ఈ కవిత అంటే శ్రీశ్రీకి చాలా ఇష్టమట. ఒక కమ్యూనిస్టు కవి మాత్రమే ఇటువంటిది రాయగలడని శ్రీశ్రీ అభిప్రాయం. నిజానికి ఈ కవిత రాసిన గ్రీకు కవి ఒడిసియస్ ఎలీటీస్ (Odysseas Elytis) కమ్యూనిస్టు కాదు. అతను గ్రీకు జాతీయతని పరిపూర్ణంగా ప్రేమించిన కవి. గ్రీకు భాషని, సంస్కృతిని అభిమానించిన కవి. తన జాతి చైతన్యవంతమవ్వాలని కవిత్వం రాసిన కవి. ఈ కవితలో అధివాస్తవిక ఛాయలున్నా ఇది ప్రధానంగా ప్రతీకాత్మక కవిత. ఇందులోని పిచ్చి దానిమ్మచెట్టు కాంతికీ చైతన్యానికీ ప్రతీక.

Whistling through vaulted arcades, tell me, is it the mad pomegranate tree
That leaps in the light, scattering its fruitful laughter
With windy willfulness and whispering, tell me, is it the mad pomegranate tree
That quivers with foliage newly born at dawn
Raising high its colours in a shiver of triumph?

నరనరాన నూతనోత్తేజం నిండిన అనుభూతి ఇది. ఇందులో విప్లవోద్రేకం కానీ కమ్యూనిజం కాని నాకు కనిపించలేదు.

ఇట్టే వెలుతురులోకి ఉరికేది
ఈ పిచ్చి దానిమ్మ చెట్టేనా, చెప్పవూ?
ఉయ్యాలలూగే గాలుల గుసగుసలలో
సారవంతమైన తన సంతోషాన్ని వెదజల్లేది
ఎవరు చెప్పవూ, ఈ పిచ్చి దానిమ్మ చెట్టేనా?
ఉదయవేళ అపుడే తొడిగిన మొగ్గలతో
ఊగుతూ ఉవ్వెత్తుగా తన రంగుల పింఛం విప్పి
విజయగర్వ రోమాంచంతో కులికేది
చెప్పవూ ఈ పిచ్చి దానిమ్మ చెట్టేనా?

అన్న శ్రీశ్రీ అనువాదంలో ఆ ఉత్తేజం నాకు కనిపించ లేదు. ‘సారవంతమైన తన సంతోషం’ అన్న పదబంధంలో ‘fruitful laughter’లోని ఆనందానుభూతి లేదు. పైగా మూలంలో ఉన్న వేగం (అంతా ఒకే వాక్యం అవడం వల్ల వచ్చిందది) ద్వారా కలిగే ఉత్సాహం అనువాదంలో కనిపించదు. అలాగే ఈ కవితలోని మరికొన్ని వాక్యాలు అనువదించడంలో శ్రీశ్రీ మూల కవిత తత్త్వాన్ని, సారాన్ని సరిగా గ్రహించలేదని అనిపిస్తుంది:

Is it the mad pomegranate tree that combats the cloudy skies of the world?

చెప్పవూ ఈ పిచ్చి దానిమ్మ చెట్టేనా ప్రపంచపు నీడలతో పోరాడేది

Fluttering a handkerchief of leaves of cool flame

ఆకుల పోకెట్ రుమాలు ఊపుతుంది? సరికొత్త నిప్పులు చెరుగుతుంది?

High as can be, with the blue bunch of grapes that flares and celebrates
Arrogant, full of danger-tell me, is it the mad pomegranate tree

నిర్లక్ష్యంగా ప్రమాదకరంగా
ద్రాక్షలతల వినీల శిఖరాల మధ్య
విందులతో వీరావేశంతో

అన్నిటికన్నా నన్ను ఆశ్చర్యపరచింది ఈ వాక్యాల అనువాదం:

Never sad and never grumbling-tell me, is it the mad pomegranate tree
That cries out the new hope now dawning?

ఒకసారి విషాదంతో, ఒకమారు విభ్రమిస్తూ
ఈ పిచ్చిదానిమ్మ చెట్టేనా, చెప్పవూ
ఏదో నవీన ప్రభాతాన్ని ఎలుగెత్తి చాటుతుంది?

మూలంలో దానిమ్మ చెట్టుకి విషాదమూ, విచారమూ ఏప్పుడూ ఏమాత్రమూ లేవు. మరి అనువాదంలో ఎందుకు వచ్చింది?! పైగా అది ‘ఏదో’ నవీన ప్రభాతం కానే కాదు. అది the new hope. మూల కవితలోని తత్త్వాన్ని గ్రహించకపోవడం వలన సరిగ్గా రాని అనువాదానికి ఈ ‘పిచ్చి దానిమ్మ చెట్టు’ ఒక ఉదాహరణ అని నా అభిప్రాయం.

మూల కవితలోని Themeని సరిగ్గా అనువదించగలిస్తే శైలిని అనుసరించక పోయినా అది మంచి అనువాదం అయ్యే అవకాశం ఉందనడానికి ఒక ఉదాహరణ బోదురు కప్ప అనే అనువాద కవిత. ఇది ట్రిస్టాఁ కోర్బియేర్ (Tristan Corbiere) రాసిన లె క్రపో (Le Crapaud) అనే ఒక ఫ్రెంచి కవితకి అనువాదం. ఫ్రెంచి కవితలోనూ, దాని ఇంగ్లీషు అనువాదంలోనూ ఒక రకమైన ఛందస్సు అంత్యప్రాస పాటించబడ్డాయి. కానీ తెలుగులో శ్రీశ్రీ వాటిని పాటించలేదు. అయినా అది నాకు పెద్ద లోపంగా కనిపించలేదు. మూలం లోని గొంతుల మార్పూ, వైరుధ్యాల మేళవింపు కొంత కనిపించకపోయినా మొత్తమ్మీద అనువాదం మూలకవిత ఇచ్చే అనుభూతినే కలిగిస్తోందని నాకు అనిపించింది. ఇది అధివాస్తవిక కవిత కావడం బహుశా దీనికి ముఖ్య కారణం అయ్యుండవచ్చు. ఆ కవిత ఇది:

బోదురు కప్ప

గాలిలేని రాత్రిపూట ఏదో పాట…
-దట్టపుటాకుల కత్తిరింపు బొమ్మలకి జిలుగు మలమలాలు చంద్రుడు సింగారిస్తున్నాడు.
ఓ పాట, ప్రతిధ్వనిలా అకస్మాత్తుగా, వడిగా, పూడ్చబడి, అల్లక్కడ, ఆ బోలెడు బురద కింద
-ఆగింది. దా! అక్కడే ఉంది. అదృశ్యంగా…

బోదురు కప్ప! అదిగో నీడలో! నా దగ్గరా జడుపు? నీ నమ్మకమైన కసాయిని కానూ నేను!
చూడండతణ్ణి. క్షౌరమైన కవిని, రెక్కైనా లేదు. బురదకి పుట్టిన కోకిల… దారుణం!
… పాడుతున్నాడే అరే! దారుణం!! ఏం? ఎందుకని దారుణం?

బాగా చూశారా అతని ప్రకాశించే నేత్రాలని?…
ఊహుఁ నిష్క్రమించాడు. చల్లబడి, తన రాతి కిందికి గుడ్ నైట్ – మీరు విన్న బోదురు కప్పని నేనే.

కొన్ని కొన్ని కవితలకి మాత్రం శైలి చాలా ముఖ్యమవుతుంది. దాన్ని సరిగా అనువదించకపోతే అనువాదం బాగుండదు. దీనికి ఒక ఉదాహరణ ‘చలికాలపు ఉదయం. ఇది అలెక్జాండర్ పుష్కిన్ (Alexander Pushkin) రాసిన వింటర్ మార్నింగ్ (Winter Morning) అనే రష్యన్ కవితకి అనువాదం. ఇది ఒక భావ కవిత. ఇందులో కూర్చిన ఛందస్సూ అంత్యప్రాసలూ ఆ కవితలోని భావుకతకి ఎంతో దోహదం చేస్తాయి.

Frost and sun – what a glorious day!
Yet still, sweet friend, you sleep away –
It’s time, gorgeous, for you to stir:
Open wide your dreamy eyes
To catch the dawn glow in northern skies –
Rise up like a northern star!

అని మొదలయ్యే ఈ కవితలో శీతకాలపు ఉదయం కవి హృదయంలో కలిగించిన ఉత్సాహానుభూతిని చాలా సమర్థవంతంగా ఆవిష్కరిస్తుంది.

హేమంత సూర్యకాంతి ఎంతమంచి దివసం
ఇంకా నిద్రపోతావేం? ఇది చక్కని ఉదయం!
సఖీ, సుభగ ముఖీ, చాలు సిగ్గులేని మగత
ఆవలింత మాను, నిదుర కనులు తెరువు సుంత!

అని మొదలయ్యే శ్రీశ్రీ అనువాదంలో మొదట అలాంటి తూగు కనిపించినా, పోనుపోనూ దానిని కోల్పోయి అనువాదం పేలవంగా మారుతుంది. పైగా అక్కడక్కడ పదాలలో గ్రాంధికపు వాసన ఇబ్బంది పెడుతుంది.

అనువాదంలో ఎదురయ్యే ఒక ముఖ్య సమస్య – మూల కవితలో ఆ సంస్కృతికి స్వంతమైన విషయాలను అనువాదంలోకి తీసుకురావడం. ఆ విషయాలను ఉన్నవున్నట్టుగా అనువాదంలో పెడితే, అనువాద భాషా పాఠకులకి అవి అర్థం కాకపోవచ్చు. ఆందువల్ల వాటికి ప్రత్యామ్నాయంగా అనువాద భాషా సంస్కృతిలోని విషయాలను ఔచితీమంతంగా వాడవలసి ఉంటుంది. దీనిని గియోమ్ అపోలినెయర్ (Guillaume Apollinaire) రాసిన జోన్ (Zone) అనే కవిత అనువాదంలో శ్రీశ్రీ అద్భుతంగా నిర్వహించాడు. మూలం లోని Eiffel Tower కుతుబ్ మీనార్ గానూ, Pope Pius X శ్రీ శంకరాచార్యులుగానూ, Christ’s flaming halo మహాశివుని మండే మూడవ నేత్రంగానూ – ఇలా మూలంలోని ఫ్రెంచి సాంస్కృతిక చిహ్నాలన్నీ అనువాదంలో తెలుగుదనాన్ని సంతరించుకున్నాయి. పదాలలోనూ వాక్యాలలోనూ ఎంతో స్వేచ్ఛ తీసుకున్నా మూలంలోని Theme, Tone, Style మూడింటినీ అచ్చంగా అనువదించిన అద్భుతమైన అనువాదం ఈ కవిత.

ఇలా వ్యాఖ్యానిస్తూ పోతే పెద్ద విమర్శ గ్రంథమే తయారవుతుంది. ఈ వ్యాసం శ్రీశ్రీ అనువాదాల గురించి ఒక విహంగ వీక్షణమే కాబట్టి ఇక్కడితో ఆపుతాను. ఎన్ని మంచి చెడ్డలున్నా శ్రీశ్రీ అనువాదాలకి తెలుగు సాహిత్యంలో ఎంతో విలువైన స్థానం ఉంది. వీటి గురించి మరింత విస్తృత విమర్శ అవసరం. శ్రీశ్రీ అనువాదాలనుంచి నేర్చుకోవలసిన అంశం మరొకటి ఉంది. ఆ అనువాదాలలో చాలా సమకాలీన పాశ్చాత్య కవుల కవిత్వం కనిపిస్తుంది. తన కాలంలోని ప్రపంచ కవిత్వంపై శ్రీశ్రీకున్న పట్టుని ఇవి నిరూపిస్తాయి. ఇది కవులకీ విమర్శకులకీ ఎంతో అవసరం. ప్రస్తుతం మన కవి విమర్శకులకు సమకాలీన ప్రపంచ సాహిత్యం ఎంతవరకూ పరిచయమో పెద్ద అనుమానమే. ఈ విషయంలో ఈమాట దృష్టి సారిస్తే బాగుంటుందని నా అభిప్రాయం. ప్రతి సంచికలోనూ ఒక పరభాషా కవిని పరిచయం చేస్తూ ఆ కవి కవితలకి కొన్ని అనువాదాలు ప్రచురిస్తే నావంటి కూపస్థ మండూకాలకి ఎంతో ఉపయోగంగా ఉంటుంది.