కార్తహేన పాతపట్నపు సందుగొందుల్లో మనసుతీరా తిరుగుతున్నప్పుడు ఓ పందిరి బాట, దిగువన బారులు తీరి ఉన్న చిరుదుకాణాలు కనిపించాయి. అందులో ఒక దానిలో కొకాదాస్ బ్లాంకాస్ అన్న మిఠాయిని అమ్ముతున్నారు. తురిమిన కొబ్బరిని రంగురంగుల తియ్యటి పాకంలో ఉడికించి చేస్తోన్న మిఠాయి అది.
ఆగస్ట్ 2024
గత రెండు దశాబ్దాల కాలంలో జరిగిన తెలుగు సాహిత్య సమావేశాలన్నింటిదీ ఇంచుమించు ఒకే మూస పద్ధతి. వీటికి సమావేశం ముఖ్యం, సాహిత్యం ఒక సాకు. అప్పుడప్పుడూ కొందరు సాహిత్య ప్రయోజనం కోసం కొంత ప్రయత్నించిన దాఖలాలున్నా, అధికశాతం సమావేశాల లక్ష్యం వేరు: సెల్ఫ్ ప్రమోషన్ కొన్నిటికి, కోటరీలు మరికొన్నిటికి; రచయితల ఎదుగుదల వేటిలోనూ భాగం కాదు. సాహిత్య బాంధవ్యాలు కేవలం సాహిత్యేతర అవసరాలకే అని కనిపిస్తూనే ఉంటుంది. ఏ ప్రయోజనాలను ఆశించి వీటిని నిర్వహిస్తున్నారన్నది వారికి మాత్రమే తెలిసిన చిదంబర రహస్యం. నిర్వాహకులు సాహిత్యాభివృద్ధి కోసం జరుపుతున్నాం అని చెప్పుకొనే ఈ సభలు సాహిత్యం వాటివల్ల బాగుపడదు అని నిరూపిస్తూ ఉండడం ఒక వింత. ఏడాదికొకసారి ఉత్సవాలుగాను, వారం వారం ఉద్యమం చేసినట్లుగానూ సాహిత్య సమావేశాలు నిర్వహించేవాళ్ళు ఇప్పుడు తెలుగు సాహిత్య సమాజంలో వద్దన్నా కనపడతారు. ‘విభిన్నంగా’, ‘సౌహార్ద్ర వాతావరణంలో’ జరిపే ఈ సభలన్నిటిలోనూ వేదికను అలంకరించడానికి సాహిత్యపెద్దలు, విశిష్ట అతిథులు ఎలానూ ఉంటారు. ఈ కురువృద్ధులలో కొందరికి కనపడదు. కొందరికి వినపడదు. కొందరు చూడలేరు, వినలేరు. కొందరికి చూడాలని, వినాలనీ ఉండదు. మరికొందరు వక్తలు తాము మాట్లాడవలసిన పుస్తకాన్ని మొదటిసారి ఆ సభలోనే తిరగేస్తారు. ప్రధాన వక్తలు సైతం, మాటకీ మాటకీ పొంతన లేకుండా రచనను వదిలేసి రచయిత గురించి మాట్లాడతారు. అసందర్భంగా వాళ్ళ అనుభవాలను వల్లె వేస్తారు. కలిసి తిరిగిన తిరుగుళ్ళు, కలిసి పోయిన హోటళ్ళు, కలిసి తిన్న తిళ్ళు, పంచుకున్న టీ సిగరెట్లు – ఈ సోది లేని సాహిత్య సభలు తెలుగునాట అరుదు. స్నేహాల ప్రదర్శన, మాట్లాడవలసిన అంశం మీద స్పష్టత లేకపోవడం, రచన కన్నా రచయిత మీద దృష్టి పెట్టడం, సమయపాలన లేకపోవడం – స్థూలంగా ఇవీ ఈనాటి తెలుగు సాహిత్యసభల పోకడలు. సాహిత్య సభల్లో స్నేహం ఉండకూడదా? అంటే, కేవలం స్నేహం కోసమేనా సభ? అన్నది వెంటనే వచ్చే ప్రశ్న. ఈ సాహితీస్నేహాలు, ఈ సౌహర్ద్రత రచయితలకు నిజంగా అవసరమా? అందుకే, సమావేశం ముఖ్యం సాహిత్యం ఒక సాకు అనడం. ఇవేవీ లేకుండా రచయితలు ఒకచోట కూర్చొని నిక్కచ్చిగా సాహిత్యం గురించే మాట్లాడుకోలేరా? విమర్శను ఇచ్చిపుచ్చుకోలేరా? ఆమాత్రం చేతకాకపోతే రచయితలమని ఎందుకూ చెప్పుకోవడం? అందుకే, సాహిత్య సభలు ఎందుకు? అనే ప్రశ్న. ఈ ప్రశ్నకు నిజాయితీగా జవాబులు వెతకడం మొదలైతే, ఆ జవాబుల్లో నుండి – సాహిత్య స్నేహాల పరస్పర పొగడ్తల ప్రహసనాన్ని పక్కన పెడితే – నిజంగా సాహిత్యానికి ఉపకరించేవాటిని గమనించుకోవచ్చు. వాటిని మెరుగు పరుచుకునే ఆలోచన చెయ్యవచ్చు. మాట్లాడదలచిన అంశం మీద వక్తలు ముందుగానే ఒక వ్యాసం సిద్ధం చేసుకుని రావాలని, దానికి పత్రికలలో ప్రచురణార్హత ఉండాలని ఒక నియమం పెడితే, వేదికనెక్కడానికి ఉరికి వచ్చే ఉసియన్ బోల్టులందరూ వీల్ఛెయిర్ కోసం లైను కడతారు. తెలుగు నాట రచన అంటే ఏ రకమైన పరిశ్రమా అక్కర్లేని కళ అన్న అపోహ రచయితల్లో బలంగా ఉంది. ఇది వక్తలలోనూ ఉంది. ఇప్పుడు జూమ్, యూట్యూబ్ వంటి సోషల్ మీడియా పుణ్యమా అని, సభావేదిక మీద నట్టుతూ నక్కుతూ పదాలకోసం తడబడుతూ ఈ వక్తలు చేసే అప్రస్తుత అప్రసంగాలు ప్రపంచమంతా పాకి తెలుగు సాహిత్యం వ్రాతలోనే కాదు ప్రసంగంలోనూ నేలబారు స్థాయికి పడిపోయిందని చాటి చెప్తున్నాయి. రచయితల రచనాకౌశలం మెరుగు పడటానికి ఉపయోగపడని ఏ సభ, సమావేశం అయినా వారికి హాని చేసేదే అని రూఢి చేస్తున్నాయి.
రాత్రి పడుకున్నప్పుడు మంచాలను ఎత్తి, అందరూ కిందే చాపలు పరుచుకుని పడుకున్నారు. ఉన్న ఒంటి పరుపును మాత్రం ఒకవైపు వేశారు. ఆ సాకుగా బుజ్జిదీ, పిల్లాడూ అందులో పడుకునేట్టుగా; తనూ, భార్యా పక్కపక్కనే ఉండేట్టుగా ఎత్తువేశాడు రాజారామ్‌. తల్లి ముందటింట్లో మంచం వేసుకుంది. చాలా రోజుల దూరం కాబట్టి, అతడికి ఆత్రంగానే ఉంది. కానీ భార్య పడనియ్యలేదు. బుజ్జిదాన్ని పక్కలో వేసుకుని పడుకుంది.
తాణప్పన్న, లీలక్కతో మాట్లాడుతున్నప్పుడు లీలక్క నాలుగు దిక్కులూ చూడ్డం, అప్పుడప్పుడు ఫక్కుమని నవ్వడం, తలొంచుకోడం నిన్న వాళ్ళు గుడికి వెళ్ళేప్పుడు చూశాను. కప్పకళ్ళోడు “తెలిసిందిలే నెలరాజా…” అని పాడుకుంటూ కొబ్బరి చెట్టెక్కాడు. నన్ను చూసి కన్నుకొట్టాడు. అణంజి వంగి తాణప్పన్నను పరీక్షగా చూసింది. చేత్తో అతని లుంగీ పక్కకు తీసి చూసింది. నేను చేతులడ్డం పెట్టుకుని నవ్వాను. “ఏందా నవ్వు? విత్తనం సత్తువ చూడాలిగా!” అంది అణంజి.
ఆమె ఇంటికి తరచు వెళ్ళడం అలవాటైంది. ఉండేకొద్దీ ఆమెతో కాసేపు గడిపిరావడం బాగా అనిపించేది. అప్పుడప్పుడు తెలీసీ తెలీనట్లు ఆమె చేతివేళ్ళను తాకడం, భుజాన్ని తడుతూ మాట్లాడటం జరుగుతుండేది. అదేదో కావాలని చేసినట్లు కాదు కానీ అలా అవుతుండేది. ఆ మొక్కల మధ్య ఇల్లు అరణ్యంలో ఇల్లులా ఉండేది. అక్కడికి వచ్చినప్పుడు నా ఉనికి ఆ మొక్కలకి నచ్చనట్లు అనిపించేది. అప్పుడప్పుడు ఊపిరాడనట్లు అనిపించేది.
ఇక్కడ ఋతువులు మారుతుంటే, చరాచర జీవరాశి మొత్తం దాంట్లో భాగమవుతుంది. సడన్‌గా చీర మార్చుకునే తెలుగు సినిమా హీరోయిన్‌లా ప్రకృతి రంగులు మార్చుకుంటుంది. పక్షుల కిలకిలారావాలు మారతాయి. సూర్యుడి వేళలు మారతాయి. ఇంతెందుకు సంవత్సరానికి రెండు సార్లు గడియారంలో సమయం కూడా మార్చుకోవాలి. కొత్త బట్టలు రోడ్డెక్కుతాయి. సెలవులకి పిల్లల కేరింతలు మార్మోగుతాయి. ఇండియాలో అయితే ఉష్ణోగ్రత, కరెంట్ బిల్లు మార్పు డామినేట్ చేస్తాయి.
ఒక వేళ రాకపోతే? అప్పుడు తానే పిలవవలెనా అస్పష్ట సమాధానము భయంకరమై ఉండెను. గౌరవ భంగమని పిలవడము వీలు కాదు. అట్లని ఒకతే పండుకోవడమూ సాధ్యం కాదు. వస్తున్న నొప్పులు ఒక్కోసారి ఆమె నిశ్చయాన్ని సడలిస్తుండెను. ధైర్యమును జారుస్తుండెను. ‘థూ, పాడునొప్పి’ అనుకుంటుండగానే నొప్పి తగ్గి ముందు ముందు తాను ఎదుర్కోవలసిన దృశ్యమును కల్పించుకొన్నప్పుడు వళ్ళంతా సిగ్గుతో ముడుచుకుని పోయెను.
ఈ అపార్టుమెంటు బ్లాకులోనే ఓ ప్లాటులో ఆయన చాలా కాలంగా అద్దెకి ఉన్నారు. ఆయన గురించి పనిమనిషి – తాను పని చేసే అందరి ఇళ్ళల్లో చెబుతూ ఉండేది. ఈ పనిమనిషిని పనిలో పెట్టుకోవడానికి ముందు ఆయన పదిమందిని మార్చారట. ఈమెకి ఆయన గురించి చెప్పినతను – ఆయన చాదస్తం గురించి కూడా చెప్పాడట. కానీ ఆమెకు పని అవసరం, పైగా దాసుగారు కూడా తరచూ పనిమనుషులను మార్చి విసిగిపోయారు.
లక్షల సంవత్సరాలపాటు తీపి వస్తువు అంటే విషవస్తువు కాదు అని ఎరిగిన మానవులు, ఈ మధ్య కాలంలో అసలు ఒక పదార్థం తియ్యగా ఉండటానికి కారణమైన వస్తువేదో కనుక్కున్నారు. దాన్నే తయారు చెయ్యడం నేర్చుకున్నారు. వంటకాల్లో అమితంగా వాడటం మొదలుపెట్టారు. మితిమీరి తిని, షుగర్ జబ్బు తెచ్చుకున్నారు.
కోకిల పాట వినిపించి
తురాయి చెట్టు పూసింది
జాజుల వాసన తగిలి
ఆమె జడ అల్లుకుంటోంది
ఇంద్రధనుస్సు రెక్కలమీద
కొంగలు బారు కట్టేయి
ఇదే మనిషిలో వేరే వారిని చూపించమని
అడగలేకపోయినందుకు ఆమె విచారిస్తుంది
ఇదే తరహాలో వేరే మనిషిని చూపించమని
అడగలేకపోయినందుకు కూడా ఆమె చింతిస్తుంది
స్నేహితులుగానో
రక్తబంధాలుగానో
ఆఖరికి శత్రువుగానో
ఎప్పుడో అప్పుడు
ఎక్కడో అక్కడ
పెదవులపై పేరై వెలుగుతారు
మాటల్లో నలుగుతారు
చూరునుంచి జారుతూ
మత్తుగా నానుడు వాన
కురవదు నిలవదు
నానిన గడ్డి వాసన
ఎవరిదో పిలుపు
పలకలేని మొద్దుతనం
ఆ నది ముందున్న చెట్టు మీద
వాన చినుకులా వాలిన పిట్ట
గాథా సప్త శతిలా ధ్వనిస్తోంది
కూత కూతకి గొంతు
సానబెట్టిన కత్తి అంచులా
మోగుతోంది
కరుణశ్రీకి దక్కిన అరుదైన అదృష్టం ఘంటసాల తొలినాళ్ళలో కొన్ని ఖండికలని పాడి రికార్డులుగా విడుదల చెయ్యటం. అలా ఘంటసాల మధురగంభీర గళంలో ఉదయశ్రీ పద్యాలు తెలుగునాట మారుమోగాయి. ముఖ్యంగా పుష్పవిలాపం, కుంతీకుమారి, వినని తెలుగువారు అప్పట్లో లేరు. ఉదయశ్రీ పద్యాలు ఘంటసాలకి పేరు తెచ్చాయా, లేక ఘంటసాల గానం ఉదయశ్రీకి గుర్తింపు తెచ్చిందా అనేది సహేతుకమైన ప్రశ్న.
మారుతున్న కాలంతో పాటూ సాహిత్య వేదికలూ మారుతున్నాయి. ఆడియో కథలు ప్రాచుర్యంలోకి వస్తున్నాయి. వీటికి యూట్యూబ్ ముఖ్య వేదిక. కనుక, ఈమాట యూట్యూబ్ ఛానెల్ ప్రారంభించాం. గతనెలలో కొత్తగా అప్లోడ్ చేసిన రచనల వివరాలు ఇవీ: