిన్ లాంటి చదువులే చదివించారు, -విస్తారు. ఎంసెట్లు, ఆసెట్లు, ఈసెట్లు రాయిస్తారు ఎల్కేజీనుంచీ. కానీ, ఫిజిక్స్, మ్యాథ్, బయాలజీ క్షుణ్ణంగా చదువుకుని నేర్చుకోమని ఎప్పుడూ చెప్పరు. మీరు చదువుకున్నారా? లేదు. కోచింగ్ సెంటరు వాడిచ్చిన బిట్ బ్యాంకు మాత్రం బట్టీ పట్టిస్తారు, మీరు చేసినట్టే. ఎంట్రన్స్ పరీక్షలో అడగని ప్రశ్నలకు సమాధానాలు తెలిసి ఉండటం మీకు అక్కర్లేదు. ఏం, కవి కావాలనుకునేవారికి కొన్ని షార్ట్‌కట్ సూచనలు ఇవ్వడం అంతకంటే నేరమా? ఈవిషయంలో ఇంతకన్నా చర్చ అనవసరం.

[ప్రస్తుత సమాజంలో స్త్రీ పురుషులని విడిగా సూచించే కొన్ని వ్యాపకనామాలు వాడరు. కర్త ఎవరైనా రైటర్, ఏక్టర్, పొయెట్, మినిస్టర్ — ఇలానే సంబోధిస్తారు తప్ప రైటరెస్, ఏక్టరెస్, పొయెటెస్, మినిస్ట్రెస్ అనరు. అందుకే, నేను కవి అన్నా మాట్లాడుతున్నది అందరితో. కవిత్వం విషయాలు కొన్ని కథలకు కూడా వర్తిస్తాయి కాబట్టి, కవి అంటే కవి, కవయిత్రి, రచయిత, రచయిత్రి అని. పాఠకుడు అంటే పాఠకురాలు కూడా, అతను అంటే ఆమె, అది; కవిత అంటే కథ, నవల, ఇతర రచన అని కూడా. నేను లింగవిచక్షణ పాటించను! – రచయిత.]

కవిత్వం నిజంగా ఏమిటి?

కవిత్వం – ఒక అసంకల్పిత ప్రతీకార చర్య.

శరీరం లేనిదే మనసు లేదు. ప్రేరణ లేనిదే చర్య లేదు. డాక్టర్ మోకాలి దగ్గర నరం మీద కొట్టగానే కాలు చటుక్కున కదులుతుంది. గ్రామసింహానికి ఎక్కడ దెబ్బ తగిలినా వెనక కాలితోనే కుంటుతుంది. ఉదాహరణ మొరటుగా ఉంటే క్షమార్హుణ్ణి. కవిత్వం కూడాను ఇలానే అసంకల్పితంగా ఒక అనుభవం, ఒక ఆవేశం మనల్ని ప్రేరేపించినపుడు వస్తుంది. ఒక సందర్భం అదాటుగా కవిత్వం చెప్పాల్సిన అవసరాన్ని గుర్తు చేసినప్పుడు వస్తుంది. ఆలోచనతో చెప్పరానిది ఆవేశంతో చెప్పాలి. ఆలోచన తప్పు. అది ఆవేశాన్ని నిర్వీర్యం చేస్తుంది. తన్నుకొస్తున్న వమనాన్ని ఆపడం ఎంత నిష్ప్రయోజనమో, ఉద్వేగంతో ఉబికివస్తున్న కవిత్వాన్ని ఆపడమూ అంతే నిష్ప్రయోజనం. పదాలు, పదాలు, వాక్యాలు, వాక్యాలుగా కవిత ఏకబిగిన బయటపడాలి. అందులోనే సహజత్వం ఉంది. అందులోనే కవిత్వం జీవిస్తుంది. సముద్గురుణానంతరం రోగికి కలిగే ఉపశమనం కన్నా కవిత రాసిన కవికి కలిగే హాయి, నిశ్చింత పదివేల రెట్లు ఉంటుంది. వైయక్తిక సంఘటనలు, సామాజిక దుర్ఘటనల తరువాత కవి వెంటనే ఎందుకు స్పందిస్తాడో ఇప్పుడు మీకు కొంత అర్థం అయింది.

కవిత్వం – ఒక ఔన్నత్యం, ఒక ఔదార్యం.

తమ అనుభూతిని, అనుభవాన్ని అక్షరాలలో ప్రతీవారు పెట్టలేరు. కొందరు కనీసం నోరు విప్పి చెప్పలేరు కూడా. వీరు చేతకానివారు, నిస్సహాయులు. కొందరు చెప్పగలిగీ తమలోనే దాచుకుంటారు. వారు ద్రోహులు, సమాజ వ్యతిరేకులు. కేవలం కొందరే ఎక్కడ ఏ సంఘటన జరిగినా, ఎప్పుడు ఏ వార్త తమను కదిలించి వేసినా తక్షణమే కార్యోన్ముఖులవుతారు. వాటికి స్పందనగా, నిస్సహాయులకు ప్రతినిధులుగా తమ గళాన్ని వినిపిస్తారు. తమ ఆవేశాలని, ఆశయాలని, బాధని, వేదనని, ఆనందాన్ని, దిగ్భ్రాంతిని ప్రకటిస్తారు. వీరు ఉన్నతులు, దిశానిర్దేశకులు. ఎంతోమంది మౌనంగా దాచుకున్న అనుభవాన్ని పదిమందికీ పదాలలో, పాదాలలో వెల్లడించడం, వాటి ద్వారా తమకు తోచింది అందరి మంచీ చెడూ చేయటం, సామాన్యులు చేసే పని కాదు. అందువల్ల కవిత్వం (కథ) రాయడం అనేది కవి (రచయిత) ఔన్నత్యానికి, ఔదార్యానికి సంబంధించిన విషయం. వైయక్తిక సంఘటనలు, సామాజిక దుర్ఘటనల తరువాత కవి వెంటనే ఎందుకు స్పందిస్తాడో ఇప్పుడు మీకు ఇంకొంత అర్థం అయింది.

కవిత్వం – ఒక విప్లవం, ఒక సాహసం.

కవిత్వం రాయడం ఆషామాషీ కాదు. అగ్రరాజ్యాల దండయాత్రల నుండి భాషాఛాందసుల విమర్శల దాకా, కవిగా ప్రతీకులప్రతికూలశక్తులను గొంతెత్తి ఖండించడానికి ధైర్యసాహసాలు కావాలి. దినపత్రికలో అమెరికాను తిడుతూ, సద్దామును పొగుడుతూ కవిత రాసే కవి తన ప్రాణాలకు కిరాయి హంతకుల నుంచి, ద్రోమల నుంచి, కలిగే ప్రమాదాన్ని పట్టించుకోడు. అతని కవిత ప్రశ్నలు వేస్తుంది. మనలో ఆవేశాన్ని తన్ని లేపుతుంది. విశ్లేషణాత్మక రాజకీయ సామాజిక వ్యాసాలు, విద్యాధికులం అనుకునే వారు వారు చదువుకునే పత్రికలలో రాసుకుంటారు. అవి ఏ కొద్దిమందో చదువుతారు. ఇంకొద్దిమంది అర్థం చేసుకుంటారు, వారిలో వారే చర్చించుకుంటారు. ఆ అగ్రవర్గపు ఆలోచన, విశ్లేషణల కట్టుబాట్లను తప్పించుకొని ఒక్క కవి మాత్రమే కేవలం ఆవేశంతో ప్రతిస్పందించగలడు. తన ధనమానప్రాణహానిని సైతం విస్మరించి కవిత రాయగలడు. అందుకే కవిత్వం రాయడం ఒక విప్లవం, ఒక సాహసం. వైయక్తిక సంఘటనలు, సామాజిక దుర్ఘటనల తరువాత కవి వెంటనే ఎందుకు స్పందిస్తాడో ఇప్పుడు మీకు మరికొంత అర్థం అయింది.

ప్రేమకవితలు, భావకవితలు రాసే కవుల పంథా వేరు. అందులో విప్లవం, సాహసం కనిపించకపోవచ్చు. కానీ ఔన్నత్యం, ఔదార్యం ఇబ్బడిముబ్బడిగా ఆ లోటు మనకు తెలీకుండా చేస్తాయి. ఏ వెన్నెల రాత్రించినా, ఏ తరుల్లత కుసుమించినా, ఏ తేటి నవ్వించినా, ఏ కార్మొయిలు పొడతూపినా వారు చాలా సున్నితంగా చలిస్తారు. ఆ భావతీవ్రత మామూలు మనుషుల స్పందన కన్నా తీవ్రమైనది. మనకు సర్వసాధారణంగా కనిపించే సామాన్యాంశాలు వారి మనసులో కవితాత్మను సంతరించుకుంటాయి. తమ సునిశిత భావవీచికా లహరులలో ఈ కవులు దైనందినం తేలియాడుతుంటారు. ఐహిక ప్రపంచాన్ని నిరంతరమూ మేలి జలతారు పరదాలనుంచే చూడగల మహిమను పొంది వుంటారు. ఆ సున్నితత్వాన్ని అంతే సున్నితంగా తమ కవితల, కవితల వంటి కథల ద్వారా మనకు అందిస్తారు. అసంకల్పితత, కాల్పనిక విస్తీర్ణత వీరి కవితలను విశ్వజనీనం చేస్తాయి.

ఈ నేపథ్యంతో ఇప్పుడు ముందుకు నడుద్దాం.